नेपाली शब्दसमूह ४५ भ

मुखपृष्ठ

भ— देवनागरी वर्णमालाको व्यञ्जनवर्णमध्ये चौबीसौँ वर्ण, ओष्ठ्य, स्पर्शी, सघोष, महाप्राण व्यञ्जन ध्वनि; पवर्गको चौथो अक्षर; लेख्य रूपमा सो वर्ण वा अक्षरको प्रतिनिधित्व गर्ने लिपिचिह्न; भकारी भ ।

भँगडची— वि॰ [भाब+ची] भाबको अम्मली; भाब खाने लत बसेको; भाबको नशामा भुल्ने; भँग्याहा ।

भँगडी— ना॰ [भाब+अडी] भाब खाने; भँगडची; भबडी ।

भँगालि–नु— अ॰ क्रि॰ [भँगालो+इ+नु] खोलो, खोल्सो आदिले आ६नो बाटो छाडी केही भाग फुटेर वा छरिएर यताउति लाग्नु; भँगालो भएर बग्नु ।

भँगालो— ना॰ [सं॰ भङ्ग+आलो = भङ्गालो] १. मूल नदी वा खोलाबाट फाटेर दायाँ–बायाँ हानिँदै बगेको सानो खोलो; गहिरिएको खोल्सो; भबालो । २. बर्खाको पानीले गहिरो पारेको ठाउँ; खेत– बारीमा पानीले खोलेको भाग; भङ्दालो ।

भँगेरी— ना॰ [भँगेरो+ई] भँगेराको पोथी । ~ खुट्टे— ना॰ १. भँगेराका खुट्टाजस्तै काँडा हुने एक प्रकारको लहरो । वि॰ २. भँगेराका जस्तै झीना खुट्टा हुने (मानिस॰ ।

भँगेरे— ना॰ [भँगेरो+ए] खैरो रबको दाना हुने एक खालको धान वा सो धानको चामल ।

भँगेरो— ना॰ खैरो रबको, कोटेरो वा फिस्टोजत्रै सानो एक जातको चरो ।

भँग्याहा— वि॰ [भाब+याहो भाब खाने लत बसेको; भँगडची; भँगडी ।

भँचाइ— ना॰ [रू भाँच् (+आइ॰] भाँच्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] भँचाइनु— क॰ क्रि॰ भाँच्न लाइनु; भाँच्ने पारिनु । भँचाउनु— प्रे॰ क्रि॰ भाँच्न लाउनु; भाँच्ने पार्नु ।

भँडाइ— ना॰ [रू भाँड् (+आइ॰] भाँड्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] भँडाइनु— क॰ क्रि॰ भाँड्न लाइनु । भँडाउनु— प्रे॰ क्रि॰ भाँड्न लाउनु; बिथोलाउनु ।

भँडार— ना॰ [सं॰ भाण्डारे मालसामान राखनधरन गर्ने कोठो; भण्डार; ढुकुटी । — खाल— ना॰ १. राजामहाराजाहरूले भोजभतेर गर्ने विशेष ठाउँ वा उपवन । २. हनुमान्ढोका दरबारभित्रका आँगनमा रहेको प्रसिद्ध ठाउँ । — खाल ~ ढुकुटी— ना॰ भण्डारखालमा रहेको नेपालको ऐतिहासिक भण्डार वा कोष । — खाल पर्व— ना॰ राणा प्रधानमन्त्री जङ्गबहादुरलाई हनुमान्ढोका दरबारभित्रको भँडारखालमा भोजको निम्तो दिई उनको हत्या गर्ने योजना भएको, इतिहासप्रसिद्ध एक षड्यन्त्रपूर्ण घटना । >

भँडारिया— ना॰ भँडारे ।

भँडारी— ना॰ [रू भण्डारी] १. भँडारको हर्ताकर्ता; भण्डारी । २. नेपालीको एउटा थर । स्त्री॰ भँडार्नी ।

भँडारे— ना॰ [भँडार+ए] भँडारको अधिपति । (उ॰— राजाको धन जान्छ, भँडारेको पेट पुद्छ॰ ।

भँडालो/भँडाल्नु— ना॰ [सं॰ भ्रूणनाले भ्रूण रहने स्थान; पाठेघर; गर्भाशय; बच्चादानी ।

भँडाहा— वि॰ [भाड्+आहो भाँड्ने काम गर्ने; बिथोलाहा ।

भँडिनी— ना॰ [भाँड्+इनी] १. भाँड–जातिकी स्त्री; भाँडकी स्वास्नी; भँडेनी । २. भाँडिएकी वा भ्रष्ट स्त्री । वि॰ ३. कामकुरोमा भाँडभैलो गर्ने (स्त्री॰ ।

भँडुवा— वि॰ [भाँड्+उवो १. भइरहेको कामकुरो बिथोल्ने वा बिगार्ने; भाँडभैलो मचाउने; भाँड । २. अश्लील वा अशिष्ट व्यवहार गर्ने; फोहोरी कुरा बोल्ने । ना॰ ३. भाँडको पेसा लिने व्यक्ति ।

भँडेनी— ना॰/वि॰ हे॰ भँडिनी ।

भँडेरो— ना॰ [भाँड+एरो] खेतीवालहरूले मुख्य बाली भियभयाउँदा भाँडहरूका लागि छुट्ट्याइएको भाग; भाँडहरूले पाउने अन्नको भाग ।

भँड्खारो/भँड्खालो— ना॰ [भ्वाब+खालो] गहिरिएको ठाउँ; भड्खारो ।

भँवरो— ना॰ [सं॰ भ्रमरे भमरो । भइ टोपल्नु— अ॰ क्रि॰ [हु+इ+टोपल्नु] करबलले वा देखाउनका निम्ति मात्र भएजस्तै हुनु; भइदिन खोज्नु ।

भइनु— अ॰ क्रि॰ [हु+इ+नु] होइनु । भइपरि आउने— वि॰ [भई+परी+आउने] आकस्मिक रूपमा वा कारणवश हुने; कुनै विशेष अवस्थाका लागि चाहिने वा गर्नुपर्ने (बजेट, खर्च, बिदा इ॰) ।

भकभक— ना॰ [अ॰ मू॰ भक्+अ (बि॰)] १. बोल्दा बीचबीचमा अड्किने तथा शब्द दोहोरिने एक आदत वा रोग । क्रि॰ वि॰ २. बेसरी उम्लेर बाफ निस्कने गरी । ३. खन्दा ठूलठूला चपरा पल्टाएर । > भकभकती— क्रि॰ वि॰ १. खूबसित पाक्ने गरी; भकभक । २. खन्दा ठूलाठूला चपरा झिक्ने गरी । भकभकाइ— ना॰ भकभकाएर बोल्ने भाव वा क्रियाप्रक्रिया । भकभकाइनु— अ॰ क्रि॰ भकभक गरी बोल्ने होइनु । भकभकाउनु— अ॰ क्रि॰ बीचबीचमा अड्केर तथा ध्वनि दोहोथ्याएर आवाज निकाल्नु; भकभक गर्नु । भकभकिनु— अ॰ क्रि॰ बोल्दा भकभक होइनु; भकभकाइनु । भकभकी— क्रि॰ वि॰ १. खूबसित उम्लेर पाक्ने गरी; भकभक । २. ठूलठूला चपरा झिकेर धमाधम खन्ने चालसँग ।

भकभक्याइ— ना॰ भकभकिने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया ।

भकभक्याहट— ना॰ भकभक्याइ । भ

भकाइ— ना॰ [रू भाक् (+आइ] १. भाक्ने क्रिया वा प्रक्रिया । [ भकाउ+आइ] २. भकाउने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] भकाइनु— क॰ क्रि॰ भाक्न लाइनु । भकाउनु— स॰ क्रि॰ १. अचानक सत्य कुरा मुखबाट निस्कनु । प्रे॰ क्रि॰ २. किरिया खान लाउनु; शपथ गराउनु ।

भकानु/भकानो— ना॰ [सं॰ भग्ने १. माटो आदिको ठूलो डल्लो वा चपरी । २. दुःख वा शोकका वेगले छातीमा परेको गाँठो ।

भकाभक— क्रि॰ वि॰ कुनै काम नरोकिई हुने गरी; सुरुसुरु; खुरुखुरु ।

भकार— ना॰ [भ+कार] पवर्गको चौथो वर्ण; 'भ' अक्षर ।

भकारी— ना॰ [प्रा॰ वक्खारे १. बाँस, निगालो आदिका चोयाले मान्द्रोजस्तो पारेर बुनेको अन्न राख्ने ठूलो भाँडो । २. त्यसरी बुनेको चित्रो । वि ३. ठूलो जीउ हुने; भद्दा शरीर भएको (व्यक्ति॰ । ना॰ ४. नदीको किनाराका घाटमा बनेको गोलाकार चौतारो ।

भकारो— ना॰ गाई, भैँसी आदि पशुहरूको मल; गोबरको थाप्रो । भकी अमिलो— ना॰ कथ्य॰ भकिम्लो । एकै भेट्नामा चारपाँचवटा पात लाग्ने, छदेखि आठजोरसम्म दाँतीका कुना हुने, सेतो–सेतो पहेँल्च्या रबका झुप्पादार मसिना फूल फुल्ने, गहतका जस्ता राता मसिना दाना फल्ने, असोजतिर देखिने तथा त्यसबाट अमिलो बनाइने, महाभारत र चुरेसम्मका पहाडमा हुने एक जातको रूख; सोही रूखको अमिलो फल ।

भकुन्डिनु— अ॰ क्रि॰ [भकुन्डो+इ+नु] भकुन्डोझैँ गुड्नु; लडीबुडी गर्नु ।

भकुन्डे— वि॰ [भकुन्डो+ए] १. भकुन्डोजस्तो बाटुलो परेको; गोलो । ~ भाइ— २. फर्सी (फूलमती दिदी भकुन्डे भाइ॰ ।

भकुन्डो— ना॰ [सं॰ कन्दुके १. हुत्त्याएर वा गुडाएर खेलिने रबरले मोरिएको गोलो साधन; बल । वि॰ २. पुड्को र डल्लो जीउ भएको ।

भकुन्ड्याइ— ना॰ [रू भकुन्डि (+याइ॰] भुकुन्डिने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] भुकुन्ड्याइनु— क॰ क्रि॰ भुकुन्डोझैँ गुडाइनु ।

भकुन्ड्याउनु— स॰ क्रि॰ १. भकुन्डोझैँ गुडाउनु । २. लात्तीले हानेर यताउति गुडाउनु; लत्त्याउनु ।

भकुर्–नु— स॰ क्रि॰ १. खूबसित खानु; बेसरी खानु; घिच्नु । २. बेसरी पिट्नु; गोद्नु । > भकुराइ— ना॰ भकुर्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । भकुराइनु— क॰ क्रि॰ भकुर्न लाइनु । भकुराउनु— प्रे॰ क्रि॰ भकुर्न लाउनु । भकुरिनु— क॰ क्रि॰ बेसरी पिटिनु ।

भकुल्ले— वि॰ [भकुल्लो+ए] मोटोघाटो शरीरको; भुक्लुक्क परेको; थामरथुमर ।

भकुल्लो— वि॰ [अ॰ मू॰ भक्क+उल्लो] शरीर भुक्लुक्क देखिने किसिमको; मोटोघाटो वा थामरथुमर ।

भक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ भक्+क] १. दूध, पानी आदि उम्लिने गरी । २. फुल्ने वा सुन्निने किसिमले ।

भक्कानि–नु— अ॰ क्रि॰ [भक्कानो+इ+नु] १. भक्कानो छुट्नु; मनमा गाँठो पर्नु । २. अप्रत्याशित घटनाले पिरोलिनु ।

भक्कानु/भक्कानो— ना॰ १. माटो आदिको ठूलो डल्लो वा चपरी । २. ठूलो गानु । ३. ज्यादै हर्ष वा ठूलो दुःख हुँदा बोली नफुट्ने गरी मुटु वा छातीमा रोकिएको गाँठो; उँभर्को; उमर्को ।

भक्कार— वि॰ [भक्का+आर] बडेमान; बडोमा (गोरु, राँगो इ॰) ।

भक्कासे— वि॰ [भक्क+आसे] बेछाँटको ठूलो; भद्दा ।

भक्कु१— ना॰ १. भाद्रशुक्ल पक्षमा राँगो बलि दिइन भैरवी नाचमा नाच्ने गण । २. धेरै; थुप्रै (उदा॰— आज उसले भक्कु खायो ।) — मारी— ना॰ केटाकेटीले खेल्ने एक प्रकारको खेल । — चुर— ना॰ निर्घात, भक्कुमार ।

भक्कु२— वि॰ [रू भकुल्लो] १. भुक्लुक्क परेको; मोटोघाटो र मूर्ख; बोधो; नासमझ । २. डल्ले ।

भक्कोटे— वि॰बो॰ आ६नो चङ्गाले विपक्षीको चङ्गा काट्ता खुसीमा भनिने शब्द; भचेट ।

भक्खर— क्रि॰ वि॰ केही बेर मात्र पहिले; भर्खर; अहिले । — को— वि॰ १. थोरै बेर मात्र भएको; ताजा । २. जवानी चढेको; उमेरदार । स्त्री॰ भक्खरकी ।

भक्त— वि॰ [सं॰] १. श्रद्धासाथ ईश्वर वा देवताको भक्ति गर्ने; भक्तालु । २. पूज्य वा ठूला व्यक्तिमा श्रद्धा राख्ने । २. धार्मिक कार्यमा आस्था भएको; श्रद्धालु । ३. भाग वा अंश लगाइएको; विभक्त । ना॰ ४. सेवक; उपासक । ५. भात; भोजन ।

भक्तपुर— ना॰ [सं॰] काठमाडौंँदेखि तीन कोस पूर्वमा रहेको प्रसिद्ध नगर; उपत्यकाका प्रसिद्ध तीन सहरमध्ये एक; भादगाउँको वर्तमान नाम । > भक्तपुरे— वि॰ १. भक्तपुरसम्बन्धी; भक्तपुरको । २. भक्तपुरको बासिन्दा ।

भक्तवत्सल— वि॰ [सं॰] आ६ना श्रद्धालु भक्तहरूप्रति दया गर्ने ।

भक्तालु— वि॰ [सं॰] भक्तिभावनामा लागेको; श्रद्धालु; भक्त ।

भक्ति— ना॰ [सं॰] १. ईश्वर वा देवी–देवताप्रति हुने निष्ठा, आस्था वा पूजाको भावना । २. पूज्य वा मान्यजनप्रति हुने आदरभाव वा श्रद्धा । ३. चाकरी; सेवा; टहल ४. विश्वास; आस्था । ५. साहित्यमा भक्तिमार्गी विबान्हरूले मान्ने भक्ति स्थायी भाव हुने एक रागप्रधान रस । ~ थापा— ना॰ वि॰ सं॰ १८७२–७३ मा मलाउँमा भएको नेपाल र अङ्ग्रेजको युद्धमा अङ्ग्रेजहरूसँग वीरतापूर्वक लड्दालड्दै वीरगति प्राप्त गर्ने एक प्रसिद्ध गोरखाली सरदार ।

भक्तिनी— ना॰ [भक्त+इनी] भक्तिभावना भएकी स्त्री; भक्त स्त्री; भक्तेनी ।

भक्तिमान्— वि॰ [सं॰] भक्तिभावनाले भरिएको; भक्तालु; भक्त । भक्ति मार्ग— ना॰ [सं॰] ईश्वर वा देवदेवीको भक्ति गरेर मुक्ति प्राप्त गरिने एक उपाय; गीतामा वर्णित ज्ञानमार्ग, कर्ममार्ग र भक्तिमार्गमध्ये एक ।

भक्तिमालो— ना॰ [भक्ति+मालो राई–लिम्बूहरूमा प्रचलित, कात्तिक पूर्णिमादेखि आँैसीसम्म पन्ध दिन तिहारका रूपमा मनाइने चाडमा गाउँका बूढापाकाहरूले फूल–अक्षता लिएर दियो बाली गाउने लोकगीत ।

भक्तेनी— ना॰ [भक्त+एनी] भक्तिनी ।

भक्याइ— ना॰ [रू भक्याउ (+आइ॰] भक्याउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] भक्याइनु— क॰ क्रि॰ ठूलठूला भकाना उप्कने गरी खनिनु ।

भक्याउनु— स॰ क्रि॰ [भकानो+याउ+नु] ठूलठूला भकाना उप्कने गरी खन्नु; ठेला वा चपरी उप्काउनु ।

भक्रन— वि॰ [अ॰ मू॰ भक्+रण = शब्द गर्नु] १. महामारी जरो आदि रोगले ग्रस्त भई पसारिएको; थला परेको । ना॰ २. उठ्नै नसक्ने गरी थलिएको रोगी; ऐया–आत्था गरेर कराउने मधौरु । क्रि॰ वि॰ ३. उठ्नै नसक्ने किसिमले बिरामी परी; बेसरी थलिएर । > भक्रन्त— वि॰/ना॰/क्रि॰ वि॰ भक्रन ।

भक्राब— ना॰ [भक्रन+आब] छिटो ढिकी कुट्ता निस्कने शब्द । — च्याब— ना॰ छिटछिटो र फुर्तीसाथ ढिकी कुट्ताको शब्द; ढिकीच्याउँ ।

भक्रान/भक्रान्त— वि॰/ना॰/क्रि॰ वि॰ [रू भक्रन/भक्रन्ते हे॰ भक्रन; भक्रन्त ।

भक्षक— वि॰ [सं॰] १. भोजन गर्ने; खाने । २. नाश पार्ने; विध्वंसक ।

भक्षण— ना॰ [सं॰] खाने काम; भोजन ।

भक्षी— वि॰ [सं॰] १. खाने वा भोजन गर्ने; भक्षक । २. खाने वा नाश गर्ने अर्थमा शब्दका पछिल्तिर गाँसिने प्रत्ययधर्मी उत्तरपद (मांसभक्षी, शाकभक्षी इ॰) ।

भक्ष्य— ना॰ [सं॰] १. खाइने वस्तु; खाद्य पदार्थ । वि॰ १. खान योग्य; खाइने; भोज्य । > भक्ष्याभक्ष्य— वि॰ खान हुने र नहुने; भक्ष्य र अभक्ष्य; भच्छेअभच्छे ।

भक्सवाइगन— ना॰ [अङ्॰] लाम्चो आकारको चारपाँच जना अटाउने गाडी वा कार ।

भग— ना॰ [सं॰] १. सुखसुविधाका साधन; सम्पत्ति; ऐश्वर्य । २. सौभाग्य । ३. प्रसिद्धि; कीर्ति । ४. धर्म; पुण्य । ५. विवेक; ज्ञान । ६. शक्ति । ७. जीवन र जगत्प्रतिको वितृष्णा; वैराग्य । ८. स्त्रीको मूत्रबार; जननेन्द्रिय; योनि । (. बाह्र आदित्यमध्ये एक; सूर्य । १०. वेदमा उल्लेख भएका एक देवता ।

भगण— ना॰ [सं॰] पिङ्गलशास्त्रका अनुसार पहिले गुरु र पछि दुई लघु हुने एक गण ; गुरु, लघु र लघु हुने यभयक्षरी समुदाय (जस्तै— मानस, कोमल, बालक इ॰) ।

भगत— ना॰ [सं॰ भक्ते भक्तजन; भक्त ।

भगता— ना॰ [था॰] थारूजातिमा प्रसिद्ध झारफुक गर्ने व्यक्ति; थारूको धामीझाँक्री ।

भगनासिका— ना॰ [सं॰] भगाङ्कुर; टिसी ।

भगन्दर— ना॰ [सं॰] गुदबारबीचमा आउने एक खटिरो ।

भगवती— ना॰ [सं॰] १. आदिशक्ति; दुर्गा; देवी; महामाया । २. मान्य नारी; श्रद्धेय स्त्री । वि॰ ३. ऐश्वर्यशालिनी; सम्पन्न (स्त्री॰ । भगवद् गीता— ना॰ [सं॰] १. कुरुक्षेत्रका रणमैदानमा कृष्णले अर्जुनलाई दिएको ज्ञान । २. महाभारतभित्र ब्रह्मविद्या र योगशास्त्रका रूपमा चर्चित, अठार अध्याय भएको प्रसिद्ध पुस्तक ।

भगवान्— ना॰ [सं॰] १. ऐश्वर्य, सौभाग्य, यश, धर्म, ज्ञान र विरागजस्ता छवटा तत्त्वले पूर्ण भएको अलौकिक पुरुष; ईश्वर; परमात्मा । २. विष्णु । ३. शिव । ४. बुद्ध । वि॰ ५. ऐश्वर्ययुक्त; शक्तिसम्पन्न । ६. पूज्य; मान्य ।

