नेपाली शब्दसमूह ५३ रि
रिँग्–नु— अ॰ क्रि॰ [सं॰ रिङ्गण+नु] फेरो मारेर वा फनफनी घुम्नु; चारैतिर डुल्नु; चक्कर खानु । (उदा॰— सिङ्गै सहर रिँगेर पनि डाक्टरले लेखेको औषधी पाइएन ।)
रिँगटा— ना॰ [सं॰ रिङ्गणे १. दुब्लोपन, गर्मी, डर आदिले वा फनफनी घुम्दा आफू वरिपरिका दृश्य, पदार्थ सबै घुमेजस्तो हुने भान वा टाउको घुमेजस्तो लाग्ने व्यथा; फनफने । २. चक्कर लाग्ने वा घुम्ने अवस्था; भाउन्न; भर्मन । > रिँगटे— वि॰ रिँगटा लाग्ने वा लगाउने (पिब, खेल आदि॰ ।
रिँगा— ना॰ ओखरजस्तै एक प्रकारको सानो जङ्गली फल ।
रिँगाइ— ना॰ [रू रिँग् (+ आइ॰] रिँग्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] रिँगाइनु— क॰ क्रि॰ रिँग्न लाइनु; फनफनी घुमाइनु ।
रिँगाउनु— प्रे॰ क्रि॰ रिँग्न लाउनु; फनफनी घुमाउनु । रिँगिनु— अ॰ क्रि॰ फनफनी घुमिनु । रिँग्ने— वि॰ १. रिँगाउने वा घुमाउने । २. दुःख दिने । ना॰ ३. कसैलाई गाली गर्दा प्रयोग गरिने शब्द । (उदा॰— तेरीमा रिँग्ने, बिनसित्ति अरूलाई किन मुख छोडेको <॰
रिँध्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ रध्+नु] खाने–पिउने कुरो तयार पार्नु वा पकाउनु; बनाइतुल्याइ गर्नु; राँध्नु । > रिँधाइ— ना॰ रिँध्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । रिँधाइनु— क॰ क्रि॰ रिँध्न लाइनु ।
रिँधाउनु— प्रे॰ क्रि॰ रिँध्न लाउनु; रिँध्ने पार्नु वा लाउनु । रिँधिनु— क॰ क्रि॰ रिँध्ने काम गरिनु ।
रिकर्ड/रिकाट— ना॰ [अङ्॰ रेकर्डे हे॰ रेकर्ड ।
रिकापी— ना॰ [फा॰ । रकाबी] गहिराइ कम भएको उत्तानो कचौरा वा सानो थलिया; रिकाबी ।
रिकाब— ना॰ [अ॰] घोडा चढ्दा गोडा अड्याउने काठीमा झुन्ड्याइएको पाउदान । — बार— ना॰ काठीका दायाँबायाँ दुवैतिर रिकाब अड्याउन बाँधिने छालाको फित्ता ।
रिकाबी— ना॰ [फा॰ रकाबी] हे॰ रिकापी ।
रिकुट— ना॰ [अङ्॰ रिक्रुटे नयाँ भर्ती भएको सैनिक वा सिपाही । श्र रिकुटे — ना॰ १. रिकुट भएको व्यक्ति; नयाँ सिपाही । वि॰ २ं रिकुटमा भर्ती भएको; रिकुटको ।
रिक्त— वि॰ [सं॰] १. कुनै पद, स्थान, असर, सङ्ख्या आदि खाली भएको; रित्तो; शून्य । २. केही नभएको; कङ्गाल; निर्धन, गरिब । — ता— ना॰ रित्तो हुने अवस्था वा छाँट; रित्तोपन; खालीखाल्चा ।
रिक्ता— ना॰ [सं॰] चौथी, नवमी र चतुर्दशी तिथि ।
रिक्थ— ना॰ [सं॰] सम्पत्ति; धन; माल । — पत्र— ना॰ आफ्नो सम्पत्ति उत्तराधिकारीमा यस प्रकारले बाँड्नू भनी लेखिएको पत्र; इच्छापत्र ।
रिक्सा— ना॰ [जापा॰ जिन्रिकिशो मानिसले पाउदान चलाएर वा त्यसै तान्ने एक प्रकारको तीनपाङ्ग्रे सवारी ।
रिखी— ना॰ [सं॰ ऋषि] हे॰ ऋषि । ~ डोरो— ना॰ रक्षाबन्धन । ~ तर्पनी— ना॰ रिखीलाई तर्पन दिने पूर्णिमा; जनैपूर्णिमा । ~
पञ्चमी— ना॰ ऋषिपञ्चमी ।
रिङ्–नु— अ॰ क्रि॰ [रू रिँग्नु] रिँग्नु; घुम्नु ।
रिब— ना॰ [अङ्॰ रिङ्गे १. तार, डन्डी, बेत, रबर आदिको चटक देखाइने वा फ्याँक्ने र समात्ने गरी खेलिने बाटुलो चक्का । २. कानमा लगाइने मुन्द्रो । ३. बाटुलो डोलो औँठी । ४. खेलतमासा आदि अखाडाको वृत्ताकार जमिन । ५. घण्टीको शब्द ।
रिबटा— ना॰ [रू रिँगटो हे॰ रिँगटा । > रिबटे— वि॰ रिँगटे ।
रिबाइ— ना॰ [रू रिङ् (आइ॰] रिबने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] रिबाइनु— क॰ क्रि॰ रिङ्न लाइनु । रिबाउनु— प्रे॰ क्रि॰ रिँगाउनु; घुमाउनु । रिबिनु— अ॰ क्रि॰ रिङ्ने काम होइनु; घुमिनु । रिङ्गी गुम्बा— ना॰ [भो॰ ब॰] गण्डकी अञ्चलको गोरखा जिल्लामा रहेको एक प्रसिद्ध गुम्बा ।
रिङ्गै— क्रि॰ वि॰ [रू रिँग+ऐ] चारैतिर; वरिपरि । (उदा॰— कालीवन रिङ्गै डढेलाले खाएछ ।)
रिचो— ना॰ [सं॰ ऋचो वेदको मन्त्र; ऋचा ।
रिजर्भ— ना॰ [अङ्॰] १. पूरै शुल्क वा अग्रिम रकम दिएर कुनै स्थान, वस्तु, गाडी आदि सुरक्षित गर्ने वा खेलतमासा, सवारी आदिको आसन ओगट्ने काम । वि॰ २. आफ्नै मात्र हकको; एकलौटी ।
रिजिमन्ट— वि॰ [अङ्॰ रेजिमेन्टे १. भएजति सबै; खलिकपुर; तमाम । ना॰ २. धेरै जनाको फौज वा समूह । ३. रेजिमेन्ट ।
रिझ— ना॰ [अ॰ रिजो कसैलाई गरिएको सेवा चाकरीमा हुने खुसी; प्रसन्नता । (उदा॰— उक्त जग्गा रिझबापत निजलाई बकसपत्र गरिदिएँ ।) > रिझाइनु— क॰ क्रि॰ रिझाउने काम गरिनु । रिझाउनु— स॰ क्रि॰ कसैलाई सेवाशुश्रूषा, चाकरी आदिबाट खुसी पार्नु; प्रसन्न तुल्याउनु । रिझिनु— अ॰ क्रि॰ सेवा सुसार, चाकरी आदिबाट प्रसन्न हुनु; खुसी हुनु ।
रिट— ना॰ [अङ्॰] १. राज्य वा न्यायालय आदिबारा कसैलाई कुनै काम गर्न वा नगर्नका लागि दिइने आज्ञापत्र । २. कुनै मुद्दाको विषय कानुनबाट टुङ्गो लगाउन नमिल्ने अवस्थामा सम्बन्धित व्यक्तिले कानुनी उपचारका निम्ति सर्वोच्च अदालतमा दिने निवेदन ।
रिटक— ना॰ गीतको बोल वा स्थायी; टेको ।
रिटाइ— ना॰ [रू रिटाउ (+ आइ॰] रिटाउने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] रिटाइनु— क॰ क्रि॰ रिटाउने काम गरिनु ।
रिटाउ–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ रति+आउनु] १. कुनै वस्तुलाई चिरिच्याँट्ट पार्नु; सिँगार्नु; राम्रो तुल्याउनु । २. कौशल देखाएर काम गर्नु; सीप लाउनु । ३. फर्काउनु (जस्तो — कुलो रिटाउनु॰ ।
रिटायर— वि॰ [अङ्॰ रिटायर्डे उमेरको हदम्याद पुगी जागिरबाट अवकाश पाएको; नोकरी छुटेको; सेवा वा कामबाट निवृत्त भएको ।
रिटिक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ रिटिक्+क] कुनै वस्तुलाई सजिसजाउ पार्ने गरी; रिटाउने कायदाले ।
रिट्ठे— ट्ठे— ट्ठे— ट्ठे— ट्ठे— वि॰ [रिट्ठो+ए] १.रिट्ठाजस्तो निक्खुर कालो (गोरु) । २. रिट्ठासम्बन्धी; रिट्ठाको । ~ झाँक्री— ना॰ रिट्ठाको माला पहिरने झाँक्री; धामीको देउता । ~ भुमरी— ना॰ हल गर्न असम्भव रहस्य ।
रिट्ठो— ना॰ [प्रा॰ अरिट्ठो] लामालामा पात हुने, सेता फूल फुल्ने, भित्र कालो बियाँ हुने, फलको बोक्रा लुगा धुने काममा प्रयोग गरिने एक जातको रूख वा त्यसैको खैरो गोलो फल । ~ नबिराई— टु॰ एउटा पनि नछोडीकन ।
रिडी— ना॰ पाल्पा र गुल्मी जिल्लाको बीचमा काली गण्डकीको किनारमा रहेको, माघे सङ्क्रान्तिमा तीन दिनसम्म ठूलो मेला लाग्ने, प्रसिद्ध धार्मिक एवं प्राकृतिक स्थल; रुरुक्षेत्र ।
रित— ना॰ [सं॰ रीति] कुनै कामकुरा गर्ने युक्ति; कामको काइदा वा तरिका; प्रथा; रीति । — भाँत— ना॰ १. पुर्ख्यौली प्रथा; रीतिथिति । २. चालचलन; विधिविधा । (उदा॰— बिहेवारी रीतभाँतअनुसार नै गरे बेस हुन्छ ।) —रोह— ना॰ नियम–काइदा; रीतभाँत ।
रित्ति–नु— अ॰ क्रि॰ [रित्तो+इनु] कुनै वस्तु राखेको ठाउँबाट सकिनु; बाँकी नरहनु; खाली हुनु; रित्तो हुनु । > रित्त्याइ— ना॰ रित्तिने र रित्याउने क्रियाप्रक्रिया । रित्त्याइनु— क॰ क्रि॰ रित्तो पारिनु । रित्याउनु— प्रे॰ क्रि॰ बाँकी नराख्नु; रित्तो पार्नु; खाली गर्नु ।
रित्तो— वि॰ [सं॰ रिक्ते १. भित्र केही नभएको; खाली । २. सारहीन; निस्सार; खोक्रो । स्त्री॰ रित्ती । — फुक्लो— वि॰ हातमा वा साथमा केही वस्तु नभएको; अल्झोबिल्झो केही नभएको; स्वतन्त्र । स्त्री॰ रित्तीफुक्ली ।
रिन— ना॰ [सं॰ ऋणे भाकाभित्र ब्याजसुद्ध अथवा ब्याजविना साँवा मात्र बुझाउने गरी सापटी लिएको धन; ऋण । — धन— ना॰ रिन काढिएको धन आदि; सरसापट; ऐँचोपैँचो । > रिनाहा — वि॰ रिन लिइरहने; रिनबाट नउक्सने । रिनाही— वि॰ रिन लिने (स्त्री॰ ।
रिनी— वि॰ [रिन+ई] रिन लिने (व्यक्ति॰; ऋणी । — धनी— वि॰ रिन लिने र रिन दिने व्यक्तिहरू ।
रिप— ना॰ [सं॰] १. ज्यादै ओस लाग्ने ठाउँ; चिसमिरो जमिन । २. हिलो ।
रिपु१— ना॰ [सं॰] शत्रु; वैरी ।
रिपु२— वि॰ [सं॰ ऋभु] अत्यन्त निपुणः औधी सिपालु; पोख्त ।
रिपोट/रिपोर्ट— ना॰ [अङ्॰] १. कुनै उल्लेख्य घटना वा कामकुरा आदिका बारेमा कसैलाई दिइने सूचना; कार्यविवरण । २. कुनै निकासा लिनुपर्ने वा अवगत गराउनुपर्ने कुराको विवरण लेखी तालुकवालाकहाँ गरिने जाहेरी; प्रतिवेदन । ~ दस्तुर— ना॰ १. कुरा गर्न खोजेको मानिस फेला नपरेमा लाग्ने दस्तुर वा रकम । २. पहुँचदस्तुर । > रिपोर्टर— ना॰ १. सभासमिति आदिमा भएका कामकुराको विवरण लेख्ने व्यक्ति । २. समाचारपत्रको संवाददाता । वि॰ ३. रिपोर्ट गर्ने वा रिपोर्ट दिने; प्रतिवेदक ।
