नेपाली शब्दसमूह ३७ पर

मुखपृष्ठ

पर्–नु— अ॰ क्रि॰ [सं॰ पतने १. खस्नु; झर्नु; गिर्नु । २. आइलाग्नु । ३. संयुक्त हुनु; मिल्नु । ४. आवश्यक हुनु; जरुरत हुनु । ५. बल्नु, सल्कनु । ६. संयोग हुनु; जरुरत हुनु । ७. ठीकठाक हुनु; तयार हुनु । ८. कुनै काम गर्ने स्थिति हुनु ।

परःपुंसा— ना॰ [सं॰] आ६ना पतिदेखि असन्तुष्ट भएर परपुरुषसँग शारीरिक सम्बन्ध राख्ने आइमाई ।

परःश्व— क्रि॰ वि॰ [सं॰] पर्सि; भोलिको भोलि वा निपर्सिको हिजो ।

पर— पू॰ स॰ [सं॰] १. शब्दको आरम्भमा जोडिएर आफूदेखि भिन्न, पराई, अर्काको, पछिको आदि जनाउने पूर्वसर्ग (परदेश, परतन्त्र, परलोक इ॰) । प॰ स॰ २. शब्दका अन्तमा लागेर निमग्न, तल्लीन, उद्यत आदि अर्थ बुझाउने एक प्रत्यय (स्वार्थपर, तत्पर इ॰) । वि॰ ३. पराई; अर्को; भिन्न । क्रि॰ वि॰ ४. टाढा; दूर ।

परक— प॰ स॰ [सं॰] शब्दका अन्तमा गाँसिई पछि लागेर, सम्बन्धित आदि अर्थ बुझाउने एक प्रत्यय (जस्तै— बुद्धिपरक, भावपरक, वस्तुपरक इ॰) ।

परकम्प— ना॰ [सं॰] ठूलो भूकम्प भइसकेपछि फेरि–फेरि हुने ससाना कम्प । परकाय प्रवेश— ना॰ [सं॰] १. योगबलबारा अर्काको मृत शरीरमा आ६नो आत्माको प्रवेश गराउने काम वा साधन । २. मरेका मान्छेलाई आ६नो आत्मा दिएर बचाउने र आफू मर्ने यौगिक विधि ।

परकीय— वि॰ [सं॰] अर्कासँग सम्बन्ध रहेको; अर्काको; अन्य जनको; पराईको । > परकीया— ना॰ १. गुप्त तबरले परपुरुषसित प्रेम गर्ने नायिका; नाट्यशास्त्रअनुसार नायिकाका मुख्य दुई भेदमध्ये एक । २. अर्काकी पत्नी; परस्त्री; परनारी ।

परको— वि॰ [पर+को] टाढाको; बिरानो; नाता सम्बन्ध नलाग्ने । स्त्री॰ परकी ।

परक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ परक+क] १. कुनै वस्तु निमोठिने गरी बटारेर । २. प्राणी आदिको मुन्टो बटारिने किसिमले । ३. तेल, घिउ आदिमा तरकारी आदि भुट्ताको आवाज निक्लने गरी । ४. चाम्रो वस्तु (उखु, मकैको ढोड आदि॰ भाँचिने वा भाँच्ने किसिमले ।

परक्षेत्र— ना॰ [सं॰] १. पराईको वा अर्काको शरीर । २. अर्काको जग्गाजमिन । ३. अर्काकी स्वास्नी; परस्त्री ।

परख— ना॰ [ परीक्खण < सं॰ परीक्षणे कुनै वस्तुमा रहेको गुणदोष, राम्रोनराम्रो आदि हेर्ने, जाँच्ने वा पर्गेल्ने काम; परीक्षा; पारख । > परखिया— ना॰ सातसाले क्रान्तिपूर्व तराईका मालअड्डाको नौसिन्दाभन्दा तलको अनि लेखनदासभन्दा माथिको कर्मचारी ।

परगन्ना— ना॰ [फा॰ पर्गने प्रशासकीय दृष्टिले धेरै मौजा मिलाएर बनेको इलाका; भूमिप्रशासन लागू हुनुभन्दा पहिले तराईका मौजे, तप्पालाई दिइएको संज्ञा; प्रगन्ना ।

परगेल्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ परिग्रहणे १. मिसिएको वा छासमिस भएका धेरै वस्तुको समूहबाट प्रत्येक वस्तु अलग–अलग छुट्ट्याउनु; छान्नु । २. केलाउनु; अनावश्यक वस्तुलाई ६याँक्ने र आवश्यक वस्तुलाई राख्ने काम गर्नु । ३. नाउँ काढेर बोलाउनु; नाउँ किट्नु । > परगेलाइ— ना॰ परगेल्ने क्रिया वा प्रक्रिया ।

परगेलाइनु— क॰ क्रि॰ परगेल्न लाइनु । परगेलाउनु— प्रे॰ क्रि॰ परगेल्न लाउनु । परगेलाहट— ना॰ परगेल्ने स्थिति, क्रिया वा प्रक्रिया । परगेलिनु— क॰ क्रि॰ परगेल्ने काम गरिनु ।

परचक्र— ना॰ [सं॰] १. शत्रुको राष्ट्र वा सेना । २. शत्रुको आक्रमण । ३. शत्रुको कूटनैतिक चाल । > परचक्री— वि॰ १. अर्को; पराई । ना॰ २. आफन्तदेखि अतिरिक्त व्यक्ति; पराई मानिस ।

परच्छन्द— वि॰ [सं॰] अर्काका अधीनमा रहेको; पराधीन; परतन्त्र । श्र परच्छन्दानुवर्ती— वि॰ अर्काका इच्छाअनुसार काम गर्ने; अर्काको इसारामा नाच्ने; पराधीन; परमुख ।

परजात— वि॰ [सं॰] १. अर्काबाट उत्पन्न भएको; अन्यज । २. अर्कोबारा पालिएको । ना॰ ३. नोकर; कमारो । ४. कोइली । ५. झड्केलो सन्तान; क्षेत्रज ।

परजीवी— वि॰ [सं॰] १. अरूका भरमा बाँच्ने; अर्काका आश्रयमा रहेको । २. आ६नो स्वतन्त्र जरा नहुने (आकाशबेली॰ र भए पनि अरू वृक्षको बोक्राबाट रस चुसी बाँच्ने (सुनाखरी आदिझैँ वनस्पति) । ~ कीटाणु— ना॰ अन्य प्राणीको शरीरको रगत आदि चुसेर बाँच्ने जुम्रा, चमजुम्रा, जुका, किर्ना आदिजस्ता कीटाणु ।

परञ्च— अव्य॰ [सं॰] १. अरू पनि; फेरि पनि; अझ पनि । २. तर पनि; तापनि ।

परञ्जय— वि॰ [सं॰] १. शत्रुलाई जित्ने; शत्रुलाई हराउने । ना॰ २. वरुण ।

परतः— क्रि॰ वि॰ [सं॰] १.अर्कासितबाट; अर्काबाट; अरूबाट । २. शत्रुबाट । ३. भविष्यमा; पछि ।

परत— ना॰ [सं॰ पत्रे पृथ्वीको बाहिरी खँदिलो तह; भूतल ।

परतन्त्र— वि॰ [सं॰] अर्काका अधीनमा रहेको; स्वतन्त्र हुन नपाएको; पराधीन ।

परतिर— क्रि॰ वि॰ [पर+तिर] कथ्य॰ पल्तिर पनि । १. वरको विपरीतपट्टि; उतातिर; त्यतातिर । २. टाढा; अलग्ग ।

परत्र— क्रि॰वि॰ [सं॰] १. अर्का ठाउँमा; अन्य स्थानमा; अन्यत्र । २.परलोकमा; दोस्रो कल्पित लोकमा । ३. पछि; भविष्यमा । ना॰ ४. परलोक; पुनर्जन्म ।

परथन— ना॰ [पथार+अन] रोटी बेल्दा लगाउने फुको पीठो ।

परदारा— ना॰ [सं॰] अर्काकी स्त्री; पराई स्वास्नीमान्छे; परस्त्री । >

परदारी— वि॰ परस्त्रीसँग गमन गर्ने; व्यभिचारी; नाठो ।

परदेवता— ना॰ [सं॰] १. परमात्मा; परब्रह्म । २. विजातिको देउता ।

परदेश— ना॰ [सं॰] १. आ६नो देशदेखि भिन्न देश; अर्काको देश; विदेश । २. शत्रुको देश । ३. आफू बसेका ठाउँदेखि टाढाको ठाउँ; दूर देश । ~ सेवा पदक— ना॰ २०२० साल पौष ११ गते संस्थापित, संयुक्त राष्ट्रसङ्घका आह्वानमा वा मित्रराष्ट्रको सहायतार्थ परदेशमा गएर सैनिक सेवा गर्ने नेपाली सैनिकलाई प्रदान गर्ने गरिएको एक राष्ट्रिय पदक । > परदेशी— वि॰ १. परदेशमा रहने; परदेशको रू २. अर्काका देशमा रहने; विदेशमा बस्ने; विदेशी ३. प्रवासमा रहने; प्रवासी । ना॰ ४. परदेशबाट फर्केर आएको व्यक्ति ।

परद्रोह— ना॰ [सं॰] अरूको रिस गर्ने काम; अर्कासँगको वैरभाव । श्र परद्रोही— वि॰ अरूको रिस गर्ने; अर्कासँग वैरभाव राख्ने ।

परधन— ना॰ [सं॰] अर्काको धन; पराईको सम्पत्ति ।

परधर्म— ना॰ [सं॰] आफूले मानिआएदेखि भिन्न धर्म; अर्काको धर्म; इतरधर्म, अन्य धर्म ।

परधाम— ना॰ [सं॰] १. वैकुण्ठ । २. परमेश्वर । ३. विष्णु ।

परन्तु— संयो॰ [सं॰] १. पहिलो कथनको विरोध दर्साउने सम्बन्धमा आउने संयोजक; तर; किन्तु । ना॰ २. अन्त । ३. आखिरको समय; अन्तिम समय ।

परपक्ष— ना॰ [सं॰] १. अर्काको ओड वा पक्ष; विरोधी पक्ष । २. विरोधी मत; विरोधी पक्षको मत । — ग्राही— वि॰ १. आ६नो दल वा पक्ष छाडेर दोस्रो दल वा पक्ष ग्रहण गर्ने । ना॰ २. आ६नो विश्वास वा सिद्धान्त त्यागेर अर्काको विचार वा सिद्धान्त ग्रहण गर्ने व्यक्ति ।

परपजनी— ना॰ [(बि॰) पजनी] पजनी र सोसँग सम्बन्धित सरुवा, बढुवा, खोसुवा आदि कारबाई; पुनर्गठन ।

परपर— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ पर्+अ (बि॰)] १. खारिएका तेल वा घिउमा तरकारी आदि भुट्दा शब्द आउने किसिमले । २. धमाधम निमोठ्ने वा बटार्ने गरी । ३. बिँगठिने चालसँग । ४. टिमुर आदि खाँदा जिब्रामा हलुको पीडा हुने किसिमले । ना॰ ५. त्यस्तो शब्द वा पीडा । > परपरती— क्रि॰ वि॰ अझै परपर हुने गरी । परपराइ— ना॰ परपर ध्वनि उत्पन्न हुने वा परपर पीडाको अनुभव हुने क्रिया–प्रक्रिया ।

परपराइनु— क॰ क्रि॰ १. परपरती बटारिनु । २. परपरती भुटिनु । अ॰ क्रि॰ ३. परपर पीडाको अनुभव होइनु ।

परपराउनु— स॰ क्रि॰ १. परपरती भुट्नु वा बटार्नु । अ॰ क्रि॰ २. परपरको अनुभव हुनु ।

परपरागण— ना॰ [सं॰] एउटा फूलको शुक्रकीट अर्का फूलको डिम्बसँग मिलेर बीजाणु बन्ने प्रक्रिया ।

परपराहट— ना॰ [परपर+आहट] परपराउने स्थिति, क्रिया वा प्रक्रिया ।

परपरि–नु१— अ॰ क्रि॰ [परपर+इ+नु] १. एक–अर्कोसँग नमिल्ने हुनु; बाउँठिनु; बिभिन्डिनु । २. परपर हुनु; टाढिनु ।