भगाङ्कुर— ना॰ [सं॰] स्त्रीयोनिको बीचमा पलाएको कामोत्तेजक मासुको टुसो; भगनासिका; योनिगुटिका; टिसी । २. अल्काई; अर्श रोग ।

भगाल्टो— ना॰ भाबको डाँठ ।

भगिनी— ना॰ [सं॰] १. दिदी वा बहिनी । २. भाग्यवती स्त्री ।

भगीरथ— ना॰ [सं॰] सगरपुत्रहरूको उद्धारका लागि कठिन तपस्या गरी स्वर्गबाट पृथ्वीमा गङ्गा ल्याउने एक प्रसिद्ध सूर्यवंशी राजा; सगर राजाका पनाति । ~ प्रयास— ना॰ राजा भगीरथले आ६ना पुर्खाहरूको उद्धारका लागि स्वर्गबाट गङ्गा ल्याउन गरेको जस्तो ठूलो र कठिन प्रयास; असाधारण प्रयास; भारी प्रयत्न; ज्यादै ठूलो मेहनत ।

भगुवा— वि॰ [भाग्+उवो १. भागेको वा भाग्ने; पलायित । २. कातर; डरपोक; लाछी । स्त्री॰ भगुवी ।

भगोष्ठ— ना॰ [सं॰] योनिका दुईतिरका डिल ।

भगौटे— वि॰ [भाग+औटे] भगुवा ।

भग्न— वि॰ [सं॰] १. टुटफुट भएको; भत्केबिग्रेको । २. भागेको; पलायित । ~ प्रतिज्ञ— वि॰ आफूले कबुल गरेको कुरासमेत पुथ्याउन नसक्ने; प्रतिज्ञा भङ्ग भएको; च्युतप्रतिज्ञ । ~ मनोरथ— वि॰ मनोरथ पूरा नभएको; इच्छा नपुगेको । > भग्नावशेष— ना॰ १. भत्की–बिग्री बाँकी रहेको अंश । २. पुरातात्त्विक दृष्टिले महत्त्वपूर्ण प्राचीन अवशेष । भग्नोत्साह— वि॰ उत्साह भङ्ग भएको ।

भबडी— ना॰ हे॰ भँगडी ।

भबाइ— ना॰ [रू भबाउ (+आइ॰] भबाउने क्रिया वा प्रक्रिया । [ रू ] भबाइनु— क॰ क्रि॰ भबाउने काम गरिनु वा गराइनु ।

भबाउनु— स॰ क्रि॰ [सं॰ भङ्ग+आउ+नु] वनजङ्गल फाँडेर बस्ती बस्ने ठाउँ बनाउनु; बाँझो ठाउँ खनजोत गर्नु ।

भबालो— ना॰ हे॰ भँगालो ।

भङ्ग— ना॰ [सं॰] १. कुनै पनि विषय वा वस्तु बिग्रने, टुट्ने वा नष्ट हुने काम । २. विनाश; विध्वंस । ३. पूरा नभएको वा नपुगेको स्थिति (निश्चय, प्रतिज्ञा, आशा आदि॰ । ४. सभा, सङ्गठन, संस्था आदि बीचैमा टुट्ने काम । ५. जल वा ध्वनिको तरङ्ग; लहर । ६. गाँजा; भाब ।

भङ्गरभाउलो— वि॰ १. सोचविचारै नगरी जथाभाबी टेकेर हिँड्ने । २. उत्ताउलो स्वभावको; उच्छृङ्खल ।

भङ्गिगत— ना॰ १. भन्ने ढाँचा; भङ्गिमा । २. लय; भाखा ।

भङ्गिमा— ना॰ [सं॰] १. कुनै खास मनोभाव प्रकट गर्ने भावयुक्त तथा कलापूर्ण शारीरिक मुद्रा । २. भनाइ वा बोलाइको ढाँचा तथा विशेषता । ३. व्यङ्ग्य । ४. टेढोपन; वक्रता । ५. भाँचिने काम; टुक्य्राइ ।

भङ्गी— ना॰ [सं॰] १. कलात्मक तथा भावपूर्ण हाउभाउ वा बोलाइचलाइ; भावभङ्गी । २. कुटिलता; टेढोपन । ३. लहर । ४. व्यङ्ग्य । वि॰ ५. भङ्ग हुनेग् नाशवान् ।

भङ्गुर— वि॰ [सं॰] १. तत्काल भङ्ग हुने अवस्थाको; नाशवान् । २. बाङ्गो; टेढो ।

भङ्ज्याइँ— ना॰ [सं॰ भञ्ज+याइँ] भङ्ज्याहाको चाल; उपध्रो ।

भङ्ज्याहा— वि॰ [सं॰ भञ्ज+याहो उपध्रो गर्ने स्वभावको; भाँडभैलो मचाउने; भङ्ज्याइँमा लाग्ने ।

भङ्दालो— ना॰ [भ्वाब+आलो] भड्खारो; भड्खालो; भ्वाब ।

भङ्याहा— वि॰ [भाब+याहो भाबको अम्मली; भँग्याहा ।

भचक्र— ना॰ [सं॰] ज्योतिषशास्त्रमा वर्णित सम्पूर्ण ग्रह र नक्षत्र सङ्क्रमण गर्ने चक्र; राशिचक्र ।

भचेट— वि॰ बो॰ हे॰ भक्कोटे ।

भच्छी— वि॰ [सं॰ भक्षी] खाने; भक्षी ।

भच्छे— वि॰ [सं॰ भक्ष्ये खान हुने; भक्ष्य । ~ अभच्छे— ना॰ खान हुने र खान नहुने; भक्ष्याभक्ष्य ।

भज्–नु१— स॰ क्रि॰ [सं॰ भज्+नु] १. देवता वा ईश्वरको नामकीर्तन गर्नु; भजन गर्नु; उपासना गर्नु । २. टहलचाकरी गर्नु; सेवा गर्नु । ३. पतिका रूपमा मान्नु ।

भज्–नु२— अ॰ क्रि॰ [सं॰ भञ्ज+नु] १. ठूलो मोलका मुद्रा वा नोट दिएर कम मोलका रुपियाँ, नोट वा खुद्रा पैसा साट्ने काम हुनु; मुद्रा साटिएर चानचुन प्राप्त हुनु । २. एक मुद्रासँग अर्को थरी मुद्राको साटफेर वा सटही हुनु ।

भजन— ना॰ [सं॰] १. आराध्य देवीदेवताको र गुरु आदिको नाम र महिमा बारबार लिने र गाउने काम; नामकीर्तन; गुणगान । २. कुनै देवदेवीको गुणवर्णन गरिएको गीत । ~ थरी— ना॰ कुनै मृतक व्यक्तिका शान्तिका लागि गाईजात्रामा गेरुवा कपडा पहिरी सहर घुम्दै गाइने शोक गीत वा त्यो गाउने मण्डली । ~ फल— ना॰ भागफल । > भजनानन्दी— वि॰ भजन–कीर्तनमा मग्न रहने; भजनमा आनन्द लिने ।

भजनियाँ/भजने— वि॰ [भजन+इयाँ/ऐ १. ईश्वरको भजन गर्ने; देवताको नाम–कीर्तन गर्ने । ना॰ २. मन्दिर आदिमा खैँजडी, कठताल आदि बजाई देव–देवीको गाथा गाउने मण्डली; भजन गर्ने मण्डली ।

भजाइ— ना॰ [रू भज् (+आइ॰] १. भज्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [भजाउ+आइ] २. भजाउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । ३. भजाउँदा लाग्ने दस्तुर वा शुल्क; भजाउनी । [ > ] भजाइनु— क॰ क्रि॰ भज्न लाइनु; सटही गरिनु । भजाउनी— ना॰ रुपियाँ, नोट आदि भजाउँदा लाग्ने दस्तुर वा शुल्क; सटहीमा लिइने नाफा; सटही दस्तुर; बट्टा । भजाउनु— स॰ क्रि॰/प्रे॰ क्रि॰ १. बढी मूल्यका रुपियाँ, नोट आदि दिएर कम मूल्यका मुद्रा साट्नु; चानचुन पार्नु । २. एक देशका मुद्रासँग अर्का देशका मुद्रा साट्नु; मुद्रा सटही गर्नु । ३. भज्न लाउनु; भजन गराउनु ।

भजिनु— अ॰ क्रि॰ १. भज्ने काम हुनु । क॰ क्रि॰ २. भजन गरिनु ।

भञ्जक— वि॰ [सं॰] १. कुनै कामकुरा भङ्ग गर्ने वा बिगार्ने । २. तोडफोड गर्ने; भत्काउने ।

भञ्जन— ना॰ [सं॰] १. बिगार्ने वा भत्काउने काम; तोडफोड । २. नाश; विध्वंस ।

भट— ना॰ [सं॰] १. योद्धा; लडाक¨ । २. सिपाही; सैनिक । ३. पहलवान; मल्ल ।

भटभट— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ भट् (बि॰)] अस्पष्ट र झर्कोलाग्दो किसिमसँग एकोहोरो आवाज आउने गरी; फतफत । श्र भटभटाइ— ना॰ भटभटाउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया ।

भटभटाइनु— अ॰ क्रि॰ अस्पष्ट रूपले चाँडो–चाँडो आवाज निकालिनु; फतफताइनु । भटभटाउनु— अ॰ क्रि॰ १. भटभट शब्द गर्नु । २. अस्पष्ट हिसाबले चाँडो बोल्नु । ३. जथाभाबी फलाक्नु । भटभटे— ना॰ १. मोटरसाइकिल; स्कुटर । वि॰ २. भटभट गरेर आवाज निकाल्ने ।

भटमास— ना॰ [सं॰ भट्ट+माष] सिमीका ढबका झुसिला पात हुने, सेता फूल फुल्ने झुसिला कोसामा चार–पाँच दाना लाग्ने अन्नको बोट; सोही बोटमा फलेको पौष्टिक तथा बिदलीय अन्नका गेडा वा दाना । > भटमासे— ना॰ १. भाले र पोथी छुट्टिनुभन्दा पहिलेका कुखुराका चल्ला । वि॰ २. भटमास खाएर जीवनवृत्ति गर्ने; दुःखजिलो गर्ने निर्धन । ३. असभ्य; बेसोमती । ४. भटमासबाट बनेको; भटमाससम्बन्धी ।

भटाभट— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ भट् (बि॰)] नरोकिईकन फुर्तीसाथ; चटाचट; भकाभक । > भटाभटी— क्रि॰ वि॰ भटाभट ।

भटार्–नु— स॰ क्रि॰ [भटार+नु] भिजाएको पीठो, चामल आदि थोरै घिउ–तेलमा भुट्नु; त्यसरी पुवा आदि पकाउनु ।

भटार— ना॰ [भट+आर] थोरै चिल्लामा पुवा, कनिका आदि भुटभाट पार्ने काम । — भुटुर— ना॰ पुवा आदि भटार्ने वा पकाउने काम । > भटाराइ— ना॰ भटार्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । भटारिनु— क॰ क्रि॰ १. भिजाएको चामल आदि घिउमा भुटिनु । अ॰ क्रि॰ २. गर्मी वा निद्राको कमीले आँखा पोल्नु; आँखा भतभती डहनु; आँखा बटारिनु । भटाथ्याइ— ना॰ भटारिने क्रिया वा प्रक्रिया ।

भटु— ना॰ कपडा बुन्ने तानमा प्रयोग हुने चराका आकारको एक साधन ।

भट्ट— ना॰ [सं॰] १. स्वामित्व; प्रभुत्व । २. ब्राह्मणजातिको एक थर । ३. दाक्षिणात्य ब्राह्मण । ४. भाट । ५. भटमास । ६. लिच्छविकालीन प्रशासनमा सेनालाई बुझाउने शब्द ।

भट्टा— ना॰ माटोबाट इँटा, झिँगटी, टायल आदि बनाई अवालमा पोलेर तयार पारिने ठाउँ; भट्टी; भट्टाल ।

भट्टाधिकरण— ना॰ [सं॰] १. भट्ट, ब्राह्मण वा विबान्बारा समाजमा धर्मसङ्कट आउन नदिन देखादेख न्याय–अन्यायको निर्णय गर्ने– गराउने लिच्छविकालीन एक अड्डा । २. लिच्छविकालमा सैनिक व्यवस्था चलाउने अड्डा ।

भट्टारक— वि॰ [सं॰] १. पूज्य; श्रद्धेय; मान्य । ना॰ २. राजा; युवराज । ३. स्वामी; मालिक । ४. सूर्य । — पादीष— ना॰ राजा– महाराजको उत्तरदायित्व वहन गरी कुनै कार्यालयमा काम गर्ने कर्मचारी । ~ युवराज— ना॰ लिच्छविकालीन राजपरम्परामा राजाको निश्चित उत्तराधिकारी ।

भट्टाल— ना॰ हे॰ भट्टा ।

भट्टी— ना॰ [प्रा॰ भट्ठ < भट्ट+ई] १. जाँड, रक्सी बनाउने कारखाना; मदभट्टी । २. जाँडरक्सी बेच्ने पसल; जाँडरक्सी खाने ठाउँ । ३. धातुहरू गाल्ने ठूलो अगेनु । ४. इँटा, हाँडी, गाग्रा आदि माटाका सामान पकाउने ठूलो अवाल; भट्टा । — चर्सा रकम— ना॰ मदभट्टी र लाहाव्यापार सञ्चालन गर्ने व्यापारी वा ठेकेदारले सरकारलाई तिर्नुपर्ने रकम । — वाल— ना॰ भट्टीको मालिक; भट्टीको सञ्चालन गर्ने व्यक्ति । — वाल्नी— ना॰ भट्टीवालको स्त्रीलिङ्गी रूप ।

भट्टे— ना॰ होचो बोट, भटमासका जस्तै पात र झुपुक्क परेका फूल हुने गहतका जस्तै मसिना कोसा लाग्ने, वस्तुलाई घास खुवाइने एक वनस्पति । ~ किरो— ना॰ गोबरका थुप्रातिर बस्ने, खपडाले पखेटा ढाकिएको, उत्तानो पर्दा फित्कौली फिटिक– फिटिक गरेर उफ्रने एक कीरो । ~ डाँडो— ना॰ काठमाडौँ उपत्यकाको दक्षिणतिर पहाडमा रहेको एउटा ठाउँ ।

भट्ट्याइ— [रू भट्ट्याउ (+आइ॰] १. भट्ट्याउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । २. देउसी, भजन आदिमा पहिलो लबज दोहोथ्याउने काम । [ > ] भट्ट्याइनु— क॰ क्रि॰ १. भट्टयाउने काम गरिनु; भजन आदिमा पहिलो लबज भनिनु । २. धुरीमा हालेका डाँडालाई भाटा हालेर चोयाले कसिनु ।

भट्ट्याउ–नु१— स॰ क्रि॰ [भाटो+याउ+नु] घर, कटेराका धुरीमा हालेका डाँडालाई भाटा हालेर चोयाले कस्नु; भाटा हालेर डाँडाहरू बाँध्नु ।

भट्ट्याउ–नु२— स॰ क्रि॰ [सं॰ भण्+याउ+नु] १. देउसी, कीर्तन, भजन आदिमा पहिलो लवज वा वाक्य दोहोथ्याउनु; सामूहिक रूपमा त्यस्तो लवज फलाक्नु । २. मन नपर्दो वा असभ्य कुरा ठूलो स्वरले भन्नु । > भट्ट्याउने— ना॰ भजन, देउसी आदिमा पहिलो चरण भन्ने व्यक्ति ।

भट्याक— ना॰ [अ॰ मू॰ भट्याक्+अ] नाडीको चलाइ, पखेटाको आवाज वा भुटाइको शब्द । ~ भट्याक— क्रि॰ वि॰ १. नाडी, मुटु आदि लगातार चल्ने गरी; ढुकढुक । २. पखेटा, खुट्टा आदि शब्द आउने गरी जोडले चलाएर । — भुटुक— क्रि॰ वि॰ हरियापरिया अन्न वा दानाहरू भुट्दा पड्कने गरी; भुटाइको शब्दसाथ । > भट्याक्क— क्रि॰ वि॰ १. एकाएक मुटु, नाडी आदि जोडले चल्ने गरी । २. त्यसरी नै पखेटा आदि चलाएर ।

भडक— ना॰ [प्रा॰ भडक्के १. भड्किलो हुनाको भाव वा अवस्था; चमकदमक । २. सजधज; ढाँचा । — दार— वि॰ आवश्यकताभन्दा बढी सजधज गरिएको; चमकदमक भएको; भड्किलो ।

भड्क–नु— अ॰ क्रि॰ १. डरले आत्तिएर उफ्रनु; बिच्किनु; तर्सनु । २. कुनै कामबाट भाग्नु; पलायन हुनु । २. बाउँठिनु; बिभिन्डिनु; बटारिनु । ४. आ६नो बाटोबाट विचलित हुनु; पथभ्रष्ट हुनु । >

भड्काइ— ना॰ भड्कने वा भड्काउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया ।

भड्काइनु— क॰ क्रि॰ भड्कन लाइनु; तर्साइनु; बिच्काइनु ।

भड्काउनु— प्रे॰ क्रि॰ तर्साउनु; बिच्क्याउनु; दच्काउनु । २. बिभिन्ड्याउनु; टेढ्याउनु । भड्किनु— अ॰ क्रि॰ १. भड्कनु । २. तर्सिनु ।

भड्किलो— वि॰ [भड्क+इलो] १. उत्ताउलो किसिमको; अनावश्यक ठाँटबाँट भएको; भडकदार । २. उज्ज्वल; चहकिलो (रब॰ ।

भड्खारो/भड्खालो— ना॰ [भ्वाड॰+खाल्डो] १. गहिरो खाल्टो; भङ्दालो; खौलो । २. काममा पर्ने विघ्न–बाधा; आपत्ति । — मा

पर्नु— अ॰क्रि॰ ठूलो विपत्ति वा हानिको स्थितिमा पर्नु ।

भण्डार— ना॰ हे॰ भन्डार < भण्डारा— ना॰ हे॰ भन्डारा ।

भतक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ भतक्+क] १. गर्मी, चिन्ता आदिले शरीरमा छटपटी वा ताप उत्पन्न हुने गरी । २. रिसले चूर हुने किसिमले; भुतुक्क ।

भतभत— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ भत्+अ (बि॰)] १. तातो वस्तु वा आगो आदिले पोलेर डहने गरी; भतभती । २. घाउ–खटिरामा जलन वा डाह हुने गरी । ३. धमाधम मर्ने गरी; भुतुभुतु । ४. फतफताउने किसिमले; फतफत । > भतभताइ— ना॰ भतभताउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । भतभताइनु— अ॰ क्रि॰ फतफताइनु; बडबडाइनु । भतभताउनु— अ॰ क्रि॰ १. आगो, तातो वस्तु आदिले पोल्नु; जल्नु । २. घाउ–खटिरा आदिमा जलन हुनु; डहनु । ३. बडबडाउनु; फतफताउनु; करकराउनु ।

भतभती— क्रि॰ वि॰ भतभत ।

भतवासी— ना॰ असारे फूलका जस्ता पात हुने, सेता अथवा हरिया फूल फुल्ने, ससाना फल फल्ने, आयुर्वेदीय औषधीमा प्रयुक्त हुने एक लहरो ।

भताभत— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰] धमाधम मर्ने गरी; एकपछि अर्को हुँदै मरेर; भुतुभुतु ।

भताभुङ्ग— क्रि॰ वि॰ [भत्क+भङ्ग] १. बरबाद हुने गरी; नष्टभ्रष्ट भएर; लथालिङ्ग । ना॰ २. बरबाद; नाश । > भताभुङ्गे— वि॰ १. भताभुङ्ग पार्ने; नष्टभ्रष्ट तुल्याउने; भङ्ज्याहा । २. भताभुङ्ग ।

भतारि–नु— अ॰ क्रि॰ १. हिलोमैलो वा धूलोमैलो भएका फोहोर ठाउँमा ढसमस्स भएर बस्नु । २. पछारिनु; लड्नु । > भताथ्याइ— ना॰ भतारिने क्रिया वा प्रक्रिया ।

भताहा— वि॰ [भात+आहो १. परम्पराअनुसार भातभान्सामा मिल्ने; सजातीय । ना॰ २. त्यस्ता बन्धुवर्ग वा नातादार ।