रिबन— ना॰ [अङ्॰] सिँगारपटार आदिको काम लिइने, नाइलनले बुनेको विभिन्न रबको पट्टी वा फित्ता ।
रिभल्भर— ना॰ [अङ्॰] भित्री चक्का क्रमैले घुमेर एक–एकवटा गरी छुट्ने, गोली भर्न हुने पिस्तोलका ढाँचाको एक शस्त्र ।
रिम— ना॰ [अङ्॰] जिस्ताको पच्चीस ताउका हिसाबले पाँच सय ताउ र चौबीस ताउका हिसाबले चार सय असी ताउ पनि हुने, बीस जिस्ता कागतको खात वा बिटो ।
रिमा— ना॰ प्रेमीले प्रेमिकालाई बोलाउँदा प्रयोग हुने पुरानो शब्द; मायालु । > रिमै — ना॰ रीमा ।
रिमझिम— ना॰ [अ॰ मू॰ रिम्+झिम्] १. चटक, तमासा, उत्सव आदिको रमाइलो; रमिता । क्रि॰ वि॰ २. हल्का पानी पर्ने चालले; रिमरिम; सिमसिम ।
रिमठिम— ना॰ चालचलन; रीतिथिति ।
रिमरिम— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ रिम्+अ (बि॰)] १. अलिअलि उज्यालो हुने किसिमले; मिरमिर; झिसमिस । २. हल्का चालले पानी पर्ने गरी; रिमझिम । > रिमरिमे — वि॰ रिमरिम भएको वा परेको; सिमसिमे (पानी॰ ।
रिमीझिमी— ना॰ [रिमझिमे १. रमाइलो; रमिता; रिमझिम । क्रि॰ वि॰ २. सिमसिम । रिमोट कन्ट्रोल— ना॰ [अङ्॰] कुनै यान्त्रिक उपकरणलाई निश्चित दूरीबाट नियन्त्रण गर्ने विद्युतीय संयन्त्र ।
रिम्ट— ना॰ घुम्ने काम; घुमाइ । > रिम्टनु — अ॰ क्रि॰ चक्कर लिनु; घुम्नु । रिम्टाइ— ना॰ रिम्टने क्रिया वा प्रक्रिया । रिम्टाइनु— क॰ क्रि॰ रिम्टन लाइनु । रिम्टाउनु— प्रे॰ क्रि॰ रिम्टन लाउनु वा रिम्टने पार्नु । रिम्टिनु— अ॰ क्रि॰ रिम्टनु ।
रिम्बोर्छे— ना॰ [भो॰ ब॰] सेर्पाजातिका कुलदेवता वा गुरु ।
रियाज— ना॰ [अ॰ रियाजते कुनै कुशलताको प्राप्तिका निमित्त गरिने रटाइ; रफत; अभ्यास । > रियाजी — वि॰ १. रियाज गर्ने; रफत गर्ने । २. रियाजसम्बन्धी; रियाजको ।
रियासत— ना॰ [अ॰] प्रान्तका रूपमा रहेको वा सानोतिनो राज्य; सामन्त राज्य । > रियासती — वि॰ रियासतसम्बन्धी; रियासतको ।
रिल— ना॰ [अङ्॰ रीले १. धागो बेरिने लट्टाइजस्तो काठको साधन वा त्यसमा बेरिएको धागो । २. टिनबाट मट्टीतेल झिक्ने एक प्रकारको पम्प । ३. कुनै यन्त्रको घुम्ने भाग । ४. चारकुने फल्याकलाई तल र माथिबाट आधाआधीजसो चिरी बीचमा कपेर साङ्ली पारी बनाइएको, जिल्ददार किताब खोलेर राख्न हुने खटिया; च्यापे; कठौतो ।
रिवाज— ना॰ [अ॰] कुनै समाजमा चलेको रीति वा प्रथा; रीतिथिति; चालचलन ।
रिश्वत— ना॰ [अ॰] हे॰ रिसवत ।
रिस— ना॰ [सं॰ रोषे १. मन नपर्ने, अनुचित वा अन्यायको काम भएको देखेर कसैप्रति मनमा उठ्ने रोष; क्रोध, कोप; जब । २. कुनै कारणवश कसैप्रति गरिने डाहा; ईर्ष्या; बेष । — को पोका— वि॰ छिटो–छिटो रिसाउने; रिसाहा ।
रिसल्ला— ना॰ [अ॰ रिसाले घोडचढीको फौज; अश्वारोही सेना ।
रिसवत— ना॰ [अ॰ रिश्वते एक पक्षलाई हानि र अर्को पक्षलाई लाभ पुथ्याउने उद्देश्यले लाभ हुने पक्षबाट प्राप्त गर्ने रकम, दैदस्तुर, सलामी, इनाम, बकस आदि नगदी वा अरू जुनसुकै आर्थिक लाभ; घुस; रिश्वत ।
रिसाइ— ना॰ [रू रिसाउ (+आइ॰] रिसाउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] रिसाइनु— अ॰ क्रि॰ क्रोधित हुनु ।
रिसाउनु— अ॰ क्रि॰ [रिस+आउ+नु] १. कुनै कुरा, काम, कारण आदिमा चित्त नबुझी कसैसँग क्रुद्ध हुनु; रिस उठ्नु; जङ्गिनु; चिढिनु । २. अप्रसन्न हुनु; नाराज हुनु ।
रिसानी— ना॰ रिस+आनी रिसाउने काम; नाराजी (आदरार्थमा॰ ।
(उदा॰— भूल भए माफ पाऊँ, बिनसित्ति रिसानी नहोस् मुमा ;)
रिसारिस— ना॰ [रिसा+रिस] आफू–आफूमा रिसाउने काम; परस्परको रिस; झोकाझोक ।
रिसाहा— वि॰ [रिस+आहो एक्कासि वा कुरै नबुझीकन बढी रिसाउने स्वभावको; जङ्ग्याहा; झोकी; क्रोधी ।
रिसिनु— अ॰ क्रि॰ [रिस+इनु] क्रोधित हुनु; चिढिनु ।
रिसिभर— ना॰ [अङ्॰] टेलिफोनमा हातले समाती कान थापेर सुनिने र मुखले कुरा गरिने उपकरण वा यन्त्र ।
रिहर्सल— ना॰ [अङ्॰] नृत्य, गीत, नाटक आदि दर्शकसमक्ष प्रस्तुत गर्नुभन्दा पहिले गरिने अभ्यास; कुनै कामकुराको पूर्वाभ्यास ।
रिहा— वि॰ [फा॰] बन्धन वा कैदबाट छुटकारा पाएको; मुक्त; छुटेको । > रिहाइ— ना॰ १. छुटकारा; मुक्ति । २. मिनाहा; माफी । ३. अवकाश; छुट्टी ।
रीढ— ना॰ शरीरको पृष्ठभागमा गर्धनदेखि गुदबारसम्म फैलिएको लाम्चो करब; पछाडिको हाड ।
रीत— ना॰ हे॰ रित ।
रीति— ना॰ [सं॰] १. कुनै काम गर्ने काइदा, किसिम वा ढङ्ग; परिपाठ । २. कामको परिपाटी वा पद्धति । ३. पुर्ख्यौली चलन; रिवाज; प्रथा । ४. विधान; नियम । ५. साहित्यमा ओज, माधुर्य, प्रसाद आदि गुण उत्पन्न गर्ने विशिष्ट पदरचना (लाटी, गौडी, पाञ्चाली आदि) । — थिति— ना॰ १. चलेर आएको प्रथा; चालचलन; परम्परा । २. नीतिनियम; बरबन्दोबस्त । —
प्राधान्यवाद— ना॰ समुचित पदहरूको ठीकठीक रखाइ नै काव्यको आत्मा मान्ने सिद्धान्त । — भाँती— ना॰ रीतभाँत । ~ रिवाज— ना॰ १. पहिलेदेखि चलिआएको कुनै काम गर्ने नियम वा काइदा; रीतिथिति; चालचलन; प्रथा । २. बरबन्दोबस्त; प्रबन्ध । —
वाद— ना॰ साहित्यमा रीतिलाई प्रमुखता दिने सिद्धान्त । —
वादी— वि॰ रीतिवादको अनुयायी । — स्थिति— ना॰ रीतिरिवाज; रीतिथिति ।
रीमा— ना॰ हे॰ रिमा ।
रुँग्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ रुन्धन+नु] १. कुनै आशङ्कित खराबीबाट बच्न वा कसैको रेखदेख गर्नका निम्ति रखवारी गर्नु; रक्षा गर्नु; जोगाउनु; कुर्नु । २. कसैलाई पर्खनु; प्रतीक्षा गर्नु; ढुक्नु । >
रुँगाइ— ना॰ रुँग्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । रुँगाइनु— क॰ क्रि॰ रुँग्न लाइनु । रुँगाउनु— प्रे॰ क्रि॰ रुँग्न लाउनु । रुँगालो— ना॰ रुँग्ने वा रखवारी गर्ने मानिस; धरालो । स्त्री॰ रुँगाली । रुँगिनु— क॰ क्रि॰ रुँग्ने काम गरिनु ।
रुँदै— ना॰ [सं॰ रुन्धे पानी पर्न आँटेझैँ भई धुम्मिएको बादल; बदली । > रुँदाइ — ना॰ रुँदिने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । रुँदिनु— अ॰ क्रि॰ पानी पर्लाजस्तो भई बादल लाग्नु; धुम्मिनु ।
रुँध्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ रुन्ध्+नु] अगाडि बढ्न नदिनु; कामकाज आदि गर्न नदिनु; रोक्नु । > रुँधाइ — ना॰ रुँध्ने क्रिया वा प्रक्रिया । रुँधाइनु— क॰ क्रि॰ रुँध्न लाइनु । रुँधाउनु— प्रे॰ क्रि॰ रुँध्न लाउनु । रुँधिनु— अ॰ क्रि॰ १. रुँध्ने काम हुनु । क॰ क्रि॰ २. रुँध्ने काम गरिनु ।
रु–नु— अ॰ क्रि॰ [सं॰ रुद्] १. मन दुःखित भएर आँसु चुहाउँदै विलाप गर्नु; रुदन गर्नु; सुँक्कसुँक्क गर्नु वा डाँको छोड्नु । २. कसैको अप्रिय व्यवहारबाट हैरान हुनु । ३. ज्यादै दुःखित वा खिन्न हुनु । ४. कसैसँग गएर दुःखपुकारा गर्नु; मनको बह पोख्नु ।
रुई— ना॰ [सं॰ रूहे रुवो; कपास । — दार/दारी— वि॰ भित्र रुवो भएको वा रुवो हाली तगिएको रुवावाला; तकुवा (वस्त्र॰ ।
रुका— ना॰ [अ॰ रुक्के] राजाको आज्ञापत्र (दिव्य॰); रुक्का ।
रुकुम— ना॰ नेपाल अधिराज्यको रापती अञ्चलमा पर्ने एक जिल्ला ।
रुकुमा— ना॰ प्रेमिकाले 'बिकरम' भनी सम्बोधन गर्दा प्रेमीले भन्ने पुरानो शब्द । > रुकुमै — ना॰ रुकुमा ।
रुक्का— ना॰ [अ॰ रुक्के राणाशासनभन्दा पहिले श्री ५ को र राणाशासन सुरु भएपछि श्री ३ को हुकुमको तोक लेखिएको सानो पत्र; सानो कागतमा टिप्पणी लेखी थिति बाँधिने एक प्रकारको ऐन वा शासनपत्र; हुकुमी आज्ञा । — दस्खत— ना॰ दस्तखतसहित प्रचारमा ल्याइएको रुक्का वा आज्ञापत्र ।
रुक्खो— वि॰ [सं॰ रूक्षे रूखो ।
रुक्मिणी— ना॰ [सं॰] कृष्णकी प्रथम पटरानी ।
रुख१— ना॰ [फा॰] १. अनुहारबाट खुल्ने मनको भाव । २. आकृति; चेहरा; मुख । ३. झुकाउ; चेष्टा ।
रुख२— ना॰ [प्रा॰ रुक्खे मास्तिर हाँगा हाल्ने र तलतिर जरा गाड्ने कुनै पनि बोट; वृक्ष; तरु । ~ कटहर— ना॰ रूखमा फल्ने ठूलो कटहर; कटहर । — काने— ना॰ हरिया, तीखा टुप्पा भएका पात हुने, पहेँला फूल फुल्ने एक जातको साह्रो लहरो । ~
केशर— ना॰ साधारण पातमाथि चिल्लो टल्कने खालको फूल फुल्ने एक जातको रूख वा त्यसैको विभिन्न आकार हुने सुपारीजस्तो फल; नागेश्वरी । ~ पात— ना॰ रूख, पोथ्रा, बुटा आदि; रूख र पात । ~ बयर— ना॰ सानासाना पात हुने र पहेँला फूल फुल्ने एक जातको काँढे रूख वा त्यसैको खैरो फल । ~ सिमाली— ना॰ सिमाली वृक्ष; सेतो सिमाली ।