परपरि–नु२— अ॰ क्रि॰ [परपर+ई+नु] परपथ्याउनु ।

परपरी— क्रि॰ वि॰ [परपर+ई] परपर; परपरती ।

परपरे— वि॰ [परपर+ए] परपर गर्ने; बिँगठिने चालको ।

परपरै— क्रि॰ वि॰ [पर+पर+ऐ] १. छेउमा नपरी; टाढटाढै । २. पृथक्–पृथक् ।

परपथ्याइ— ना॰ [रू परपरि -+याइ॰] परपरिने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] परपथ्याइ— ना॰ परपथ्याउने क्रिया वा प्रक्रिया ।

परपथ्याइनु— अ॰ क्रि॰ १. जिब्रामा हलुको पीडा होइनु; रमरम भइनु । क॰ क्रि॰ २. परक्क परिनु; दोबारिनु; परपरती भुटिनु ।

परपथ्याउनु— अ॰ क्रि॰ १. टिम्बुर, पिरिया आदि खाँदा जिब्रामा हलुको पीडा हुनु; एक किसिमको पिरो अनुभव हुनु; रमरमी लाग्नु । स॰ क्रि॰ २. परपरती बटार्नु वा निमोठ्नु । > परपथ्याहट— ना॰ परपथ्याउने क्रिया वा प्रक्रिया; परपथ्याइ ।

परपाक— ना॰ [सं॰] १. अर्काका निम्ति वा पञ्चमहायज्ञका निम्ति पकाइने खानेकुरो । २. अर्काले पकाएको खानेकुरो ।

परपीडक— वि॰ [सं॰] १. अर्कालाई शारीरिक वा मानसिक रूपमा दुःख दिने; अर्कालाई खूबसँग सताउने । ना॰ २. अर्कालाई पिर्ने व्यक्ति ।

परपीडन— ना॰ [सं॰] अर्कालाई शारीरिक वा मानसिक दुःख दिने काम; अर्कालाई सताउने वा सास्ती दिने क्रिया ।

परपुरुष— ना॰ [सं॰] १. सर्वसाधारण मानिसमा भन्दा गुण, शक्ति आदि बढ्ता भएको व्यक्ति; सर्वश्रेष्ठ पुरुष; परमात्मा । २. आ६नो लोग्नेबाहेकको अन्य पुरुष; नाठो ।

परप्रपौत्र— ना॰ [सं॰] पनातिको छोरो; जनजाति ।

परबर— ना॰ [सं॰ पटोले दाँती परेका, मुटुका आकारका पात हुने, सेतो फूल फुल्ने, लहरामा फल्ने र गोलकाँक्रीका जस्ता डोला कोसा हुने, तरकारी खाइने, प्रसिद्ध फलविशेष । (आयुर्वेदमा यसको पात पित्तनाशक र पुष्टिकारक बताइएको छ ।) ।

परबस्ती— ना॰ [फा॰ परवरिशे १. पालनपोषण; सम्भरण; सम्भार । २. जीवनवृत्ति; जीवननिर्वाह ।

परब्रह्म— ना॰ [सं॰] १. निर्गुण, निराकार र उपाधिरहित ब्रह्म । २. ईश्वरको परम सत्ता । पर भाग्योपजीवी— वि॰ [सं॰] अर्काको कमाइ वा अन्न खाएर जीविका गर्ने; अर्काको कामबाट जीवननिर्वाह गर्ने ।

परम— वि॰ [सं॰] १. सबभन्दा पहिलेको; आदिको; आद्य । २. सबभन्दा उत्तम; उत्कृष्ट । ३. सबैभन्दा प्रधान; सर्वप्रमुख । ४. सबैभन्दा ठूलो वा सानो; अति धेरै वा कम । ~ गति— ना॰ लोकविश्वासअनुसार मरेपछि पाइने सबभन्दा उच्च स्थिति; मोक्ष । ~ तत्त्व— ना॰ मूलतत्त्व; ब्रह्मा । ~ धाम— ना॰ १. सर्वश्रेष्ठ स्थान; स्वर्ग; वैकुण्ठ । २. परलोक । ३. मृत्यु; मरण । ~ पद— ना॰ १. सबैभन्दा उच्च पद वा स्थान; सर्वोत्तम स्थान । २. मुक्ति; मोक्ष । ~ पिता— ना॰ संसारको सबैभन्दा ठूलो मानिने ईश्वर; परमेश्वर । ~ पुरुष— ना॰ सबभन्दा ठूलो, समर्थ पुरुष; परमेश्वर; विष्णु । — भट्टा— ना॰ प्राचीन कालमा कमारा–कमारी किनबेच गर्दा बेच्नेले किन्नेलाई बेचबिखनको बेहोरा लेखी दिने कागत । ~ भट्टारक— ना॰ ठूला राजामहाराजाहरूले पाउने एक प्राचीन उपाधि । ~ भट्टारक महाराजाधिराज— ना॰ लिच्छविकालका राजाहरूलाई विभूषित पार्ने र सम्मान जनाउने शब्द वा प्रशस्ति ।

परमर्मज्ञ— वि॰ [सं॰] अर्काको मर्म जान्ने; अर्काको दुःख बुझ्ने ।

परमर्षि— ना॰ [सं॰] सबभन्दा ठूला ऋषि; महर्षि । परम सत्ता— ना॰ [सं॰] १. अनियन्त्रित शक्ति वा अधिकार; पूर्ण तथा अबाध सत्ता । २. अधिनायक । ३. अधिनायकत्व ।

परमहंस— ना॰ [सं॰] १. सन्न्यासीहरूमध्ये माथिल्लो तहको चाहिँ वर्ग वा पद । २. महात्मा । ३. परमेश्वर ।

परमाकर— ना॰ [सं॰] सबभन्दा उत्तम अक्षर; ॐ (ओंम्॰; प्रणव; ओंकार ।

परमाङ्गना— ना॰ [सं॰] असल शील–स्वभाव भएकी नारी; उत्तम स्त्री ।

परमाङ्गी— ना॰ [फा॰ फरमानगी] १. राजाको वा सरकारी उच्च अधिकारीको आज्ञा; प्रमाङ्गी । २. आज्ञा; आदेश; अनुमति ।

परमाणु— ना॰ [सं॰] १. कुनै पदार्थको अत्यन्त सूक्ष्म कण; अति सानो कण । २. कुनै भौतिक पदार्थको निर्माण गर्ने सबभन्दा सूक्ष्म तत्त्व । ३. वास्तु वा मूर्तिमा प्रयोग हुने सबभन्दा सानो नापो । ~ बम— ना॰ परमाणुका रचनामा निहित शक्तिलाई एकत्रित गरी तयार गरिएको शक्तिशाली बम । — वाद— ना॰ संसारको सम्पूर्ण शक्ति परमाणुबाटै बनेको हो भनी भन्ने एक दार्शनिक सिद्धान्त । — वादी— वि॰ परमाणुवादको अनुयायी ।

परमात्मा— ना॰ [सं॰] परब्रह्म वा परमेश्वर ।

परमादेश— ना॰ [सं॰] १. तल्लो अदालत, संस्था, अधिकारी आदिलाई कुनै विशिष्ट काम गर्न वा नगर्नका निम्ति सर्वोच्च अदालतले दिने आदेश ।

परमाधिकार— ना॰ [सं॰] सर्वोच्च शासकले मात्र प्रयोग गर्न सक्ने विशिष्ट अधिकार । > परमाधिकारी— ना॰ परमाधिकारप्राप्त व्यक्ति ।

परमाधिपति— ना॰ [सं॰] राष्ट्रको सर्वोच्च अधिपति (राजा, राष्ट्रपति, अध्यक्षमण्डलको सभापति इ॰) । > परमाधिपत्य— ना॰ परमाधिपतिको दायित्व, पद वा अधिकार ।

परमानन्द— ना॰ [सं॰] १. ब्रह्माको साक्षात्कार वा त्यसका ज्ञानको सुख; ब्रह्मानन्द । २. परब्रह्म; ईश्वर । ३. अत्यन्त आनन्द; अति सुख ।

परमायु— ना॰ [सं॰] जीवशास्त्रले बताएको पूर्ण आयु; जीवनको सर्वाधिक आयु । (मान्छेको परमायु १०) वर्ष मानेर नेपाली समाजमा आसिक दिँदा बीसासय (एक सय बीस वर्ष॰ आयु होस् भनिन्छ ।)

परमार्थ— ना॰ [सं॰] १. सबैभन्दा महत्त्वको विषय वा अर्थ । २. मोक्ष; मुक्ति । ~ सत्य— ना॰ सबैभन्दा ठूलो सत्य; ईश्वरसिद्ध सत्य । — वादी— वि॰ वेदान्ती; तत्त्वज्ञ । > परमार्थी— वि॰ परमार्थमा लागेको; मोक्षार्थी ।

परमासन— ना॰ [सं॰] राजाका अध्यक्षतामा बस्ने माथिल्लो तहको विशेष इजलास ।

परमुखापेक्षी— वि॰ [सं॰] आफूले परिश्रम वा कुनै उद्योग नगरीकन अर्काकै परिश्रम वा उद्योगबाट जीवननिर्वाह गर्ने; अर्काका भरमा बाँच्ने; परजीवी ।

परमेश्वर— ना॰ [सं॰] १. संसारको सृष्टि, स्थिति र संहारको कारण वा कर्ता मानिने परब्रह्म; सगुण ब्रह्म; परमात्मा । २. विष्णु । ३. शिव । > परमेश्वरी— ना॰ १. सृष्टि, स्थिति र प्रलयकी कारिणी देवी; दुर्गा; महामाया । २. परमेश्वरको शक्ति; आदिशक्ति । वि॰ ३. परमेश्वरसम्बन्धी ।

परमेष्ठी— ना॰ [सं॰] १. सृष्टिकर्ता ब्रह्मा । २. संहारकर्ता शिव । ३. अग्निदेव ।

परम्पद— ना॰ [सं॰] हे॰ परमपद ।

परम्परा— ना॰ [सं॰] १. पहिलेदेखि चलिआएको रीतिथिति; अविच्छिन्न रूपले चलिआएको क्रम वा सिलसिला; प्रथा; रूढि । २. क्रमबद्ध समूह; पङ्क्ति । ३. पद्धति; प्रणाली; अनुक्रम । ४. वंश; सन्तति । — गत— वि॰ १. परम्परादेखि चलिआएको; पहिलेदेखि हुँदै आएको । २. क्रमैसँग आएको; क्रमागत । >

परम्परित— वि॰ परम्परा भएको; सिलसिला भएको; क्रमैसँग रहेको । ~ रूपक— ना॰ साहित्यमा एउटालाई गरेको आरोप अर्कामा पर्न जाँदा हुने रूपक अलङ्कारको एक भेद ।

परराष्ट्र— ना॰ [सं॰] १. एक राष्ट्रको दृष्टिमा अर्को राष्ट्र; आ६नो देशभन्दा भिन्दै देश; अर्को देश । २. मित्रराष्ट्र; विदेश । ~

नीति— ना॰ एक राष्ट्रले अर्का राष्ट्रसँग व्यवहार गर्दा तथा पारस्परिक सम्बन्ध राख्दा अँगालिने नीति वा सिद्धान्त । ~

मन्त्रालय— ना॰ परराष्ट्रसम्बन्धी मामिलाको काम गर्न परराष्ट्रमन्त्रीका मातहतको कार्यालय; विदेशमन्त्रालय ।

परल— वि॰ [पर्+अल] १. परिरहेको; मिल्किरहेको । २. परेको; तयार गर्दा वा किन्दा लागेको -लागत वा मूल्य) ।

परलोक— ना॰ [सं॰] १. धर्म तथा पुराणअनुसार, मरेपछि प्राणीको आत्मा गएर रहने ठाउँ; स्वर्ग । २. मृत्यु; मरण । ~ गमन— ना॰ परलोकको यात्रा; मृत्यु; मरण । ~ प्राप्ति— ना॰ परलोकवास । —

वास— ना॰ मृत्यु; मरण । — वासी— वि॰ परलोक भएको; मरेको; परलोकमा बस्ने ।

परवर— वि॰ [फा॰ पर्वरे संरक्षण गर्ने; पालन गर्ने । (यो शब्दका अन्तमा आउँछ,जस्तै— गरिबपरवर॰ ।

परवर्ती— वि॰ [सं॰] पछि हुने; पछि रहने; पछिल्ला काँटको ।

परवश— वि॰ [सं॰] अर्काका अधीनमा रहेको; पराधीन; परतन्त्र । —

ता— परवश हुनाको भाव वा स्थिति; पराधीनता ।

परवाद— ना॰ [सं॰] १. पहिलेदेखि चलेर आएको हल्ला; जनश्रुति; किंवदन्ती । २. अपवाद; निन्दा ।