भतिज/भतिजा— ना॰ [सं॰ भ्रातृजे १. भतिजोको मानबोधक शब्द । २. भतिजो ।

भतिजी— ना॰ [सं॰ भ्रातृज+ई] दाजु वा भाइकी छोरी; जेठाजु वा देवरकी छोरी ।

भतिजो— ना॰ [सं॰ भ्रातृजे दाजु वा भाइको छोरो; जेठाजु वा देवरको छोरो ।

भतुवा— ना॰ [भात+उवो १. तलबविना भातमात्र खाएर बस्ने नोकर । वि॰ २. कामकाज नगरी खाएर मात्र बस्ने; भातमारा । ~ झार— ना॰ कमला पात र डाँठ हुने, फूलीका आकारका पहेँला, सेता फूल फुल्ने एक थरी बर्खे झार ।

भतेर— ना॰ [भात+एर] १. निम्तारु अथवा अन्य धेरै मान्छेलाई खान तयार गरिएको भातभान्सा । २. प्रशस्त खाना; धेरै खानेकुरो । ३. आवश्यकभन्दा बढी मात्रामा पाकेको भात ।

भतेरे— वि॰ [भतेर+ए] भतेरका निम्ति आवश्यक; भतेरमा चाहिने । ~ डाडु पन्यु— ना॰ खड्कौँलाहरूको भाततिहुन चलाउन, बाँड्न र पस्कन हुने ठूलठूला डाडु–पन्यू ।

भत्क–नु— अ॰ क्रि॰ [प्रा॰ भट्ठ+नु] १. पर्खाल, भित्तो, छानो, गारो, ढिस्को, डिल, खात आदि खस्नु वा लड्नु; ढल्नु । २. कुनै कामव्यवहार बिग्रनु; लथालिङ्ग हुनु; भताभुङ्ग हुनु; बिग्रनु ।

भत्करु— ना॰ [सं॰ भद्रकार वा वार्ताकरे बिहेमा जन्तीको खबर लिएर दुलहीका घरमा जाने दुलहातर्फको मानिस; वरयात्रीको अग्रदूत; भत्खरु; भत्खौरे ।

भत्काइ— ना॰ [रू भत्क (+आइ॰] १. भत्कने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [भत्काउ+आइ] २. भत्काउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] भत्काइनु— क॰ क्रि॰ घर पर्खाल आदि लडाइनु; ढलाइनु ।

भत्काउनु— स॰ क्रि॰ १. घर, पर्खाल आदि बिगार्नु वा लडाउनु । २. बिगार्नु; नाश पार्नु । भत्किनु— अ॰ क्रि॰ १. भत्कनु । २. बिग्रिनु; नासिनु ।

भत्कोस— ना॰ बाधाव्यवधानको लक्षण वा सङ्केत; भत्कने मेलो वा पालो; भाबपाली ।

भत्खरु— ना॰ हे॰ भत्करु ।

भत्ता— ना॰ १. वेतनबाहेक यात्रा, महँगी अथवा अन्य कुनै अतिरिक्त कार्य वा अवस्थाका निम्ति कर्मचारीहरूलाई दैनिक, मासिक वा सामयिक रूपमा दिइने थप निश्चित रकम । २. राम्रो काम गरेबापत कसैलाई दिइने जीवनवृत्ति ।

भदन्त— वि॰ [सं॰] १. सम्मानित; पूजित; श्रद्धेय । ना॰ २. बौद्ध भिक्षुहरूमा प्रचलित प्रतिष्ठासूचक एक उपाधि । ३. बौद्ध भिक्षु; भन्ते ।

भदालो— ना॰ तरकारी आदि पकाउने काममा प्रयोग हुने, बिँड भएको, ताईजस्तो ठूलो ताप्के; ठूलो दिउरे; झ्याँगा ।

भदाहा— ना॰ [सं॰ भ्रातृजे [रू भदो] १. स्वास्नीमानिसले आ६ना दाजु वा भाइका छोरालाई भन्ने नाताबोधक शब्द; भदो । २. सालो वा जेठानको छोरो ।

भदै/भदैनी— ना॰ [भदो+ऐ/ऐनी] स्त्रीका भाइ वा दाजुकी छोरी ।

भदैया— ना॰ [भदो+ऐयो १. भदौ महिनामा पाक्ने बाली; भदौरे बाली (धान र अरू अन्न॰ । २. भदौमा पाक्ने धानको एक जात; घैया ।

भदो— ना॰ [सं॰ भ्रातृजे हे॰ भदाहा ।

भदौ— ना॰ [सं॰ भाद्रे वर्षको पाँचौँ महिना; साउन र असोजका बीचमा पर्ने महिना; भाद्र ।

भदौरे— वि॰ [भदौ+रो+ऐ] १. भदौ महिनामा हुने वा पाक्ने; भदौसम्बन्धी; भदौको (भदौरे घाम, भदौरे झरी आदि) । २. भदौ महिनामा जन्मेको, बियाएको वा बियाउने (गाईबस्तु॰ ।

भद्दा— वि॰ [सं॰ अभद्रे जीउडाल र आकार–प्रकार नमिलेको; छन्द न बन्दको; नराम्रो; कुरूप ।

भद्र— वि॰ [सं॰] १. सभ्य, शिष्ट तथा सुशिक्षित; सज्जन । २. मङ्गलकारी; शुभकारक । ३. सुन्दर; मनोहर । ना॰ ४. मङ्गल; शुभ । — काली— ना॰ देवीका विभिन्न रूपमध्ये सोह्र भुजा भएको एक रूप वा मूर्ति ।

भद्रगोल— ना॰ [सं॰] १. धेरै गज्याबगुजुबको स्थिति; गन्जागोल; ठूलो अलमल । ना॰ २. काठमाडौँमा रहेको केन्द्रीय कारागारको दोस्रो फाँट ।

भद्रा— ना॰ [सं॰] १. ज्योतिषशास्त्रका अनुसार शुक्लपक्षका चुतुर्थी, अष्टमी, एकादशी र पूर्णिमा तथा कृष्णपक्षका तृतीया; सप्तमी, दशमी र चतुर्दशीका दिन पर्ने सातौँ करण; फलित ज्योतिषअनुसार अशुभ योग । २. गाई । ३. दुर्गा । ४. पृथ्वी ।

भद्राई— ना॰ [सं॰ भारबाजे लामो पुच्छर, आङ्कुसे परेको चुच्चो, आँखावरिपरि काला धर्सा तथा पिठियुँतिर रातो र छातीतिर सेतो हुने, जुरेलीजत्रो सानो चरो ।

भद्राक्ष— ना॰ [सं॰] जपमाला बनाउने काममा प्रयोग गरिने रुद्राक्षजस्तै सानो खालको दाना ।

भद्राच्छे— ना॰ [सं॰ भद्राक्षे हे॰ भद्राक्ष । भद्राधिवास भवन— ना॰ [सं॰] नेपालको इतिहासमा प्रसिद्ध लिच्छविकालीन राजा नरेन्द्रदेव तथा उनका उत्तराधिकारीहरूले शासन चलाउने गरेको, उपत्यकास्थित ऐतिहासिक दरबार ।

भद्रायो— ना॰ [रू भद्राइ] भद्राईभन्दा केही ठूलो, मीठो स्वर भएको एक जातको पक्षी ।

भद्रो— ना॰ [सं॰ भद्रो भद्रा योग । ~ हेराइ— ना॰ पक्क परेर बस्ने काम; साइतकुरा । ~ हेर्नु— टु॰ अवसर गुमिसक्दा पनि पक्क परिरहनु; साइत पर्खनु ।

भन्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ भण्+नु] १. मनको भाव बोलीबारा व्यक्त गर्नु; कुनै कुरा कसैलाई सुनाउनु; कहनु; बताउनु । २. मुखबाट शब्द निकाल्नु; उच्चारण गर्नु । ३. आज्ञा दिनु; वचन दिनु । ४. बाच्नु; प्रवचन गर्नु; पढ्नु ।

भनक— ना॰ [अ॰ मू॰] तरङ्गिने वा च्याँट्ठिने चाल; झोक्किने काम; झोक्याहट ।

भनक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ भनक्+क] १. एकएक तातेर रिसाउने गरी; झनक्क; रनक्क । २. अस्पष्ट र झीनो आवाज आउने गरी । ३. झिँगा, मौरी, भमरो आदि भन्कने चालले ।

भनभन— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ भन्+अ (बि॰)] १. तातेर रिसिने चालसँग । २. झिँगा, मौरी आदि भन्किने गरी । > भनभनाइ— ना॰ भनभन गर्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । भनभनाइनु— अ॰ क्रि॰ भनभन होइनु । भनभनाउनु— अ॰ क्रि॰ १. रिसले झोक्किनु । २. झिँगा आदि भन्किनु । भनभनाहट— ना॰ भनभनाउने भाव, अवस्था वा क्रियाप्रक्रिया । भनभनिनु— अ॰ क्रि॰ भनभनाउनु ।

भनसुन— ना॰ [भन्+सुन] १. कसैसँग कुनै काम सफल पार्नका निम्ति गरिने अनौपचारिक अनुरोध; खुसामद । २. सम्झाउने– बुझाउने काम ।

भनाइ— ना॰ [रू भन् (+आइ॰] १. भन्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । २. भन्नाको तात्पर्य; कथन; मतलब । ३. गाली; खप्की (जस्तै— भनाइ खानु॰ । [ > ] भनाइनु— क॰ क्रि॰ भन्न लाइनु । भनाउँदो— वि॰ करबलले भन्नुपर्ने; नाममात्रको; तथाकथित । भनाउ— ना॰ अबजस; भनौरी; गाल; अपवाद ।

भनाभन— ना॰ [भन्+आ+भन्] परस्परमा एकले अर्कालाई जथाभाबी भन्ने काम; बाझाबाझ; गालमुखाल ।

भनावैरी— ना॰ [भन्+वैरी] आफुसआफुसको भनाभनबाट हुने शत्रुता; कलहयुक्त भनाभन; मुखछाडाछाड ।

भनिनु— क॰ क्रि॰ [भन्+इ+नु] कहिनु; बताइनु । भनी बिझाउनु— स॰ क्रि॰ (संयु॰) [भन्+ई+बिझाउ+नु] घोचपेचका कुरा गरेर अर्काको मन दुखाउनु; मर्ममा बिझ्ने कुरा गर्नु । भनी बिराउनु— स॰ क्रि॰ (संयु॰) [भन्+ई+बिराउ+नु] कसैलाई चित्त नबुझ्ने कुरा भनेर दोष पाउनु ।

भने— संयो॰ [भन्+ए] सङ्केतार्थक वाक्य बनाउने सापेक्ष संयोजक; यदि । (उदा॰— माग्छौ भने दिन्छु । पानी पथ्यो भने अन्न उब्जन्छ) । ~ जस्तो— वि॰ चिताएजस्तो; मनमाफिकको ।

भनोट— ना॰ [भन्+ओट] भनाइ ।

भनौरी— ना॰ [भन्+औरी] भनाउ; भनाउरी; गाल; अपवाद ।

भन्क–नु— अ॰ क्रि॰ [भनक्क+नु] १. खूब तातेर रिसाउनु; फन्कनु । [ भनक+नु] २. झिँगा, माहुरी आदिले भनभन शब्द निकाल्दै उड्नु; भुनभुन गर्नु; भनभनाउनु । ३. झिँगा, माहुरी आदि कुनै वस्तुमा बस्नु; झिँगा आदि धुइरिनु । > भन्काइ— ना॰ १. खूब तातेर रिसाउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । २. झिँगा, माहुरी आदि भुनभुनाउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । भन्काउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । भन्काइनु— क॰ क्रि॰ भन्कन वा भनभनाउन लाइनु । भन्काउनु— स॰ क्रि॰ १. उमङ्ग वा जोसका साथ कुनै काम गर्नु । प्रे॰ क्रि॰ २. रिस उठाउनु; जङ्ग्याउनु । ३. भन्कन वा भनभनाउन लाउनु । भन्किनु— अ॰ क्रि॰ १. भन्कनु । २. भनभनाइनु । ३. भनक्क रिसाइनु । भन्के— वि॰ भन्कने स्वभाव भएको; रिसाहा ।

भन्ज्याब— ना॰ [सं॰ भञ्जने १. पहाडका दुई चुलीका माझको घाटी वा होचो ठाउँ । २. डाँडो पार हुने ठाउँ; नेटो । > भन्ज्याबेली— वि॰ भन्ज्याबसँग सम्बन्धित; भन्ज्याबको ।

भन्टा— ना॰ [सं॰ वृन्ताके १. काँडादार ठूलठूला पात, प्याजी रबका फूल र हिउँदे काँक्राका आकारका सेता, हरिया वा प्याजी रबका फल हुने, एक जातको सानो बोट । २. सोही बोटको फल; भिँडा ।

भन्टे— वि॰ [भनटा+ए] भन्टासँग सम्बन्धित; भन्टाको । ~ खुर्सानी— ना॰ मोटो, डल्लो र पोरैपोरा देखिने, कम पिरो हुने, तेल–मसला आदि भरेर अचार आदि बनाई खाइने खुर्सानी ।

भन्ट्याबभुन्टुब— ना॰ सानातिना केटाकेटी; बालबच्चा; चिचीभुँडी; भन्ड्याबभुन्डुब ।

भन्डाफोड/भन्डाफोर— ना॰ [सं॰ भाण्डस्फोटे गुप्त रहस्य प्रकट गर्ने वा षड्यन्त्रपूर्ण कार्यलाई उदाङ्गो पार्ने काम; कुनै दुष्प्रयासको आन्तरिक भेद खोल्ने काम वा व्यवहार; घ्याम्पोफोराइ ।

भन्डार— ना॰ [सं॰ भाण्डार < भाण्डागारे १. भाँडाकुँडा, मालमत्ता, जिन्सी आदि राख्ने गोप्य र सुरक्षित ठाउँ; गुप्ती कोठा; भाण्डार । २. स्थायी र गोप्य पुँजी ।

भन्डारा— ना॰ [भण्डार+ओ साधुसन्तहरूलाई दिइने सदावर्ती भोज; जोगीसन्न्यासीहरूको भोज । — भाट— ना॰ नेपालमा रहेका भाटजातिमध्येको एक भेद ।

भन्ड्याबभुन्डुब— ना॰ हे॰ भन्ट्याबभुन्टुब ।

भन्ते— ना॰ [सं॰ भदन्ते १. बौद्धभिक्षुलाई सम्बोधन गर्दा प्रयोग गरिने आदरसूचक शब्द; भदन्त । २. बौद्धभिक्षु ।

भन्दा— ना॰ यो॰ [भन्+दो परस्परका दुई वस्तुमध्ये उत्कर्ष वा अपकर्ष जनाउन प्रयोग हुने शब्द; कुनै दुई वस्तुको तुलना गर्दा आउने शब्द; लेखा; अपेक्षा । (उदा॰— रामभन्दा श्याम राम्रो छ॰ ।

भन्न— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ भन्+न] १. तागतको कमीले वा मादक पदार्थ आदिको ज्यादा सेवनले टाउको रिबाउने गरी । २. झिँगा, माहुरी आदि भन्कने चालसँग । ३. रिसले रिँग्ने वा घुम्ने गरी ।

भन्नुको— वि॰ [भन्नु+को] साह्रै राम्रो; काइदासाथको । (उदा॰— यो चीज त भन्नुको पो छ त ;)

भन्ने— वि॰ [भन्+ने] १. नाउँ गरेको; नाउँ भएको; नामक । २. बताउने; कहने । ~ कुरा मात्र— ना॰ असत्य वा काममा परिणत नहुने कुरा ।

भन्सार— ना॰ [सं॰ भाण्डशालो १. देशभित्र आयात हुने तथा देशबाट बाहिर निर्यात हुने मालसामानमा निकासीपैठारीका नियमअनुसार जाँचबुझ गरी मूल्य, तौल, सङ्ख्या आदिका

 हिसाबले निर्धारित कर वा शुल्क असुलउपर गर्ने अड्डा । २. आयात वा

निर्यात हुने मालमत्तामा लाग्ने कर; निकासीपैठारी शुल्क; भन्सारमहसुल । ~ अड्डा— ना॰ आयात–नियति वा निकासी र पैठारी हुने मालमत्तामा लाग्ने कर उठाउने कार्यालय । ~

अधिकृत— ना॰ भन्सार अड्डाको प्रशासन तथा तत्सम्बन्धी कार्यसञ्चालन गर्ने अधिकृत । ~ क्षेत्र— ना॰ १. भन्सार अड्डाले अधिकार पाएको क्षेत्र वा सीमा । २. भन्सारले चर्चेको जमिन वा क्षेत्र । ~ गोदाम— ना॰ भन्सारमा रहन आएका जिन्सी सामानहरूलाई थान्को लाउन बनाइएको घर । ~ गोस्वारा— ना॰ भन्सार अड्डाको विभिन्न शाखा र उपशाखाको रेखदेख गर्ने अघिको केन्द्रीय भन्सार अड्डा । ~ महसुल— ना॰ आयत वा निर्यात गरिने वस्तुमा लाग्ने कर वा दस्तुर । ~ माफी— ना॰ १. आयातनिर्यातका मालसामानमा नियमअनुसार केही वा विशेष स्थितिअनुसार भन्सार मिनाहा हुने व्यवस्था । वि॰ २. भन्सार छुट भएको; भन्सार मिनाहा भएको । ~ सुविधा— वि॰ सरकारी तहबाट देशविदेशमा आइजाइ गर्ने र दूतावास आदिका कर्मचारीलाई मालसामान लग्नल्याउनका लागि महसुलदरमा दिइने सुविधा वा छुट ।

भबाइ— ना॰ [रू भबाउ (+आइ॰] भबाउने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] भबाइनु— अ॰ क्रि॰ घाउखटिरा आदि डहिनु ।

भबाउनु— अ॰ क्रि॰ [भाबर+आउ+नु] आगाका डाहले, गर्मीले वा काछ पाछेर आदि किसिमले शरीरमा भतभत पोल्नु; डाह हुनु; जलन हुनु ।

भमरो— ना॰ [सं॰ भ्रमरे गैँडे आकारको, उडेर फूल–फूल चहार्दै रस चुस्ने र छवटा खुट्टा हुने कालो रबको प्रसिद्ध कीरो; भँवरो ।

भय— ना॰ [सं॰] कुनै सङ्कट वा अनिष्ट कुराको सम्भावनाबारा उब्जने र प्राणीलाई चिन्तित तथा व्याकुल बनाउने मानसिक स्थिति; डर; त्रास । — कम्प— ना॰ भयबारा उत्पन्न हुने कम्पन; डरले हुने कँपकँपी । — कर— वि॰ भय उत्पन्न गराउने; डरलाग्दो । > भयङ्कर— वि॰ भय उत्पन्न गराउने; डरलाग्दो; भयानक । — जनक— वि॰ भयोत्पादक; भयङ्कर । — त्राता— वि॰ भयबाट जोगाउने; डर हटाउने । — प्रद— वि॰ १. भय वा डर देखाउने; तर्साउने । २. डरलाग्दो । ~ भञ्जन— वि॰ भयलाई विनाश गर्ने; भय हटाउने । — भीत— वि॰ धेरै डराएको; भयत्रस्त । ~ विह्वल— वि॰ डरले आकुल भएको । भयाकुल— वि॰ भय वा डरले आकुल भएको; डराएको । भयाक्रान्त— वि॰ चारैतिरबाट भयले घेरिएको; चौपट्ट डराएको; भयभीत । भयातुर— वि॰ डरले आतुरिएको; भयाकुल ।

भयानक— वि॰ [सं॰] १. विभिन्न कारणले गर्दा भय लाग्ने; डरलाग्दो; भयङ्कर । २. साहित्यका नौ रसमध्ये स्थायी भाव भय हुने एक रस । > भयानकाभास— ना॰ उत्तम श्रेणीका पात्रबाट वा कीरा आदि क्षुद्र वस्तुबाट भय देखाउँदा हुने स्थिति ।

भयालो— ना॰ [भाइ+यालो] दाजुभाइ, भतिजा आदि स्वजनको समूह; बन्धुबान्धवको समूह; ज्ञाति ।

भयावह— वि॰ [सं॰] भय उत्पन्न गर्ने; भयानक; भयकारक; भयङ्कर ।

भयो— वि॰ बो॰ [प्रा॰ भुओ/भुयो < सं॰ भूते १. अविश्वास, उपेक्षा, निषेध, झर्को आदि जनाउँदा र व्यङ्ग्य प्रकट गर्दा भनिने शब्द; भो । (उदा॰— भयो, तिमीबाट के काम पार लाग्ला र ; उनले देलान् र मैले पाउँला भन्नु त भयो त्यत्तिकै) । २. हुनु' क्रियाको भूतकाल, प्रथम पुरुष एकवचनमा चल्ने रूप । ३. पुग्यो; बस ।