रुखसत— ना॰ [अ॰ रुख्सते १. छुट्ने काम; छुटकारा; मुक्ति । २. जाने वा हिँड्ने काम; प्रस्थान ।
रुखाइ— ना॰ [रूखो+आइ] रूखो हुनाको भाव, क्रिया वा प्रक्रिया ।
रुखासुखा— वि॰ [रूखो+सुखो] रूखो र सुक्खा; रूखोसूखो ।
रुखि–नु— अ॰ क्रि॰ [रूखो+इ+नु] १. चिल्लो, रसिलो आदि नभई रूखो हुनु; फुस्रिनु । २. मलिलो नहुनु । ३. लालायित हुनु; औताउनु ।
रुखो— वि॰ [सं॰ रूक्ष, प्रा. रुक्खो] १. चिल्लो नभएको; स्निग्ध नभएको; खस्रो; फुस्रो । २. शील, स्वभाव, विनय, नम्रता आदि गुण नभएको; ठर्रो; बिरसिलो; बिझाउने; कर्कश (बोली) । ३.पोस र बल लाग्ने कुरो नभएको; सारहीन । ४. उब्जनी नहुने; ऊषर (जमिन॰ । — सुखो— वि॰ १. चिल्लोचापुल्लो र रसिलोपोसिलो नभएको (खानेकुरो॰ । रुख्याइ — ना॰ रुखिने वा रुख्याउने काम । रुख्याउनु— प्रे॰ क्रि॰ १. रूखो पार्नु; फुस्य्राउनु । २. कसैको चित्त दुखाउनु । ३. अरूलाई लालायित तुल्याउनु । रुख्याहा— वि॰ रुखिएको; रूखो पार्ने खालको । स्त्री॰ रुख्याही ।
रुगरुग— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰] केटाकेटी वा कीरा–फट्याङ्ग्रा हिँड्ने चालले; रगरग । > रुगरुगती — क्रि॰ वि॰ अझै छिटो र लगातार रुगरुग हुने गरी । रुगरुगाउँदो— वि॰ चिल्लो–चापुल्लो वा पोसिलो नभएको; मायालाग्दो । रुगरुगी— क्रि॰ वि॰ रुगरुगती; रगरगी । रुगरुगे— वि॰ १. रुगरुग गर्ने । २. चिल्लो नभएको रूखो; फुस्रो । (उदा॰— रुगरुगे जाउलो खानु छ, भान्सामा के जानु <) । ३. दयनीय; मायालाग्दो ।
रुगा— ना॰ [सं॰ रुज्] आँखा राता र रसिला हुने, नाकबाट पानी अनि पातलो सिँघान चुहिने, बारबार छिउँ लाग्ने र ज्वरोसमेत आउने एक रोगग्रुघा । — खोकी— ना॰ सर्दी आदिका कारणले रुघा र खोकी दुवै लाग्ने रोग ।
रुग्ण— वि॰ [सं॰] थलिएर जीर्ण भएको; बिरामी । > रुग्णावकाश — ना॰ थलिँदा वा बिरामी हुँदा लिइने र पाइने छुट्टी; बिरामीबिदा ।
रुघा— ना॰हे॰ रुगा । ~ खोकी— ना॰ रुगाखोकी ।
रुघिलो— ना॰हे॰ रुदिलो ।
रुङ्–नु— स॰ क्रि॰ [रू रुँग्+नु] रुँग्नु; कुर्नु; पर्खनु । > रुबाइ — ना॰ रुङ्ने क्रिया वा प्रक्रिया । रुबाइनु— क॰ क्रि॰ रुङ्न लाइनु ।
रुबाउनु— प्रे॰ क्रि॰ रुङ्न लाउनु । रुबिनु— क॰ क्रि॰ रुँगिनु ।
रुच्–नु— अ॰ क्रि॰ [सं॰ रुच्+नु] १. खाने इच्छा वा मन हुनु; रुचि लाग्नु । २. कुनै वस्तु मन पर्नु; निको लाग्नु । > रुचाइ — ना॰ रुच्ने वा रुचाउने काम । रुचाइनु— क॰ क्रि॰ मन पराइनु; निको मानिनु । रुचाउनु— प्रे॰ क्रि॰ १. मन पराउनु; निको मान्नु । स॰ क्रि॰ २. कुनै वस्तु छान्नु; रोज्नु ।
रुचि— ना॰ [सं॰] १. खाने मन वा इच्छा; भोगको चाहना; भोक । २. अभिलाषा; धोको; चाह । ३. खानेकुराको स्वाद । ४. कुनै वस्तुलाई मन पराउने काम; खुसीलाग्दो चाख । ५. किरण; कान्ति; आभा; चमक । ६. सौन्दर्य; शोभा । — कर— वि॰ १. रुचि उत्पन्न गर्ने; खान मन लाग्ने; भोक लगाउने । २. मन रमाउने; मनपर्दो । ~ कारक— वि॰ रुचि पैदा गर्ने; रुचि जगाउने । ~ वर्द्धक— वि॰ रुचि बढाउने; रुचिकारक ।
रुचिर— वि॰ [सं॰] १. रुचिअनुसारको; मनपर्दो । २. सुन्दर; मनोहर; राम्रो । ३. चहकिलो; चम्किलो । ४. मीठो वा स्वादिलो ।
रुचिरा— ना॰ [सं॰] जगण, भगण, सगण, जगण र गुरु अक्षर मिलेर बन्ने, चार अक्षरमा यति हुने अतिजगती छन्दको एक भेद ।
रुजु— ना॰ [अ॰ रुजूअ] १. सक्कल प्रतिसित नक्कल भिडाउने र जाँच्ने काम । वि॰ २. उपस्थित; हाजिर । ३. तम्तयार; तत्पर । — कार— ना॰ रुजू गर्ने व्यक्ति । — बही— ना॰ हाजिरकापी — हाजिर— ना॰ गयल नभई नित्य आउनुपर्ने काम; दैनिक उपस्थिति ।
रुजू— ना॰ हे॰ रुजु ।
रुझ्–नु— अ॰ क्रि॰ [सं॰ रुज्+नु] परेको पानीले निथ्रुक्क हुनु; झरीमा पर्नु; भिज्नु । > रुझाइ — ना॰ रुझ्ने काम वा किसिम ।
रुझाइनु— क॰ क्रि॰ रुझ्ने पारिनु; भिजाइनु । रुझाउनु— प्रे॰ क्रि॰ रुझ्ने वा भिज्ने पार्नु । रुझिनु— अ॰ क्रि॰ रुझ्ने स्थितिमा परिनुृ ।
रुढी— ना॰ [सं॰ रूढि] आँठे, बिफर, हैजा आदि सङ्क्रामक रोग; महामारी; देशान ।
रुण्ड— ना॰ [सं॰] टाउको नभएको शरीर; धड; गिँड; मुर्कट्टा ।
रुदन्ती— ना॰ [सं॰] एक प्रकारको महत्त्वपूर्ण बुटी; सञ्जीवनी ।
रुदिलो— ना॰ [सं॰ रोधे रातो खालको भेट्नु भएको, पातको तल्लो भाग दाँती परेको हुने, अति बास्ना आउने फूल फुल्ने र पात एवं जरो, बाथ, जुका र चुर्नामा औषधी लाग्ने बुटोविशेष; रुधिलो ।
रुद्ध— वि॰ [सं॰] १. पीडा, चिन्ता आदिले आवाज फुट्न नसकेको; कण्ठ रोकिएको । २. बाटो छेकिएको; अवरुद्ध । — कण्ठ— वि॰ कण्ठ रुद्ध भएको; गला रोकिएको; भक्कानु परेको ।
रुद्र— ना॰ [सं॰] १. शिवको प्रलयकारी एक रूप । २. अजैकपाद, अहिर्बुध्न, स्रष्टा, विश्वरूपहर, बहुरूप, यभयम्बक, अपराजित, वृषाकपि, शम्भु, कपर्दी र रैवत— शिवका यी एघार गणको नाम । वि॰ ३. भयङ्कर; डरलाग्दो । — घण्टी— ना॰ घाँटीको माझमा बाहिरपट्टि उठेको हाडको फुकुन्डो । ~ मल्ल— ना॰ वि॰ सं॰ १३६५तिर अरिमल्लका युवराज भएर रहने राजकुमार । —
वेणी— ना॰ गुल्मी जिल्लामा पर्ने बडीगाउँ र कालीगण्डकीको दोभानमा रहेको एक तीर्थस्थल ।
रुद्राक्ष— ना॰ [सं॰] कथ्य॰ रुद्राच्छे । हाँगामा लामालामा हरिया केशर हुने सेतो फूल फुल्ने प्रसिद्ध वृक्ष वा जपमाला बनाइने त्यसैको साह्रो गोल काँडे बियाँ । > रुद्राक्षि — ना॰ १. वास्तु वा मूर्तिकलामा प्रयोग हुने अङ्गुलको तीन गुनाबराबरको नाप; पर्वन, अग्नि वा विद्याबराबरको नाप । २. तीन अमलबराबरको नाप; तीन अङ्गुल ।
रुद्रानन— ना॰ [सं॰] १. वास्तु वा मूर्तिकलामा प्रयोग हुने अङ्गुलको पाँच गुनाबराबरको नाप; तल, इन्द्रिय, भूत वा वाणबराबरको नाप । २. पाँच अमलबराबरको नाप; पाँच अङ्गुल ।
रुद्राभिषेक— ना॰ [सं॰] विशेषतः रुद्रीपाठ गर्दै शिवलिङ्गमा चढाइने जलको धारो ।
रुद्री— ना॰ [सं॰] रुद्रको पूजा तथा उपासनाका निम्ति शिवलिङ्गमा अविच्छिन्न जलधारा दिँदै गरिने वैदिक पाठ; यजुर्वेदको रुद्रस्तोत्र । रुद्राष्टाध्यायी पाठ ।
रुधिर— ना॰ [सं॰] १. रगत; रक्त । २. रातो रब ।
रुधिलो— ना॰ [सं॰ रोधे हे॰ रुदिलो ।
रुनारानी— ना॰ [रुनु+रुनु] सानातिना टुक्राटाक्री; ससाना रुना ।
(उदा॰— बगरमा रुनारानीबाहेक अरू थोक के पो पाइएला र ;)
रुनु— ना॰ [सं॰ रेणु] १. बालुवा वा धूलाका कण । २. ज्यादै थोरै परिमाण; रैन ।
रुन्कारुन्की— ना॰ [रन्को+रुन्को] सानातिना धेरै रुन्का; रुनारानी ।
रुन्को— ना॰ [रू रुनु] साह्रै सानो टुक्रो; रुनु ।
रुन्चे— वि॰ १. सानोतिनो कारणले पनि रुने; पिच्चपिच्च रोइरहने स्वभावको; पिन्चे । स्त्री॰ रुन्ची । ना॰ २. बालक–बालिकालाई रोथ्याइँ लागिरहने रोग । ३. लोकसंस्कृतिका अनुसार रोएको अभिनय गरेर दर्शकलाई हँसाउने विदूषक । ~ भतेर— ना॰ दुलही अन्भाउने दिन हुने, दुलहीपट्टिकै घरको भोज ।
रुन्झुन— ना॰ [हि॰] पाउजेब, मुजुरा, सितार आदि झन्झनाएको वा बजेको शब्द; झन्कार ।
रुपन्देही— ना॰ नेपाल अधिराज्यको पश्चिमाञ्चल विकास–क्षेत्रभित्र पर्ने लुम्बिनी अञ्चलको तराई खण्डमा स्थित एक जिल्ला ।
रुपलाइन— ना॰ [अङ्॰ रोपलाइने हे॰ रोपलाइन ।
रुपसी— वि॰ [हि॰] रूपवती; सुन्दरी (नारी॰ ।
रुपहारा— वि॰ [रूप+हार] रूप नभएको; नराम्रो; कुरूप । रुपहारा छोरी, हूपहारा छोरो (उखान॰ ।
रुपा— ना॰ [सं॰ रूप्ये १. चाँदी । वि॰ २. चाँदीजस्तो; चाँदीको ।
रुपाताल— ना॰ [रूपा+ताल] पश्चिमी नेपालको गण्डकी अञ्चलको कास्की जिल्लामा रहेको एक प्रसिद्ध ताल ।
रुपामक्खी— ना॰ [सं॰ रूप्य–माक्षिकी] चाँदीको धाउ ।
रुपासे— ना॰ [रू रूपसी] प्रेमी वा प्रेमिकाले परस्परमा 'राम्रो वा राम्री छौ' भनी व्यङ्ग्यसाथ गर्ने सम्बोधन; रूपसी ।
रुपियाँ— ना॰ [सं॰ रूप्यके १. नेपाली सय पैसा वा दुई मोहरबराबर मूल्यको चाँदीको सिक्का वा मुद्रा; रुपियाँ । २. भारतको अघिको चौसट्ठी पैसा र अहिलेको सय पैसा मोलको चाँदीको मुद्रा । ३. त्यति नै मूल्यको अचेल चलेको कागजी मुद्रा वा नोट । ४. धनसम्पत्ति; दौलत । ~ पैसा— ना॰ १. धातु वा कागजका विभिन्न प्रकार र मूल्यका मुद्रा; चलसम्पत्ति । २. रुपियाँ र पैसा ।
रुपी— ना॰ कलेजी भुईँमा सेता धर्के टीका हुने, पहेँलो चुच्चो भएको, नुहाएर कोरीबाटी गरेझैं देखिने एक जातको चरो, सारौँ ।
रुपैयाँ— ना॰हे॰ रुपियाँ । ~ पैसा— ना॰ रुपियाँ पैसा ।