परवाह— ना॰ [फा॰ परवो हे॰ पर्बाह ।

परशु— ना॰ [सं॰] बन्चरो; कुठार । — राम— ना॰ विष्णुका दस अवतारमध्ये छैटौँ अवतार मानिने एक ऋषि; भृगुवंशी जमदग्नि ऋषिका छोरा ।

परसर्ग— ना॰ [सं॰] आफू एक्लैमा स्वतन्त्र अर्थ नहुने तर कुनै धातु वा प्रातिपदिकका पछाडि गाँसिँदा विशेष अर्थ बुझाउने प्रत्ययधर्मी पद ।

परस्त्री— ना॰ [सं॰] आ६नी पत्नीबाहेककी अन्य स्त्री; पराईकी स्त्री । ~ गमन— ना॰ अर्काकी स्त्रीसँग समागम गर्ने काम; नाठोगिरी ।

परस्थानीय— वि॰ [सं॰] १. परतिर रहने; पल्लापट्टि रहने; पछाडि रहने । २. अर्काका स्थानको; अर्काको ठाउँसम्बन्धी । ~ प्रजाति— ना॰ परस्थानमा रहने प्राणी वा वनस्पतिको सानो उपजाति ।

परस्पर— क्रि॰ वि॰ [सं॰] १. आफू–आफूमा; एक–अर्काका साथ; आपस–आपसमा । ना॰ २. आफूआफू; आफन्त; आपस । —

ता— ना॰ १. दुई बिन्दु वा वस्तुका मिल्दाजुल्दा लक्षण वा विशेषता । २. मेल; मिलाप । > परस्परोपमा— ना॰ अर्को उपमा नराखी उपमेयलाई नै उपमानको रूपमा देखाउँदा हुने उपमा अलङ्कारको एक भेद; उपमेयोपमा ।

परस्व— ना॰ [सं॰] अर्काको सम्पत्ति; अरूको धन; परद्रव्य ।

परहित— ना॰ [सं॰] अर्काको भलाइ; पराईको कल्याण । > परहितैषी— वि॰ परहित गर्ने; अरूको भलाइ चाहने ।

परहेज— ना॰ [फा॰ फरहेजे बिरामीले हानिकारक वस्तु नखाने वा मुख बार्ने काम; पथपरहेजमा रहने काम; कुपथ्य सेवन नगर्ने काम; खानेकुराको बारना । > परहेजी— वि॰ परहेजमा रहने; स्वास्थ्यका लागि अहित हुने कुराबाट जोगिने; मुख बार्ने ।

परा— उप॰ [सं॰] १. शब्दका अगाडि रहेर अर्को, टाढा, अगिल्तिर, ठूलो आदि अर्थ प्रकट गर्ने उपसर्ग (जस्तै— पराक्रम, पराकाष्ठा, पराजय, परामर्श इ॰) । ना॰ २. चार प्रकारका वाणीमध्ये मूलाधारमा रहेको नादरूपी पहिलो वाणी । ३. ब्रह्मविद्या । ४. गङ्गा ।

पराइ— ना॰ [रू पर् -+आइ॰] पर्ने क्रिया वा प्रक्रिया [ > ] पराइनु— क॰ क्रि॰ पर्न लगाइनु; पर्ने पारिनु ।

पराई— वि॰ [प्रा॰ परय < सं॰ परके १. आफूदेखि बाहेकको; अर्को; बिरानो । ना॰ २. आफन्तबाहेकको व्यक्ति; परचक्री ।

पराउ–नु— प्रे॰ क्रि॰ [पर्+आउ+नु] १. पर्न लाउनु; पर्ने पार्नु । ृपार्+आउ+नु] २. पार्न लाउनु; पार्ने पार्नु ।

पराकाष्ठा— ना॰ [सं॰] निश्चित आयाम वा विषयको अन्तिम सीमा; चरमसीमा; आखिरी हद; पल्लो फाल ।

पराक्रम— ना॰ [सं॰] १. शक्ति–सामर्थ्यका साथ गरिने वा हुने कुनै ठूलो काम; बहादुरी; वीरता । २. उत्साह तथा उद्यमका रूपमा गरिने कुनै राम्रो र ठूलो काम; पौरख; पुरुषार्थ । ३. अगाडि बढेर कसैमाथि आक्रमण गर्ने काम; जाइकटक; चढाइ । >

पराक्रमण— ना॰ १. अर्कामाथि जाइलाग्ने काम । २. अर्कामा निहित अधिकार बलपूर्वक आफूमा हस्तान्तरित गर्ने काम । —

पराक्रमी— वि॰ पराक्रम भएको; पुरुषार्थी; पौरखी । पराक्रम्य— वि॰ आक्रमण गर्न लायकको; पराक्रमण गर्न योग्य ।

पराग— ना॰ [सं॰] १. फूलभित्र हुने सुगन्धी धूलो; पुष्पराज । २. नुहाउनुभन्दा पहिले घसिने सुगन्धी चूर्ण; बुकुवा । ३. चन्दन; सुगन्धी लेपन । ~ कण— ना॰ फूलहरूका परागकेलीमा उत्पन्न हुने एक किसिमको उर्वर प्रजननशील तत्त्व । ~ केसर— ना॰ फूलका गुभामा पराग टाँसिएको सूत्र । ~ कोष— ना॰ परागकणहरू रहने पुरुषेन्द्रियको एक छेउको भाग ।

परागण— ना॰ [सं॰] भमरा आदिले एक फूलको केसर लगेर अर्का फूलमा हालिदिने क्रिया; पराग–सेचन; भालेपोथी फूलहरूको प्रजनन–व्यापार । ~ कार्य— ना॰ एक फूलमा रहेका शुक्रकीट अर्का फूलका डिम्बमा पर्ने क्रिया ।

परागत— वि॰ [सं॰] १. परलोक भइसकेको; मरेको; मृत । २. लपेटिएको; बेरिएको । ३. फैलिएको; पाँजिएको । ४. पछिल्लो वर्णका प्रभावमा परेर अगिल्लो वर्ण पनि पछिल्लो वर्णजस्तै भएको (जस्तै— भक्त > भत्त आदि॰ । पराग सेचन— ना॰ [सं॰] पूर्ण विकसित पराग एकअर्कामा सङ्क्रमण हुने र बीजाधान हुने प्रक्रिया ।

पराघौँ— वि॰ [सं॰ पर+आघौँ] आउँदो तेस्रो वर्ष; आघौँपछिको वर्ष ।

पराङ्मुख— वि॰ [सं॰] १. विपरीत दिशापट्टि वा पछिल्तिर मुख फर्काएको; मुन्टो फर्काएको; विमुख । २. अनुकूल नभएको; प्रतिकूल ।

पराजय— ना॰ [सं॰] युद्ध, खेल, प्रतियोगिता आदिमा हार खाने काम; हार ।

पराजित— वि॰ [सं॰] पराजय भएको; हार खाएको; हारेको ।

परात्मा— ना॰ [सं॰] १. परमात्मा; परब्रह्म । २. अर्काको आत्मा ।

पराधीन— वि॰ [सं॰] अर्काका अधीनमा रहेको; स्वतन्त्र नभएको; परतन्त्र; परवश । — ता— ना॰ पराधीन हुनाको भाव वा अवस्था; अर्काका अधीनमा रहने काम; परतन्त्रता; परवशता । ~ वाक्य— ना॰ आफू स्वतन्त्र नरही अर्काका अधीनमा रहेको वाक्य; अधीन वा आश्रित वाक्य; गौण वाक्य; अङ्गवाक्य ।

परानी— ना॰ [सं॰ प्राणी] माकुराका आकारको, लामालामा खुट्टा हुने, कालो रबको एक प्रकारको कीरो; ढिकीच्याउँ; चाकाचुली (कीरो॰ ।

परान्त— ना॰ [तुल॰ हि॰ परात = थाले भिउँट ।

परान्न— ना॰ [सं॰] १. अरूले दिएको अन्न वा भोजन । २. अरूको स्वामित्व भएको अन्न । ~ भक्षण— ना॰ अर्काको कमाइ खाएर गरिने पेटपालो । ~ भोजी— वि॰ अर्काले दिएको अन्नबाट जीवननिर्वाह गर्ने; परोपजीवी ।

परापर— वि॰ [सं॰] १. पर तथा अपर । २. राम्रो र नराम्रो । ३. वैशेषिक दर्शनअनुसार परत्व र अपरत्व दुवै गुणले युक्त ।

परापूर्व— क्रि॰ वि॰ [सं॰] १. धेरै वर्षअघि; उहिले । ना॰ २. कुलपरम्परा; पुर्ख्यौली । ~ काल— ना॰ धेरै वर्षअघिको समय ।

पराभव— ना॰ [सं॰] १. पतन तथा ह्रास हुन लागेको स्थिति; नाश वा विनाशको अवस्था । २. पराजय; हार । ३. अनादर; हेला; तिरस्कार; अपमान ।

पराभूत— वि॰ [सं॰] १. हारेको; हार खाएको; पराजित । २. तिरस्कृत; अपमानित; हेपिएको । ३. नष्ट; भ्रष्ट । > पराभूति— ना॰ पराभव ।

परामनोविज्ञान— ना॰ [सं॰] १. छैटौँ ज्ञानेन्द्रिय (मन॰ मा मात्र आधारित मनोविज्ञान । २. परजन्म, पूर्वसंस्कार आदिको सम्भावनाको छानबिन गर्ने मनोविज्ञान ।

परामर्श— ना॰ [सं॰] १. कुनै विषयमा छलफल गर्ने तथा त्यसबाट खँदिलो निष्कर्ष निकाल्ने काम; सरसल्लाह; मन्त्रणा । २. कुनै अत्यावश्यक वा आकस्मिक विषयमा गरिने विचार वा विवेचना । ~ कक्ष— ना॰ चिकित्सक, वकिल आदिका कुनै विषयमा परामर्श वा सल्लाह लिने ठाउँ; परामर्श–गृह । ~ केन्द्र— ना॰ परामर्शकक्ष । — दाता— वि॰ परामर्श दिने; सम्मति दिने; सल्लाह दिने; सल्लाहकार । — दातृ— वि॰ हे॰ परामर्शदाता । — दात्री समिति— ना॰ कुनै कार्य वा विषयमा सल्लाह दिनका निम्ति गठन गरिएको समिति । > परामर्शालय— ना॰ हे॰ परामर्शकक्ष ।

परामृत— वि॰ [सं॰] मृत्युलाई जितेको; मृत्युञ्जयी ।

परायण— वि॰ [सं॰] १. कुनै विषय वा कुरामा दृढतापूर्वक लागेको वा स्थिर रहेको (जस्तो— कर्तव्य–परायण, धर्मपरायण इ॰) । २. आसक्त; निरत । ना॰ ३. अति आसक्ति । ४. अन्तिम लक्ष्य । ५. आश्रयस्थान ।

परार— क्रि॰ वि॰ [सं॰ परारी] बितेको दोस्रो वर्ष; पोहोरभन्दा अगिल्लो वर्ष ।

परार्थ— वि॰ [सं॰] १. अर्काका निमित्तको । ना॰ २. अर्काको उपकार वा कल्याण; परोपकार ।

पराद्धई— वि॰ [सं॰] १. उत्तम; श्रेष्ठ । २. बहुमूल्य; मूल्यवान् । ना॰ ३. असीम सङ्ख्या; परार्ध ।

परार्ध— वि॰ [सं॰] कुनै अङ्कका पछाडि सत्रवटा शून्य दिँदा बन्ने सङ्ख्या; १,०),॰),॰),॰),॰),॰),॰),॰)॰ को अङ्क ।

पराल— ना॰ [सं॰ पलाले दाइँ गरेर धान झारिसकेपछिको सुकेको नल र पात; पुवार । — को आगो— टु॰ लोग्नेस्वास्नीको झगडा; क्षणस्थायी ।

पराले— वि॰ [पराल+ए] परालले छाएको; परालसम्बन्धी; परालको । ~ घर— ना॰ परालले छाएको घर । ~ जुत्ता— ना॰ परालको डोरी बाटेर त्यसबाट तयार पारिएको जुत्ता ।

परावर्तन— ना॰ [सं॰] १. कतैबाट फर्कने काम; प्रत्यावर्तन । २. सट्टापट्टा; साटफेर । ३. उल्टाउने काम । ४. ऐनामा परेको प्रकाश फर्कने काम; प्रत्यावर्तन ।