भर्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ भरण+नु] १. अन्नपात आदि मानापाथी, डालाडाली, भाँडाकुँडा आदिमा हालेर निम्ठो वा झुसी पार्नु । २. रित्ता ठाउँमा कुनै वस्तु हालेर पुर्नु; टन्न पार्नु (जस्तो— खाल्डो भर्नु, जग भर्नु इ॰) । ३. कुनै वस्तुको न्यूनता वा नपुग हिसाब आदि पूरा गर्नु; क्षतिपूर्ति गर्नु; सट्टा हाल्नु । ४. कसैलाई भरणपोषणका निम्ति नियमित रूपमा खर्च, भत्ता आदि दिनु

(जस्तो— खर्च भर्नु, मानाचामल भर्नु इ॰) । ५. किसानले तल्सिबलाई दिनुपर्ने कुत आदिको अन्न दिनु; बाली तिर्नु । ६. बन्दुक, तोप आदिमा बारुद, गोली आदि हाल्नु । ७. लुगा, काठ आदिमा नानावली चित्र बनाउनु (जस्तो— बुट्टा भर्नु, र६फु भर्नु इ॰) । ८. भरी पार्नु वा जम्मा गर्नु (जस्तो— पानी भर्नु, हाट भर्नु, खल्ती भर्नु, घर भर्नु इ॰) ।

भर— ना॰ १. कुनै कामकुरामा हुने आड वा भरोसा; आधार । २. कुनै वस्तु, समय आदिको सीमा किट्दा शब्दका अघिल्तिर वा पछिल्तिर लाग्ने पद; पर्यन्त; सम्म, जस्तै— भरदिन, भरजन्म (अगाडि॰; दिनभर, मुटुभर, तृणभर (पछाडि॰ । वि॰ ३. भरणपोषण गर्ने; पालक । — बित्तो— क्रि॰ वि॰ सकेसम्म; सकभर; भरसक ।

भरङ्ग— ना॰ [सं॰ भङ्गे १. मनमा आकस्मिक घटनाबाट हुने उदासी; निराशा । २. बिलखबन्दी; आश्चर्य । वि॰ ३. वितृष्णा पैदा भएको; उदास ।

भरण— ना॰ [सं॰] १. जीविकाका निम्ति आवश्यक वस्तु दिने काम; पालन; पोषण । २. पूरा गर्ने काम; भराइ । ~ पोषण— ना॰ कसैलाई जीविकाका निम्ति आवश्यक वस्तु दिने काम; पालनपोषण; पालनतालन । > भरणी— ना॰ सत्ताइस नक्षत्रमध्ये दोस्रो नक्षत्र; अश्विनीभन्दा पछिको र कृत्तिकाभन्दा पूर्वको एक नक्षत्र ।

भरत— ना॰ [सं॰] १. महाभारतमा वर्णित शकुन्तलाका गर्भबाट जन्मिएका, राजा दुष्यन्तका छोरा । २. रामायणमा वर्णित कैकेयीका गर्भबाट पैदा भएका, राजा दशरथका छोरा; रामचन्द्रका सौतेनी भाइ । ३. पूर्वीय नाट्यशास्त्रका प्रवर्तक एक आचार्य । ~ खण्ड— ना॰ राजा भरतले राज्य गरेको भनी प्रसिद्ध, पृथ्वीका नौ खण्डमध्ये एक; भारतवर्ष; हिन्दुस्थान । ~ वाक्य— ना॰ संस्कृत नाटकका अन्त्यमा आउने आशीर्वादात्मक पद्य । ~ मुनि— ना॰ प्राचीन नाट्यशास्त्रका प्रणेता ।

भरथरी— ना॰ १. गेरुवा रबको वस्त्र; अलखा । २. भर्तृहरि ।

भरथेग— ना॰ [भर+थेगे सकेसम्मको धेरथोर सहायता; आडभरोसा; सक्दो मद्दत ।

भरबाज— ना॰ [सं॰] १. अङ्गिरसगोत्रका उतथ्य ऋषिकी पत्नी ममतासँग उनकै सहोदर भाइ बृहस्पतिले सम्भोग गर्नाले उत्पन्न भएका, गोत्रप्रवर्तक तथा मन्त्रद्रष्टा एक वैदिक ऋषि । २. तिनै ऋषिका गोत्रका व्यक्ति । ~ पक्षी— [सं॰] ना॰ भारबाज; भद्राई चरो ।

भरना— ना॰ हे॰ भर्ना ।

भरपत्यार— ना॰ [भर+भत्यार] कुनै कामकुरामा अर्कासँग गरिने विश्वास; भर लिने र पत्याउने काम ।

भरपाई— ना॰ [भर्+पाउ] कसैले अरूबाट कुनै वस्तु बुझेर लिएको प्रमाणको कागत; प्राप्ति–स्वीकारपत्र ।

भरपुर— वि॰ [भरी+पूर्ण] १. पूरै भरिएको; भरिभराउ; परिपूर्ण । २. छेलोखेलो; यथेष्ट; भरमार । क्रि॰ वि॰ ३. परिपूर्णताका साथ; अटाएसम्म; अटाउन्जेल ।

भरभर— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ भर्+अ (बि॰)] १. दाउरा बल्दा हावा लागेर ज्वालाको आवाज आउने गरी । २. शरीरमा मसिना पिड्का वा खटिरा भरिएर निस्कँदै । > भरभराइ— ना॰ भरभराउने क्रिया वा प्रक्रिया । भरभराइनु— अ॰ क्रि॰ भरभर शब्द निस्कनु; भरभराउने होइनु । भरभराउँदो— वि॰ १. धूवाँ नपुतपुताई राम्ररी बलेको; ढकढकाउँदो; दनदनाउँदो; झरिलो (आगाको फिलिङ्गो) । २. यशको प्राप्ति, अनुहारको तेज आदिले उज्यालो भएको; झरझराउँदो । भरभराउनु— अ॰ क्रि॰ दाउरा, काठपात आदि बल्दा चिसो, हावा आदिका कारणले भरभर गर्नु; भरभर शब्द निस्कनु ।

भरभित्तो— क्रि॰ वि॰ [भर+भित्तो] क्षमताले भ्याएसम्म; टुङ्गो पुथ्याएर; यथाशक्य; भरमग्दुर; भरिभित्तो ।

भरमग्दुर— क्रि॰ वि॰ [सं॰ भर+अ॰ मकदुरे ताकतले भ्याएसम्म; सकुन्जेल; सकेसम्म; भरभित्तो; भरमौदुर ।

भरम— ना॰ १. भ्रम । वि॰ २. ज्यादै निर्बलियो ।

भरमार— वि॰ [भर+मर] मात्राभन्दा पनि बढ्ता; यथेष्ट; पर्याप्त; थुप्रै ।

भरमौदुर— क्रि॰वि॰ भरमग्दुर ।

भरसक— क्रि॰ वि॰ [भर+सक] हुन र मिल्न सम्भव भएसम्म; सकभर; भरमग्दुर ।

भरस्ट— वि॰ [सं॰ भ्रष्टे १. भ्रष्ट । २. चारैतिर बिग्रेको; लथालिङ्ग ।

भराइ— ना॰ [रू भर् (+आइ॰] भर्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] भराइ— ना॰ भराउने क्रिया वा प्रक्रिया । भराइनु— क॰ क्रि॰ भर्न लाइनु । भराउनु— प्रे॰ क्रि॰ १. भर्न लाउनु; पुराउनु । २. क्षतिपूर्ति गराउनु; तिराउनु । ३. बुट्टा, र६फु आदि भर्ने काम गराउनु । ४. नपुग पूरा गर्न लाउनु ।

भराभर— ना॰ [भर्+आ+भर्] १. धमाधम भर्ने काम । वि॰ २. भरिभराउ; भरिपूर्ण ।

भरि— ना॰यो॰ [प्रा॰ भरिअ < सं॰ भर्ये १. कुनै शब्दको उत्तरपदका रूपमा आएर जति, सम्म, पर्यन्त, तक आदि अर्थ बुझाउने पदांश (दिनभरि, समयभरि, आँखाभरि, मुटुभरि इ॰) । क्रि॰ वि॰ २. कुनै खास सीमा, स्थान वा समयसम्म; भर; तक । ३. सबै ठाउँमा; सर्वत्र ।

भरित— वि॰ [सं॰] भरिएको; परिपूर्ण; टनाटन ।

भरिनु— क॰ क्रि॰ [भर्+इ+नु] कुनै वस्तु भाँडाकुँडामा भरी हालिनु ।

भरिपूर्ण— वि॰ [सं॰ भर+पूर्ण] परिपूर्ण; भरिभराउ ।

भरिभन्ड— क्रि॰ वि॰ [सं॰ भरण+भङ्ग] १. जतासुकै अस्तव्यस्त भएर छरिने गरी; छ्याल्लब्याल्ल । २. जथाभाबीसँग; नाश हुने चालले; मनपरी ।

भरिभराउ— वि॰ [भरि+भराउ] १. कुनै वस्तु वा पात्र पूर्णरूपले भरिएको; परिपूर्ण; टनाटन । ना॰ २. भराउने वा तिराउने काम; भराइ; दिलाइ; भर्ना ।

भरिभित्तो— क्रि॰ वि॰ हे॰ भरभित्तो ।

भरिया— ना॰ [भारी+इयो भारी बोकेर जीवननिर्वाह गर्ने व्यक्ति; कुल्ली ।

भरिलो— वि॰ [भर्+इलो] पोटिलो; परिपुष्ट; खँदिखँदाउ ।

भरिसक्के/भरिसक्य— क्रि॰ वि॰ [भर्+सक] बल, बुद्धि वा क्षमताले भ्याएसम्म; अवस्था र तागतले धान्नेजति; सकेसम्म; सकभर; यथाशक्य ।

भरी— वि॰ [भर्+ई] १. भरिएको; भरिभराउ; टनाटन । २. पूर्ण; पूरा । विप॰ रित्तो ।

भरुवा— वि॰ [भर्+उवो १. भरिएको; हालिएको । २. भर्नुपर्ने; भरिने । ३. भर्ने; नाप्ने (मानापाथी॰ । ना॰ ४. बारुद, छर्रा आदि हालेर हानिने वा पड्काइने बन्दुक ।

भरे— क्रि॰वि॰ १. दिन सकिने बेलामा; घाम डुब्न लागेपछि; बेलुकीपख । २. भविष्यमा; परन्तुमा; पछि । भरे भोलि— क्रि॰ वि॰ [भरे+भोलि] १. आजैको दिन वा भोलिसम्ममा । २. एक दुई दिन वा दुईचार दिनपछि; छिट्टै भविष्यमा ।

भरेब— ना॰ हे॰ भथ्याब ।

भरेली— वि॰ [भर+एली] १. अन्न, फलफूल आदि वस्तु फलेर भरिन लागेको वा सबै पाकेको; लटरम्म । २. भरिभराउ; प्रशस्त । ३. सिङ्गै; पूर्ण (भरेली जून आदि॰ ।

भरेल्ती— क्रि॰ वि॰ [भर्+एल्ती] १. भरिने गरी; लटरम्म भएर । २. सबैजस्तो; पूर्णतः ।

भरोस/भरोसा— ना॰ [सं॰ भर+आस/आशो १. कुनै काम, व्यवहार आदिमा अरूबाट हुने भरको आशा वा विश्वास । २. आधार; भर; आश्रय; टेको ।

भरौट— ना॰ [भाडा/भार+औट] १. भाडा; ज्याला; मजदुरी । २. भर्ने तथा भरिने काम वा स्थिति; भराइ । > भरौटे— वि॰ १. ज्याला लिएर अरूको काम गर्ने । २. भाडा वा ज्यालामा ल्याइएको; भाडाका पछि लाग्ने; भाडाको टट्टू । ३. चाहिने वा नचाहिने किसिमले भरिने (मानिस, चीज इ॰) । ना॰ ४. भरिया; कुल्ली । ५. भाडामा लिइएको व्यक्ति वा माल ।

भर्क–नु— अ॰ क्रि॰ [भड्क+नु] तर्सेर कुद्नु वा भर्र उड्नु; भड्कनु । श्र भर्काइ— ना॰ भर्कने क्रिया वा प्रक्रिया । भर्काइनु— क॰ क्रि॰ भर्कने पारिनु; भड्काइनु । भर्काउनु— प्रे॰ क्रि॰ भर्र उडाउनु; भड्काउनु । भर्किनु— अ॰ क्रि॰ भर्कने होइनु; भड्किनु ।

भर्खर— क्रि॰ वि॰ [भर+क्षण] केही बेर मात्र अघि; थोरै समयपहिले; भक्खर । — को— वि॰ १. केही समय मात्र पहिलेको; तत्कालैको । २. जवानी चढेको; नौजवान । स्त्री॰ भर्खरकी ।

भर्जनी— ना॰ नाउ लाग्ने ठूलो नदी; महानदी ।

भर्ता१— वि॰ [सं॰] १. भोगपोषणको अभिभारा वहन गर्ने; पालन– पोषण गर्ने (व्यक्ति॰ । ना॰ २. लोग्ने; पति ।

भर्ता२— वि॰ [भर्+तो १. भरिएको; टन्न भएको । २. पूरा; भरी । ना॰ ३. भर्ती ।

भर्ताल— ना॰ [भर+ताल] जुवाको खेलमा च्याँखेहरूलाई तिर्नुपर्ने रकम ।

भर्ती— ना॰ [भर+ती] १. कुनै कामका निम्ति गरिने नियुक्ति; भर्ना । २. पल्टन आदिमा भर्ना हुने काम । ३. गर्भधारण । वि॰ ४. भरिएको; भर्ता । ~ केन्द्र— ना॰ पल्टन आदिमा भर्ती हुने मुख्य ठाउँ । — वाल— वि॰ १. भर्ती भएको । २. सेनामा भर्ना भएको; रिक्रुट गरिएको । ना॰ ३. उक्त प्रकारको मानिस; लाहुरे । स्त्री॰ भर्तीवाल्नी । — वाला— वि॰ १. सेना आदिमा भर्ना गर्न पठाउने; गल्लावाल । ना॰ २. त्यस्तो काम गर्ने मानिस । स्त्री॰ भर्तीवाल्नी ।

भर्तृ— ना॰ [सं॰] १. पति; लोग्ने । २. स्वामी; मालिक । ३. विष्णु । — मती— ना॰ पति जीवित रहेकी स्त्री; सधुवा स्त्री ।

भर्तृहरि— ना॰ [सं॰] पछि प्रसिद्ध कवि र योगी भएका उज्जैनका एक राजा; नीतिशतक, वैराग्यशतक, शृङ्गारशतक आदि संस्कृत ग्रन्थका रचयिता; भरथरी ।

भर्त्सना— ना॰ [सं॰] १. कसैलाई दिइने धम्की; हप्कीदप्की । २. कुनै अभद्र र निन्दनीय कामप्रति प्रकट गरिने क्षोभ; निन्दा; गाली; खेद ।

भर्थरी— ना॰ [सं॰ भर्तृहरि] १. राजा भर्तृहरिको कथा, गुणगान आदि सुनाउँदै नेपाल र भारतका गाउँगाउँ चहार्ने गेरुवाधारी जोगी; भरथरी । २. भर्तृहरि ।

भर्ना— ना॰ [सं॰ भरणे १. कुनै पद, काम आदिमा मानिसहरू नियुक्त गर्ने काम; नियुक्ति; भर्ती; भरना । २. एक वस्तुको सट्टामा अर्को वस्तु दिने काम; क्षतिपूर्ति गर्ने काम; सट्टाभर्ना; बदला; सट्टा । ३. नपुग भएको वस्तु पूरा गर्ने काम । ४. विद्यालय–महाविद्यालयमा विद्यार्थी, अस्पतालमा बिरामी आदिको नाम लेखाई प्रवेश गर्ने काम ।

भर्नी— ना॰ [सं॰ भरण+ई] भरेर हिसाब मिलाउनुपर्ने वस्तुको लेनदेनमा प्रयोग गरिने भाँडो (मानु, पाथी, कुरुवा आदि॰ ।

भर्पाई— ना॰ [रू भरपाई] कसैसँग लेनदेन हुँदा लिनेवालाले दिनेवालालाई प्रमाणस्वरूप दिइने रसिद; बुझी लिनेले लिएको हुँ भन्ने रसिद । ~ दादै— ना॰ भर्पाईको शिरमा रहने शब्द । ~ पुस्तिका— ना॰ भरपाई गराइने सानो किताब; पिउनबुक ।

भर्मन— ना॰ [सं॰ भ्रमे १. भ्रान्ति हुने काम वा स्थिति; भ्रम; भूल । २. रिँगटा; भाउन्न । ३. बौलाउने छाँट । > भर्मनाइ— ना॰ भर्मनाउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । भर्मनाइनु— अ॰ क्रि॰ भ्रममा परिनु; छँटाइनु । भर्मनाउनु— अ॰ क्रि॰ १. भ्रममा पर्नु; छँटाउनु । २. रिँगाउनु; चक्कराउनु ।

भथ्याक— ना॰ [अ॰ मू॰ भथ्याक्+अ] उठ्ने वा उड्ने चाल । —

भुरुक— क्रि॰ वि॰ १. धेरै मान्छे एकै पल्ट उठ्ने गरी । २. चराचुरुङ्गी एकैसाथ उड्न थाल्दै । — भुरुक्क— क्रि॰ वि॰ भथ्याकभुरुक । > भथ्याक्क— क्रि॰ वि॰ एकै पल्ट उठ्ने, उड्ने वा झस्किने गरी ।

भथ्याब— ना॰ सिँढी, तलामाथि उक्लने साधन; भरेब ।

भथ्याबभुरुब— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ भथ्याङ्+अ (बि॰)] १. एकै पल्ट झुरुम्मिने, छरिने वा उड्ने गरी; भथ्याकभुरुक । ना॰ २. मसिना केटाकेटी; चिचीभुँडी ।

भर्र— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ भर्+र] १. पक्षीहरूका उडाइको आवाज आउने गरी; भुर्र । २. स्टोभ, दमचुली आदि बल्दा आवाज निस्केर । ३. शरीरमा घाउ, खटिरा आदि एकै पल्ट निस्कने गरी । ४. मसिनो चीजबीज एकाएक छरिएर ।

भर्रा— ना॰ थारू जातिका पुरोहित ।

भर्राटप्पा— बर्राटप्पा; मारुनी नाचमा गाइने एक थरी गीत ।

भर्साई— ना॰ अन्न भुट्न वा बिस्कुट, रोटी आदि भुक्क फुलाउन भाँडो, बालुवा आदिको प्रयोग गरी तातो बनाइने चुलो ।

भर्सिनु— अ॰ क्रि॰ भर्सेलीका रापमा पिल्सनु वा पाक्नु; मधुरो तापमा राम्ररी पाक्नु ।

भर्सेला— ना॰ भर्सेली वा भर्सेलोको तिर्यक् रूप । ~ पर्नु— टु॰ जेसुकै हुनु ।

भर्सेली/भर्सेलो— ना॰ [सं॰ भस्त्रा+एली/एलो] १. चम्का लाएका चुलामाथि रहेको सम्म भाग; ताप र धूवाँ निस्कने चुलाका मुखवरिपरिको ठाउँ । २. चुलो ।

भर्स्याइ— ना॰ [रू भर्सि (+याइ॰] १. भर्सिने क्रिया वा प्रक्रिया । [ भर्स्याउ+आइ] २. भर्स्याउने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] भर्स्याइनु— क॰ क्रि॰ भर्सिने पारिनु; भर्स्याउने काम गरिनु । भर्स्याउनु— स॰ क्रि॰ १. भर्सेली वा भुङ्ग्रामा राखेर राम्रोसित पाक्न दिनु । २. पाकेको भात आदि केही बेर ओथाउनु; थरक मार्नु ।

भल्–नु— स॰ क्रि॰ [भले+नु] खोपी, गुच्चा आदिका खेलमा बच्चने काम गर्नु; खोपीमा हाल्नु; बच्चनु ।

भल— ना॰ [सं॰ बेलो १. आकाशबाट पानी पर्दा वा बाढी आउँदा पाखामा बगेको पानीको प्रवाह । २. तेल, रगत, दूध, आँसु आदि तरल पदार्थको धारो वा प्रवाह ।

भलक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ भलक्+क] भुलुक्क ।

भलभल— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ भल्+अ (बि॰)] पानी, आँसु आदि भुल्का छुटेर बग्ने गरी; भुलभुल । > भलभले— वि॰/ना॰ भुलभुले ।

भला— वि॰ [सं॰ भद्रे १. बढिया; असल; राम्रो; बेस । वि॰ बो॰ २. कुनै कुरामा आंशिक सन्तोष, खुसी, आश्वस्तता आदि व्यक्त गर्दा निस्कने शब्द । (उदा॰— भला उसको ज्यानसम्म त जोगिएछ; त्यतिसम्म भए पनि भला ।)