रुपौला— वि॰ [रूपा+औलो १. चाँदीको जस्तो रबको; सेतो । ना॰ २. त्यस्तो रबको धूलो । ~ मसी— ना॰ चाँदीजस्तो रबको अक्षर लेख्ने मसी ।
रुपौलो— वि॰ [रूपा+औलो] चाँदीजस्तो सेतो; चाँदीका रबको; सफेद । स्त्री॰ रूपौली ।
रुप्सिलो— वि॰ [रूप्सो] रूप राम्रो भएको; उज्यालो अनुहारको
(उदा॰— नेपालमा कतै तारेभीर छ भने कतै रुप्सिलो छहरो पनि छ॰ ।
रुप्से— वि॰ [रुप्सिलो] रुप्सिलो; धेरै राम्रो (जस्तै— रुप्से छहरो॰ ।
रुबल— ना॰ [रु॰ रुब्ले सोभियत रुसमा प्रचलित सय कोपेक मूल्यको सिक्का वा मुद्रा ।
रुबाई— ना॰ [अ॰] उर्दूफारसीमा चार चरण हुने एक प्रकारको मुक्तक कविता वा सो कविता लेखिने छन्दको एक शैली ।
रुमल्–नु— स॰ क्रि॰ [रुमलो+नु] सबैतिर पुग्ने वा ढाक्ने किसिमले घुमाउनु; ओल्टाइपल्टाइ गर्नु । > रुमलाइ — ना॰ रुमल्ने क्रिया वा प्रक्रिया । रुमलिनु— अ॰ क्रि॰ १. हराएजस्तो वा कता हो कता भएर अलमलिनु; रुमलोमा पर्नु । २. धूवाँ, बाफ, कुहिरो आदि बाटो नपाएर परिधिभित्रै घुम्नु । क॰ क्रि॰ ३. ओल्टाइपल्टाइ गरिनु ।
रुमलो— ना॰ [सं॰ रुन्धने १. कामको चटारो वा चेपाचेपले हुने झमेला; अल्झोबिल्झो । २. धूवाँ रबमबिएर निस्कने ठूलो मुस्लो ।
रुमल्याइ— ना॰ [रू रुमलि (+आइ॰] रुमलिने काम वा किसिम । [ > ] रुमल्याहट— ना॰ रुमलिने अवस्था वा किसिम ।
रुमानी— वि॰ [अङ्॰ रोमान्टिके शृङ्गारी; रोमान्सेली ।
रुमाल— ना॰ [फा॰ रुमाले हात–मुख र आब पुछिने वा माल– सामान पोको पारिने, विभिन्न आकार–प्रकारको लाम्चिलो चारकुने कपडाको टुक्रो । > रुमाले— वि॰ १. गाउँठाउँका निवासीका दृष्टिमा सहरमा बसेकाले खान–लाउन धौधौ परेको; नबेसाई खान नपुग्ने (मान्छे॰; दरिद्र; कङ्गाल । ना॰ २. नेपालीहरूको एक थर ।
रुम्जाटार— ना॰ [रुम्जा (स्थान॰+टार] ओखलढुङ्गा जिल्लामा पर्ने जोसमनी सम्प्रदायका सन्त ज्ञान दिलदासको प्रसिद्ध कर्मभूमि । नेपालको ठूलो टार । पुर्वेली गुरुबहरूको मुख्य वासस्थान ।
रुम्टाराम्टी— ना॰ [रुम्टो+रुम्टो १. जग्गाजमिनका सानातिना धेरै टुक्रा; फोगटाफोगटी । २. राँटाराँटी ।
रुम्टो— ना॰ १. जमिनको सानोतिनो टुक्रो; फोगटो । २. राँटो ।
रुरु— ना॰ [सं॰] प्रायः नदीनालाका छेउछाउमा देखिने, हाँगाबिँगा भएका सिब, छोटो पुच्छर र खैरो वर्णको हुने एक जातको मृग । — क्षेत्र— ना॰ पाल्पा र गुल्मी जिल्लाको दोसाँधमा कालीगण्डकीको किनारमा पर्ने, माघे सङ्क्रान्तिमा र कात्तिक एकादशीदेखि पूर्णिमासम्म ठूलो मेला लाग्ने, ब्षीकेशको मूर्ति भएको एक तीर्थस्थल । (यो मूर्ति पाल्पाली राजा मुकुन्दसेनले कालीगण्डकीमा स्नान गर्दा भेट्टाएर स्थापित गरेका हुन् भन्ने जनश्रुति छ ।)
रुल— ना॰ [अङ्॰] १. नियम; काइदा; रीति । २. सोझो धर्को तान्न उपयोग गरिने काठ, प्लास्टिक आदिको साधनविशेष । ३. सादा, बुट्टे वा सानाठूला रेखा अङ्कित गर्ने टाइपको प्रकार । — दार— वि॰ रुल वा धर्को भएको (कापी, कागत आदि॰ । > रुलर — ना॰ सोझो धर्को तान्नका निम्ति आड राखिने काठ, प्लास्टिक आदिको सामान; रुल ।
रुवाइ— ना॰ [रू रु (+वाइ॰] रुने भाव, काम वा किसिम । [ > ] रुवाइनु — क॰ क्रि॰ रुने पारिनु । रुवाउनु— प्रे॰ क्रि॰ १. दुःख दिनु । २. रुने पार्नु; रुन लाउनु ।
रुवाबासी— ना॰ [रु+वास्] रुने–कराउने काम; धेरै जनाको रुवाइ; रोइ–कराइ ।
रुष्ट— वि॰ [सं॰] कुनै कार्यकारणले रिसाएको; कुपित; क्रुद्ध । —
ता— ना॰ रुष्ट हुने स्थिति वा चाल; जङ्गिनेपन ।
रुस— ना॰ एसियादेखि युरोपसम्म फैलिएको एक देश । > रुसी — वि॰ १. रुस–देशसम्बन्धी; रुस देशको । २. रुस देशको निवासी । ना॰ ३. रुस देशको भाषा ।
रुहाइ— ना॰ [रू रुहु (+आइ॰] रुहुने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] रुहाइनु — क॰ क्रि॰ रुहुन लाइनु । रुहाउनु— प्रे॰ क्रि॰ १. रुहुन लाउनु । रुहिनु— क॰ क्रि॰ २. रुहुने काम गरिनु ।
रुहु–नु— स॰ क्रि॰ [रू दुहु+नु] १. दुहेझैँ गरी गेडा मात्र आउने गरेर धान, गहुँ आदिका बाला तान्नु । २. दाँतीमा धान, दूबो आदि हालेको काँगियोले लिखा झार्नु ।
रूक्ष— वि॰ [सं॰] १. चिल्लो, पोसिलो वा मसिनु नभएको; रूखो; फुस्रो; खस्रो; सुक्खा । २. बिझाउने; कर्कश; कठोर ।
रूख— ना॰ हे॰ रुख ।
रूखासूखा— वि॰ हे॰ रुखासुखा ।
रूखो— वि॰ हे॰ रुखो ।
रूढ— वि॰ [सं॰] १. उम्रेको वा टुसाएको । २. चढेको; आरूढ । ३. सबैले मानेको; प्रसिद्ध । ४. व्यवहारमा चलेको; प्रचलित । ५. वृद्धि भएको; बढेको । ना॰ ६. प्रकृतिप्रत्ययको अर्थदेखि भिन्न अर्थ बुझाउने शब्द ।
रूढि— ना॰ [सं॰] १. धेरै समयदेखि चलेको प्रथा; चलन । २. उठान; उत्पत्ति; जन्म । ३. प्रसिद्धि; फैलोट; वृद्धि । ४. प्रचलित अर्थ । वि॰ ५. पहिलेदेखि चलेको; परम्परादेखि मानिँदै आएको । — बुढी— ना॰ बूढापाकादेखि चलिआएको प्रथा; पहिलेदेखि मानिँदै आएको रीतिथिति; पुर्ख्यौली चाल । — भाँडी— वि॰ दिग्दारीलाग्दो; उराठिलो । — लक्षणा— ना॰ काव्यमा पाइने लक्षणा नामक शब्दशक्तिको एक भेद (यसमा व्यङ्ग्यार्थको अपेक्षाविना प्रचलनवश मुख्यार्थमा बाधा वाक्यप्रयोग हुन्छ, जस्तै— काममा कुशल ।) — वाद— ना॰ पुर्ख्यौली चालचलन जस्ताको तस्तै मान्नुपर्छ भन्ने मत वा सिद्धान्त; परम्परावाद । — वादी— वि॰ रूढिवाद मान्ने वा मन पराउने । ~ विकृति— ना॰ परम्परादेखि चलेको विसङ्गतिजन्य स्थिति; पहिलेदेखिको बिग्रँदो चालचलन ।
रूढी— ना॰ हे॰ रुढी ।
रूप— ना॰ [सं॰] १. आँखाले थाहा पाइने कुनै व्यक्ति वा वस्तुको आकार र रब वा वर्ण; अनुहार; चेहरा । २. आकृति; शरीर, देह । ३. पहिरन; भेष । ४. प्रतिमा; मूर्ति । ५. समानता; सादृश्य । ६. वाक्यमा प्रयुक्त रूपायित शब्द; फर्म ।
रूपक— ना॰ [सं॰] १. साहित्यमा उपमान र उपमेयको अभिन्न सम्बन्ध देखाई वर्णन गर्दा पर्ने एक अर्थालङ्कार (उदा॰— हाँस्तछे बालिका यौटी बालसूर्य भईकन ।) २. नाटक, प्रकरण, भाण, व्यायोग, समवकार, डिम, ईहामृग, अङ्क, वीथी र प्रहसन— यी दस भेद हुने अभिनेयकाव्य वा दृश्यकाव्य । ~ कार्यक्रम— ना॰ रेडियो (आकाशवाणी॰ बारा प्रसारित हुने नाटक, प्रहसन आदि कार्यक्रम । > रूपकातिशयोक्ति — ना॰ काव्यमा अतिशयोक्ति अलङ्कारको एक भेद । रूप तत्त्व— ना॰ [सं॰] कुनै पनि भाषाका शब्दको बनोटमा पाइने पूर्वसर्ग, परसर्ग, मध्यसर्ग आदि ।
रूपभेद— ना॰ [सं॰] शब्दको अर्थ वा स्वरूप आदिमा हुने आंशिक परिवर्तन ।
रूपमय— वि॰ [सं॰] रूपले युक्त; अति सुन्दर; साहै्र राम्रो ।
रूपराशि— ना॰ [सं॰] सौन्दर्यको खानी; सुन्दरता ।
रूपरेखा— ना॰ [सं॰] १. पछि हुने वा गरिने कामको मोटामोटी अनुमान; पूर्वयोजना । २. मूर्ति आदि तयार पार्न कोरिएको रेखा; मूर्तिको खाका । ३. मसौदा; खेस्रा ।
रूपवती— वि॰ [सं॰] रूप भएकी; राम्री; सुन्दरी ।
रूपवान्— वि॰ [सं॰] रूप भएको; सुन्दर; राम्रो । रूप सज्जा— ना॰ [सं॰] रूप सजाउने काम; डिजाइन । रूप साधन— ना॰ [सं॰] १. व्याकरणअनुसार वचन, लिङ्ग आदिका भेदले शब्दका विभिन्न रूप बनाउने प्रक्रिया । २. प्रसाधन ।
रूपसी— वि॰ हे॰ रुपसी ।
रूपहारा— वि॰ हे॰ रुपहारा ।
रूपा— ना॰ रुपा ।
रूपाङ्कन— ना॰ [सं॰] १. कुनै भावी कार्य, योजना आदिको रूप निश्चित गर्ने वा बनाउने काम । २. बनौट, बुनौट आदिको विशेष ढाँचाकाँचा सोच्ने वा निर्धारित गर्ने काम ।
रूपाङ्ग— ना॰ [सं॰] १. शब्दका रूपका अङ्ग (स्त्रीत्व, कर्तृत्व, कर्मत्व आदि) । २. धातुरूपका अङ्ग (वाच्य, लिङ्ग, पुरुष, काल, वचन आदि॰ ।
रूपाताल— ना॰ हे॰ रुपा ताल ।
रूपात्मक— वि॰ [सं॰] रूपको प्रमुखता भएको; रूपयुक्त । — ता— ना॰ रूपात्मक हुनाको भाव वा अवस्था ।
रूपान्तर— ना॰ [सं॰] अर्को रूपमा लैजाने वा उल्थ्याउने काम; अर्को रूप; भिन्न रूप । > रूपान्तरण — ना॰ १. रूपान्तर हुने वा रूपान्तर गर्ने काम; कुनै वस्तुको एक रूपबाट अर्को रूपमा र एक अवस्थाबाट अर्को अवस्थामा गरिने परिवर्तन । २. अनुवाद; उल्था ।
रूपान्तरित— वि॰ [सं॰] रूपान्तर भएको वा गरिएको; रूप फेरिएको । ~ भाषा विज्ञान— ना॰ चम्स्कीबारा प्रणीत भाषाविज्ञानको एक अत्याधुनिक परिपाटी ।
रूपामक्खी— ना॰ हे॰ रुपामक्खी ।
रूपायन— ना॰ [सं॰] शब्दको रूपावली तयार गर्ने प्रक्रिया; लिङ्ग, वचन, पुरुष, कारक, काल, पक्ष, वाच्य, भाव आदि व्याकरणात्मक अर्थ दिने प्रत्ययबारा शब्दका विभिन्न रूपहरूको रचना; इनफ्लेक्सन ।