परावर्तित— वि॰ [सं॰] फर्काइएको; उल्टाइएको; प्रत्यावर्तित । ~

चट्टान— ना॰ ताप वा चाप वा दुवैले गर्दा बदलिएको चट्टान ।

परावर्ती— वि॰ [सं॰] फर्केर आउने; प्रत्यागत ।

परावर्त्य— ना॰ प्रत्यावर्तन ।

पराविद्या— ना॰ [सं॰] १. अध्यात्मविद्या । २. परामनोविज्ञान ।

परावृत्त— वि॰ [सं॰] १. फर्केर आएको; प्रत्यागत । २. फेरिएको; बदलिएको; हेरफेर गरिएको । ३. फर्काइएको; फिर्ता दिएको । श्र परावृत्ति— ना॰ १. फर्केर आउने काम । २. उल्टापाल्टा हुने क्रिया । ३. दोहोरिने क्रिया ।

पराशर— ना॰ [सं॰] महर्षि वसिष्ठका पौत्र, शक्तिका पुत्र तथा कृष्णबैपायन व्यासका पिता; एक प्रसिद्ध गोत्रप्रवर्तक ऋषि । (यिनकै नाउँबाट पराशर वा पाराशर गोत्र चलेको हो॰ ।

पराश्रय— ना॰ [सं॰] १. अर्काको आश्रय वा अवलम्बन; अर्काको भरोसा । २. पराधीनता; परवशता । वि॰ ३. अर्काका आश्रयमा रहेको; पराश्रित; पराधीन । > पराश्रयी— वि॰ १. अर्काको आश्रय वा भरोसामा रहने । २. अर्का थरी जन्तु वनस्पति आदिका अङ्गमा रहेर जीवन–निर्वाह गर्ने कीटाणु वा वनस्पतिको वर्ग ।

पराश्रित— वि॰ [सं॰] अर्काका आश्रय वा भरोसामा रहेको; पराश्रय; पराधीन ।

परास्त— वि॰ [सं॰] १. कसैबाट हारेको; पराजित भएको । २. दबाइएको; अदबमा राखिएको । ३. ६याँकिएको; मिल्काइएको ।

पराह— क्रि॰ वि॰ [सं॰] १. अर्को दिन; दोस्रो दिन; भोलिपल्ट । ना॰ २. भोलि आउने दिन ।

पराहत— वि॰ [सं॰] १. कुल्चीमिल्ची पारिएको वा दबाइएको; आक्रान्त । २. हटाइएको; पन्छाइएको । ३. खण्डन गरिएको; खण्डित । ४. जोतिएको; लदाइएको ।

पराह्ण— ना॰ [सं॰] दिनको दोपहरपछिको समय; दिनको पछिल्लो आधा; दिनको तेस्रो प्रहर; अपराह्ण ।

परि— उप॰ [सं॰] धातु वा शब्दका अगिल्तिर गाँसिएर वरिपरि, चारैतिर, राम्ररी, अतिशय, पूर्णता, तिरस्कार आदि अर्थ बुझाउने एक उपसर्ग (जस्तै— परिक्रमा, परिपूर्ण, परित्याग, परिभव इ॰) ।

परिआउनी— ना॰ [परी+आउ+नी] आकस्मिकता; भैपरी, दैवी वा आकस्मिक संयोग ।

परिकथा— ना॰ [सं॰] १. लामो कथाभित्रका अनेकौँ छोटा कथामध्ये कुनै एक । २. पशुपक्षीहरू पात्र भएको कथा (हितोपदेश, पञ्चतन्त्र, शुकबहत्तरी, वीरसिक्का इ॰) ।

परिकम्प— ना॰ [सं॰] १. ठूलो कम्प; थरीथरी काँप्ने क्रिया । २. ठूलो डर; आतङ्क; थरहरी; त्राहित्राहि ।

परिकर— ना॰ [सं॰] १. परिवार; जहान । २. समुदाय; समूह । ३. अनुचरवर्ग; नोकरचाकरको समूह । ४. कमरमा बाँध्ने लामो कपडा; पटुका । ५. पलब; खाट । ६. अभिप्रायसहित विशेषणका साथ विशेष्य जोडिँदा हुने एक अर्थालङ्कार । ७. विशिष्ट तक्माका साथमा निर्धारित रबको काँधदेखि कम्मरसम्म छड्के पारेर लगाइने फित्ता । > परिकराङ्कुर— ना॰ विशेष अभिप्रायले युक्त कुनै विशेष्यको प्रयोग गर्दा हुने एक अर्थालङ्कार ।

परिकर्म— ना॰ [सं॰] १. शरीरमा गरिने केसर, चन्दन आदिको लेपन । २. गोडामा माहुर लाउने काम ।

परिकल्पन— ना॰ [सं॰] १. परिकल्पना गर्नाको क्रिया वा भाव । २. कुनै विषयमा हुने चिन्तन वा मनन । ३. परिकल्पना ।

परिकल्पना— ना॰ [सं॰] १. पछि सिद्ध हुन सक्ने कुराको पहिले नै मनमा गरिने अड्कल वा धारणा । २. तर्कका लागि मात्र कुनै कुराको मान्यता । ३. बनाउने काम; निर्माण; रचना । ४. कुनै कुरा वा विषयप्रतिको निश्चय वा निर्णय । ~ साध्य— ना॰ कुनै विषयगत संरचना (हाइपोथेसिस॰ ।

परिकल्पित— वि॰ [सं॰] परिकल्पना गरिएको; बनाइएको; रचित; निश्चित; निर्णीत ।

परिका— ना॰ भित्र हावा जाँदा फुक्ने तर बाहिर आउन भने रोक्ने वस्तु; ट्युबमा हावा फैलिने भोल्ट्युब ।

परिकार— ना॰ [सं॰ प्रकारे १. अचार, तर्कारी आदिका विविध प्रकार । २. खानेकुरा, मिठाई आदिका विभिन्न प्रकार वा किसिम ।

परिकीर्तन— ना॰ [सं॰] १. कुनै वस्तु वा व्यक्तिको अत्यधिक प्रशंसा गर्ने काम; ज्यादै बढाइचढाइ गरी कसैलाई हौस्याउने क्रिया । २. चाटुकारिता; चिल्लोघसाइ; चम्चागिरी ।

परिक्रम— ना॰ [सं॰] १. चारैतिर घुम्ने काम; प्रदक्षिणा । २. यताउति हिँड्ने काम; टहलाइ । ३. सिलसिला; क्रम । > परिक्रमण— ना॰ परिक्रम; परिक्रमा । परिक्रमा— ना॰ १. चारैतिर घुम्ने क्रिया । २. देवताको मूर्ति, मन्दिर, पुण्यक्षेत्र आदिलाई दाहिने पारी घुम्ने काम । ३. फागुन शुक्ल प्रतिपदादेखि सुरु भई पूर्णिमाका दिन समाप्त हुने, देवस्थलहरूको प्रदक्षिणा गरिने एक उत्सव । (यो परिक्रमा जनकपुरबाट थालिई हनुमाननगर, कल्याणेश्वर, मटिहानी, जलेश्वर, मडई, ध्रुवकुण्ड, कञ्चनपुर, धनुषा आदि हुँदै फेरि जनकपुरै पुगेपछि समाप्त हुन्छ ।)

परिक्रमात्मक— वि॰ १. परिक्रमा गर्ने । २. कुनै वस्तुलाई केन्द्र बनाई त्यसैका वरिपरि घुम्ने (अर्को वस्तुको गति वा सञ्चालन॰ ।

परिक्रान्त— वि॰ [सं॰] कुल्चीमिल्ची पारिएको; पदार्पण गरिएको; टेकिएको ।

परिक्लान्त— वि॰ [सं॰] ज्यादै थाकेको; थकाइले भुतुक्क भएको; अति थकित । > परिक्लान्ति— ना॰ ठूलो परिश्रम वा थकाइ ।

परिक्षालन— ना॰ [सं॰] राम्रोसँग धुने काम; राम्ररी पखाल्ने काम ।

परिक्षिप्त— वि॰ [सं॰] १. यताउति ६याँकिएको; चारैतिर फालिएको, छरिएको वा मिल्काइएको । २. चारैतिर फैलिएको; पाँजिएको; प्रकीर्ण । ३. चारैतिर घेरिएको; जेलिएको । ४. छोडिएको; त्यक्त । श्र परिक्षिप्ति— ना॰ १. परिक्षिप्त हुनाको भाव वा अवस्था; छराइ; बर्काइ । २. फैलाइ; परिक्षेप ।

परिक्षेप— ना॰ [सं॰] १. यताउति डुल्ने काम; टहल्ने काम । २. चारैतिर फैलाउने काम; फिँजाउने काम; परिक्षिप्ति । ३. फाल्ने वा आफल्ने काम; मिल्काउने काम । ४. चारैतिर घेर्ने काम; छेकारो मार्ने काम ।

परिखा/परिखात— ना॰ [सं॰] नगर वा किल्लामा अरू कोही प्रवेश गर्न नपाऊन् भनी चारैतिर खनिएको खाल्टो वा चारैतिर उठाइएको अग्लो पर्खाल ।

परिगणन— ना॰ [सं॰] नबिराईकन राम्ररी गणना गर्ने काम; मिहिनेतसाथको गनाइ; परिगणना । > परिगणना— ना॰ परिगणन । परिगणनीय— वि॰ राम्ररी गन्न योग्य; गणना गर्न लायक; गनिरहँू लाग्ने; गनूँगनूँजस्तो लाग्ने । परिगणित— वि॰ १. गणना गरिएको; गनिएको; गणनामा आएको । २. अनुसूचीमा अङ्कित भएको, परेको वा दरिएको; गणनाबारा अनुसूचीमा अङ्कित भएको (आदिवासी, दलित, अल्पसङ्ख्यक आदि जाति वा वर्ग॰ ।

परिगत— वि॰ [सं॰] १. चारैतिर घेरिएको; आवेष्टित । २. चौतर्फी ढाकिएको; सर्वव्याप्त । ३. राम्ररी जानिएको; परिज्ञात । ४. बितिसकेको; विगत । ५. मरेको; मृत । ~ वृत्त— ना॰ कुनै एउटा वृत्तले अर्को वृत्तलाई घेरेको छ भने सो घेरिएको चाहिँ वृत्त । >

परिगति— ना॰ १. घेराइ; आवेष्टन; व्याप्ति । २. व्यापक ज्ञान । ३. मृत्यु ।

परिगमन— ना॰ [सं॰] १. चारैतिर जाने, घेर्ने काम; चौघेरा; आवेष्टन । २. चारैतिर ढाक्ने काम; परिव्याप्त हुने क्रिया । ३. कुनै वस्तु प्राप्त गर्ने काम; प्राप्ति ।

परिगर्भिक— ना॰ [सं॰] गर्भिणीको दूध पिउँदा उत्पन्न हुने एक खालको रोग ।

परिगृहीत— वि॰ [सं॰] १. ग्रहण गरिएको; स्वीकृत । २. पाएको; प्राप्त । ३. समातिएको; पकडिएको; अँठ्याइएको । > परिगृहीता— वि॰ विवाह भएकी; परिगृहीत भइसकेकी; विवाहिता ।

परिग्रह— ना॰ [सं॰] १. लिने वा ग्रहण गर्ने काम; स्वीकार । २. चारैतिर घेर्ने काम; घेरा हाल्ने काम । ३. विवाह । ४. स्वास्नी; पत्नी; भार्या । ५. परिवार; जहान । > परिग्रहण— ना॰ १. लिने काम; ग्रहण गर्ने काम; स्वीकार गर्ने काम; स्वीकार; स्वीकृति । २. पहिरने काम; धारण गर्ने काम; धारण । परिग्रह्य— वि॰ १. लिन लायक; स्वीकार गर्न योग्य । २. धारण गर्न लायक; लगाउन लायक ।

परिघ— ना॰ [सं॰] १. ढोका बन्द गर्न वारपार हुने आग्लो; बिरेआग्लो । २. मुद्गर । ३. भाला । ४. ढोका । ५. ज्योतिषशास्त्रअनुसार सत्ताइस विष्कम्भादि योगमध्ये एक ।

परिघट्टन— ना॰ [सं॰] वरिपरि वा चारैतिर घुमाईघुमाई घोट्ने क्रिया; पूर्ण घोटाइ ।

परिघट्टित— वि॰ [सं॰] चारैतिर घुमाएर घोटिएको; बेसरी घोटिएको; खूबसँग रगडिएको ।

परिघात— ना॰ [सं॰] १. मार्ने काम; वध; हत्या । २. प्रहार; हनन । ३. नाश गर्ने काम; नष्ट गर्ने क्रिया । ४. उल्लङ्घन । >