भलाइ१— ना॰ [भलो+आइ] १. भलो वा असल हुने काम । २. हित; कल्याण; उपकार ।

भलाइ२— ना॰ [रू भल् (+आइ॰] भल्ने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ]

भलाइनु— क॰ क्रि॰ भल्न लाइनु । भलाउनु— प्रे॰ क्रि॰ भल्न लाउनु ।

भलाकुसारी— ना॰ [भलो+कुशल] १. धेरै दिनपछिको भेटभाटमा दुवै पक्षले गर्ने, पारस्परिक सुखदुःखका प्रश्नोत्तर; कुशलमङ्गल वा सन्चोबिसन्चोको सोधनी । २. दिल खोलेर गरिने मैत्रीपूर्ण कुराकानी; एकान्त वार्तालाप ।

भलादमी/भलाßी— ना॰ [भलो+आदमी] १. शील, स्वभाव र चरित्र राम्रो भएको मान्छे; शिष्ट तथा सभ्य व्यक्ति; सज्जन । २. गण्यमान्य व्यक्ति; प्रतिष्ठित मानिस ।

भलायो— ना॰ [सं॰ भल्लातके छोटो भेट्नुमा हरिया र फस्किला पात हुने, हरिया र सेता रबमिश्रित फूल फूल्ने, आँपका आकारका, भित्र तेलजस्तो चिल्लो पदार्थ हुने मसिना फल फल्ने, पाक्दा रातो र टर्रोगुलियो स्वादको हुने, चोप आउने र चोप छोएमा उछ्रिने एक वृक्ष; आयुर्वेदमा वातनाशक, गर्भपात र गुप्ताङ्गरोगको औषधी मानिएको त्यसैको फल ।

भलिबल— ना॰ [अङ्॰] मैदानमा दुईवटा खामा गाडी त्यसमा जाल टाँगेर दुवैतिर रेखा र कोठा मिलाई छ–छ जना उभिएर हातले एक दोस्रा पक्षमा भकुन्डो गिराउने गरी खेलिने खेल; त्यसै खेलमा प्रयोग हुने हाते भकुन्डो ।

भलिभाँती— क्रि॰ वि॰ [भलो+भाँति] सही तरिकाले; राम्रो किसिमसँग; खूबसित; राम्ररी; राम्रोसँग ।

भलुनी— ना॰ [भालु+नी] भालुको पोथी ।

भले— ना॰ [भल्+ए] १. खोपी खेल्दा पैसा बच्चनेले भन्ने शब्द । २. भल पस्ने जग्गा; भल ओइरने जमिन ।

भलेग्रो— ना॰ [भाले+एग्रो] १. ठूलो भाले । २. बिहानको भोजन ।

भलो— वि॰ [प्रा॰ भल्ले १. राम्रो स्वभावको; असल; उत्तम; श्रेष्ठ । २. सज्जन; गुणवान् । ना॰ ३. कल्याण; भलाइ; हित ।

भल्क–नु— अ॰ क्रि॰ [भल्को+नु] पानी, दूध आदि तरल वस्तु तातेर वा छचल्किएर भुल्को उठ्नु; भुल्कनु । > भल्काइ— ना॰ भल्कने क्रिया वा प्रक्रिया । भल्काइनु— क॰ क्रि॰ भल्को निकालिनु; उमालिनु । भल्काउनु— स॰ क्रि॰ भल्को निकाल्नु; उमाल्नु ।

भल्को— ना॰ [भल+को] दूध, पानी आदि तरल पदार्थको उम्लाइ; भुल्को ।

भव— ना॰ [सं॰] १. हुनाको भाव वा स्थिति; सत्ता । २. जन्म; उत्त्पत्ति । ३. संसार; जगत् । ४. शिव; महादेव । — चक्र— ना॰ १. सम्पूर्ण जीवजन्तु संसारमा जन्म लिने र विनष्ट हुने क्रम; जन्ममरणको क्रम । वि॰ २. बग्रेल्ती । — जल— ना॰ भवसागर ।

भवदीय— वि॰ [सं॰] तपाईँको; यहाँको (पत्रका अन्तमा नामका पहिले आत्मीयता तथा नम्रता जनाउनका निम्ति प्रयुक्त हुने॰ । श्र भवदीया— वि॰ तपाइँकी; यहाँकी ।

भवन— ना॰ [सं॰] १. वासस्थान वा अन्य विशेष कार्यमा उपयोग हुने, प्रायः ठूलो घर; महल; प्रासाद; दरबार । २. आश्रय वा आधारको स्थान (जस्तो— आनन्दभवन, करुणाभवन इ॰) । ३. उत्पत्ति; जन्म । ~ निर्माण— ना॰ योजनाबद्ध ढङ्गले गरिने, भवनको निर्माण; घर बनाउने काम । ~ निर्माण कला— ना॰ स्थापत्य शैलीको मौलिकतामुताबिक गृहनिर्माण गर्ने कला वा सीप । ~ निर्माण विज्ञान— ना॰ भवन–निर्माण र त्यसको स्थायित्वसम्बन्धी विवेचना गरिएको विद्या; वास्तुकलासम्बन्धी शास्त्र ।

भवन्त— सर्व॰ [सं॰] श्रीमान्; यहाँ; तपाईँ ।

भवबन्धन— ना॰ [सं॰] संसाररूपी बन्धन; सांसारिक मायाजाल ।

भवभय— ना॰ [सं॰] संसाररूपी सागरमा जन्म लिएपछि भोग्नुपर्ने रोगव्याध, मृत्यु आदि सङ्कटको सन्त्रास; सांसारिक डर ।

भवभूति— ना॰ [सं॰] संस्कृतसाहित्यका 'उत्तररामचरित', 'मालतीमाधव' आदि नाटकका रचयिता, प्रसिद्ध महाकवि । २. सांसारिक ऐश्वर्य; सम्पत्ति ।

भवसागर/भवसिन्धु— ना॰ [सं॰] संसाररूपी समुद्र ।

भवितव्य— वि॰ [सं॰] १. पहिले कल्पना वा अनुमान नै नगरिएको आकस्मिक घटना; दुर्घटना । २. कर्तव्य गरेको नभई अनजानमा भएको दुर्घटना । वि॰ ३. भविष्यमा हुने; पछि हुने; भावी । —

ता— ना॰ १. भविष्यमा हुने कुनै काम वा कुरो । २. आकस्मिक घटना । ३. भाग्य; सन्जोग ।

भविता— वि॰ [सं॰] १. भविष्यमा हुने; पछि हुने । ना॰ २. साहित्यमा अस्तित्ववादी सिद्धान्तअनुसार हुनुको अस्तित्वबोध गराउने शब्द; जीवनलाई भविता र शून्यता दुई प्रक्रियामा हेर्ने साहित्यिक चिन्तनसूत्रमध्येको अस्तित्वबोध ।

भविष्य— ना॰ [सं॰] १. वर्तमान समयभन्दा पछिको सम्पूर्ण अथाह समय । २. पछि आउने समय; अहिलेभन्दा पछि । वि॰ ३. पछि हुने । ~ कथन— ना॰ भविष्यवाणी ।

भविष्यत्— ना॰ [सं॰] १. आउने समय; आगामी काल । वि॰ २. पछि हुने; भावी । ~ काल— ना॰ १. वर्तमान समयभन्दा पछि आउने समय; आउँदो समय । २. व्याकरणमा भविष्यमा घटित हुने सूचना दिने क्रियाको रूप (लेख्नेछु, आउनेछौँ, हेर्नेछ इ॰) । भविष्य पुराण— ना॰ [सं॰] व्यासबारा रचित अठार पुराणमध्ये भविष्यका घटना वा कुरालाई सङ्केत गरी लेखिएको एक पुराण; अठार महापुराणमध्ये एक ।

भविष्यवक्ता— ना॰ [सं॰] पछि हुन सक्ने कुरालाई पहिले नै घोषित गर्न सक्ने व्यक्ति; भविष्यवाणी गर्ने मान्छे (ज्योतिषी, विचारक आदि॰ ।

भविष्यवाणी— ना॰ [सं॰] पछि हुन्छ भनेर पहिले नै ठोकुवा गरिएको कुरा; पूर्वघोषित वाणी ।

भविष्यवाद— ना॰ [सं॰] परम्पराप्रति विद्रोह गर्ने, भाषिक प्रयोग र अभिव्यक्तिका दृष्टिले नवीनता दिन खोज्ने र घनत्ववादजस्तै सम्पूर्णतालाई व्यक्त गर्न चाहने साहित्यिक वाद । > भविष्यवादी— वि॰ भविष्यवादको अनुयायी वा समर्थक ।

भव्य— वि॰ [सं॰] १. हेर्दैमा सुन्दर एवं विशाल; हुनेसम्मको; सानदार । २. कल्याणकारी; मङ्गलदायक; शुभ । ३. उपयुक्त; योग्य; सुहाउँदो । ४. प्रसन्न तथा शान्त । — ता— ना॰ भव्य हुनाको अवस्था वा भाव ।

भसक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ भसक्+क] कुनै वस्तु एकाएक डढ्ने वा बिग्रने गरी; भुसुक्क ।

भसभस— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ भस्+अ (बि॰)] १. खुरुखुरु डढ्ने वा खतम हुने गरी । २. खुकुलो जमिन भस्किने चालसँग; फसफस । > भसभसी— क्रि॰ वि॰ अझै भसभस भएर ।

भसरभुँडी— वि॰ [भसार+भुँडी ] अलपत्रे; भसार ।

भसाइ— ना॰ [रू भास् (+आइ॰] १. भासिने क्रिया वा प्रक्रिया । [ भसाउ+आइ] २. भसाउने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] भसाइनु— क॰ क्रि॰ गहिथ्याइनु; गडाइनु; डुबाइनु । भसाउनु— स॰ क्रि॰ १. कुनै वस्तुलाई गिलो वा गहिरो ठाउँमा ठोकेर वा छोपिने गरी गाड्नु; खाँद्नु । २. जग्गाजमिनको माटो फालेर गहिरो पार्नु; गहिथ्याउनु । ३. कसैलाई अप्ठ्यारो स्थितिमा पार्नु; उक्सन नसक्ने बनाउनु ।

भसाभस— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ भस्+आ+भस्] १. कुनै काम धमाधम हुने गरी; सरासर । २. सबै डढ्ने किसिमले ।

भसार— वि॰ [सं॰ भस्सरे केही पनि स्याहारसम्भार गर्न नजान्ने; अलपत्रे; फोहोरी । > भसारे— वि॰ भस्रक्क परेर बसिरहने; भसार । भसार्नी— वि॰ अलपत्रे; फोहोरी (स्त्री॰ ।

भस्क–नु— अ॰ क्रि॰ [भस्क+नु] फस्को वा फुको जमिन आदि भासिनु । > भस्काइ— ना॰ भस्कने क्रिया वा प्रक्रिया । भस्काइनु— क॰ क्रि॰ भस्कने पारिनु; भत्काइनु । भस्काउनु— स॰ क्रि॰ १. फस्को जमिन थिची ठोकी गहिथ्याउनु वा भत्काउनु; भसाउनु । २. खूब खन्नु; भास्नु । ३. धेरै काम गर्नु । भस्किनु— अ॰ क्रि॰ भस्कनु ।

भस्म— ना॰ [सं॰] १. कुनै पनि वस्तु जलेर भएको खरानी; विभूति । २. आयुर्वेदका विधिले विभिन्न धातुउपधातु जलाएर बनाइएको औषधी । — कारी— वि॰ डढाएर भस्म पार्ने । ~ खरानी— ना॰ सत्यानाश (प्रायः सराप्ता आउने) । — सात्— वि॰ डढेर पूरा खरानी भएको; खाक भएको । > भस्मावशेष— वि॰ डढेर खाक भई खरानी मात्र रहेको । भस्मासुर— ना॰ पुराणमा वर्णित, शिवजीको तपस्या गरेर कसैको शिरमा हात राख्दा त्यो व्यक्ति जलेर भस्म हुने वरदान पाएको, पछि आ६नै शिरमा हात राखिन जाँदा जलेर मरेको दानव ।

भस्माभुटी— टु॰ केही नभएको अवस्था; भुटिभाटी ।

भस्मीभूत— वि॰ डढेर खरानी भएको; भस्म भएको ।

भस्मे— वि॰ [सं॰ भस्म+ए] १. भस्म पार्ने । ना॰ २. डढेलो लगाई फाँडफुँड आदि पारेर कमाइ लगाइने पाखो बारी; खोरिया । ~ ठुँडो— ना॰ भस्मेठुटो । ~ ठुटो— ना॰ १. बलेर बचेको कालो ठुटो । २. एकदमै कालो वा अँगारजस्तो मानिस । ~ माटो— ना॰ खोरियापाखो डढेलो लगाई फाँडेपछिको कालो मलिलो माटो ।

भस्मेली— वि॰ [भस्म+एली] १. भस्मेमा बस्ने वा हुने । २. भस्मसम्बन्धी; भस्मको ।

भस्याकभुसुक— क्रि॰ वि॰ आगो पूरै निभ्ने किसिमले ।

भस्योट— ना॰ [भास+योट] भासिने खालको जमिन; भासिलो जग्गा ।

भा— ना॰ [सं॰] १. चमक; दीप्ति; कान्ति । २. छटा; छवि; शोभा । ३. विद्युत्; बिजुली ।

भाँग— ना॰ हे॰ भाब ।

भाँच्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ भञ्ज+नु] कुनै लाम्चो वस्तुलाई टुक्य्राउनु; तोड्नु । > भाँचकुँच— ना॰ दोबारेर भाँच्ने तथा थिचेर कुच्च्याउने काम; भाँचभुँच । भाँचभुँच— ना॰ भाँचकुँच । भाँचाभाँच— ना॰ धमाधम भाँच्ने काम; परस्परको भँचाइ । भाँचिनु— क॰ क्रि॰ १. भाँच्ने काम गरिनु । अ॰ क्रि॰ २. टुक्रिनु; टुट्नु; ठुन्किनु ।

भाँचीकुँची— ना॰ १. भाँच्नेकुच्च्याउने काम; भाँचकुँच । क्रि॰ वि॰ २. भाँचकुँच पारेर ।

भाँचो— ना॰ [पाँचौँ] १. डन्डीबियोको खेलमा पाँचको गन्ती । २. सो गन्तीमा बियो हान्ने काइदा वा त्यस्तो हनाइ । ३. झटारो ।

भाँज— ना॰ [सं॰ भञ्जने १. लुगाफाटा पट्याउने र दोब्य्राउने काम । २. त्यस्तो पट्याएको र दोब्य्राएको ठाउँ; तह । ३. जुक्ति; उपाय । > भाँजा— ना॰ जीवजन्तुहरूलाई थिचेर मार्न तिनीहरूको बाटो पत्ता लगाई दायाँबायाँ राखिने काठका मुढाहरूको धराप; खोर; पासो ।

भाँजी/भाँजो— ना॰ कुनै काम वा व्यवहारमा पर्न आउने व्यवधान; विघ्न; बाधा ।

भाँटी— ना॰ [सं॰ भस्त्रो छालाको थैलोजस्तो पारेर बनाइएको, आगो फुक्ने साधन; खलाँती ।

भाँड्–नु— स॰ क्रि॰ [प्रा॰ भण्ड्य < सं॰ भण्ड+नु] १. हुन लागेको कामकुरो बिगार्नु; बीचैमा बिथोल्नु । २. नराम्रो बाटो वा नजाती भविष्य लतमा लाग्नु; बराल्नु; बिगार्नु । ३. कसैलाई बिभिन्डिने स्थितिमा पुथ्याउनु; भड्काउनु ।

भाँड— ना॰ [सं॰ भण्डे १. गाएर वा नाचेर जीविका चलाउने परम्परा भएको एक जात । स्त्री॰ भँडिनी; भँडेनी । २. भाँड्ने चाल । वि॰ ३. अनावश्यक रूपमा वा जानीजानी झैझमेला गर्ने; कचिङ्गल मच्चाउने; जथाभाबी बोल्ने । ~ गीत— ना॰ भाँड–जातिले वंशक्रमका रूपमा गाउँदै आएको गीत; भाँडजातिको गीत ।

भाँडभैलो— ना॰ [भाँड+भैल+ओ] १. अव्यवस्थित एवं अनुशासनहीन ढङ्गबाट गरिने कुनै कामकुरो । २. अश्लील वचन; मनपरी बोली । ३. जथाभाबी र बदमासीका साथ भएको काम व्यवहार ।

भाँडा— ना॰ भाँडोको ब॰ व॰ रूप । — कुँडा— ना॰ घरव्यवहारमा खानपिन तथा सामान राखनधरन गर्न आवश्यक पर्ने साधन; भाँडाहरूको समूह; भाँडाबर्तन; कसनतमन । ~ वर्तन— ना॰ भाँडाकुँडा ।

भाँडिउँ— ना॰ १. भाँड्ने खालको बोलीचाली; भाँड्ने निहुँ । वि॰ २. अचाक्ली; उत्पात; औधी; भाँडिम (उदा॰— तिमीले मात्रै त्यो भाँडिउँ लिएर मलाई के नि <॰ ।

भाँडिनु— क॰ क्रि॰ [भाँड्+इ+नु] १. आफै बिग्रनु वा बरालिनु; भ्रष्ट हुनु । २. भइरहेको कामकुरो आदि बिथोलिनु; बिभिन्डिनु ।

भाँडिम— ना॰/वि॰ हे॰ भाँडिउँ ।

भाँडी— ना॰ [भाँडो+ई] आरनमा चलाइने सानो हतौडी वा मार्तोल ।

भाँडो— ना॰ [सं॰ भाण्डे १. दैनिक खाद्य वस्तु राखनधरन गर्ने, पकाउनेपस्किने र खानेपिउने आदि काममा प्रयोग हुने, धातु, माटो आदिको पात्र; बर्तन । २. पात्र ।

भाँत/भाँती— ना॰ १. जुनसुकै कामको तौरतरिका; पद्धति । २. कुनै विषय वा वस्तुको प्रकार; कोटि; थरी; किसिम । ~ भूखण्ड— ना॰ कुनै काम सफल पार्न गरिने अथक प्रयास; भरिसक्के मेहनत ।

भाइ— ना॰ [सं॰ भातृ] १. एउटै आमाबाबुबाट जन्मेको वा एउटै बाबुको अर्की आमाबाट जन्मेको, आफूभन्दा कान्छो व्यक्ति; भ्राता; अनुज । २. त्यस्तै नाताको आफूभन्दा कम उमेरको व्यक्ति । ३. आफूभन्दा कान्छो कुनै पनि व्यक्तिलाई स्नेहले सम्बोधन गरिने शब्द । — चारा— ना॰ कुनै दुई थरी व्यक्ति वा पक्षका बीचमा भाइबन्धुका नाताले गरिने आत्मीयतापूर्ण व्यवहार वा सम्बन्ध । — टिका/टिको— ना॰ १. कार्त्तिक शुक्ल बितीयाका दिन दिदीबहिनीले अष्टचिरञ्जीवी र यमयमुनाको पूजा गरी दाजुभाइलाई लगाइदिने मङ्गलको टीका । २. भ्रातृबितीया; भाइतियार; भाइतिहार । ~ तियार/तिहार— ना॰ दिदीबैनीले दाजुभाइलाई टीका लाएर सेल, मिठाई आदि परिकार खान दिने दिन; भाइटीका; भाइटीको । ~ नाइके— ना॰ दाइनाइके नभएका खण्डमा नाइकेको अभिभारा वहन गर्ने व्यक्ति; नाइकेपछिको नाइके; सानो नाइके । ~ बन्दी— ना॰ दाजुभाइका बीचको मेल; एकता । भाइ बन्धु— ना॰ [भाइ+बन्धु] एकै वंशका सहोदर दाजुभाइ तथा मित्रहरूको समूह । भाइ बिन्द्रालो— ना॰ [भाइ+बिन्द्रालो] आ६नै वंशका भाइभैयाद तथा अन्य कुटुम्बेरी नाताका व्यक्तिहरूको समूह । भाइ बुहारी— ना॰ [भाइ+बुहारी < सं॰ भातृ–वधू] १. आ६नै भाइकी पत्नी; सहोदर भाइकी श्रीमती । २. भाइ र बुहारी । ३. भाइ पर्ने व्यक्तिकी पत्नी । भाइ भारादार— ना॰ [भाइ+भारादार] राजपरिवारका नातागोताभित्रका व्यक्ति तथा उच्च पदाधिकारी । भाइ भैयाद— ना॰ [भाइ+भैयाद] सबै बन्धुवर्ग; भाइबन्धु ।