रूपायित— वि॰ [सं॰] १. रूपायन प्रक्रिया भएको । २. विभक्ति प्रत्यय आदि गाँसिएर नयाँ रूप लिएको ।
रूपावली— ना॰ [सं॰] एउटै शब्दका एकभन्दा बढी रूपहरूको समूह ।
रूपासे— ना॰ हे॰ रुपासे ।
रूपिणी— वि॰ [सं॰] १. रूप भएकी; रूपवती; सुन्दरी २. समान रूपकी; सदृश (स्त्री॰ ।
रूपिम— ना॰ [सं॰] शब्दको लघुतम, अविभाज्य र सार्थक एकाइ ।
रूपी— वि॰ [सं॰] १ं अरूको रूप लिएको हो कि भनेजस्तो; रूपधारी; अवतारी । २. राम्रो लाग्ने; सुन्दर ।
रूप्म— ना॰ [सं॰] १. चाँदी । २. चाँदीको मुद्रा (रुपियाँ, मोहर, सुकी आदि॰ । वि॰ ३. राम्रो; सुन्दर । > रूप्मक — ना॰ रुपियाँ ।
रे१— ना॰ [सं॰] १. सङ्गीतका सात स्वर (सा रे ग म प ध नि॰ मध्ये एक; ऋषभ स्वरको चिह्न । २. निम्न श्रेणी मानिएको मानिसलाई सम्बोधन गरिने शब्द; अरे; ओ । (उदा॰— रे ब्याधा, तैँले यति राम्रो चरालाई किन मारिस् <॰
रे२— निपा॰ लख काट्दा वा प्रत्यक्ष थाहा नभएको कुरो बताउँदा वाक्यको पुछारमा प्रयोग हुने शब्द; अरे (उदा॰— भान्दाइ पनि घर आउनुभएको थियो रे ।)
रेकड/रेकर्ड— ना॰ [अङ्॰] १. स्थायित्व वा प्रामाणिकताका निम्ति पछिसम्म सुरक्षित राखिने कागतपत्र, लेखटिपोट आदि; अभिलेख । २. मिसिल । ३. ग्रामोफोन, टेप आदिका गीतहरू भरिएको चक्का; रिकाट । ~ ठेटर/थिएटर— ना॰ चलचित्रको ध्वनि अङ्कन गर्ने ठाउँ ।
रेकर्डिब— वि॰ [अङ्॰] रेकर्ड भएको वा गरिने । ~ स्टुडियो— ना॰ रेकर्ड गरिने कक्ष; रेकर्ड–थिएटर ।
रेख— ना॰ [प्रा॰ रक्खो १. हेरविचार पुथ्याउने काम; हेरचाह । २. आफ्नो मातहतको हक; स्वत्व । — जोख— ना॰ हेर्नेजाँच्ने काम; रेखदेख । — देख— ना॰ हेर्ने र ख्याल गर्ने काम; देखरेख; हेरचाह ।
रेखा— ना॰ [सं॰] १. निर्धारित दिशामा लम्किएको मसिनु र लामो धर्को; डोरो । २. आकार; रूप; चिह्न । ३. सामुद्रिक शास्त्रअनुसार शुभ–अशुभ फल बताउने हात, गोडा, निधार, पैताला आदिको चिह्न । ~ गणित— ना॰ रेखाहरूका माध्यमले गणितका सिद्धान्तको प्रतिपादन गरिने गणितको एक भेद ।
रेखाङ्कन— ना॰ [सं॰] चित्र आदि बनाउनका निम्ति पहिले तयार पारिने रेखाको आकार; खाका; रूपाङ्कन ।
रेखाङ्कित— वि॰ [सं॰] रेखा अङ्कित भएको; धर्को तानिएको ~
चेक— ना॰ खातामा जम्मा भएर मात्र भुक्तानी हुने चेक (क्रस– चेक) । ~ मापदण्ड— ना॰ रेखाहरूका आधारमा निकालिने परिमाण; रेखाबारा छुट्ट्याइने नापो ।
रेखाचित्र— ना॰ [सं॰] १. रेखैरेखाबारा तयार भएको चित्र; खाका । २. श्रव्यकाव्यमा गद्य फाँटअन्तर्गत; कथाभन्दा भिन्न खालको एक रूप; धर्का–चित्र ।
रेखाचित्रण— ना॰ [सं॰] रेखाचित्र तयार पार्ने काम; खाकाखिचाइ ।
रेखात्मक— वि॰ [सं॰] रेखा वा धर्का भएको ~ पद्धति— ना॰ रेखाबारा कुनै समस्या वा सूत्रको हल गरिने विधि । ~ सही— ना॰ हातका बूढीऔँलाको छाप; औँठाछाप ।
रेखापत्र— ना॰ [सं॰] १. विशेष सूचना आदि ज्ञान गराउन रेखाबाट बनेका चित्र अङ्कित भएको पत्र । २. सानासाना खाना (कोठा वा ग्राफ॰ बनाएर तालिका आदिको रूपमा दिइएको विवरण । ३. समुद्रको गर्भमा भएका चट्टान, डरलाग्दो ठाउँ आदि देखाउन समुद्री जहाजका कप्तानले प्रयोग गर्ने रेखाङ्कित पत्र । ४. उपभोग्य वस्तुका उत्पादन र मूल्य, तापमानको घटबढ आदि रेखाबारा देखाइने पत्र ।
रेखाबन्ध— ना॰ [सं॰] कुनै विवादास्पद ठाउँमा व्यवस्थित तरिकाले सीमा छुट्ट्याउन लगाइने चिह्न; सीमारेखा ।
रेखी— ना॰ [सं॰] १. कुनै धार्मिक मङ्गलकार्यमा देवता वा पूजाका पात्रहरूको स्थापनाका लागि अबिर, पीठो आदिले बनाइने चित्रमण्डल । २. सानो वा मसिनु रेखा; धर्को ।
रेखो— ना॰ [सं॰ रेखो सानो सेतो टुक्रो; डोरो; धर्को । — पाखो— ना॰ वरिपरि फिँजिएको वा फैलिएको थुप्रै पाखो जग्गा ।
रेगिस्तान— ना॰ [फा॰] मरुभूमि ।
रेचक— ना॰ [सं॰] १. दिसा लगाउने वा पखाला गराउने काम; जुलाफ । २. दिसा लगाउने औषधी । ३. प्राणायाम गर्दा सास बिस्तारै निकाल्ने विधि । ४. कुनै पदार्थमा मिसिएको खराब तत्त्वलाई पृथक् पार्ने प्रक्रिया । वि॰ ५. दिसा लगाउने; पखाला गराउने ।
रेचकी— ना॰ [फा॰ रेजगी] प्रायः एकपैसेदेखि पच्चीसपैसेसम्मको चानचुने सिक्का; चानचुन; खुद्रा ।
रेचन— ना॰ [सं॰] १. दिसा लगाउने काम वा त्यसका लागि खाइने औषधी । २. कुनै पदार्थलाई शोधन गर्ने काम । ३. प्राणायाम गर्दा भित्र तानेको श्वास बाहिर निकाल्ने प्रक्रिया ।
रेचन्का— ना॰ अँडिरको समूहमा पर्ने, फलमा ग्रन्थि र रौँ भएको एक जातको वनस्पति ।
रेचित— वि॰ [सं॰] १. रेचनक्रियाबारा बाहिर निकालिएको; जुलाफ गरिएको । ना॰ २. नृत्यमा हातले भाउ लाउने एक प्रकार । ३. घोडाको एक चाल ।
रेजगारी/रेजगी— ना॰ [फा॰ रेजगी] रेचकी ।
रेजा— ना॰ [फा॰] कुनै लेख, सूची, नामावली आदिमा छानिएको वा आवश्यक ठाउँमा लाइने विशेष चिनु (।) ।
रेजिडेन्ट— ना॰ [अङ्॰] १. आफ्नो देशको प्रतिनिधि भएर अर्को देशमा गई बस्ने राजकर्मचारी । २. निवासी; बासिन्दा ।
रेजिमेन्ट— ना॰ [अङ्॰] १. सेनाको कम्पनीभन्दा ठूलो समूह; गण । वि॰ २. भएभरको; रिजिमन्ट; सम्पूर्ण ।
रेट्–नु१— अ॰ क्रि॰ [रेत्+नु] १. करौँतीले काटेजस्तै गरी काट्नु; सेर्नु । २. अरूलाई मर्का पार्ने किसिमले वा कसेर मोल लिनु । ३. कुनै धारिलो साधनले अर्को कुनै वस्तुमा घोट्नु । ४. सारङ्गी, बेला आदि तारबाजा बजाउनका निम्ति गजाले घोट्नु ।
रेट्नु२— ना॰ ग्राहक, असामी, मोही आदिलाई रेटेर वा कसेर रकम लिने व्यक्ति; रेटाहा मानिस (उदा॰— साहिँलो साहूजस्तो रेट्नु त यो गाउँमा अरू कोही पनि छैनन्॰ ।
रेट— ना॰ [अङ्॰] भाउ; दर ।
रेटाइ— ना॰ [रू रेट् (+आइ॰] रेट्ने काम वा किसिम । [ > ] रेटाइनु — क॰ क्रि॰ रेट्न लाइनु; सेराइनु । रेटाउनु— प्रे॰ क्रि॰ रेट्न लाउनु; सेराउनु । रेटाहा— वि॰ रेट्ने वा कस्ने स्वभावको; चुइयाँ । रेटिनु— क॰ क्रि॰ रेट्ने काम गरिनु; सेरिनु ।
रेटीरेटी/रेटेरेटे— ना॰ [रेट्+ई/ए (बि॰)] रेट्ने वा काट्ने काम; काटीकाटी (प्रायः बालबोलीमा॰ ।
रेडक्रस— ना॰ [अङ्॰] विशेषतः युद्ध, प्राकृतिक सङ्कट वा दुर्घटना आदिका समयमा जनसेवाको काम गर्ने एक अन्तर्राष्ट्रिय संस्था; सोही उद्देश्यले शाखा वा सङ्गठनका रूपका कुनै देशमा स्थापित र सञ्चालित निकाय; सेवा–संस्थान ।
रेडिएटर— ना॰ [अङ्॰] इन्जिनलाई चिसो पार्न पानी दौडाउने जालीदार उपकरण ।
रेडियम— ना॰ [अङ्॰] एक किसिमको प्रकाशमय बहुमूल्य खनिज धातु ।
रेडियो— ना॰ [अङ्॰] १. तारको सम्बन्ध नभईकनै बिजुलीको सहायताबारा टाढाटाढाका शब्द ग्रहण गर्ने तथा खबर आदिको प्रसारण गर्ने प्रसिद्ध यन्त्र । २. एक्सरेबारा चित्र खिच्ने यन्त्र । ~
नाटक— ना॰ रेडियोबारा प्रसारित हुने नाटक; ध्वनिनाटक । ~
वार्ता— ना॰ १. रेडियोबारा प्रसारित गर्न लेखिएको कुनै एक प्रसङ्गमा आधारित लेख । २. रेडियोमा प्रसारित गर्न दिइने वा लिइने अन्तर्वार्ता । > रेडियोलजी — ना॰ एक्सरेको फोटोका आधारमा रोगको निदान गर्ने विज्ञान रू
रेणु— ना॰ [सं॰] १. धूलाको मसिनु कण; चूर्ण । २. बालुवा । ३. फूलको पराग । > रेणुका — ना॰ १. बालुवा । २. मसिनु कण; धूलो ।
रेत्–नु— स॰ क्रि॰ [रेत्+नु] रेत लाउनु; रेतले खुर्कनु; कुँद्नु ।
रेत— ना॰ [फा॰ रेगे १. काठ, धातु आदिलाई मसिनु धूलो आउने गरेर खुर्कने प्रसिद्ध ज्याबल; रेत्ने औजार । २. बालुवा ।
रेताइ— ना॰ [रू रेत् (+आइ॰] रेत्ने क्रिया वा प्रक्रिया [ > ] रेताइनु — क॰ क्रि॰ रेत्न लाइनु । रेताउनु— प्रे॰ क्रि॰ रेत्न लाउनु ।
रेतिनु— क॰ क्रि॰ रेत्ने काम गरिनु ।
रेतिलो— वि॰ [रेत+ इलो १. रेतको जस्तै धार भएको । २. बलौटे ।
रेती— ना॰ [रेत+ई] काठपातको काममा करौँतीले काटेको भाग सम्म मिलाएर बिट मार्ने चेप्टो वा गोलो ज्याबल ।
रेन्चु— ना॰ [अङ्॰ रेन्चे पेच, ढिम्री आदि कस्ने मुख भएको वा प्वाल परेको ज्याबल ।
रेन्ज— ना॰ [अङ्॰] १. कुनै दुई स्थान वा पङ्क्तिको अन्तराल; दूरी । २. भूगोलमा विषम धरातललाई सङ्केत गरिने भाग वा ठाउँ । > रेन्जर — ना॰ १. वनबगैँचाको रक्षा गर्ने व्यक्ति वा त्यस्तो काम गर्नेको एक पद । २. वनरक्षक ।
रेफ१— ना॰ [सं॰] अक्षरका थाप्लामा लगाइने हलन्त रकार ( र् ॰ चिह्न (जस्तै– पूर्ण, वर्ष, हुर्र इ॰) ।