परिघाती— वि॰ १. परिघात गर्ने; मार्ने; वध गर्ने; हत्यारो । २. नष्ट गर्ने; विनाशकारी; संहारकर्ता ।

परिघोष— ना॰ [सं॰] १. ठूलो आवाज; भयानक गर्जना । २. अनुचित कुरो; नालायक कामकुरो ।

परिब— ना॰ [तुल॰ पेरुङ्गो] १. एक जातको बेत । २. एक जातको बाँस; एक जातको निगालो ।

परिचय— ना॰ [सं॰] १. राम्ररी चिनारी गर्ने वा गराउने काम; जानपहिचान; चिनाजानी; चिनापर्ची । २. राम्ररी जम्मा गर्ने क्रिया; एकत्रित गर्ने काम; बटुलो; सँगालो । ~ पट्ट— ना॰ कुनै व्यक्ति, संस्था, पसल आदिको नाम वा अरू कुनै विषयको विवरण लेखेर सार्वजनिक सूचनाका निम्ति टाँगिएको धातु, काठ आदिको फलक; सूचनापाटी; परिचयपाटी । ~ पत्र— ना॰ १. वस्तुहरूका सम्प्राप्तिको उचित प्रबन्धका लागि हुलाकबारा सर्वसाधारणले उपयोग गर्न सक्ने गरी दस्तुर लिई जारी गरिने पत्र । २. कुनै व्यक्तिलाई परिचय गराउनका निम्ति उसको नाम, कार्य आदि विवरण लेखिएको पत्र । ३. कुनै विषय वा संस्थाको उद्देश्य, कार्यप्रणाली आदिको विस्तृत विवरण लेखिएको पत्र वा पुस्तिका । ~ पाटी— ना॰ सार्वजनिक तथा ज्ञातव्य सूचनाका निम्ति टाँगिएको काठ, धातु आदिको चिह्न (साइनबोर्ड॰ ।

परिचयात्मक— वि॰ १. आपसमा चिनजान गर्ने वा गराउने । २. कुनै पनि विषय वा वस्तुको चिनारी दिलाउने; परिचय भएको । ३. परिचयसँगसम्बन्धित । — ता— ना॰ परिचयात्मक अवस्था, भाव वा क्रिया ।

परिचर— ना॰ [सं॰] १. नोकर; चाकर; सेवक । २. रोगीका सेवा– शुश्रूषा आदिका निम्ति रहेको व्यक्ति । > परिचरण— ना॰ परिचर्या गर्ने काम; सेवा; शुश्रूषा । परिचरणीय— वि॰ १. सेवा गर्न लायक; परिचरणयोग्य; शुश्रूषा योग्य । ना॰ २. परिचरको कर्तव्य । परिचरित— वि॰ परिचरण गरिएको । परिचरिता— ना॰ १. सेवक; परिचर्या गर्ने व्यक्ति; नोकर; चाकर; भृत्य । २. अस्पतालकी नर्स । परिचरी— ना॰ १. नोकर्नी; दासी; चाकर्नी; सेविका । २. नर्स ।

परिचर्चा— ना॰ [सं॰] कुनै विषयका गुणअवगुण आदिको चौतर्फी चर्चा वा विश्लेषण ।

परिचर्या— ना॰ [सं॰] १. आफूभन्दा कमजोर वा बिमारी आदिको सेवा–टहल गर्ने काम । २. जीवन–निर्वाहका निम्ति ठूला बडाको सेवाशुश्रूषा गर्ने काम ।

परिचायक— वि॰ [सं॰] १. कुनै वस्तु वा व्यक्तिविशेषको चिनारी गराउने; परिचय दिने वा चिनाउने । २. कुनै वस्तु वा विषयको खास रहस्य बताउने । ना॰ ३. कुनै पदार्थ, विषय, घटना आदिको परिचय दिने वा गराउने वस्तु; सम्झौटो । ~ चिह्न— ना॰ परिचय गराउने खास चिनो (निसान, छाप, नम्बर आदि॰ ।

परिचार— ना॰ [सं॰] १. परिचारक; परिचर; नोकर; चाकर । २. यताउति घुमफिर गर्ने ठाउँ । ३. रोगी आदिको सेवाशुश्रूषा गर्ने काम । — क— ना॰ जीवन–निर्वाहका निमित्त ठूलाबडाको सेवा– टहल गर्ने व्यक्ति; सेवक; नोकर; चाकर; दास; भृत्य; परिचार; परिचर । २. रोगीको सेवा–टहल गर्ने व्यक्ति । ४. बस्तु–भाउ, बोट–बिरुवा आदिको स्याहार–सम्भार गर्ने व्यक्ति । ~ गाडी— ना॰ घाइते, मुर्दा वा बिरामीलाई ओसार्ने गाडी; एम्बुलेन्स । ~

दल— ना॰ १. रोगी, लुला–लङ्गडा वा अशक्त व्यक्तिहरूको सेवाका निम्ति गठन गरिएको दल । २. आहतोपचारी दल । >

परिचारण— ना॰ परिचार । परिचारिका— ना॰ १. अस्पतालमा उपचारका निम्ति भर्ना गरिएका रोगीहरूको सेवाशुश्रूषा गर्ने आइमाई; सेविका; नर्स । २. नोकर्नी; सेविका; दासी । परिचारित— वि॰ १. परिचार गरिएको । २. परिचारिकाको सेवा पाएको (शिशु॰ । परिचारी— ना॰ परिचारक । परिचार्य— वि॰ १. सेवा गर्न लायक; सेव्य । २. स्याहारसम्भार गर्न लायक; परिसेव्य ।

परिचालक— वि॰ [सं॰] १. कार्यविशेषको परिचालन गर्ने, त्यसलाई चालू राख्ने वा त्यसको प्रबन्ध मिलाउने । २. हल्लाउने; वरिपरि घुमाउने । ना॰ ३. कुनै कार्यको सञ्चालन गर्ने व्यक्ति; सञ्चालक ।

परिचालन— ना॰ [सं॰] १. कुनै कार्य वा संस्थाको प्रबन्ध । २. हल्लाउने काम; वरिपरि घुमाउने काम । ३. हिँडडुल गराउने काम ।

परिचालित— वि॰ [सं॰] १. चालू राखिएको । २. हल्लाइएको; डोलाइएको; वरिपरि घुमाइएको । ३. हिँडडुल गराइएको ।

परिचित— वि॰ [सं॰] १. चिनेजानेको; जानपहिचान भएको; परिचय भएको । २. थाहा पाइएको; जानिएको; ज्ञात । ३. थुप्य्राइएको; एकत्रित गरिएको; बटुलिएको ।

परिचिन्तन— ना॰ [सं॰] १. कुनै विषयमा चारैतिर दृष्टि पुथ्याई गरिएको सोचाइ । २. कुनै विषयको राम्रो सम्झना; स्मरण । ३. फिक्री; चिन्ता । > परिचिन्तित— वि॰ सोचिएको; स्मरण गरिएको; चिन्ता गरिएको ।

परिचिह्न— ना॰ [सं॰] १. हस्ताक्षर; दस्तखत । २. छाप वा चिह्न; निसाना; राम्रोसँग लगाइएको चिनु । > परिचिह्नित— वि॰ १. हस्ताक्षर गरिएको; दस्तखत गरिएको । २. छाप वा चिह्न लगाइएको; निसाना लगाइएको । ३. राम्ररी चिनु लगाइएको ।

परिचुम्बन— ना॰ [सं॰] प्रेमले विभोर भएर गरिने चुम्बन; धेरै माया गर्दा खाइने म्वाइँ ।

परिचुम्बित— वि॰ [सं॰] प्रेमपूर्वक चुम्बन गरिएको; मायाले म्वाइँ खाइएको ।

परिचेय— वि॰ [सं॰] १. परिचय गर्न योग्य; जानपहिचान गर्न लायक । २. जान्न लायक; थाहा पाउन योग्य । ३. सञ्चय गर्न योग्य; जम्मा गर्न लायक ।

परिच्छद— ना॰ [सं॰] १. कुनै वस्तु वा व्यक्तिलाई माथिबाट ढाक्ने कपडा; झापन; आच्छादान । २. शरीरमा लगाउने लुगा; पोसाक । ३. राजाका अगि वा पछि लाग्ने व्यक्ति; अनुचर । ४. परिजन; परिवार; जहान ।

परिच्छेद— ना॰ [सं॰] १. कुनै वस्तु वा विषयलाई खण्ड–खण्डमा विभाजित गर्ने काम; विभाजन । २. ग्रन्थको कुनै एक विषयको चर्चा गरिएको अंश; अध्याय; खण्ड; प्रकरण । ३. सीमा; अवधि । ४. सत्य, असत्य आदिको निर्णय; निश्चय । — क— वि॰ १. सीमा वा अवधि निर्धारण गर्ने । २. अलग–अलग छुट्ट्याउने; विभाजक । — न— ना॰ १. काट्ने, टुक्र्याउने र चिरा पार्ने काम । २. पुस्तकको अध्याय वा परिच्छेद छुट्ट्याउने कार्य । >

परिच्छेदिका— ना॰ परिच्छेदको उपविभाग; सानो अध्याय ।

परिच्छेद्य— वि॰ १. छुट्याउन योग्य; विभाज्य । २. नापतौल गर्न योग्य; परिमेय ।

परिच्युत— वि॰ [सं॰] तल झरेको; जाति वा धर्मबाट गिरेको; च्युत; पतित । > परिच्युति— ना॰ १. परिच्युत हुनाको अवस्था; पतन; स्खलन । २. जातहटक ।

परिजन— ना॰ [सं॰] १. आश्रयमा रहेका व्यक्ति; परिवार; जहान (स्त्री, पुत्र, नोकर इ॰) । २. दरबारभित्रका कर्मचारी ।

परिजात— वि॰ [सं॰] १. जन्मिएको; उम्रिएको; उत्पन्न । २. विकास भएको; विकसित ।

परिज्ञात— वि॰ [सं॰] राम्ररी थाहा पाइएको; निश्चित रूपमा ज्ञात भएको; पूर्ण ज्ञान भएको वा जानकारी भएको । > परिज्ञाता— वि॰ १. विषयवस्तुप्रतिको राम्रो ज्ञान भएको; खूब थाहा पाएको; विशेष जानकारी हासिल गरेको । २. परिचय पाउने; चिन्ने । ना॰ ३. विशेषज्ञ ।

परिज्ञान— ना॰ [सं॰] १. राम्रोसित भएको ज्ञान; सम्यक् ज्ञान; विशुद्ध ज्ञान । २. सूक्ष्म ज्ञान; वैज्ञानिक ज्ञान; यथार्थ ज्ञान । ३. विशेषज्ञता । ४. परिचय; जानपहिचान । ५. चिनो; अभिज्ञान ।

परिणत— वि॰ [सं॰] १. खूबसँग झुकेको; बेसरी नुहेको रू२. नम्र; विनम्र; विनीत । ३. एक रूपबाट अर्का रूपमा बदलिएको; रूपान्तर भएको; स्वरूप बदलेको । ४. पाकेको; परिपक्व भएको; ५. पचेको; हजम भएको । ६. उमेर छिप्पिएको वा पुगेको; पाको; प्रौढ । > परिणति— ना॰ १. खूबसँग झुक्ने काम; बेसरी नुहुने क्रिया । २. नम्रता; विनम्रता; विनयशीलता । ३. एक रूपबाट अर्को रूप हुने स्थिति; रूपान्तरण । ४. पाक्ने क्रिया; परिपाक । ५. पच्ने वा हजम हुने क्रिया; परिपाक । ६. प्रौढता; परिपक्वता । ७. बुढ्याइँ, वार्द्धक्य । ८. अन्त; समाप्ति; समापन । (. परिणाम; निष्कर्ष । परिणतीकरण— ना॰ कुनै वस्तुलाई एक रूपबाट अर्को रूपमा परिवर्तित गर्ने क्रिया; रूपान्तरीकरण ।

परिणय— ना॰ [सं॰] विवाह गर्ने काम ।

परिणाम— ना॰ [सं॰] १. कुनै काम वा विषयको निचोरमा हुने निष्कर्ष; फल; नतिजा । २. कुनै काम वा विषयलाई बदल्ने काम; परिवर्तन । ३. एक रूपबाट अर्को रूपमा बदल्ने काम; रूपान्तरण । ४. कुनै वस्तु वा विषयको वृद्धि हुने क्रिया; विकास । ५. समाप्त हुने क्रिया; समापन; समाप्ति; टुङ्गो; छिनाफाना । ६. उपमेयको काम उपमानबारा गरिँदा हुने एक अर्थालङ्कार । — तः— क्रि॰ वि॰ परिणामका रूपमा; फलतः — दर्शी— वि॰ १. कुनै काम वा विषयको पछि हुने परिणाम पहिले नै जान्ने । २. फल वा परिणामको पहिले नै विचार गरेर काम गर्ने; भविष्यदर्शी; दूरदर्शी । > परिणामी— वि॰ १. परिणाम हुने; नतिजा निस्कने; फल पाइने । २. परिणाम भएको; परिणामसँग सम्बन्धित ।