भाइरस— ना॰ [अङ्॰] रोग सार्ने विषालु कीटाणु; जीवाणु; विषाणु ।

भाइस— [अङ्॰] शब्दमा 'बितीय' अर्थको बोध गराउने एक अङ्ग्रेजी उपसर्ग । ~ चान्सलर— ना॰ उपकुलपति । ~ चेयरम्यान— ना॰ उपसभापति । ~ प्रेसिडेन्ट— ना॰ प्रेसिडेन्टको सहायक; उपराष्ट्रपति । २. उपसभापति । ~ राय— ना॰ कुनै उपनिवेशमा राजाको प्रतिनिधि भएर शासन चलाउने व्यक्ति; राजप्रतिनिधि ।

भाइसरह— क्रि॰ वि॰ [भाइ+सरह] आ–आ६नै हैसियत वा औकात अनुसार बराबरी रूपमा; भाइ–भाइले पाएजति ।

भाउँटिनु— अ॰ क्रि॰ [भाउटो+इ+नु] भाउँटो आइलाग्नु; आपत्ति खनिनु; झन्झट थपिनु ।

भाउँटो— ना॰ १. बित्थामा आइपरेको आपत्ति; कठिनाइ । २. नचाहिँदो झन्झट; फजुलको टन्टा ।

भाउँरी— ना॰ विवाहमा दुलहादुलहीले जग्गेमा गर्ने परिक्रमा; माणोघुमाइ ।

भाउ— ना॰ [सं॰ भावे १. नाचगान, बोलचाल आदिमा आन्तरिक वा साङ्केतिक भाव प्रकट गरिने आङ्गिक चेष्टा वा मुद्रा; नकल; हाउभाउ । २. मर्यादा; मान; सम्मान; आदर । ३. किनबेच गरिने वस्तुको प्रचलित वा निश्चित मूल्य; दर; मोल ।

भाउचर— ना॰ [अङ्॰] १. कार्यालयमा नगद वा जिन्सी धरौट राख्दा वा तिर्दा प्रमाणस्वरूप पाइने रसिद; नगद जम्मा गरेको प्रमाणपत्र; भौचर । २. भुक्तानी तथा हिसाब ठीक छ भनी प्रमाणित गर्ने रसिद ।

भाउजिया— ना॰ [भाउजू+इयो भाउजेलो; भाउजू ।

भाउजू— ना॰ [प्रा॰ भाउज्जा < सं॰ भ्रातृजायो दाजुकी पत्नी । >

भाउजेलो— १. भाउजू लाने व्यक्ति (देवर) । २. देवर–भाउजूको अवैध सम्बन्धबाट जन्मेको बालक ।

भाउज्यू— ना॰ हे॰ भाउजू ।

भाउताउ— ना॰ [भाउ+ताउ] कुनै वस्तुको भाउ कायम गर्ने काम वा स्थिति; मोलतोल; दरभाउ ।

भाउन्न— ना॰ [सं॰ भ्रमे भोक, रोग, गर्मी, कमजोरी, रिस आदि कारणले लाग्ने चक्कर; रिँगटा; भर्मन ।

भाउबेसाहा— ना॰ [भाउ+बेसाहो बजारमा किनमेल गरिने खाद्यान्न आदि उपभोग्य वस्तुको मोल ।

भाउसान्ती— क्रि॰ वि॰ [भाउ+शान्ति] भाउमा चलेमुताबिक; प्रचलित मूल्यअनुसार ।

भाक्–नु— स॰ क्रि॰ १. कुनै कार्य सिद्ध होस् भनी देवदेवीलाई पूजा, बलि अर्पण गर्नु; प्रतिज्ञा गर्नु; भाकल गर्नु । २. शपथ– ग्रहण गर्नु; किरिया खानु ।

भाकभुक— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ (बि॰) भुक्+अ] १. हारहुर गरेर कुनै काम चाँडै सिद्ध गर्ने गरी । २. जथाभाबी पिट्ने चालसँग; पाकपुक ।

भाकल— ना॰ [भाक्+अल] आ६नो इच्छा सिद्ध होस् भनेर देवदेवीलाई पूजा गर्ने तथा बलि चढाउने प्रतिज्ञा; देवता भाक्ने काम ।

भाका— ना॰ [भाखा < सं॰ भाषो १. कुनै काम पूरा गर्न तोकिएको अवधि वा बोलकबोलको समय; म्याद । २. प्रतिज्ञा; बाचा । ३. पढाइ वा गवाइको लय; स्वर । — तथ्य— ना॰ भाका राखेको दिन । — पत्र— ना॰ भाखापत्र ।

भाकिनु— क॰ क्रि॰ [भाक्+इ+नु] भाकल गरिनु ।

भाकुर— ना॰ एक जातको माछोविशेष ।

भाखा— ना॰ [सं॰ भाषो १. भाषा (अघि 'ष' को उच्चारण 'ख' भएअनुसार) । २. भाका; लय । — खावा— ना॰ कुनै व्यवहार गर्ने म्याद; भाका; अवधि । ~ पत्र— ना॰ निश्चित समयभित्र कुनै काम गर्न लिएको रुपियाँ तिर्न कबुल गरी लेखिएको कागज; प्रतिज्ञापत्र ।

भाग्–नु— अ॰ क्रि॰ [प्रा भाग्+नु] १. आ६नो सुरक्षाका निम्ति दौडेर अन्यत्र कतै जानु; बेपत्ता हुनु; सुइँकुच्चा ठोक्नु । २. दौडनु; दगुर्नु; कुद्नु । ३. कर्तव्यपथबाट विमुख भएर पलायन हुनु । ४. उम्कनु ।

भाग— ना॰ [सं॰] १. कुनै वस्तुको खण्ड; हिस्सा वा अंश । २. भाग्य; तकदिर । ३. तरफदारी; पक्ष । ४. गणितमा कुनै सङ्ख्या वा राशिलाई खण्डखण्डमा बाँड्ने प्रक्रिया । ५. अङ्ग–प्रत्यङ्ग; अवयव । ६. लिच्छविकालमा जमिनका उब्जनीको छ, आठ वा बाह्र भागमध्ये तोकिएको एक भाग कर । ~ खोसुवा— वि॰ भाग खोस्ने; अंश खाने (भाइ) । ~ पुग्दो— वि॰ भागमा परेजति; बाँडीचुँडी । — फल— ना॰ गणितमा भाजकले भाज्यलाई भाग गर्दा निस्कने अङ्क; लब्धि । ~ बन्डा— ना॰ एकै अंसियार दाजुभाइका बीचमा बराबर हिसाबले गरिने सम्पत्तिको बाँडफाँड; अंशबन्डा । ~ बाँडो— ना॰ भागबन्डा ।

भागवत— ना॰ [सं॰] १. अठार महापुराणमध्ये विशेषतः कृष्णका कथाहरूको वर्णन गरिएको एक प्रसिद्ध महापुराण । वि॰ २. भगवत् अर्थात् विष्णुसम्बन्धी । ३. विष्णुको भक्त; भगवद्भक्त ।

भागसान्ती— क्रि॰ वि॰ [भाग+सान्ती] भागमा परेअनुसार; दामासाहीले पाएमुताबिक ।

भागसिब— ना॰ [भाग+सिब] विशेष स्थिति पर्दा भागेर जोगिने काम वा त्यस्तो भाग्ने व्यक्ति ।

भागहार— ना॰ [सं॰] गणितमा भाग गर्ने प्रक्रिया ।

भागाभाग— ना॰ [भाग्+आ+भाग्] कुनै विशेष स्थितिमा धेरै मानिस जता पायो त्यतै भाग्ने काम; सबका सब भाग्ने काम ।

भागार्ह— वि॰ [सं॰] १. भाग लाउन योग्य; भाज्य । २. भाग पाउन योग्य; हिस्सेदार; अंसियार ।

भागिनु— अ॰ क्रि॰ [भाग्+इ+नु] भाग्ने बनिनु; पलायन होइनु ।

भागिनेय— ना॰ [सं॰] दिदीबहिनीको छोरो; भानिज ।

भागी— वि॰ [सं॰] १. भाग पाउने; भाग वा हिस्सा भएको; हिस्सेदार । २. भोग्ने; बेहोर्ने । ना॰ ३. हकदार; अंसियार; अधिकारी । —

दार— ना॰ नियमपूर्वक तोकिएको भाग पाउने; भागी ।

भागीरथी— ना॰ [सं॰] सगर राजाका नाति भगीरथले आराधना गरेर पितृमुक्तिका निमित्त पृथ्वीमा ल्याएको भनी पुराणमा वर्णित नदी; गङ्गा; जाह्नवी ।

भाग्गे— ना॰ [सं॰ भाग्ये भाग्य; तकदिर । — जोग्गे— क्रि॰ वि॰ भाग्यजोग्य । — भागी— वि॰ भाग्यको भाग पाउने; प्रारब्धी ।

भाग्य— ना॰ [सं॰ भाग्ये मनुष्यले आ६नो कर्मलाई पूर्वनियोजित योजनाको फलका रूपमा स्विकारेको दैवी विधान; सोअनुसार पुनसको कमाइ; प्रारब्ध । ~ चक्र— ना॰ परिस्थितिको घेरामा निरन्तर भइरहने भाग्यको घुमाइ; भाग्यको फेरो । — जोग्य— क्रि॰ वि॰ भाग्यअनुसार; प्रारब्धबमोजिम । ~ पत्र— ना॰ कुनै समूहबाट अकस्मात् लिइएको वा छानिएको शुभअशुभ फल, जोखना, भाग्य आदिका कुराहरू लेखिएको पत्र वा कागत । — मानी— वि॰ सौभाग्य प्राप्त गरेको; भाग्यवान्; भाग्यशाली । ~ रेखा— ना॰ १. हस्तरेखाअनुसार मान्छेका हत्केलामा रहेको, मणिबन्धदेखि सीधै माझी औँला र साँहिली औँलाका बीचतिर गएको रेखा; भाग्यसूचक ठाडो रेखा । २. सञ्चित शुभाशुभ कर्मको भोग; भाग्यको खेल । ~ लेखा— ना॰ भाग्यमा रहेको भनी मानिएको कुरो; प्रारब्धमा रहेको शुभाशुभ परिणाम । — वती— वि॰ राम्रो भाग्य भएकी वा पति, पुत्र, सम्पत्ति आदिले युक्त (स्त्री॰; सौभाग्यवती । — वश/वशात्— क्रि॰ वि॰ भाग्यले गर्दा; भाग्यअनुसार; दैवात् । — वाद— ना॰ प्रारब्धमा जे छ त्यही मात्र जीवनमा भोग्नुपर्छ भन्ने सिद्धान्त; मान्छेले पूर्वजन्मको कमाइ नै भोग्छ भन्ने परम्परा । — वादी— वि॰ भाग्यको भर पर्ने; भाग्यमा निर्भर रहने; भाग्यवादको अनुयायी । — वान्— वि॰ सुखसमृद्धिले पूर्ण भएको; भाग्यशाली; भाग्यमानी । ~ विधाता— वि॰ १. कसैको भाग्यनिर्माण गर्ने वा बनाइदिने; भाग्यनिर्माता । ना॰ २. सुखदुःखको कारणभूत मानिने शक्तिरूप ईश्वर । ~ विपर्यय— ना॰ परिस्थिति र कार्यकारणले भाग्यमा परिवर्तन आउने काम; राम्रो अवस्थाबाट आउने नराम्रो अवस्था वा नराम्रो अवस्थाबाट आउने राम्रो अवस्था । — शाली— वि॰ राम्रो भाग्य भएको; भाग्यवान्; भाग्यमानी । — हीन— वि॰ १. भाग्य राम्रो नभएको; भाग्यले ठगिएको; अभागी । २. दुःखी; पीडित । > भाग्योदय— ना॰ राम्रो भाग्यको उदय; दिनप्रतिदिन हुँदै जाने उन्नति; बिस्तारै फर्किएको राम्रो दिन ।

भाब— ना॰ [सं॰ भाङ्गो १. सिलामका जस्तै मसिना दाना फल्ने, ती दाना खाँदा मात लाग्ने, गाँजाका जातको एक बोट; भाँग । २. त्यसैका पात, दाना सबै माडेर–पिँधेर बनाइएको मादक वस्तु वा पेय पदार्थ; घोट्टा; भाँग ।

भाबपाली— ना॰ [भ्वाब+प्वाल] कुनै वस्तु वा व्यवहार बिग्रँदै जाने काम; भत्कोस । भाब पेलाइ— ना॰ [भाब+पेलाइ] कुनै जुक्तिले आ६नो मतलब साध्य गर्ने काम; थिचोमिचो ।

भाबभुब— ना॰ [अ॰ मू॰ (बि॰) भुबे १. नष्टभ्रष्ट वा तोडफोड गर्ने काम । २. छिटोछिटो हात चलाएर गरिने पिटाइ; पाकपुक । ३. भएभरका कुराको पोखाइ वा उदाङ्ग्याइ । वि॰ ४. भत्काएर लथालिङ्ग पार्ने; भताभुङ्ग । > भाबभुबे/भाबभुङ्गे— वि॰ भाबभुब गर्ने खालको; भाबभुब पार्ने; उपध्य्राहा ।

भाबभुजो— ना॰ [भाब+भुजो १. केही नबच्ने गरी भएको बाँडचुँड । २. सबै सकिने वा रित्तिने स्थिति; पूर्ण समाप्ति ।

भाङ्ग्रे१— वि॰ [भाङ्ग्रो+ए] १. भाङ्ग्रोजस्तो; भाङ्ग्राबाट बनेको । २. सबै सकिने वा रित्तिने स्थिति; पूर्ण समाप्ति ।

भाङ्ग्रे२— वि॰ [भाङ्ग्रो+ए] १. भाङ्ग्रोजस्तो; भाङ्ग्राबाट बनेको । २. भाङ्ग्राको लुगा लगाउने । स्त्री॰ भाङ्ग्री । ~ सिस्नु— ना॰ पाट निकाली भाङ्ग्रा, बोरा आदि बनाइने, काम्लेका जस्तै पात हुने र पातमा काँडा हुने ठूलो जातको सिस्नु; अल्लो ।

भाङ्ग्रो— ना॰ [सं॰ भाङ्गके पाटाबाट बुनेको बोराजस्तो खस्रो कपडा; टाट; चट्टी ।

भाङ्जो— ना॰ [भाँजी] १. कुनै काम–कुराका बीचमा पर्न आउने बाधा; विघ्न; भाँजी । २. अल्झो; झमेला ।

भाजक— ना॰ [सं॰] १. गणितमा कुनै सङ्ख्या वा राशिलाई भाग लिने अङ्क; भाजक सङ्ख्या । वि॰ २. भाज्यलाई भाग गर्ने; भाग लिने वा भाग लगाउने ।

भाजन— ना॰ [सं॰] १. कुनै वस्तु भाग लगाउने काम; बाँड्ने काम । २. पात्र; भाँडो । ३. कुनै काम वा कुराको अधिकारी वा पात्र (जस्तै— कोपभाजन, विश्वासभाजन इ॰) ।

भाजित— वि॰ [सं॰] बाँडेर अलग पारिएको; भाग लगाइएको; विभक्त ।

भाज्य— वि॰ [सं॰] १. भाजक सङ्ख्याले भाग लगाउनुपर्ने; भाग लगाउन सकिने; भाग लगाउन उचित । ना॰ २. गणितमा भाजकले भाग लगाउन सकिने मूल सङ्ख्या वा राशि ।

भाट— ना॰ [सं॰ भट्टे १. राजामहाराजा वा ठूलाबडाको स्तुति गाएर जीविका चलाउने एक जाति । २. ब्राह्मणले सन्न्यासी जातकी नारीसँग सहवास गरी पैदा भएको सन्तान । ३. तीनलिङ्गे वा सोभन्दा बढीको जैसी जातले त्यस्तै जैसी वा खसकी छोरीसँग बिहे गरी जन्माएको सन्तान । — गिरी— ना॰ स्तुतिगान गर्ने काम ।

भाटभुट— ना॰ [(बि॰) भुट्+अ] धेरथोर भुट्ने काम; भुटभाट ।

भाटा— ना॰ [भाटे समुद्रमा उठेर बिस्तारै घट्दै जाने तरङ्ग; ज्वारको विपरीत अवस्था ।

भाटिया— ना॰ [सं॰ भट्टे १. सुन–चाँदीको एक प्रकारको सिक्रीवाल गहना । २. मारबाडी जातिका क्षत्री, खत्री, आदिको एक वर्ग वा थर ।

भाटी— ना॰ [भट्टी] १. कटकटिएको मैल बफाई खुकुलो पार्न पकाइने भाँडो वा अँगेनु । २. सफा पार्नका निम्ति मसलाहरू हालेर लुगा धुने एक प्रक्रिया । ३. नदीका छेउमा, वेणी परेका ठाउँमा वा तीर्थस्थलमा अस्थायी मेला लाग्दा बेपारी वा तीर्थयात्रीहरू बस्न बनाइएको स्याउलाको छाप्रो ।

भाड— ना॰ [सं॰ भारे झरी वा हिउँ पर्दा अन्न सुकाई कुट्न, पिँध्न असुविधा पर्ने हुँदा सुकाउनका निमित्त अँगेनामाथि झुन्ड्याइने भाँडो ।

भाडा— ना॰ [सं॰ भाटके अर्काको कुनै वस्तु प्रयोग गर्दा सो वस्तु प्रयोग गरेबापत नियमित वा पटक–पटक गरी दिइने धनराशि; किराया; बहाल; महसुल । — को टटुटू— ना॰ तलब खाएपछि आ६नो अस्तित्व नै बिर्सने व्यक्ति; अरूका हातमा बिक्ने मान्छे; दलाल; दास । — को भरोट— ना॰ भाडामा बिकेको भरियाबराबरको व्यक्ति; भाडाको टटुटू । — भरोट— ना॰ भाडा भर्ने वा दिने काम; भाडा । — वाल— वि॰ १. भाडामा पाइने वा उपयोग गरिने; किरायामा दिइने । २. भाडामा बस्ने (व्यक्ति॰ ।

भाण— ना॰ [सं॰] संस्कृत नाट्यसिद्धान्तअनुसार एउटै मात्र अङ्क हुने र हास्य–रसप्रधान हुने, दृश्यकाव्यको एक भेद; हास्यप्रधान एकाङ्की । > भाणिका— ना॰ नायक मन्दगति र नायिका प्रगल्भा भएको, कैशिकी र भारतीवृत्तिले युक्त, एक प्रकारको उपरूपक ।

भाण्ड— ना॰ [सं॰] १. भाँडो । २. मूल धन; पुँजी । ३. बिक्री गरिने माल वा वस्तु । — प्रतिभाण्ड— ना॰ वस्तुको मूल्यको अनुपातमा हुने विनिमय; समान वस्तुको अदलाबदली वा वस्तु– वस्तुको साटासाट गर्दा प्रयोग गरिने गणना । > भाण्डागार— ना॰ ढुकुटी; भँडार; गोदाम ।

भाण्डार— ना॰ हे॰ भन्डार ।

भात— ना॰ [सं॰ भक्ते १. पानीमा चामल पकाएर सितैसिता हुने गरी बनाइएको खाद्य वस्तु । २. बिहान–बेलुकाको नियमित भोजन । — को भकारी— वि॰ १. जति खाए पनि नअघाउने; घिचुवा । २. अल्छीको राजा; भात मात्र खाएको पनि उपती नगर्ने । ~ भान्छा/भान्सा— ना॰ भात, तिहुन पकाउने र खाने मेलो; खानपिनको बाटो । — मारा— वि॰ १. अर्काका घरमा लाजै पचाएर बस्ने र विनाकामै भात मात्र खाने । २. खानका लागि मात्र अरूका घर–घर चहार्ने; भतुवा; भाते । ~ हटक— ना॰ कुनै गैरसामाजिक र जातिविरुद्ध काम गरेबापत भातभान्साबाट अलग गर्ने वा ओराल्ने पुरानो चलन ।

भाती१— ना॰ [सं॰ भस्त्रो खलाँती ।

भाती२— ना॰ [भात+ई] उसिनेको आलुलाई छोडाएर पीठो मुछेझैँ मुछेर तयार पारिने खाद्य वस्तु; आलुभाती ।

भाते— वि॰ [भात+ए] १. भातका भरमा अर्काको काम गरी जीवन बिताउने; भतुवा । २. कुनै काम, इलम नगरी बसेर मात्र खाने; भातमारा । ~ डोरो— ना॰ जनै (व्यङ्ग्यार्थ वा हेयार्थमा) । ~

निद्रा/नीद— ना॰ भात खाएर सुतेपछि लाग्ने गाढा निद्रा; खानापछिको गहिरो नीद । ~ बेथु— ना॰ सागको तरकारी खान हुने, ठूला जातको बेथे । ~ सितारा— ना॰ पानीले भिज्ने बित्तिकै भातजस्तो भएर गल्ने कमसल खालको सितारा ।