रेफ२— ना॰ [फरेबे १. झूटो दोषारोपण; फरेब । २. छनक; व्यङ्ग्य; घच्का । (उदा॰— तिमी बिनसित्ति अरूलाई केको रेफ लाउँछौँ ;)
रेफरी— ना॰ [अङ्॰] मैदानमा खेलकुद सुरु भएपछि त्यसको सञ्चालन तथा आवश्यक निर्णय गर्न नियुक्त व्यक्ति ।
रेफीभवन— ना॰ [सं॰] शब्दभित्रका कुनै वर्ण रेफमा परिवर्तित हुने काम (जस्तै— बादश > बाह्र, एकादश > एघाह्र इ॰) ।
रेयोन— ना॰ कृत्रिम रेशाबारा तयार पारिएको एक प्रकारको कपडा ।
रेल्–नु— स॰ क्रि॰ [रेलो+नु] १. कुनै वस्तु आवश्यकताभन्दा बेसी हाल्नु; ओइरिनु । २. जथाभाबीसँग धेरै खर्च गर्नु; हुरेल्नु । ३. कुनै वस्तु वा कुरालाई सकेसम्म घचेट्नु; ठेल्नु ।
रेल— ना॰ [अङ्॰ रेल–वे] इन्धन वा वाष्पशक्तिबारा लिकमा गुडेर चल्ने, थुप्रै मानिस अटाउने सवारी; रेलवे । — गाडी— ना॰ रेल । — मार्ग— ना॰ रेल चल्ने फलामको बाटो । — वे— रेलमार्ग; रेल ।
रेलाइ— ना॰ [रू रेल् (+आइ॰] रेल्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] रेलाइनु — क॰ क्रि॰ रेल्न लाइनु । रेलाउनु— प्रे॰ क्रि॰ रेल्न लाउनु ।
रेलिब— ना॰ [अङ्॰ रेलिङ्गे बार्दली; झ्याल, गिर्दा आदिमा लगाइने ग्रिल वा डन्डीहरूको छेकबार ।
रेलिनु— क॰ क्रि॰ [रेल्+इ+नु] रेल्ने काम गरिनु ।
रेलो— वि॰ [प्रा॰ रेल्ले १. चाहिएभन्दा बढी नै हुन खोजेको; छेलोखेलो; मनग्य । २. रेल्नुसम्म रेलिएको; प्रशस्त खर्चिएको । ना॰ रासका रास; थुप्रोथुप्रो । ४. मानिसहरूको खचाखच; घुइँचो; भीड । — खेलो— वि॰ छेलोखेलो ।
रेवती— ना॰ [सं॰] १. सत्ताइस नक्षत्रमध्येको आखिरी नक्षत्र । २. बलरामकी पत्नीको नाम ।
रेसम— ना॰ [फा॰ रेशमे एक प्रकारको कीराबाट निस्कने, बलियो, टलकदार तन्तु वा धागो ~ कागत— ना॰ भारत आदि देशतिर नेपाली कागतलाई भनिने नाम; नेपाली कागत । — दार— वि॰ रेसमजस्तो; रेसमका ढाँचाको > रेसमी — वि॰ रेसमले बनेको; रेसमको ।
रेसा— ना॰ [फा॰ रेशे बोटबिरुवाका डाँठपात वा जीवका शरीरमा हुने तन्तु । — दार— वि॰ रेसा भएको; रेसाजस्तो ।
रेस्टुराँ— ना॰ [फ्रा॰] जलपान गर्ने ठाउँ वा पसल; चमेनाघर, भोजनालय ।
रेसुङ्गा— ना॰ नेपाल अधिराज्यको गुल्मी जिल्लामा पर्ने, ऋष्यशृङ्ग ऋषिले तपस्या गरिएको भनी प्रसिद्ध स्थान वा आश्रम ।
रैकर— ना॰ [रैती+कर] अरू कसैको अधीनमा नभएको, रैती आफैँले सरकारमा तिरो तिरेर कमाउने जग्गा; तिरो वा बाली तहसिल गर्ने गरी सरकारबारा रैतीलाई कमाउन दिएको जग्गा; राजगुठी र सरकारी लिखतबाहेकको, राज्यकरको प्रत्यक्ष रूपमा रहेको गैह्र जग्गा ।
रैकौंचँ— ना॰ मास आदिको पीठोमा हरिया सागपातका त्यान्द्रासमेत मिलाई मस्यौराजस्तै गरी घाममा सुकाएर बनाइने तरकारीविशेष (तराईक्षेत्रमा प्रचलित॰ ।
रैक्रिया— ना॰ [रही+क्रियो कारणवश मरेको रातपछि ढिकुरो उठाइने र ढिकुराको काम एकदुई दिनमै सकी गरिने क्रिया; छोटकरी क्रिया ।
रैतान— ना॰ [रैती+आन] १. रैती वा मोहीहरूको समूह । २. दुनियाँ (दिव्य॰) । > रैतानी — ना॰ १. रैतानको काम; किसानी । वि॰ २. रैतानसम्बन्धी; रैतानको । ३. रैतीसम्बन्धी; रैतीको ।
रैती— ना॰ [अ॰ रैयते १. कुनै देशको भूभागमा घरजम गरी बस्ने मानिस; प्रजा; दुनियाँ । (उदा॰— रैती मोटा भया दरबार बलियो रहन्या छ । दिव्य॰) । २. अरूको जग्गा कमाउने व्यक्ति; मोही (उदा॰— त्यो काजीले रैतीलाई तह लाएर खान सकेन) । — दुनियाँ— ना॰ देशका साधारण किसान र अरू निवासी । > रैतेलो — रैतीका रूपमा रहेको व्यक्ति; रैतानको बासिन्दा ।
रैथाने— वि॰ [रह+स्थान] १. कुनै ठाउँको पहिलेदेखिको वा पुरानो बासिन्दा; आदिवासी । २. ठालु; श्रेष्ठ । ना॰ ३. स्थानपति; क्षेत्रपाल ।
रैन१— ना॰ [सं॰ रेणु] ज्यादै सानो कण; रेणु; धूलो; छारो ।
रैन२— ना॰ [हि॰ सं॰ रजनी] रात वा रातीको विश्राम, जस्तो— रैनबसेरा (घर, स्थान॰ ।
रैबन्दी१— ना॰ [सं॰ रेखा+बन्ध+ई] १. बराबरी गरिएको भाग; दामासाही; एकनासको बन्डा । २. कर वा मूल्य आदि तोक्ने काम ।
रैबन्दी२— ना॰ [अ॰ रैयत+फा॰ बन्दे १. रैतीका नाउँमा जग्गाजमिन दर्ता गर्ने काम वा त्यस्तो दर्ता गरिएको जग्गाको मालपोत दर्तावाल रैतीले नै बुझाउने व्यवस्था । २. रीतिथिति ।
रैबारे— ना॰ [रैबार+ए] मध्यपश्चिम र सुदूरपश्चिम नेपालमा 'सम्चार' अर्थमा प्रयुक्त खबर ल्याउने–लैजाने मानिस; खबर ओहोरदोहोर गर्ने मान्छे; समाचारवाहक; सन्देशदूत; हलकारा ।
रैमट्ट— ना॰ १. विभिन्न वस्तु एकै ठाउँमा पार्ने वा मिलाउने काम; छ्यासमिस; सरोबर । २. हुँडल्ने काम; फाँड्ने काम; नामेट ।
रैयत— ना॰ [अ॰] रैतीहरूको जमात; रैती; दुनियाँ । (उदा॰— सारा रैयतको प्रसन्न मन भो ..... । — भानुभक्त आचार्य॰ >
रैयती— वि॰ रैयतसित सम्बन्धित; रैयतको ।
रैयाँ— ना॰ १. बालाका छाँटको, बाहिरी भागमा चुच्चो–चुच्चो काँडा निकालिएको, नाडीमा लगाइने चाँदीको बाला । (पश्चिममा प्रायः मगर जातिका स्त्रीहरूले रैयाँ लगाउने गर्छन् ।) २. बिधुवीले लगाउने धातुको चुरी ।
रैरकम— ना॰ [(बि॰) रकमे रकमकलम ।
रोइ— ना॰ [रु+ओइ] रुने काम । ~ कराइ— ना॰ १. रुने र कराउने काम; अलापविलाप; रुवाबासी । २. दुःखपुकारा ।
रोइला— ना॰ [रुवानी (मगरात प्रदेश॰] एक चरणमा आठ वा बाह्र मात्रा हुने एक प्रकारको चुड्के लोकगीत ।
रोक्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ रुध्+नु] १. भइरहेको कुनै कामकुरो बीचैमा छोड्नु; स्थगित गर्नु; रोक्का गर्नु । २. हुन लागेको कामकुरा हुन नदिनु; प्रतिबन्ध लगाउनु; निषेध गर्नु; मनाही गर्नु । ३. भाँजी हाल्नु; छेक्नु, थुन्नु । ४. सवारीसाधन आदिलाई अड्याउनु; अगाडि जान नदिनु; थाम्नु ।
रोक— ना॰ [रोक्+अ] १. रोक्ने काम; रोक्का; रोकावट; प्रतिबन्ध । २. मनाही; निषेध । — टोक— ना॰ १. रोक्का गर्ने, हड्कने काम; प्रतिबन्ध; मनाही । २. निषेध गर्नका लागि गरिने सोधपुछ ।
रोकड— ना॰ [हि॰] १. नगद रुपियाँ; धन; पुँजी । २. धरौट; नासो । ~ बही— ना॰ प्रतिदिनको हिसाबकिताब लेखिने बही । ~ बाँकी— ना॰ आम्दानीखर्चको जोडघटाउपछि बच्ने रोकड वा नगद धन ।
रोकथाम— ना॰ [रोक्+थाम्] कुनै कामकारबाईलाई रोक्ने–अड्याउने काम वा प्रयत्न ।
रोकसिब— ना॰ [रोक+सिब] गलैँचा बुन्ने चौकोसको भित्र तल्लापट्टि ऊनी धागो आदि अल्झाउन राखिने र गलैँचा बुनिँदै जाने डन्डी वा लट्ठी ।
रोकाइ— ना॰ [रोक्+(आइ॰] रोक्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] रोकाइनु — क॰ क्रि॰ रोक्न लाइनु । रोकाउनु— प्रे॰ क्रि॰ रोक्न लाउनु । रोकारोक— ना॰ परस्परमा रोक्ने काम; छेकाछेक ।
रोकिनु— क॰ क्रि॰ रोक्ने काम गरिनु; थामिनु । रोकावट— ना॰ रोक्ने काम; रोक्का; मनाही; हटक; प्रतिबन्ध । रोकाहा— वि॰ रोक लगाउने; रोक्ने ।
रोक्का— ना॰ [रोक्+को रोक्ने वा बन्देज लगाउने काम; रोकावट । ~ पुर्जी— ना॰ कुनै भइरहेको कामकारबाई कानुनविपरीत भएमा वा त्यसबाट हानिनोक्सानी हुने भएमा त्यसको चलन वा उपभोग रोक्नका लागि सम्बन्धित सरकारी अड्डाबाट लेखिने पुर्जी; रोकावटपुर्जी ।
रोखपोख— ना॰ १. जग्गाजमिन आदिको उब्जनी हुनेनहुने, असलखराब आदि छुट्ट्याउने र मिलाउने काम । २. सापोनापो; सरदर ।
रोग— ना॰ [सं॰] शरीर अस्वस्थ हुने शारीरिक विकार; व्यथा; बिमारी । — ग्रस्त— वि॰ रोग लागेको; रोगी ।
रोगन— ना॰ [फा॰ रौगने कुनै वस्तु राम्रो पार्न वा टल्काउनका निम्ति लेपन गरिने लेसिलो वस्तु; रँगाउने पदार्थ; पालिस । —
दार— वि॰ १. रोगन गरिएको । २. चम्किलो । रोग नाशक— ना॰ [रोग+नाशक] प्रतिरोधक शक्तिको उत्पादन गरी रोगलाई नाश पार्ने वस्तु । रोग प्रतिकार— ना॰ [सं॰] कुनै पनि रोगलाई रोकथाम गर्ने काम ।
रोगाइ— ना॰ [रू रोगाउ (+आइ॰] रोगाउने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] रोगाइनु — अ॰ क्रि॰ रोगी होइनु ।
रोगाउनु— अ॰ कि॰ [रोग+आउ+नु] १. रोग लाग्नु; बिरामी पर्नु । २. निकै दिन बिरामी हुनु; थलिनु ।
रोगाहा— वि॰ [रोग+आहो रोग लागिरहने वा बिरामी भइरहने; दीर्घ रोगी । स्त्री॰ रोगाही ।
रोगिणी/रोगिनी— ना॰ [सं॰] रोगीको स्त्री रूप; स्त्री रोगी; रोगी आइमाई ।
रोगी— वि॰ [सं॰] १. रोग लागेको; रुग्ण; बिरामी । २. सधैँजसो बिरामी हुने; एक न एक रोग लागेको । — खाना— ना॰ रोगीहरूलाई राखेर उपचार तथा रेखदेख गरिने घर । > रोग्याहा — वि॰ रोग लागिरहने; दीर्घ रोगी । स्त्री॰ रोग्याही ।