परिणायक— ना॰ [सं॰] १. अगाडि डोथ्याउने व्यक्ति; अगुवा; नेता । २. पति; स्वामी ।

परिणीत— वि॰ [सं॰] १. विवाह वा परिणय भइसकेको; विवाहित । २. परिणाम निस्किसकेको; समाप्त; पूर्ण । > परिणीता— वि॰ १. विवाह भइसकेकी; विवाहिता । ना॰ २. ब्याहिते स्वास्नी ।

परिणेता— ना॰ [सं॰] परिणायक ।

परिणेया— वि॰ [सं॰] पाणिग्रहण गर्न योग्य; विवाह गर्न लायककी ।

परितप्त— वि॰ [सं॰] १. खूबसँग तातेको; उत्तप्त । २. अति नै दुःखित; सन्तप्त ।

परिताप— ना॰ [सं॰] १. अत्यधिक ताप; अति गर्मी । २. ज्यादा दुःख; चारैतिरबाट खनिएको पीर । ३. शोक; चिन्ता । ४. पछुतो; पश्चात्ताप । > परितापी— वि॰ १. अति तातो; उग्र ताप भएको । २. अत्यन्त दुःखित; सन्तापयुक्त । ३. अतीव दुःखकर; ज्यादै दुःख दिने । ४. अत्यन्त कष्ट दिने ।

परितिक्त— वि॰ [सं॰] धेरै तीतो; कलबिख ।

परितुष्ट— वि॰ [सं॰] १. परम सन्तुष्टि पाएको; खूब सन्तुष्ट । २. प्रसन्न; खुस । > परितुष्टि— ना॰ १. पूर्ण सन्तुष्टि; परितोष । २. हर्ष; आह्लाद; आनन्द ।

परितृप्त— वि॰ [सं॰] १. राम्ररी अघाएको; सबैतिरबाट तृप्ति पाएको । २. पूर्ण तुष्ट; सन्तुष्ट । > परितृप्ति— ना॰ १. चारैतिरबाटको सन्तोष; पूर्ण सन्तुष्टि । २. आन्तरिक प्रसन्नता; मानसिक प्रफुल्लता ।

परितोष— ना॰ [सं॰] १. चारैतिरबाट प्राप्त हुने सन्तोष; परितुष्टि रू२. पूर्ण रूपले अघाउने क्रिया; तृप्ति । ३. कुनै काम–कुरो सफल हुँदा हुने आनन्द । > परितोषक— वि॰ १. सबै कुराबाट सन्तुष्ट तुल्याउने । २. चारैतिरबाट खुसी गराउने । ३. आन्तरिक आनन्द दिने । परितोषण— ना॰ कसैलाई परितोष वा सन्तोष गराउने क्रिया; परितृप्ति । परितोषी— वि॰ परितोषयुक्त; सन्तोषी ।

परित्यक्त— वि॰ [सं॰] राम्रैसँग; पूर्ण रूपले त्यागिएको । — ता— ना॰ परित्याग । > परित्यक्ता— वि॰ राम्रैसँग छाडिएकी; पूर्ण रूपले त्यागिएकी -स्त्री) ।

परित्याग— ना॰ [सं॰] १. पूर्ण त्याग; पूर्ण रूपले छाड्ने क्रिया (अधिकार, सम्पत्ति आदि॰ । २. कसैसँग रहेको सम्बन्धको त्याग । ३. पूर्ण उदारता । > परित्यागी— वि॰ १. परित्याग गर्ने; पूर्ण रूपले त्याग गर्ने । २. आ६नो अधिकार वा स्वत्व पूर्ण रूपले छाड्ने । परित्याज्य— वि॰ पूरा तवरले त्याग गर्न योग्य; सबैतिरबाट छाड्न लायक; परित्याग गर्न लायक ।

परित्राण— ना॰ [सं॰] १. आपत्–विपत्मा परेकाको रक्षा; बचाउ । २. पूर्ण रक्षा; आरक्षण । ३. आत्मरक्षा । ४. आश्रय; सहारा ।

परित्रात— वि॰ [सं॰] राम्ररी रक्षा गरिएको; चारैतिरबाट सुरक्षित राखिएको; हरतरहले जोगाइएको । > परित्राता— वि॰ १. परित्राण गर्ने (व्यक्ति॰ । ना॰ २. संरक्षक; अभिभावक ।

परित्रास— ना॰ [सं॰] चारैतिरबाट हुने डर; अत्यधिक भय; ठूलो त्रास ।

परिदग्ध— वि॰ [सं॰] पूरै डढेको; पूरै तातेको । > परिदग्धि— ना॰ १. ठूलो ज्वलन; महाताप । २. डबल निमोनिया ।

परिदर्शक— वि॰ [सं॰] १. परिदर्शन गर्ने । ना॰ २. पर्यटक ।

परिदर्शन— ना॰ [सं॰] १. कुनै स्थान वा वस्तु आदिलाई चारैतिरबाट हेर्ने काम; सम्यक् दर्शन । २. दृश्यावलोकन । ३. अवलोकन ।

परिदर्शित— वि॰ [सं॰] राम्ररी हेरिएको ।

परिदहन— ना॰ [सं॰] १. बेसरी डढाउने काम; राम्ररी पोल्ने काम; परिदाह; परिदग्धि । २. आगो लगाउने काम; सल्काउने काम ।

परिदान— ना॰ [सं॰] १. एक देशले अर्का देशलाई वा एक व्यक्तिले अर्का व्यक्तिलाई गरिने विशेष आर्थिक सहायता । २. साटफेर; विनिमय । ३. फिर्ता दिने काम; फर्काउने काम ।

परिदाह— ना॰ [सं॰] १. अत्यन्त ठूलो डाहा; प्रचण्ड ताप; परिदहन । २. अत्यधिक मानसिक ताप; सन्ताप ।

परिद्रष्टा— वि॰ [सं॰] १. कुनै स्थान, वस्तु, विषय आदिलाई चारैतिरबाट हेर्ने; परिदर्शन गर्ने । ना॰ २. परिदर्शक ।

परिधान— ना॰ [सं॰] १.चारैतिरबाट घेर्ने काम; परिवेष्टन । २. लगाउने लुगाफाटो; पहिरने वस्त्र । ३. लुगा लगाउने काम; परिधान गर्ने काम । ~ गृह— ना॰ कपडा लगाउने, फेर्ने वा शृङ्गार आदि गर्ने कोठा; शृङ्गारकोठा (ड्रेसिबरुम॰ । >

परिधानीय— वि॰ परिधान गर्न योग्य ।

परिधायक— ना॰ [सं॰] १. छोप्ने साधन; आवरण । वि॰ २. छोप्ने; आवरण गर्ने ।

परिधारण— ना॰ [सं॰] १. कुनै वस्तुलाई अड्याउने काम; थाम्ने काम । २. सहने काम; सहन गर्ने काम ।

परिधावक— ना॰ [सं॰] १. राम्ररी कुद्न सक्ने व्यक्ति । २. कुदाइमा प्रवीण खेलाडी । वि॰ ३. एकदम कुद्ने वा दौडिने ।

परिधावन— ना॰ [सं॰] १. चारैतिर दगुर्ने वा दौडने काम; बेसरी कुद्ने काम । २. पिछा गर्ने काम; पछि लाग्ने काम; पछ्याइ । ३. राम्ररी धुने वा पखाल्ने काम ।

परिधावी— वि॰ [सं॰] परिधावन गर्ने; परिधावक ।

परिधि— ना॰ [सं॰] १. चारैतिर बारिएको बार; चौतर्फको घेरा; चौघेरो । २. वृत्तको सबभन्दा बाहिरपट्टिको पूर्ण रेखा; वृत्त बनाउने वक्ररेखा । ३. विस्तार; व्याप्ति । ४. सूर्य, चन्द्र आदि ग्रहका वरिपरि देखिने बाटुलो घेरो; परिवेश; मण्डल; सभा । ५. यज्ञकुण्डका तीनतिर ठोकिने कीलो । ६. परिक्रमा गर्ने मार्ग वा बाटो । ७. कुनै वस्तु वा विषयको निश्चित सीमा वा हद । — क— वि॰ परिधि भएको; चौघेरो भएको ।

परिधेय— वि॰ [सं॰] परिधानका रूपमा व्यवहार गर्न लायक ।

परिनियम— ना॰ [सं॰] कुनै नियमअन्तर्गत बनेको अर्को नियम; उपनियम; गर्भे नियम ।

परिनिर्वाण— ना॰ [सं॰] पूर्ण रूपले प्राप्त भएको निर्वाण; मोक्ष ।

परिनिवृत्ति— ना॰ [सं॰] १. परिनिर्वाण । २. पूर्ण सन्न्यास । ३. घरव्यवहार वा व्यस्तताबाट लिइएको पूर्ण अवकाश ।

परिनिष्ठा— ना॰ [सं॰] १. अन्तिम टुङ्गो; चरम सीमा; पराकाष्ठा । २. पूर्ण रूपले भएको ज्ञान; पूर्ण ज्ञान । ३. पर्यवसान । >

परिनिष्ठित— वि॰ १. अन्तिम टुङ्गो लागेको; चरम सीमामा पुगेको । २. पूर्णतया निपुण; पूर्ण कुशल ।

परिनु— अ॰ क्रि॰ [पर्+इ+नु] १. खसिनु; झरिनु । २. पर्ने हुनु वा होइनु ।

परिन्जो— ना॰ [सं॰ प्रत्यञ्चो धनु वा गुलेलीमा काँड वा मट्याङ्ग्रा अड्याएर हान्नका निम्ति लगाइएको डोरी, रबर वा चोयाको साधन; ताँदो; प्रत्यञ्चा ।

परिन्यास— ना॰ [सं॰] १. कुनै वाक्यको अर्थ पूरा गर्ने काम । २. विशेष अर्थ पूरा हुने काव्यको घटना वा स्थल ।

परिपक्व— वि॰ [सं॰] १. राम्ररी पाकेको; पूर्णतया पक्व । २. राम्ररी पचेको । ३. राम्ररी विकसित भइसकेको । ४. व्यवहारमा खारिएको वा माझिएको; प्रौढ । ५. भुक्तभोगी; अनुभवी । ६. कार्यकुशल; प्रवीण । ७. निश्चित; निर्णीत । — ता— ना॰ परिपक्व हुनाको भाव, गुण वा विशेषता; परिपक्व भएको अवस्था वा स्थिति ।

परिपत्र— ना॰ [सं॰] १. विचार, सूचना, जानकारी आदिका निम्ति सम्बन्धित धेरै व्यक्ति, संस्था, अङ्ग वा विभागलाई एकै बेहोरामा पठाइने आधिकारिक पत्र (सर्कुलर) । २. कुनै संस्था वा दलको उद्देश्य, विचार, कार्यप्रणाली आदिका मूल नियम लेखिएको पत्र । ३. कुनै विषयमा कुनै संस्था वा दलले लिखित रूपमा प्रकट गरेको सम्मति वा विचार । ४. राष्ट्रहरूका सर्वोच्च स्तरमा भएका कामको बेहोरा सर्वसाधारणलाई अवगत गराउने पत्र (जस्तै— मन्त्रिपरिषद्को परिपत्र॰ ।

परिपन्च— ना॰ [सं॰ प्रपञ्चे चाँजोपाँजो; प्रपञ्च; परिपाठ । >

परिपन्चे— वि॰ चाँजोपाँजो मिलाउने; परिपाठे ।

परिपन्थ— ना॰ [सं॰] १. बाटो छेक्ने व्यक्ति; मार्गबाधक; अवरोधक । २. शत्रु । > परिपन्थी— वि॰ १. बाटो छेक्ने वा रोक्ने । २. प्रतिकूल आचरण गर्ने; विरुद्ध आचरण गर्ने । ना॰ ३. शत्रु; दुस्मन; वैरी; परिपन्थ ।