भादगाउँ— ना॰ [सं॰ भक्त+ग्राम] भक्तपुरको पुरानो नाउँ; भक्तपुर ।

भादगाउँले— वि॰ [भादगाउँ+ले] १. भादगाउँको; भादगाउँसम्बन्धी । २. भादगाउँमा बनेको वा तयार भएको । ~ टोपी— ना॰ राष्ट्रिय पहिरनको शिरोभूषण मानिएको, खिपेर सिइएको तथा गरैगरा परेको, कालो र बलियो नेपाली टोपी ।

भाद्र— ना॰ [सं॰] भदौ; भाद्रपद । — पद— ना॰ भाद्र महिना । —

पदा— ना॰ सत्ताइस नक्षत्रमध्येका बीसौँ र एक्काइसौँ दुई नक्षत्र; पूर्वभाद्रपदा र उत्तरभाद्रपदा । — पदी— ना॰ भदौ महिनाको शुक्लपक्षको अन्तिम तिथि; भाद्रशुक्ल पूर्णिमा ।

भान— ना॰ [सं॰ भ्रमज्ञाने १. कुनै विश्वस्त तथ्य फेला नपरेको ज्ञान; आभास; झझल्को । २. भ्रमपूर्ण धारणा; भ्रान्त ज्ञान ।

भानिज— ना॰ [सं॰ भागिनेये १. दिदी वा बहिनीको छोरो; भान्जो । २. नन्द वा आमाज्यूको छोरो; लोग्नेका दिदीबहिनीको छोरो । ~ जेठाज्यू— ना॰ आ६ना लोग्नेकी फुपूको छोरो; फुपूसासूको छोरो । ~ दाइ/दाजु— ना॰ आफूभन्दा जेठो फुपूको छोरो; भान्दाइ । ~ बाबु— ना॰ आ६ना बाबुकी फुपूको छोरो; बाहुनबाबु । ~

भाइ— ना॰ आफूभन्दा सानो उमेरको, फुपूको छोरो ।

भानु— ना॰ [सं॰] १. सूर्य; रवि । २. किरण; प्रकाश । ३. कवि भानुभक्तको संक्षिप्त नाम; भानुभक्त ।

भानुभक्त— ना॰ [सं॰] वि॰ सं॰ १८७१–मा जन्म भएर वि॰ सं॰ १९२५–मा देहान्त भएका, नेपाली भाषामा अध्यात्मरामायण, प्रश्नोत्तरी, भक्तमाला, वधूशिक्षा र प्रशस्त फुटकर पद्य लेख्ने, नेपाली साहित्यका प्राथमिककालीन तथा रामभक्तिधाराका प्रमुख कवि; नेपाली साहित्यका आदिकवि । > भानुभक्तीय— वि॰ भानुभक्तसम्बन्धी; भानुभक्तले तयार पारेको (विशेषतः रामायण॰ ।

भाने— वि॰ [भान+ए] भान हुने; झझल्को लाग्ने । — मुङ्ग्रो— ना॰ मुङ्ग्रोजस्तो भान हुने वा देखिने, डँडाल्नु, पुच्छर र टाउकामा पखेटाजस्तो हुने, चिप्लो र बलियो छेपाराका छाँटको तर छेपारोभन्दा ठूलो र गोहोरोभन्दा सानो एक जन्तु ।

भान्छा— ना॰ हे॰ भान्सा ।

भान्जन— ना॰ [दनु॰] दनुवारसमाजमा झैझमेला पर्दा मध्यस्थ रही दुवै पक्षलाई मिलाउने प्रमुख व्यक्ति; दनुवार समाजको नाइके वा गाउँबूढो । भान्जा भान्जी— ना॰ [भान्जो+भान्जी] दिदीबहिनीका छोराछोरीको समूह; भान्जा र भान्जी ।

भान्जी— ना॰ [भान्जो+ई] १. दिदी वा बहिनीकी छोरी । २. नन्द वा आमाज्यूकी छोरी; लोग्नेका दिदी–बहिनीकी छोरी । ~ दिदी— ना॰ उमेरमा आफूभन्दा जेठी, फुपूकी छोरी । ~ बहिनी— ना॰ उमेरमा आफूभन्दा कान्छी, फुपूकी छोरी । ~ बुहारी— ना॰ भानिजकी गृहिणी; दिदीबहिनीकी बुहारी । ~ भाउज्यू— ना॰ भान्दाइकी पत्नी; फुपूकी बुहारी ।

भान्जे— वि॰ [भान्जी/भान्जो+ए] भान्जो वा भान्जीसम्बन्धी; भान्जाभान्जीको । > भान्जेउलो— ना॰ भान्जाभान्जीतिरको नातागोता; भान्जाभान्जीको सन्तान । ~ जुवाइँ— ना॰ दिदी– बहिनीका छोरीको लोग्ने; भान्जीको पति । ~ बुहारी— ना॰ भानिजकी पत्नी ।

भान्जो— ना॰ [प्रा॰ भाणेज्जो] भानिज ।

भान्ड्यौल— ना॰ [भाँड+यौल] १. कुनै प्रकारको उपध्रो; भाँडभैलो । २. अचाक्ली; उत्पात ।

भान्दाइ— ना॰ [भानिज+दाइ] भानिजदाइ ।

भान्सा— ना॰ [सं॰ महानसे १. दाल भात, तरकारी आदि भोजन बनाउने वा पकाउने ठाउँ; भान्साको कोठो वा घर; भान्छा । २. चुलोचौको । ३. दैनिक बिहान–बेलुका खाइने भात–दाल, तरकारी आदि परिकारको भोजन; भातभान्सा । ४. अनियमित आर्जन वा भ्रष्टाचारको रकम; घुस (व्यङ्ग्यार्थमा) । ~ घर— ना॰ बिहानबेलुकाको भोजन बनाउने घर वा कोठो; भात पकाउने ठाउँ; भान्छाघर । > भान्से— ना॰ भात पकाउने, पस्केर खुवाउने आदि भान्साको काम गर्ने व्यक्ति; भान्छे ।

भाप/भाफ— ना॰ [सं॰ वाष्पे वाष्प; बाफ ।

भाबर/भाभर— ना॰ [सं॰ बप्रे १. पहाडका फेदीको साह्रै गर्मी हुने र औलोको प्रकोप पर्ने ठाउँ । २. अत्यन्त गर्मी; उखरमाउलो । ३. घमौरो वा गर्मीखटिरा निस्कनाले जीउभरि देखिने टाटा वा दाग ।

भामे— ना॰ ढ्याङ्ग्रो बजाएर फलाक्दै नाच्दै गर्ने धामी । >

भामेत— ना॰ १. धामीको क्रिया वा प्रक्रिया । वि॰ २. भामे– धामीसम्बन्धी; भामेको ।

भाम्टो/भाम्लो— ना॰ [रू भाउँटो] कुनै काम वा व्यवहारका बीचमा आइलाग्ने बाधाजनक स्थिति पन्छाउन र उम्कन असजिलो, झर्कोलाग्दो अवस्था; बिथोली; झमेलो; भाउँटो ।

भार— ना॰ [सं॰] १. मानिस वा गाडीले बोक्न लैजान सक्नेजति परिमाण; वजन; बोझ; भारी (लोड) । २. कामको जिम्मेदारी; अभिभारा । ३. विवाह आदि मङ्गलकार्यको सगुनका निम्ति पेरुङ्गामा माछा, सागपात आदि हाली केराको पातसहित उखुमा बाँधेको भारी । ४. दाउरा, बिस्कुन आदि सुकाउन अगेनामाथि बनाएको टाँड; चाब । ५. दुवैतिर डोरीको उझिन्डो लगाएर तेर्छो काठमा काँधमा बोक्ने, खर्पनजस्तो साधन । ~ केन्द्र— ना॰ कुनै वस्तुको आकर्षणको केन्द्रबिन्दु; भारको आकर्षणकेन्द्र । —

जीवी— ना॰ १. अर्काको भारी बोकेर जीवन गुजार्ने व्यक्ति; भरिया । वि॰ २. भारी बोकेर जीविका चलाउने; भारवाहक ।

भारण्ड— ना॰ दन्त्यकथामा पाइने विचित्रको पक्षी; भारण्ड ।

भारत१— ना॰ [सं॰ भारीटे भँगेरोजस्तै रब र आकारको हुने एक प्रकारको चरो ।

भारत२— ना॰ [सं॰] १. नेपालको दक्षिणी छिमेकमा रहेको दक्षिण– एसियाली एक प्रसिद्ध देश वा गणतन्त्र मुलुक । २. भारतवर्ष । ३. 'महाभारत' नामक एक ग्रन्थ । ४. भारतवंशमा उत्पन्न व्यक्ति । ५. कठिनाइ; परिभ्राट; मुस्किल; हैरान । ~ इरानेली— वि॰ भारोपेली भाषिक खलकको आर्येली शाखा । ~ वर्ष— ना॰ जम्बु बीपका नौ वर्षमध्ये एक वर्ष; आर्यावर्त । ~ वर्षीय— वि॰ भारतवर्षसम्बन्धी; भारतीय । — वासी— वि॰ भारतमा बस्ने; भारतको बासिन्दा ।

भारत३— ना॰ पश्चिम नेपालमा प्रचलित लोक एवं वीरगाथा; चैत (चरित्र॰; हुडकेली; भारत्या ।

भारती— ना॰ [सं॰] १. वाणी; बोली; भाषा । २. विद्याकी अधिष्ठात्री देवी; वाग्देवी; सरस्वती । ३. संस्कृत काव्यशास्त्रमा वर्णित चार वृत्तिमध्ये एक; भारती वृत्ति । ४. सन्न्यासी जातिका दशनामीमध्येको एक थर ।

भारतीय— वि॰ [सं॰] १. भारतसम्बन्धी; भारतको । २. भारत देशका बासिन्दा; भारतवासी ।

भारतेली— वि॰ [भारत+एली] भारतसम्बन्धी; भारतको; भारतीय ।

भारदार— ना॰ [सं॰ भार+फा॰ दारे १. कुनै शासनव्यवस्थाका उच्च ओहदामा रही काम गर्ने व्यक्ति; प्रतिष्ठित राजकर्मचारी; राजसभाको सदस्य; राजसभासद् । २. अघि नेपालमा रहेको चौतरिया, काजी, सरदार, खरदार, कपरदार र खजान्चीको समूह; त्यस्तै निजामतीपट्टि काजीदेखि मुखियासम्म तथा जङ्गीपट्टि सुबेदारसम्मका कर्मचारी ।

भारदारी— ना॰ [भारादार+ई] १. भारदारहरूको सभा; भारदारहरू बसेर विशेष कुराको छलफल गर्ने वा मुद्दामामिला आदि हेर्ने ठाउँ; सभा वा कचहरी । २. छलफल; बहस । ३. राणाकालमा उच्च अधिकारीहरू सदस्य भएको सभा वा न्यायालय; कौसी । ~ सभा— ना॰ राजालाई राज्यको शासनसम्बन्धी कार्यमा परामर्श दिने सभा; माथिल्लो सदन भारदारी सभा र तल्लो सदन राष्ट्रसभामध्ये माथिल्लो चाहिँ सदन ।

भारबाज— ना॰ [सं॰] १. भारबाज ऋषिको कुल वा वंश । २. भारबाज–गोत्र । ३. भद्राई चरो । ~ गोत्र— ना॰ भारबाज ऋषिको कुलमा उत्पन्न भएका व्यक्तिहरूको वंशपरम्परालाई जनाउने नाम; चौलागाईँ, सुवेदी, पन्थी, सिलुवाल, सिजापती, विष्ट, वाग्ले, लोहनी, पन्त, धामी, दूध–पोखरेल, सिवाकोटी, देवकोटा, निरौला, भँडारी, बोहोरा, शुद्ध खँड्का, राउल, कँडेल, श्रीपाली–बस्नेत, कुलेटा–पाण्डे, लटौला–जोशी र धामी–अधिकारी थर हुनेहरूको गोत्र ।

भारल— ना॰ स्तनपायी प्राणीमा पर्ने, तीन फिटजति अग्लो, आधा मिटरसम्मका लामा सिब हुने, लेकमा पाइने एक जातको भेडा ।

भारवाहक— वि॰ [सं॰] १. भारी बोक्ने, वाडी आदि साधन; व्यक्ति । ना॰ २. भरिया; कुल्ली ।

भारवि— ना॰ अर्थगौरवका निम्ति प्रख्यात 'किरातार्जुनीय' काव्यका रचयिता ।

भारा— ना॰ [सं॰ भारे १. उपकार लगाएको ऋण; कृतज्ञता । २. उपकारप्रतिको दायित्व; जिम्मेदारी; अभिभारा । ३. बोझ; भारी । ४. भाडा; बहाल; किराया ।

भारादार— ना॰ [सं॰ भार+फा॰ दारे हे॰ भारदार । > भारादारी— ना॰ भारदारी ।

भारापाँच— ना॰ [भार+पाँच] पाँचै खालका भारदार; सबै भारादार । भारा फौज— ना॰ [भारा+फौज] तोकिएको तलब वा पारिश्रमिक दिएर केही समयका लागि भर्ना गरिएका सैनिक जवान । भारा भरौट— ना॰ [भाडा+भरौट] १. भाडा, महसुल आदि तिर्ने काम । २. भाडा, महसुल, कर, शुल्क, ज्याला आदि ।

भारी— ना॰ [सं॰ भार+ई] १. एक जनाले बोक्न सक्नेजति बोझा; भार; बोझ । २. डोको, धोक्रो आदिमा भरेको सामानको बोझा । वि॰ ३. गह्रुङ्गो; वजनदार । ४. अति ठूलो; महान् । ५. धेरे; थुप्रै । ~ जिउकी— वि॰ पेट बोकेकी गर्भवती; दोजिया । — तारी— ना॰ भारी र त्यससाथ लगिने अन्य सामान; भारी र यस्तै अरू पोकापन्तरा ।

भारेभुरे— वि॰ १. साधारण खालको; सामान्य (व्यक्ति वा वस्तु) । २. निम्न कोटिको; तल्ला तहको । ३. चानचुने ।

भारोत्तोलन— ना॰ [सं॰] विभिन्न खेल र कसरत आदिमा वजनदार वस्तु उचाल्ने काम; गह्रौँ वस्तु उचाल्ने व्यायाम वा खेल ।

भारोपर्म— ना॰ [भारा+पर्म] खेतीपातीको बेला एकअर्कामा गरिने कामदारको ऐँचोपैँचो; खेतालो लाग्ने आलोपालो ।

भारोपीय— वि॰ [भारत–युरोपीये हे॰ भारोपेली । ~ परिवार— ना॰ भारोपेली परिवार ।

भारोपेली— वि॰ [भारतेली+युरोपेली] भारत र युरोपसँग सम्बन्धित; भारतीय उपमहाबीप र युरोपीय महादेशको साझा सम्बन्ध भएको । ~ खलक/परिवार— ना॰ १. एसिया र युरोपका एउटै मूलबाट आएका भाषाहरूको समूह । २. त्यस्तो भाषा बोल्नेहरूको समूह ।

भार्गव— ना॰ [सं॰] १. भृगु ऋषिका वंशमा उत्पन्न व्यक्ति; भृगुको सन्तान । २. शुक्राचार्य । ३. जमदग्निका पुत्र परशुराम ।

भार्गी— ना॰ [सं॰] बढीमा दुई मिटर अग्लो, ठूलठूला खस्रा पात हुने, टुप्पो सेतो हुने, हाँगा निस्कने ठाउँमा फुल्ने, बाटुला फल फल्ने, चोपबाट वात र कफलाई फायदा हुने एक वनस्पति ।

भार्या— ना॰ [सं॰] विवाहिता स्त्री, अर्धाङ्गिनी; पत्नी; श्रीमती ।

भार्रभुर्र— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ (बि॰) भुर्+र] चराचुरुङ्गीहरू अलि–अलि गरी उड्ने चालले; त्यसरी उड्दा शब्द निस्कने गरी ।

भार्लाब— ना॰ बाल्ढ््याङ्ग्रोका जस्तै टाटा र पाङ्ग्रोभन्दा केही साना दाना लाग्ने, एक प्रकारको लहरो; त्यसैको फल ।

भाल— ना॰ [सं॰] १. निधार; माथ; ललाट । २. प्रकाश; तेज । ३. अन्धकार । — चन्द्र— ना॰ शिरमा चन्द्रमा धारण गर्ने शिव; महादेव । — लोचन— ना॰ निधारमा आँखा हुने शिव; महादेव ।

भाला— ना॰ [सं॰ भल्ले १. बाणको जस्तो टुप्पो र लामो बिँड भएको, घोच्ने एक हतियार; बर्छा । २. हुलाकीले आत्मरक्षाका निमित्त टेकेर हिँड्ने, टुप्पातिर भाला भएको, घुँगुरासमेतको एक लट्ठी ।

भालु— ना॰ [सं॰ भल्लूके लामालामा झ्याप्ले रौँ, कुकुरको जस्तो मुख र प्रायः कालो रब हुने एक हिंस्रक वन्यजन्तु । ~ आँखो— ना॰ बाँस, मालिङ्गो, निगालो आदिको हाँगा पलाउनेपट्टिको भाग । ~ काठ— ना॰ आठदेखि बीस इन्चीसम्म लामा र चारदेखि नौ इन्चीसम्म चौडा पात हुने, सेतो फूल फुल्ने, चार–छ इन्ची ठूला फल फल्ने, महाभारत पर्वत–शृङ्खलामा पाइने एक जातको सदाबहार रूख । — को कम्पट— ना॰ छोड्न पनि नहुने र समातिरहन पनि नसकिने खालको झन्झट; नचाहिँदो झ्याउलो । — कोरे— वि॰ भालुले झम्टेर नाक चिथोरेको (मानिस) । — गाँडे/गान्टे— ना॰ लाम्चा आकारका पात हुने, फलभित्र कदमका जस्तै बीज हुने, नासपातीका जस्ता ठूलठूला फल फल्ने एक वृक्ष वा त्यसैको फल । — चिन्डे— ना॰ सिमलका आकारका र गाढा हरियो रबका पात हुने, बस्तुलाई घाँस खुवाइने एक प्रकारको चिन्डे रूख । ~ छेराइ— ना॰ नलिईकन पटक्कै नछोड्ने चाल । ~ झम्टाइ— ना॰ भालुले जस्तै एक्कासि झम्टने काम; डरलाग्दो आक्रमण । ~ नङ्ग्रे— वि॰ भालुका जस्ता तीखा नङ्ग्रा भएको । ~ बाँस— ना॰ घरकटेराको अस्थायी खाँबो, ढुङ्ग्रो आदि बनाउने काममा प्रयोग हुने, कालो झुस र छोटाछोटा आँख्ला भएको, मोटो बलियो खालको बाँस । —

भुत्ते— वि॰ धार नभएको; बोधो (हतियार) । ~ भुत्ले— वि॰ भालुका जस्ता झ्याम्लाङ्ब परेका भुत्ला हुने; जगरभुत्ले । ~ पुराण— ना॰ १. गफगाफ । २. निरर्थक कथन । ~ बिख— ना॰ एक जातको बिखालु वनस्पति ।

भाले— ना॰ [सं॰ भल्ले १. पुरुष वा लोग्ने जातको कुनै प्राणी; मर्द जीव । २. विजयी वा सफल व्यक्ति । ३. चरा आदिको लोग्ने जात । ४. कुखुरो रू वि॰ ५. पुरुषजातिको; लोग्ने जातको (पशु, पक्षी इ॰) । ६. कसैलाई नगन्ने वा नटेर्ने; सबै माथिको साँढे । ७. भाला लिएर जुध्ने; भाला लिने; भालाधारी । — को डाक— ना॰ बिहान सखारै; उज्यालो हुनुअघि; पहिलो पहर; कुखुरो बास्ने बेला । ~ चाँप— ना॰ फल र फूल नलाग्ने चाँपो । ~ जुधाइ— ना॰ एउटा खुट्टो उचालेर हातले समाती, एकखुट्टे उफ्रँदै कुमकुम मात्र जुधाई खेलिने एक खेल (ककफाइट) । ~ टिमुर— ना॰ फल नलाग्ने एक प्रकारको टिमुर । ~ दमाहा— ना॰ नौमती बाजाहरूमा नगराका आकारका दुइटा दमाहामध्ये ठूलोचाहिँ दमाहा; बढी गर्जन गर्ने दमाहा । ~ पोथी— ना॰ १. पुरुष र स्त्री; भाले र पोथी । २. मिलेका लोग्ने स्वास्नी । ३. एकै पदार्थका दुई अवयव भएर एउटामा परेको छिद्रमा अर्को कुनै अवयव पसी लाग्ने कुनै पदार्थ (टाँक, ढिम्री इ॰) । ~ बाँस— ना॰ खँदिलो र मसिनो खालको एक जातको बाँस । ~ मादल— ना॰ आवाज केही गहिरो र मोटो हुने, अलि ठूलो आकारको मादल; पूर्वी मादल । ~ माहुरी— ना॰ काम नगरी खाने, कालो र अलि डल्लो देखिने माहुरी; डाइनो । ~ सातो— ना॰ डर वा आपत्ले मान्छेको होस गुम हुने अवस्था; ठूलो सातो । ~ सुन— ना॰ कानका लोतीमा लाइने लाम्चो र चुच्चो परेको सुनको एक प्रकारको गहना ।