रोब— ना॰ [भो॰ ब॰] लेप्चा जातिले बोल्ने भाषा । — गोब— ना॰ लेप्चा जातिको एक थर । ~ लिपि— चिनियाँ अक्षर लेखिने लिपि ।
रोचक— वि॰ [सं॰] १. रुचि लाग्ने; चाखलाग्दो; आकर्षक । २. दिल बहलाउने; मनोरञ्जक । ३. रुचि वा भोक जगाउने; रुच्ने ।
रोचना— ना॰ [सं॰] १. कुनै मङ्गलकार्यमा देवतालाई चढाइने अबिरजस्तो रातो चूर्ण; रोरी; रचना । २. शोभा बढाउने वस्तु ।
रोचा— ना॰ बिर्कोसमेत भएको तामाको ठूलो गाग्री । > रोचे — ना॰ हातमुख धुँदा पानी हालिने एक प्रकारको भाँडो ।
रोज्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ रोचन+नु] १. आफूलाई चाहिएको वा मन परेको कुरो छानेर लिनु । २. कुनै वस्तु आफूले राम्रो मान्नु वा मन पराउनु । ३. कुनै उमेदवारलाई चुन्नु; निर्वाचन गर्नु । ४. वरण गर्नु ।
रोज— ना॰ [फा॰] १. दिवस; दिन । २. वार (प्रायः लिखतका कागतमा प्रयोग हुँदा॰ । क्रि॰ वि॰ ३. प्रतिदिन; दिनहुँ; नित्य । — रोज— क्रि॰ वि॰ दिनका दिन; दिनैपिच्छे । (उदा॰— रोज्रोज् दर्शन पाउँछू चरणको ताप् छैन मन्मा कछू । –भानुभक्त ।)
रोजगार— वि॰ रोजगारी गर्ने; व्यवसायी; इलमी (विप॰ बेरोजगार॰ । श्र रोजगारी — ना॰ [फा॰] जीविका वा इलमउद्योगका निम्ति गरिने कुनै काम; कामधन्दा; व्यवसाय; पेसा ।
रोजनामचा— ना॰ [फा॰ रोजनामचो १. रोज–रोज भएका काम कुराको टिपोट; दैनिकी । २. दिनदिनैको हिसाब वा आम्दानीखर्च टिपिएको बही ।
रोजनामा— वि॰ [रू रोजनामचो दिनदिनमा भएका कामकुरा वा तिनको टिपोट ।
रोजा१— वि॰ [रोज्+ओ भएकामध्ये वा धेरैमा सबैभन्दा राम्रो; रोज्न लायक; उम्दा; बढिया ।
रोजा२— ना॰ [फा॰ रोजो मुसलमानहरूले रमजान नाउँको व्रत विधानअनुसार दिनभरि केही नखाई बस्ने उपवास वा व्रत ।
रोजाइ— ना॰ [रू रोज् (+आइ॰] रोज्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] रोजाइनु — क॰ क्रि॰ रोज्न लाइनु । रोजाउनु— प्रे॰ क्रि॰ रोज्न वा छान्न लाउनु ।
रोजाना— वि॰ [फा॰ रोजानो १. दिनदिनको; दैनिक । (उदा॰— तपाईँको रोजाना खर्च कति छ <॰ क्रि॰ वि॰ २. हररोज; प्रतिदिन; नित्य । ना॰ ३. दैनिक हिसाबले सधैँ पाइने वेतन वा पारिश्रमिक ।
रोजिनु— क॰ क्रि॰ [रोज्+इ+नु] रोज्ने काम गरिनु; छानिनु ।
रोजिन्दा— क्रि॰ वि॰ [रोज+इन्दो १. दिनका दिन; दिनहुँ । २. सधैँभरि; नित्य । (उदा॰— शिव रोजिन्दा यहाँ आउने गर्छन् ।)
रोजी१— ना॰ [फा॰] पेटपालो गर्ने साधन; जीविका ।
रोजी२— वि॰ [रोज्+ई] १. आफूलाई मन परेको; रोजेबमोजिमको । २. रोजेको; छानेको । ~ छाडी— ना॰ १. धेरैमा राम्रो–राम्रो वा मन परेको लिने र अरू छोड्ने काम; रोज्ने र छाड्ने काम । वि॰ २. भनेजस्तो; मनग्गे ।
रोट— ना॰ [रू रोटो] १. गोरखनाथ, भैरव, देवी आदिलाई भोग लगाइने विशेष प्रकारको ठूलो रोटी । २. ठूलो र बाक्लो खालको रोटी ।
रोटरी— वि॰ [अङ्॰] रथको पाङ्ग्रो घुमेझैँ घुम्ने; रथको चक्काझैँ घुम्ने । ~ क्लब— ना॰ १. घुमन्ते क्लब । २. रोटरी इन्टरन्यासनल नामक अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाका मातहतमा व्यवसायी तथा व्यापारीहरूले सामाजिक सेवा सुधार्ने र राष्ट्र–राष्ट्रबीचको समझदारी बढाउने उद्देश्यले खोलेको संस्था । ~ प्रेस— ना॰ समाचारपत्र छाप्ने, पट्याउने, कटिब गर्ने र वितरणोपयोगीसमेत पार्ने भीमकाय मुद्रणयन्त्र ।
रोटा— ना॰ ['रोटो'को ब॰ व॰ वा ति॰ ।)] हे॰ रोटो । — रोटी— ना॰ सानाठूला रोटीको समूह; रोटो र रोटी (उदा॰— खोइ, आफ्नो त रोटारोटी खाँदैमा दिन बित्ने भो ;)
रोटी— ना॰ [सं॰ रोटिको १. पीठो मुछी रयालेर वा बेलेर फुस्रै अथवा चिल्लोमा पकाइएको खानेकुरो । २. सेलपुरी आदि मिठाई । ३. जीवनवृत्ति; जीविका ।
रोटे— वि॰ [रोटो+ऐ] १. रोटोजस्तो; रोटाका किसिमको । २. उँभो जाने वा घुम्ने । ~ कमिलो— ना॰ कडा चिल्ने, कम्मर सानो भएको एक प्रकारको रछाहा कमिलो । ~ पिब— ना॰ दुई खाँबामा हालिएको, बलामा मानिस बस्ने बारसहितको फलैँचा हुने, अरूले तलमाथि फनफनी घुमाइदिएर मच्चिने तथा खेलिने पिब, चर्खेपिब; रोहोटेपिब ।
रोटो— ना॰ १. पातमा पीठो पथारेर पातैले छोपी तावा, ढुङ्गा, भुङ्ग्रो आदिमा हालेर वा तावा, ढुङ्गाहरूमै उक्काउनका निम्ति अलिअलि चिल्लो हालेर पीठो पथारी पकाइने खानेकुरो; बाक्लो ठूलो रोटी । २. बाबर । ३. रोटीजस्तै भएर जमेको कुनै वस्तु ।
रोडा— ना॰ [सं॰ लोष्टे सडकमा बिछ्याउने वा घरढलान आदि काममा उपयोग गरिने कुटिएका इँटढुङ्गाका मसिना टुक्रा; कङ्क्रिट । > रोड्याइँ — ना॰ रोडा बिछ्याउने वा रोडालाई सिमेन्ट र बालुवामा घोलेर मिलाउने काम ।
रोदी— ना॰ [गु॰] १. विशेषतः गुरुबजातिमा प्रचलित, राती निश्चित ठाउँमा टिठाठिटीहरू भेला भएर गीत गाउने, ख्यालठट्टा गर्ने आदि मनोरञ्जक कार्यक्रम । २. धान काट्ने बेलामा नाचगान गरी मनाइने एक उत्सव । ~ घर— ना॰ रोदी बस्न वा उत्सव मनाउनका निम्ति तोकिएको घर वा थलो ।
रोधक— वि॰ [सं॰] छेकथुन गर्ने; रोक्ने ।
रोधन— ना॰ [सं॰] रोक्ने वा छेक्ने–थुन्ने काम, अवरोध; प्रतिबन्ध ।
रोप्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ रोप+नु] १. धान, कोदो आदिको बीउ ब्याडबाट उखेलेर खेत वा बारीमा लाउनु । २. छरिने खालका सबै बीउ जमिनमा गाड्नु; बीउ छर्नु । ३. कुनै ठाउँमा नयाँ बोटबिरुवा आदि लाउनु । ४. शरीरमा तीखो हतियार घुसार्नु; रोप्नु; घोच्नु ।
रोप— ना॰ [सं॰] १. बोटबिरुवा लाउने वा रोप्ने काम । २. रोकावट; रोक ।
रोपकार— ना॰हे॰ रोबकार । रोप केबुल— ना॰ [अङ्॰] रोपवेको क्यारियर अड्ने तार ।
रोपण— ना॰ [सं॰] १. खेतबारी आदिमा बोटबिरुवाहरू लगाउने काम । २. स्थापना गर्ने काम । ३. घोच्ने काम; घोपाइ ।
रोपन— ना॰ [सं॰ रोपणे १. विवाहकार्यमा आइमाईले पानीमा पीठो मुछेर हाल्ने रेखी । २. रोपण । ~ खेती— ना॰ बीउ (बेर्ना॰ रोपेर गरिने खेती; धान, कोदो आदिको खेती ।
रोपनी— ना॰ [सं॰ रोपणिक > रोपनिके १. ५,४७६ वर्गफुट जमिनको नापो; चार मुरी माटाको परिमाण । २. रोप्ने काम ।
रोपलाइन— ना॰ [अङ्॰] मालसामान फल्याक, बाकस आदिमा राखी ल्याउन लैजान टाँगिएको बिजुलीको सहायताले चल्ने फलामे तारले बुनेको मोटो डोरी; रोपवे; रज्जुमार्ग ।
रोपवे— ना॰ [अङ्॰] रोपलाइन; रज्जुमार्ग ।
रोपाइँ— ना॰ [रोप्+आइँ] खेतालाहरू लगाई खेत रोप्ने काम । ~
जात्रा— रोपाइँमा गरिने नाचगान, ख्यालठट्टा आदिको रमिता; हिलेजात्रा ।
रोपार/रोपाहार— ना॰ [रोप्+आर/आहार] खेतमा धानको बीउ रोप्ने खेताला (प्रायः स्त्रीह।) ।
रोपुवा— वि॰ [रोप्+उवो ब्याडमा उम्रेको बीउ उखेलेर फेरि रोपेको (धान, फर्सी, काँक्रो, सागपात आदिको बोट॰ ।
रोपो— ना॰ [रोप्+ओ] रोपेका धान र कोदाको बीउ नसप्रेसम्मको बोट ।
रोब— ना॰ [अ॰ रुअबे १. बढ्ता वा फोस्रो खालको ढाँचा; रबाफ; धाक । २. प्रताप; तेज ।
रोबकार— ना॰ [फा॰ रू–बकारे १. अड्डाका सामुन्ने कुनै कुराको निर्णय गर्न दुई थरी झगडियालाई सँगै राखी गरिने कुनै काम; रोपकार । २. रोहबर; साक्षात्कार ।
रोबदार— वि॰ [रोब +दार] रोब राख्ने; रोब भएको । (उदा॰— हरि मानिस त निकै रोबदार रहेछन् ।) रोब रवाफ— ना॰ [रोब+रवाफ] धाक र ढाँचाकाँचा; तडकभडक ।
रोम१— ना॰ [अङ्॰] युरोप महादेशमा पर्ने इटाली देशको राजधानी ।
रोम२— ना॰ [सं॰] १. केश; रौँ (खास गरी टाउकादेखि बाहेक शरीरका अन्य भागको) । २. प्वाँख; भुत्ला । — कूप— ना॰ छालामा रौँहरू उम्रेका ठाउँमा हुने मसिना प्वाल । — बार— ना॰ रोमक¨प ।
रोमन— वि॰ [अङ्॰] १. प्राचीन रोम (रूम॰ देश वा नगरको । ना॰ २. प्राचीन रोम देशको बासिन्दा । ३. अङ्गेजी आदि विभिन्न युरोपेली भाषा लेखिने एक लिपि ।
रोमहर्ष— ना॰ [सं॰] रौँरौँपर्यन्त पुलकित हुने अवस्था; रोमाञ्च; पुलक > रोमहर्षक — वि॰ रोमहर्ष पैदा गर्ने । रोमहर्षण— ना॰ १. हर्ष, भय, शोक आदिले शरीरका रौँहरू पनि ठाडाठाडा हुने स्थिति; रोमाञ्च हुने काम । २. पुराणप्रसिद्ध एक ऋषि । वि॰ ३. देख्तैमा भयङ्कर; भीषण ।
रोमाञ्च— ना॰ [सं॰] हर्ष, भय, शोक आदिले शरीर जुरुङ्ब भई रौँहरू ठडिने चाल वा अवस्था; रोमहर्षण । > रोमाञ्चित — वि॰ रोमाञ्च भएको; पुलकित ।
रोमान्टिक— वि॰ [अङ्॰] १. विशेषतः व्यक्ति वा कल्पनाप्रधान भावभूमि तथा साहित्यिक शैली भएको २. रोमान्ससम्बन्धी ।