परिपाक— ना॰ [सं॰] १. राम्ररी पाक्ने वा पकाउने काम । २. पच्ने वा हजम हुने क्रिया । ३. पूर्ण रूपले विकसित भएको अवस्था; प्रौढता । ४. परिणाम; फल । ५. निपुणता; प्रवीणता; दक्षता ।

परिपाटि/परिपाटी— ना॰ [सं॰] १. पहिलेदेखि चलिआएको क्रम; सिलसिला; रूढि रू२. प्रणाली; पद्धति; प्रथा । ३. तरिका; रीति । ४. ढङ्ग; ढर्रा; ढाँचा । ५. शैली; मेलो ।

परिपाठ— ना॰ [सं॰] १. नालीबेली लाउँदै चलाखीसाथ कुरा मिलाएर भन्ने वा उल्लेख गर्ने काम–काइदा । २. सीप; कला । ३. परिपञ्च; चाँजो; परिपाटी । ४. व्यावहारिक दक्षता वा वाक्पटुता । > परिपाठे— वि॰ परिपाठ गर्ने; चाँजो मिलाउने ।

परिपालक— ना॰ [सं॰] राम्ररी पालनपोषण गर्ने व्यक्ति; परिपालन गर्ने व्यक्ति; संरक्षक ।

परिपालन— ना॰ [सं॰] राम्ररी पालनतालन गर्ने काम; संरक्षण । ~

कार्य— ना॰ पालनपोषण आदि गर्ने काम । > परिपालना— ना॰ परिपालन । परिपालनीय— वि॰ राम्ररी पालन गर्न योग्य ।

परिपालयिता— वि॰ [सं॰] राम्ररी पाल्ने ।

परिपालित— वि॰ [सं॰] राम्ररी पालिएको ।

परिपाल्य— वि॰ [सं॰] पालनपोषण गर्न योग्य ।

परिपुष्ट— वि॰ [सं॰] १. राम्ररी पालनपोषण गरिएको । २. अति पुष्ट; हृष्टपुष्ट । ३. प्रमाणप्रमेयबारा सत्य प्रमाणित । > परिपुष्टि— ना॰ १. सुपोषण । २. राम्रो पालन–पोषण । ३. कुनै मत वा विचारको सत्यताको निमित्त आवश्यक आधार वा दृष्टान्त; पुष्टि ।

परिपूजन/परिपूजा— ना॰ [सं॰] सबै अङ्गमा वा विधि पुथ्याएर पूजा गर्ने काम । > परिपूजनीय— वि॰ राम्ररी पूजा गर्न योग्य ।

परिपूजित— वि॰ [सं॰] राम्ररी पूजित ।

परिपूज्य— वि॰ [सं॰] परिपूजनीय ।

परिपूरक— वि॰ [सं॰] १. पूरा गर्ने वा परिपूर्ण पार्ने । २. राम्ररी भर्ने, निम्ठ्याउने वा चुल्याउने । ३. अपूर्ण वस्तु, कथन, कार्य आदिलाई पूर्ण गर्ने ।

परिपूरण— ना॰ [सं॰] १. पूरा गर्ने वा परिपूर्ण गर्ने क्रिया । २. राम्ररी भर्ने काम । ३. समाप्त गर्ने वा सिद्ध्याउने क्रिया । >

परिपूरणीय— वि॰ परिपूर्ण गर्न लायक ।

परिपूरित— वि॰ [सं॰] १. पूर्ण गरिएको वा पूरा गरिएको । २. पूरा भरिएको ।

परिपूर्ण— वि॰ [सं॰] १.राम्ररी भरिएको; भरिभराउ; भरिपूर्ण । २. पूरा गरिएको; पूर्ण भएको । ३. सन्तुष्ट; तृप्त । ४. चौतर्फ मिलेको । — ता— ना॰ परिपूर्ण हुनाको भाव वा अवस्था ।

परिपूर्ति— ना॰ [सं॰] १. आवश्यक सबै वस्तुहरूको पूर्ति; सन्तोषजनक वा पर्याप्त पूर्ति । २. राम्रो पूर्ति । ३. कुनै कार्य आदि सम्पन्न गर्ने क्रिया । ४. एउटाको क्षतिमा कुनै अर्को क्रियाकलापबारा पूरा गरिने विधि; क्षतिपूर्ति गर्ने काम; बिगोभराइ; नोक्सानी पूरा गर्ने काम ।

परिपृच्छा— ना॰ [सं॰] १. उत्सुकतावश गरिएको प्रश्न; सवाल; आग्रहपूर्ण सोधपुछ । २. जानकारी गरिने क्रिया । ~ गृह— ना॰ कुनै पनि काम–कुराको सोधपुछ गर्ने वा पत्ता लगाउने कार्यालय; सूचनागृह; सूचना–विभाग ।

परिपोष— ना॰ [सं॰] परिपोषण । > परिपोषण— ना॰ पालन–पोषण गर्ने क्रिया; संरक्षण । परिपोषित— वि॰ राम्ररी पालनपोषण गरिएको; स्याहारसम्भार गरिएको; परिपुष्ट ।

परिप्रेक्ष्य— ना॰ [सं॰] १. पारस्परिक अन्तरलाई साधारणतः आँखाले ठीकसँग देखिने गरी चित्रकलामा लेखिने दृश्य, पदार्थ एवं व्यक्तिहरूको अङ्कन । २. आँखाले भेटेसम्मको हेराइ । ३. आँखाले हेर्दा देखिने कुनै पनि वस्तुको रूप । ४. सामु वा समक्षको दृश्य, वातावरण वा परिस्थिति । ५. सामुन्नेको दृश्य, वातावरण, परिस्थिति वा समस्यालाई हेर्ने खास दृष्टिकोण । ६. सन्दर्भ; प्रसङ्ग ।

परिप्रेषण— ना॰ [सं॰] १. राम्रोसँग पठाउने काम । २. निकाल्ने काम; निर्वासन । ३. दूत, हलकारा आदिलाई चारैतिर पठाउने काम ।

परिप्रेषित— वि॰ [सं॰] १. राम्ररी पठाइएको; प्रेषित । २. निकालिएको; निर्वासित । ३. त्यागिएको; त्यक्त ।

परिप्रेष्य— वि॰ [सं॰] १. परिप्रेषण गर्न योग्य । ना॰ २. नोकर; टहलुवा ।

परिप्लव/परिप्लावन— ना॰ [सं॰] १. जथाभावी पोख्ने वा पौडी खेल्ने क्रिया । २. नाउ; डुङ्गा । ३. बाढी; भेल । ४. अत्याचार । ५. द्रोणकलशबाट सोमरस झिक्ने पात्र । > परिप्लावित— वि॰ १. पानी आदिले बेसरी भिजेको; निथु्रक्क भिजेको । २. चुर्लुम्म डुबेको; परिप्लव वा परिप्लावन भएको ।

परिबन्द— ना॰ [सं॰ परिबन्धे १. औपचारिक कारण, हेतु वा बेहोरा । २. रोकावट; प्रतिबन्ध । ३. घटनाचक्रबाट कुनै किसिमले स्वतः आइपर्ने काम वा कुरो; चारैतिरबाट फन्दामा पर्ने काम । ४. काकताली, संयोग ।

परिबन्ध/परिबन्धन— ना॰ [सं॰] १. कसेर बाँध्ने काम । २. रोकावट; प्रतिबन्ध । ३. चौघेरामा परेर फुत्कन नसक्ने स्थिति ।

परिभक्षण— ना॰ [सं॰] भएभरको जति सबै खाने कार्य; भएजति सबै भक्षण गर्ने क्रिया; सथ्यापसुरुप ।

परिभक्षित— वि॰ [सं॰] पूरै भक्षण गरिएको; सथ्यापसुरुप पारिएको ।

परिभव— ना॰ [सं॰] १. कसैलाई तिरस्कार गर्ने काम; निन्दा । २. अनादर; हेला । ३. पराजय; हार; पराभव ।

परिभावना— ना॰ [सं॰] १. विचार; चिन्तन । २. चिन्ता; फिक्री । ३. साहित्यमा अतिशय उत्सुकता उत्पन्न गर्ने पद वा वाक्य ।

परिभावित— वि॰ [सं॰] १. टम्म मिलेको; संयुक्त । २. राम्ररी विचार गरिएको; गम्भीरतापूर्वक सोचिएको । ३. चारैतिर ढाकिएको; व्याप्त ।

परिभाव्य— वि॰ [सं॰] होसियारी वा सोच गर्न लायक । ~ धन— ना॰ १. ठूलठूला उपयोगी योजना आदि जिम्मा लिनेसँग जिम्मा दिनेले जमानतका रूपमा लिने अग्रिम धरौटी (सेक्युरिटी॰ । २. छात्रहरूले क्षति गरेमा नगदी रूपमा सोधभर्ना गर्ने उद्देश्यले छात्रसँग सत्रारम्भमा लिइएको अग्रिम धरौटी (अर्नेस्टमनी॰ ।

परिभाषक— वि॰/ना॰ [सं॰] १.वार्तालाप वा कुराकानी गर्ने । २. वक्ता; भाषणकर्ता । ३. कसैमाथि निन्दा तथा दोषरोपण गर्ने; निन्दक । ४. परिभाषा गर्ने (व्यक्ति॰ ।

परिभाषण— ना॰ [सं॰] १. कुराकानी; वार्तालाप । २. दुर्वचन बोल्ने वा गाली गर्ने काम । ३. परिभाषागराइ ।

परिभाषा— ना॰ [सं॰] १. कुनै शब्द वा पदको अर्थ वा भाव निश्चित रूपमा स्पष्ट गर्ने कथन; व्याख्या; लक्षण । २. कुनै कुराको सामान्य गुण र विशेष गुण दुवैको उल्लेख गरी दिइएको परिचय । ३. कुनै वस्तुको स्वरूप, गुण, विशेषता आदिको यथार्थ ज्ञान गराउने लक्षण । ४. कुनै शास्त्र वा विद्याका क्षेत्रमा विशिष्ट अर्थमा प्रयुक्त हुने शब्द; पारिभाषिक शब्द । ५. आफूले प्रयोग गर्नाका निम्ति शास्त्रकारहरूले रचेका विशिष्ट संज्ञा । ६. कुराकानी; वार्तालाप । ७. टीका; व्याख्या । > परिभाषित— वि॰ १. परिभाषा गरिएको; परिभाषा दिइएको । २. राम्ररी भनिएको ।

परिभाषी— वि॰ १. राम्ररी बोल्ने वा भाषण गर्ने । २. परिभाषा दिने वा गर्ने । परिभाष्य— वि॰ १. परिभाषा गर्न वा गरिन योग्य । २. भन्न लायक ।

परिभुक्त— वि॰ [सं॰] १. परिभोग गरिएको वा राम्ररी भोगिएको; अनुभव गरिएको । २. उपभोग गरिएको; उपभुक्त ।

परिभूषण— ना॰ [सं॰] १. राम्ररी सजाउने वा शृङ्गार गर्ने काम । २. कुनै एक प्रदेशको आम्दानी विपक्षी देशलाई दिएर गरिएको सन्धि वा मिलापत्र ।

परिभूषित— वि॰ [सं॰] १. राम्ररी सजाइएको वा सिँगारिएको । २. परिभूषण गरिएको ।

परिभोक्ता— वि॰ [सं॰] १. परिभोग गर्ने । २. विनाअधिकार अर्काको वस्तु वा धनको उपभोग गर्ने । ना॰ ३. परिभोग गर्ने व्यक्ति ।

परिभोग— ना॰ [सं॰] १. भोग गर्ने काम; उपभोग । २. मैथुन; स्त्रीप्रसङ्ग । ३. कुनै वस्तु वा धन विनाअधिकार उपभोग गर्ने काम ।

परिभ्रम— ना॰ [सं॰] १. यताउति घुम्ने काम; चौतर्फ घुम्ने काम । २. घुमाउरो तरिकासँग कुनै कुरो भन्ने काम । ३. भ्रम; भूल । ४. कुनै वस्तुको प्रसिद्ध नाम नलिएर गुण, सम्बन्ध, उपयोग आदिबारा गरिने सङ्केत । > परिभ्रमण— ना॰ . चारैतिर घुम्ने वा चक्कर लगाउने काम । २. यताउति जाने वा घुमफिर गर्ने काम । ३. परिधि; घेरो ।

परिभ्रष्ट— वि॰ [सं॰] १. जाति वा धर्मबाट खसेको; पतित । २. हराएको; बेपत्ता भएको । ३. भागेको; पलायित ।