भाव— ना॰ [सं॰] १. कुनै वस्तु वा विषयका अस्तित्वमा आउने, रहने वा प्रस्तुत हुने स्थिति वा तत्त्व; सत्ता; अस्तित्व । २. चिन्तन वा कल्पनातरङ्गका क्रममा मनमा उत्पन्न हुने कुनै भाव; विचार । ३. कथन वा लेखनको मुख्य अभिप्राय; आशय; तात्पर्य ४. देवताप्रतिको श्रद्धा; भावना; आस्था । ५. कसैले कुनै विषयमा व्याख्या वा सङ्केत गर्दा उत्पन्न हुने मानसिक प्रतिक्रिया । ६. भावभङ्गी; हाउभाउ; चेष्टा । ७. तीन भाव— स्थायी, व्यभिचारी र सात्त्विकमध्ये कुनै एक । ८. सङ्गीत, नृत्य, नाटक आदिमा विषयको अभिप्राय व्यक्त गर्नाका निम्ति स्वर, नेत्र, मुख आदिको आकार बदल्ने काम । ~ आमन्त्रण— ना॰ भावको आवाहन गर्ने वा भावप्रस्फुटन गराउने काम । —

क— वि॰ १. भाव भएको; भावले युक्त । २. रसको अनुभूति गर्न सक्ने; रसज्ञ । ना॰ ३. भाव; भावना । ४. साहित्य, सङ्गीत, कला आदिको मर्म ठम्याएर व्याख्या गर्न सक्ने व्यक्ति । ५. कविता, नाटक आदिको पाठक वा दर्शक । — गम्य— वि॰ भावनाबारा बुझ्न सकिने; जान्न योग्य । ~ चित्र— ना॰ विशेषतः कुनै आन्तरिक भाव व्यक्त गर्ने उद्देश्यले तयार गरिएको चित्र । ~ तत्त्व— ना॰ १. बौद्धिक पक्षभन्दा हार्दिक पक्ष प्रबल रहने तत्त्व; हार्दिक तत्त्व । २. कवितासृजनाका कल्पना, बुद्धि, कला र भाव चार तत्त्वमध्ये एक । ~ धरातल— ना॰ भावको आधार वा पृष्ठभूमि; भावभूमि ।

भावना— ना॰ [सं॰] १. अनुभव, स्मृति आदिबाट पैदा हुने मनोभाव; मनमा उत्पन्न हुने कुनै कल्पना, भाव वा विचार । २. ध्यान; चिन्तन । ३. कुनै देव वा पूज्य व्यक्तिप्रतिको श्रद्धा; आस्था । ४. प्रेम; अनुराग । ५. कुनै औषधी आदि अर्को कुनै तरल पदार्थमा मिलाई सो तरल पदार्थको केही सुगन्ध औषधीमा पनि आउने गरी खलमा घोट्ने काम; पुट । भाव नाटक/भाव नाट्य— ना॰ [सं॰] आङ्गिक अभिनयबारा अर्थ र तात्पर्य व्यक्त गरिने नाटक; भावप्रधान नाटक ।

भावनात्मक— वि॰ [सं॰] १. भावनासँग सम्बन्धित; भावनाले युक्त; भावनामय । २. सोचविचारसम्म भएको तर कार्यान्वयन भई नसकेको (योजना, काम इ॰) । — ता— ना॰ भावात्मक हुनाको भाव वा अवस्था ।

भावनामय— वि॰ [सं॰] १. भावनाले ओतप्रोत; भावनात्मक । २. तरल अनुभूतिले सिञ्चित (काव्य, कविता इ॰) । भाव पक्ष— ना॰ [सं॰] १. काव्यसाहित्यका कलापक्ष र भावपक्षमध्ये एक पक्ष । २. हृदयलाई प्रभावित पार्ने काव्यतत्त्व; हार्दिकता ।

भावपरक— वि॰ [सं॰] भावपक्ष प्रबल भएको; भावमूलक; भावात्मक । — ता— ना॰ भावपरक हुनाको भाव वा स्थिति । भाव प्रधान— वि॰ [सं॰] १. भावपक्षको तीव्रता वा प्रधानता रहेको । २. बाह्य वस्तुपक्षभन्दा अनुभूतिपक्ष प्रधान भएको । — ता— ना॰ भावप्रधान हुनाको भाव, गुण वा स्थिति । भाव बोधक— वि॰ [सं॰] भाव बुझाउने; भाव प्रकट गर्ने । भाव भक्ति— ना॰ [सं॰] १. देवता, गुरु आदिमा भक्तिको भाव प्रकट गर्ने काम; भक्तिभाव । २. आदर–सत्कार; सम्मान । भाव भङ्गी— ना॰ [सं॰] १. मनका भाव व्यक्त गर्ने शारीरिक चेष्टा वा मुद्रा । २. भाव वा अनुभूतिको प्रकटीकरण; भावको पोखाइ । भाव भूमि— ना॰ [सं॰] काव्य, नाटक आदिमा पाइने भावको आधार वा पृष्ठभूमि ।

भावमय— वि॰ [सं॰] भावयुक्त; भावात्मक । — ता— भावमय हुनाको गुण वा स्थिति । भाव मूलक— वि॰ [सं॰] भाव नै मूल रूपमा रहेको; बेसी भावात्मक । — ता— ना॰ भावमूलक हुनाको स्थिति वा अवस्था ।

भावयित्री— वि॰ [सं॰] भाव वा मर्मको बोध गराउने । ~ प्रतिभा— ना॰ काव्यको रसास्वादन गराउने प्रतिभा; प्रतिभाका दुई भेद— कारयित्री र भावयित्रीमध्ये एक । भाव वाचक— वि॰ [सं॰] व्याकरणमा कुनै कुराको भाव, गुण, धर्म आदि बुझाउने (संज्ञा, क्रिया इ॰); भावबोधक । भाव वाच्य— ना॰ व्याकरणमा क्रियाको साक्षात् उद्देश्य कर्ता वा कर्म नभई भाव अर्थात् क्रिया नै हुने, तीन प्रकारका वाच्य–कर्तृ, कर्म र भावमध्ये एक ।

भाववाद— ना॰ [सं॰] इन्द्रियग्राह्य दृश्यको सहज र सरल चित्रणलाई ज्ञानको सर्वोच्च रूपायन मान्ने, विज्ञानको समर्थन र तत्त्व– मीमांसाको खण्डन गर्ने एक दर्शन । > भाववादी— वि॰ भाववादको अनुसरण गर्ने; भाववादको अनुयायी । भाव व्यञ्जक— वि॰ [सं॰] भावपक्षको अभिव्यञ्जना गर्ने; भाव व्यक्त गर्ने ।

भावशबलता— ना॰ [सं॰] धेरै भावहरूको सामूहिक वा शृङ्खलाबद्ध वर्णन गर्दा पर्ने एक काव्यालङ्कार ।

भावशान्ति— ना॰ [सं॰] मनमा एकै चोटि नयाँ र प्रतिक¨ल भाव उदय हुँदा पर्ने एक काव्यालङ्कार । भाव शुद्धि— ना॰ [सं॰] मनको शुद्ध भावना; सद्भावना । भाव शून्य— वि॰ [सं॰] कुनै कामना वा भाव नभएको; अनासक्त । भाव सघनता— ना॰ [सं॰] भावको प्रगाढता; भावको प्रकर्ष ।

भावाकुलता— ना॰ [सं॰] प्रगाढ भावबाट मनमा हुने छटपटी ।

भावाडम्बर— ना॰ [सं॰] अनुपयुक्त रूपमा खोक्रो आवेगको प्रदर्शन र असंयम देखाउँदा हुने एक आडम्बर; एक किसिमको उदात्तविरोधी तत्त्व । > भावाडम्बरी— वि॰ भावाडम्बरमा लाग्ने; भावाडम्बरको तत्त्व भएको ।

भावातीत— वि॰ [सं॰] १. भाव वा कल्पनाले पनि ठम्याउन नसकिने; सोचाइभन्दा परको । २. योगशास्त्रका अनुसार भावनाभन्दा पर रहेको (तत्त्व वा ध्यान॰ ।

भावात्मक— वि॰ [सं॰] भाव प्रबल रूपमा रहेको; भावमूलक । — ता— ना॰ भावात्मक हुनाको स्थिति वा अवस्था ।

भावानुकूल— वि॰ [सं॰] भावको अनुक¨ल; भावसुहाउँदो ।

भावानुवाद— ना॰ [सं॰] छायानुवाद, शब्दानुवाद र भावानुवादमध्ये एक; भावलाई पछ्याएर गरिने अनुवाद ।

भावाभास— ना॰ [सं॰] १. साहित्यमा अनुपयुक्त ठाउँमा भाव देखाउने वा विशुद्ध रसावस्था प्राप्त गर्न नसक्ने काव्यदोषको अवस्था । २. वेश्या नायिकामा लज्जा र निम्न श्रेणीका व्यक्तिप्रति भक्ति देखाएमा हुने भावविशेषको आभास । ३. कल्पित वा बनावटी भाव ।

भावार्थ— ना॰ [सं॰] १. शब्दशब्दलाई अर्थ्याउन छाडेर सम्पूर्ण वाक्य वा अनुच्छेदको आशय मात्र प्रकट गरिएको अर्थ; तात्पर्यबोधक अर्थ ।

भावावेग— ना॰ [सं॰] कुनै भावले गर्दा हुने आवेगको स्थिति; भावको प्रबलता ।

भावावेश— ना॰ [सं॰] कुनै भावले गर्दा उत्पन्न हुने आवेशको स्थिति ।

भाविक— वि॰ [सं॰] १. स्वाभाविक; प्राकृतिक । ना॰ २. भावक; मर्मज्ञ । ३. भूत वा भविष्यत्कालको घटनालाई वर्तमानकालको घटनाजस्तै वर्णन गर्दा पर्ने एक अलङ्कार ।

भावित— वि॰ [सं॰] १. विचार गरिएको; ठम्याइएको । २. सम्मिश्रण भएको; मिलाइएको । ३. शुद्ध पारिएको; शोधित । ४. अन्य रस र भावहरूलाई समेत पूरक रूपमा प्रयोग गरिएको; पुट दिइएको । ५. सुगन्धित ।

भावी— ना॰ [सं॰] १. भविष्यत्काल; आउँदो समय । २. पछि गएर नभई नहुने कुरो; हुनेहुनामी । ३. भाग्य; तकदिर । वि॰ ४. भविष्यमा हुने; पछि हुने । ~ काण्ड— ना॰ बोटबिरुवाहरू बढेर आउँदा जमिनभन्दा माथि र हाँगा फाटेसम्मको भाग । ~ मूल— ना॰ बोटबिरुवाको जमिनमनिको मुख्य भाग; मूलजरो ।

भावुक— वि॰ [सं॰] १. मनमा कोमल भाव सहजसित सञ्चार हुने; सुकुमार हृदय भएको; कोमलचित्त । २. सहृदय, रसज्ञ । ३. राम्रो वा असल कुराको सोचविचार गर्ने; असल भावना लिने । —

ता— ना॰ भावुक हुनाको भाव वा अवस्था ।

भावोच्छलन— ना॰ [सं॰] भावको उच्छलन; भावातिरेक ।

भावोदय— ना॰ [सं॰] सन्दर्भित भावको समाप्तिपछि चमत्कारपूर्ण ढङ्गले अर्को भावको उदय भएको वर्णन गर्दा पर्ने एक अर्थालङ्कार ।

भावोद्दीपक/भावोद्रेक— वि॰ [सं॰] भावहरूलाई उत्पन्न र सक्रिय गराउने (तत्त्व॰; भावोत्तेजक; भावोत्पादक ।

भाव्य— वि॰ [सं॰] १. पछि हुने; भावी । २. भावना गर्न लायक; विचारणीय ।

भाषण— ना॰ [सं॰] १. आमसभा वा यस्तै अन्य जमघटमा कुनै विषयका बारेमा सविस्तार गरिने व्याख्यान; वक्तव्य; प्रवचन । २. बातचित; छलफल; कुराकानी । ~ कला— ना॰ सभा, गोष्ठी, जमघट आदिमा कुनै विषयमा धाराप्रवाह वक्तव्य दिने कुशलता वा शिल्प; व्याख्यान–शिल्प । ~ स्वतन्त्रता— ना॰ विशेषतः राजनीतिक, धार्मिक, सामाजिक आदि विषयमा सर्वसाधारणका अगाडि आ६नो मनको विचार प्रकट गर्न राज्य वा सरकारबाट प्राप्त हुने स्वतन्त्रता; वाक्स्वतन्त्रता ।

भाषा— ना॰ [सं॰] १. मनका भाव या विचार अरूछेउ प्रकट गर्ने सार्थक शब्द वा वाक्यहरूको समूह; आशय वा भाव व्यक्त गर्ने सार्थक ध्वनिसमूह; वाणी; बोली । २. व्यक्तिविशेषले लेख्ने र बोल्ने ढङ्ग; शैली । ३. कुनै देशका बासिन्दाले बोलचाल गर्ने साहित्ययुक्त प्रचलित शब्दावली । ४. वाग्देवी; सरस्वती । ५. वाणीका चार रूप— परा, पश्यन्ती, मध्यमा र वैखरी । ६. परिभाषा; लक्षण । ७. कुराकानी; बातचित । — गत— वि॰ भाषासँग सम्बन्धित; भाषाको । ~ तत्त्व— ना॰ भाषाका ध्वनि, अर्थ, रूप आदि आवश्यक तत्त्व; भाषाविज्ञान । ~ तात्त्विक— वि॰ भाषातत्त्वसँग सम्बन्धित; भाषातत्त्वको । ~ पुरातत्त्व— ना॰ भाषाका सहायताले त्यस भाषाका वक्ताहरूको प्राचीन इतिहासमा प्रकाश पार्ने विषय । > भाषानुवाद— ना॰ कुनै एक भाषाबाट अर्को भाषामा गरिने अनुवाद । भाषान्तर— ना॰ १. एक भाषाबाट अर्को भाषामा गरिने अनुवाद; भाषानुवाद । २. अर्को भाषा; पृथक् भाषा । ~ विज्ञान— ना॰ भाषाको उत्पत्ति, विकास, परिवार, संरचना, परिवर्तन आदिलाई सूक्ष्म किसिमले अध्ययन गरिने शास्त्र; भाषाशास्त्र । — विद्— वि॰ कुनै भाषा वा भाषाको सैद्धान्तिक ज्ञानका बारेमा गहिरो अध्ययन भएको (व्यक्ति॰; भाषाविशेषज्ञ । ~ विशेषज्ञ— वि॰ १. भाषाको बारेमा गहिरो ज्ञान भएको; भाषाको विभिन्न पक्षीय अध्ययनमा निपुण; भाषाविद् । २. विभिन्न भाषाहरूको ज्ञाता । — वेत्ता— वि॰ भाषाविद् । ~ शास्त्र— ना॰ भाषाविज्ञान । — सम— ना॰ एउटै वाक्यमा एकै अर्थ बुझाउने विभिन्न भाषाका शब्दहरूको योजना गर्दा हुने एक अर्थालङ्कार । ~ सम्पादन— ना॰ लिखित अभिव्यक्तिको हिज्जे, वाक्यगठन तथा प्रस्तुतीकरण मिलेनमिलेको हेरी वा काटछाँट गरी प्रकाशनयोग्य बनाउने काम ।

भाषिक— वि॰ [सं॰] भाषासम्बन्धी; भाषामा पाइने; भाषाको । ~

समुदाय— ना॰ कुनै एक भाषा बोल्ने मान्छेहरूको समाज; समान भाषा बोल्ने मानवसमाज ।

भाषिका— ना॰ [सं॰] कुनै एक भाषिक समुदायभित्र ध्वनि, उच्चारण र संरचनागत क्षेत्रीय विभेदका आधारमा देखिने भेदउपभेद; कुनै पनि भाषाको क्षेत्रीय भेद ।

भाषित— वि॰ [सं॰] १. भनिएको; कथित । ना॰ २. भनाइ; बोली ।

भाषी— वि॰ [सं॰] १. कुनै शब्दको पछिल्तिर गाँसिएर बोल्ने, भन्ने अर्थ बुझाउने उत्तरपद (जस्तै— नेपालीभाषी; चेपाबभाषी, कटुभाषी, मृदुभाषी इ॰) । २. बोल्ने; वक्ता ।

भाष्य— ना॰ [सं॰] १. सूत्र वा मूल ग्रन्थका आधारमा गरिएको व्याख्या; विवृति; विवरण । २. टीका; व्याख्या । वि॰ ३. भन्न वा बोल्न योग्य । — कार— ना॰ भाष्यको रचना गर्ने; व्याख्याता; टीका–लेखक ।

भास्–नु१— स॰ क्रि॰ [सं॰ भ्रंश+नु] जग्गाजमिनको माटो झिकेर गहिरो पार्नु; गहिथ्याउनु; खाल्टो पार्नु ।

भास्–नु२— अ॰ क्रि॰ [सं॰ भास्+नु] १. कुनै भावना स्फुरण हुनु; मनमा उब्जनु । २. ज्ञान हुनु; बोध हुनु । ३. प्रतीत हुनु; भान हुनु ।

भास१— ना॰ [सं॰ भ्रंशे १. भासिने खालको फुको वा खुकुलो ठाउँ; गाडिने ठाउँ । २. सिमसार; सिम । ३. धाप; दलदल ।

भास२— ना॰ [सं॰] १. प्रकाश; दीप्ति; किरण । २. कालिदासभन्दा पहिलेका एक प्रसिद्ध संस्कृतका नाटककार । ३. सेतो एक जातको गिद्ध पक्षी । ४. इच्छा ।

भासभुस— क्रि॰ वि॰ [सं॰ भस्म+भुस] १. कुनै कामकुरो त्यसै बिलाएर वा हराएर; फासफुस । २. एक्कासि निभ्ने गरी । >

भासभुसे— वि॰ नगण्य; साधारण; चानचुने ।

भासमान— वि॰ [सं॰] १. उज्ज्वल; प्रकाशमान । २. थाहा पाइएको; विज्ञात । ना॰ ३. सूर्य ।

भासित— वि॰ [सं॰] १. विचार वा कल्पनामा फुरेको । २. चम्किलो; प्रकाशमान ।

भासिनु— अ॰ क्रि॰ [भास्+इ+नु] १. जमिनको सतह अझै तलतिर दबिनु; गाडिनु । २. हिलो, धाप, खाडी आदिमा डुब्नु; गड्नु । ३. पतन हुनु; उँधो लाग्नु । ४. भास्ने होइनु । ५. विदेश पस्नु ।

भासे— वि॰ [सं॰ भाषा+ए] भाषासम्बन्धी; भाषा बोल्ने ('दो' का साथ सीमित, जस्तो— दोभासे॰ ।

भासेभुसे— वि॰ [भासभुस+ए] विशेष प्रकारको नमानिने; चानचुने; भारेभुरे ।

भास्कर— ना॰ [सं॰] १. सूर्य । २. बाह्रौँ शताब्दीका अन्तमा जन्मेका ज्योतिषशास्त्रका एक प्रकाण्ड आचार्य; भास्कराचार्य । ३. अग्नि । ४. वीर । ५. सुवर्ण । ६. आँकको बोट । ७. महादेव ।

भास्कर्य— ना॰ [सं॰] धातु, पत्थर आदिको मूर्ति बनाउने कला; मूर्तिकला ।

भास्वत्— वि॰ [सं॰] १. चहकिलो; उज्ज्वल, दीप्तिमान् । ना॰ २. सूर्य । ३. चमक; दीप्ति ।

भास्वती— ना॰ ज्योतिषविषयक ग्रन्थ (वि॰.सं॰ १४५७ तिर अनुवाद गरिएको नेपालीको सर्वप्राचीन ग्रन्थ) ।

भास्वर— वि॰ [सं॰] १. चहकिलो; चम्किलो; दीप्तिमान् । ना॰ २. सूर्य । ३. दिन ।