रोमान्स— ना॰ [अङ्॰] १. उत्साह, कल्पना र भावुकताप्रधान कार्य, विचार वा आचरण । २. भावुकताप्रधान प्रेम । ३. कल्पनाप्रधान आदर्शवादी कथा ।
रोमावलि/रोमावली— ना॰ [सं॰] १. रौँहरूको पङ्क्ति । २. नाइटोदेखि मास्तिरको ठाडा रौँको लहर ।
रोमिल— वि॰ [सं॰] १. रौँले ढाकिएको । २. झुसैझुसले व्याप्त ।
(उदा॰— कहिले शस्यमा भन्थे शैल रोमिल माधुरी— ल॰ प्र॰ देवकोटा, 'सुलोचना' ।) ।
रोरी— ना॰ [सं॰ रोचनो माङ्गलिक कार्यविशेषमा प्रयोग गरिने र टीका लगाइने अबिरजस्तो रातो धूलो; रोचना; सिम्रिक ।
रोरे— वि॰ [सं॰ रोदने कुनै न कुनै निहुँ झिकेर रोइरहने; रुने स्वभावको; रुन्चे; पिन्चे । > रोथ्याइँ— ना॰ सानोतिनो निहुँ पारेर केटाकेटी रोइरहने काम; रोरे हुने चाल; रुन्चेपन ।
रोल— ना॰ [अङ्॰] १. जागिरदारहरूको माथिल्लो दर्जामा चढ्ने पालो; उन्नतिक्रम । २. क्रम; नम्बर । — दार— वि॰ रोल पाउने; रोलवाला ।
रोल्–नु— स॰ क्रि॰ १. कुनै वस्तु पेलेर धूलोपीठो पार्नु; पहिरो लाउनु । २. कुनै कार्यमा मनग्गे खर्च गर्नु; रेल्नु ।
रोलर— ना॰ [अङ्॰] १. लोहोरोजस्तो पेल्ने, पथार्ने आदि काम लिइने साधन; बेलन । २. मुद्रण हुने सामग्रीमा मसी दल्ने उपकरणविशेष ।
रोलाइ— ना॰ [रू रोल् (+आइ॰] रोल्ने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ]
रोलाइनु— क॰ क्रि॰ रोल्न लाइनु । रोलाउनु— प्रे॰ क्रि॰ रोल्न लाउनु । रोलिनु— क॰ क्रि॰ १. पहिरो लाइनु; पेलिनु । अ॰ क्रि॰ २. पहिरो जानु वा भत्कनु ।
रोल्पा— ना॰ [भो॰ ब॰] नेपाल अधिराज्यको रापती अञ्चलमा पर्ने उत्तरी भेगको एक पहाडी जिल्ला ।
रोल्याइँ— ना॰ [रोलि+याइँ] रोलिने चाल; रोलिने अवस्था ।
रोल्याइ— ना॰ [रोलि+याइ] रोलिने क्रिया वा प्रक्रिया ।
रोल्वालिब— ना॰ [भो॰ ब॰] नेपालको पूर्वी भागमा पर्ने विभिन्न शिखरमध्ये एक शिखर; गौरीशङ्कर भएको हिमालको एक शृङ्खला ।
रोष— ना॰ [सं॰] १. रिसको आवेग; क्रोधको उद्वेग । २. रिस; क्रोध । ३. जोस ।
रोसम— ना॰ [फा॰ रोजिने १. इलम; उद्योग; पेसा । २. अभ्यास; आदत । ३. जानकारी; ज्ञान । ४. रोसममुहाली । (उदा॰— कुस्लेको रोसम स्वरित भयो । — ल॰ प्र॰ देवकोटा, 'सुलोचना' ।) ~ मुहाली— ना कुस्लेहरूले परम्परागत रूपमा बजाउने काठ खोपेर बनाइएको सोझो र ठाडो बाजा; कुस्ले बाजा ।
रोस्ट— ना॰ [अङ्॰] सिङ्गै कुखुरो गल्ने र बिल्ने गरी बनाइने खाद्य पदार्थ ।
रोह— ना॰ [फा॰ राहे १. कुनै काम कुराको नीतिनियम वा विधि । २. कामको सिलसिला; कार्यक्रम ।
रोहण— ना॰ [सं॰] १. चढ्ने काम; चढाइ । २. अङ्कुरित हुने काम; उम्राइ; उमार ।
रोहबर— क्रि॰ वि॰ [फा॰ रू–बरू] १. अगिल्तिर; सामुन्ने; समक्ष ।
(उदा॰— अहिलेसम्म अड्डामा झगडियाको रोहबर भएको छैन ।) श्र रोहबरी — ना॰ रोहबर ।
रोहिणी— ना॰ [सं॰] १. सत्ताइस नक्षत्रमध्ये चौथो नक्षत्र । २. चन्द्रमाकी स्त्रीको नाम । ३. गाई । ४. बिजुली । ५. डल्ला मालाकार पात हुने, पहेँला फूल फुल्ने, राता ग्रन्थि र रौंले ढाकिएको फल लाग्ने, भाँच्ता दूध निस्कने एक जातको सदाबहार रूख ।
रोहित— ना॰ [सं॰] १. गाढा वा चढेको रातो रब । २. रगत; रक्त । ३. गुराँसको फूल । ४. रतुवा; मृग । ५. एक जातको असल खालको माछो; रोहु । ६. पुराणप्रसिद्ध राजा हरिश्चन्द्रका छोराको नाम । वि॰ ७. चढ्दो रातो रबको; लोहित ।
रोही— वि॰ [सं॰] १. चढ्ने वा उक्लने; अवरोहण गर्ने (अश्वारोही, पर्वतारोही इ॰) । २. बरको रूख; वटवृक्ष ।
रोहु— ना॰ [सं॰ रोहिषे ठूलो असल जातको माछोविशेष ।
रोहो— ना॰ [ । रोहे कुनै कामकुराको ठीक मेसो मिलेको ढाँचा; रोह ।
रोहोटे— वि॰ [रोहोटो+ए] १. रोहोटो भएको । २. उँभो जाने; रोटे । ना॰ ३. एक जातको कर्कलोविशष्]ा । ~ कमिलो— ना॰ हे॰ रोटे– कमिलो । ~ पिब— ना॰ हे॰ रोटेपिब ।
रोहोटो— ना॰ [प्रा॰ अरहटे पानी जमेको सानो खाल्टो; सानो–तिनो पोखरी ।
रौँ— ना॰ [सं॰ रोमे १. जीउमा उम्रने प्रायः कालो र मिहिन सूत्रजस्तो वस्तुविशेष; रउँ; रोम; केश । — चिरा— वि॰ साह्रै लोभी र धुतारो; कण्टक । कुनै पनि वस्तुको भित्री भागसम्म खोतल–खातल गर्ने स्वभाव भएको । — जरा— ना॰ मूल जरा वा शाखा जराबाट निस्केका मिही जरा; मसिना धागे जरा ।
रौँदालो— ना॰ [सं॰ रुन्धन+आलो] १. निकासविना खाँदिएर घुमेको पानीको भल वा प्रवाह । २. कामको मेलोमेसो हराएको अवस्था ।
रौँदी— ना॰ [ने.े महामारी रोग । रौँ प्रमाण— ना॰ [रौँ+प्रमाण] साह्रै कम्ती परिमाण; अत्यन्त थोरै अवकाश ।
रौतेला— ना॰ [रौतेलो+ओ राजाको उत्तराधिकारी; युवराज । —
रौतेली— ना॰ रौतेलो र रौतेली; राजकुमार–राजकुमारी ।
रौतेली— ना॰ [हि॰ रावत+एली] राजकुमारी; कुमारी; कुँवारी ।
रौतेलो— ना॰ [हि॰ रावत+एलो] राजकुमार; कुमार; कुँवर ।
रौद्र— ना॰ [सं॰] १. आलम्बन शत्रु, उद्दीपन शत्रुको चेष्टा, दोष आदि, अनुभाव मुड्की हान्नु आदि, सञ्चारी भाव आँखा राता पार्नु, आवेग, सेखी आदि र स्थायी भाव क्रोध हुने, साहित्यका नौ रसमध्ये एक रस । वि॰ २. रुद्रसम्बन्धी; रुद्रको जस्तो । ३. डरलाग्दो; भयङ्कर; प्रचण्ड; रिसाहा । — ता— ना॰ रौद्र हुने अवस्था वा चाल; प्रचण्डता; उग्रता ।
रौनक— ना॰ [अ॰] १. चहलपहल हुने स्थिति; चमकदमक; झिलीमिली । २. सौन्दर्य; शोभा ।
रौप्य— ना॰ [सं॰] १. चाँदी । वि॰ २. चाँदीबाट बनेको; चाँदीको ।
रौरव— वि॰ [सं॰] १. डरलाग्दो; भयङ्कर । २. रुरु नामको मृगका छालाले बनेको । ना॰ ३. गरुडपुराणमा वर्णित एक्काइस महानरकमध्ये एक नरक ।
रौरा— ना॰ नाचगान सिकाउने वा नाचगानको उठान गर्ने मुख्य गुरु वा गुरुआमा ।
रौस— ना॰ [रू रउसे केही कुरा पाउन, कुनै कामकुरा गर्न वा कतै जानका निम्ति हर्कले उम्लिएको मनको वेग; हौसिएको इच्छा; रउस । > रौसाइ— ना॰ रौसिने काम वा किसिम । रौसाइनु— क॰ क्रि॰ रौस लिइनु । रौसाउनु— स॰ क्रि॰ रौस मान्नु । रौसिनु— अ॰ क्रि॰ रौस मान्नु । रौसिली— वि॰ रौस मान्ने (स्त्री॰ । रौसिलो— वि॰ कुनै कामकुरामा उत्साहपूर्वक अघि सर्ने; रौस मान्ने (उदा॰— वीरेजस्तो रौसिलो केटो साथी पाएकोले बाटो काट्न गाह्रो भएन ।)
रौसे— वि॰ रौस गर्ने; रौस भएको; उत्साही । रौस्याइ— ना॰ रौस्याउने क्रिया वा प्रक्रिया । रौस्याइनु— क॰ क्रि॰ रौसिन लाइनु ।
रौस्याउनु— प्रे॰ क्रि॰ रौसिने पार्नु । रौस्याहट— ना॰ रौसिनेपन ।
रौस्याहा— वि॰ रौस गर्ने (व्यक्ति॰; रसिक ।
र्याँथ्याँ— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ थ्याँ (बि॰)] थ्याइँथ्याइँ ।
र्याइँथ्याइँ— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ थ्याइँ (बि॰)] १. सारङ्गी, बेला आदि तारबाजाहरू बजाउँदा आवाज आउने चालले; थ्याँथ्याँ । २. करौँतीले काठ चिर्दा र घट्ट, जाँतो आदि घुम्दा शब्द निस्के जस्तै गरी ।
र्याक— ना॰ [अङ्॰] काठका फल्याक, फलाम वा स्टिलका पाताले बनाइएको पुस्तक आदि सरसामान राख्ने, खापा नभएको खुला खण्डे दराज ।
र्याखथ्याख— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ थ्याख (बि॰)] बेसमारी हकार्ने वा झपार्ने चालले । > थ्याखथ्याखती/थ्याखथ्याखी — क्रि॰ वि॰ अझ छिटो थ्याखथ्याख हुने गरी ।
र्याबठ्याब— ना॰ [अ॰ मू॰] १. टाकटुक्क मिल्ने कुनै कामकुरो; तारतम्य; ठीकठाक । २. परस्परमा राय मिल्ने काम; मतैक्य ।
र्याबथ्याब— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ थ्याङ् (बि॰)] १. भित्री भाग जताततै खुला छोड्ने गरी । ना॰ २. त्यस्तो खुला छोड्ने काम वा चाल । > थ्याबथ्याबती— क्रि॰ वि॰ सरासर जान हुने गरी घरको भित्री भाग खुला रहने गरी । ना॰ थ्याबथ्याब ।
र्याल— ना॰ राल ।
र्याली— ना॰ [अङ्॰] कुनै प्रदर्शन वा उत्सवका दृष्टिले घुम्ने मानिस आदिको समूह; भेला; जमघट (उदा॰— अस्ति काठमाडौँमा मानवअधिकारवादीहरूको थ्याली भएको थियो ।)
र्याले— वि॰ [थ्याल+ए] राले ।
र्याल्ल— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ थ्याल्+ल] थ्याल वा कुनै रयालिँदो पदार्थ निस्केजस्तै गरी ।
र्वाइँथ्वाइँ— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ थ्वाइँ (बि॰)] घट्ट, जाँतो आदि घुम्ने वा ती घुमाउँदा मसिनो तीखो खालको आवाज आउने गरी ।
र्वाम्म— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ थ्वाम्+म] कुनै कमलो वस्तुमा तीखो हतियारले बेसरी रोप्ने वा चुच्चो गाड्ने चालसँग ।