परिभ्राट— ना॰ [सं॰ परिभ्राज्] १. मुस्किल; कठिनाइ । २. कष्ट; हैरानी । ३. अभिभारा । ४. कामकाजको भीड । ५. ठूलो आयोजना । ६. सँभालिनसक्नु व्यवहार । वि॰ ७. व्यापक; ठूलो ।

परिमण्डल— वि॰ [सं॰] १. बाटुलो वा गोलो; वर्तुलाकार । ना॰ २. घेरो; परिधि (विशेषतः वृत्ताकार) । ३. सूर्य वा चन्द्रमाका चारैतिरको प्रकाशमान गोलाकार पिण्ड; गोलक; प्रभामण्डल । — ता— ना॰ गोलाइ । > परिमण्डलाकार— वि॰ वृत्ताकार; गोलाकार । परिमण्डलित— वि॰ गोलाकार पारिएको; बाटुलो बनाइएको ।

परिमर्दन— ना॰ [सं॰] १. बेसरी घोट्ने काम; रगडाइ । २. नाश गर्ने क्रिया; विनाश । ३. खूबसँग माड्ने काम; माडमुड गर्ने क्रिया ।

परिमर्दित— वि॰ [सं॰] परिमर्दन गरिएको; माडिएको ।

परिमल— ना॰ [सं॰] १. राम्रोसँग मल्ने वा माड्ने काम । २. कुमकुम, चन्दन आदि घोटेर बनाइएको सुगन्धित पदार्थ शरीरमा दल्ने वा लगाउने काम । ३. त्यसरी शरीरमा दलिएको वा लगाइएको पदार्थबाट आउने मीठो बास्ना । ४. फूल आदिबाट निस्कने, वरिपरि फैलिएको मगमग वास । ५. सुवास; सुगन्ध; खुस्बु । ६. मैथुन; सम्भोग । ७. पण्डित वा विबान्हरूको समूह; पण्डितमण्डली । > परिमलित— वि॰ फूल आदिको बास्ना फिँजाइएको; सुगन्धित; सुवासित । > परिमले— वि॰ बेसरी सिँगारपटार गर्ने; धेरै सिँगार पार्ने (आइमाई॰ ।

परिमाण— ना॰ [सं॰] तौलने, नाप्ने, भर्ने, आदि क्रियाबारा निकालिने कुनै वस्तुको गह्रुँङ्गोपन, विस्तार, घनत्व आदिको मान; नापतौल वा भराइ; नापो; मात्रा । > परिमाणक— ना॰ १. नापतौल; परिमाण । वि॰ २. परिमाणसम्बन्धी । परिमाणी— वि॰ परिमाणयुक्त ।

परिमाता— वि॰ [सं॰] परिमाण स्थिर गर्ने; नापतौल गर्ने; नापजोख गर्ने (व्यक्ति॰ ।

परिमार्ग— ना॰ [सं॰] कुनै चीजको चारैतिरको मार्ग वा बाटो; परिपथ । > परिमार्गण— ना॰ खोजी; खोजखबर । परिमार्गी— वि॰ खोजखबर गर्ने; पत्ता लगाउने ।

परिमार्जक— वि॰ [सं॰] १. परिमार्जन गर्ने । २. धुने; पखाल्ने । ३. सफा–सुग्घर गर्ने ।

परिमार्जन— ना॰ [सं॰] १. राम्ररी धुने, पखाल्ने, सफा गर्ने वा स्वच्छ पार्ने काम । २. लेखरचनामा रहेका दोष, त्रुटि आदिलाई हटाएर राम्रो तुल्याउने काम । ३. गुणात्मक विकास वा परिष्कार । ४. कुनै मिश्रित वस्तुलाई रासायनिक विधिबारा निक्खर वा चोखो पार्ने काम ।

परिमार्जित— वि॰ [सं॰] १. राम्ररी धोइपखाली गरिएको; स्वच्छ वा सफा पारिएको । २. दोष, त्रुटि आदि हटाएर ठीक गरिएको; परिमार्जन गरिएको; परिष्कृत ।

परिमित— वि॰ [सं॰] १. नापिएको वा तौलिएको; नापतौल गरिएको; नापो लिइएको । २. परिमाणमा घटी वा बढी नभई ठीक मात्रा भएको; ठिक्कको । ३. सीमित । ४. थोरै; अत्यल्प । > परिमितायु— वि॰ पूरा आयु नहुने वा नभएको; अल्पायु । परिमिताहार— वि॰ थोरै खाने; अल्प आहार भएको । परिमिति— ना॰ १. परिमाण; नापो । २. अवधि । ३. सीमा ।

परिमिलन— ना॰ [सं॰] १. भेटघाट; संयोग; मिलन । २. छुने काम; स्पर्शगराइ ।

परिमिलित— वि॰ [सं॰] १. राम्ररी मिलेको; संयुक्त । २. भेटघाट गरिएको ।

परिमुक्त— वि॰ [सं॰] राम्ररी मुक्त भएको; उन्मुक्त; पूरै स्वच्छन्द । श्र परिमुक्ति— ना॰ राम्ररी भएको मुक्ति; उन्मुक्ति ।

परिमेय— वि॰ [सं॰] १. परिमाण लिन योग्य । २. तौलन लायक रू३. नाप, तौल वा गन्ती गर्न सकिने । ४. थोरै; अल्प । ५. सीमित ।

परिमोक्ष— ना॰ [सं॰] १. पूर्ण रूपले पाएको मुक्ति; निर्वाण । २. छोड्ने काम; परित्याग । ३. दिसा गर्ने काम; मलत्याग । ४. विष्णु । > परिमोक्षण— ना॰ १. परिमोक्ष । २. नेतीधौतीबारा शरीरका भित्री अवयव सफा गर्ने एक यौगिक विधि ।

परिम्लान— वि॰ [सं॰] १. एकदम म्लान; निन्याउरो; झ्याउरो । २. ओइलाएको; ओल्याबमल्याब परेको ।

परिम्लायी— वि॰ [सं॰] १. हे॰ परिम्लान । ना॰ २. आँखाका नानीमा पैदा भई सर्वत्र पहेँलो वा तिरमिर उज्यालो हुने एक रोग; तैमिरिक ।

परियार— ना॰ [सं॰ परिवारे १. परिवार । २. दमाईँको एक थर । स्त्री॰ परियार्नी ।

परियोजक— ना॰ [सं॰] परियोजना तयार पार्ने; परियोजनाकार ।

परियोजना— ना॰ [सं॰] १. कुनै पनि विषयवस्तुको सम्पूर्णतालाई ध्यानमा राखी सोसम्बन्धी कार्य सम्पन्न गर्नका निम्ति बनाइएको योजना (प्रोजेक्ट) । २. मनमा सोचेर अगाडि आउने स्थितिको अनुमान लगाएर गरिएको योजना वा परिकल्पना ।

परियोजित— वि॰ [सं॰] परियोजना तयार पारिएको ।

परिरक्षक— वि॰ [सं॰] सबैतिरबाट रक्षा गर्ने वा बचाउने; संरक्षक; सुरक्षक ।

परिरक्षण— ना॰ [सं॰] १. चारैतिरबाट गरिने रक्षा; संरक्षण; सुरक्षा; पूर्ण रक्षा । २. कुनै चलअचल सम्पत्ति सुचारु रूपले राख्ने काम वा सो बारेमा लाग्ने खर्चको रकम । > परिरक्षणीय— वि॰ परिरक्षण गर्न योग्य; संरक्षणीय ।

परिरक्षित— वि॰ [सं॰] चारैतिरबाट रक्षा गरिएको; सुरक्षित; संरक्षित; पूर्ण रक्षित ।

परिरक्षिता/परिरक्षी— वि॰ [सं॰] पूर्ण रूपले रक्षा गर्ने; परिरक्षक ।

परिरूप— ना॰ [सं॰] १. भावी कार्यक्रमका बारेमा पहिले नै सोचिएको रूपरेखा; प्रारूप । २. कुनै कलात्मक कृति वा सजावटसम्बन्धी पूर्वकल्पना । ३. सोअनुसार कपडा, काठ आदिमाथि फूल, बुट्टा वा यस्तै कुरा बनाउने विशेष सीप वा ढङ्ग; रूपाङ्कन; डिजाइन । श्र परिरूपक— ना॰ रूपाङ्कन गर्ने वा रूपरेखा तयार गर्ने व्यक्ति; नक्सा आदि बनाउने व्यक्ति; प्रारूपक ।

परिलक्षित— वि॰ [सं॰] १. वरिपरिका वस्तुस्थितिबाट लख काटिएको । २. चाहेको; खोजेको । ३. देखाइएको; निर्दिष्ट । ४. लक्ष्य गरेको; ताकेको ।

परिलक्ष्य— ना॰ [सं॰] १. सोचविचारपूर्वक निर्धारित वा स्वीकृत लक्ष्य; निर्दिष्ट उद्देश्य । वि॰ २. परिलक्षित गर्न योग्य ।

परिलङ्घन— ना॰ [सं॰] १. उप्रmेर कुनै वस्तु वा अग्लो ठाउँ नाघ्ने काम । २. उल्लङ्घन ।

परिलङ्घित— वि॰ [सं॰] नाघिएको; उल्लङ्घन गरिएको ।

परिलब्ध— वि॰ [सं॰] अतिरिक्त रूपमा उपलव्ध भएको । श्र परिलब्धि— ना॰ निर्धारित वेतन वा वृत्तिदेखि बाहेक दिइने भत्ता वा शुल्क; अनुलाभ; अतिरिक्त आम्दानी ।

परिलाभ— ना॰ [सं॰] कुनै पदमा रही काम गर्दा सेवा आदिको कारण वेतनबाहेक भएको उपरि लाभ (पुरस्कार आदि॰ ।

परिलिखित— वि॰ [सं॰] चारैतिर रेखा आदिले घेरिएको; वृत्तले घेरिएको ।

परिलेख— ना॰ [सं॰] १. रेखाचित्र; खाका । २. ठूलो अधिकारी भएका ठाउँमा पठाइने कुनै कुराको विवरण ।

परिवञ्चन/परिवञ्चना— ना॰ [सं॰] अर्कालाई फकाईफुल्याईकन ठग्ने काम । > परिवञ्चनीय— वि॰ परिवञ्चनाको लायक; ठग्न लायक ।

परिवञ्चित— वि॰ [सं॰] फकाएर ठगिएको; वञ्चित पारिएको ।

परिवर्जन— ना॰ [सं॰] कुनै वस्तु, ठाउँ आदिलाई राम्रैसँग छाड्ने काम; परित्याग । परिवर्जनीय— वि॰ राम्रैसँग छाड्न योग्य; परित्याग गर्न लायक ।

परिवर्जित— वि॰ [सं॰] राम्रैसँग छाडिएको; परित्याग गरिएको ।

परिवर्तक— वि॰ [सं॰] १. घुम्ने वा चक्कर खाने । २. घुमाउने; रिँगाउने । ३. सट्टापट्टा गर्ने; विनिमय गर्ने । ४. युगको अन्त गर्ने; नयाँ युग आरम्भ गर्ने ।

परिवर्तन— ना॰ [सं॰] १. एक थरी रूप, अवस्था, गुण आदिबाट अर्का थरी रूप, अवस्था, गुण आदिमा बदलिने वा रूपान्तरित हुने क्रिया; हेरफेर; अदलाबदली । २. उपयोगिताको विचार गरी कुनै वस्तुलाई बढाउने वा नयाँ रूप दिने काम; सुधार्ने काम । ३. साटफेर; विनिमय । ४. फेरो; चक्कर । ५. चक्कर लगाउने काम; परिभ्रमण । ६. वर्किनेफर्किने काम । ७. कुनै पुरानो युगको अन्त र नयाँ युगको आरम्भ । — वाद— ना॰ कुनै पनि चलिरहेको परम्परा, विधान, सामाजिक बनोटको ढाँचा आदि कुरा परिस्थितिअनुसार बदलिरहनुपर्छ भन्ने विचार । — वादी— वि॰ १. परिवर्तनवादप्रति विश्वास गर्ने । ना॰ २. परिवर्तनवादको अनुयायी । — शील— वि॰ परिस्थितिअनुसार परिवर्तन भइरहने; हेरफेर वा अदली–बदली गर्न सकिने । > परिवर्तनीय— वि॰ १. परिवर्तन हुन वा गर्न योग्य; हेरफेर गर्न लायक । २. परिवर्तनको अधीनमा रहेको ।

परिवर्तित— वि॰ [सं॰] १. परिवर्तन गरिएको; अदलबदल गरिएको । २. सट्टापट्टा गरिएको; विनिमय गरिएको । ३. घुमाइएको । ४. फर्केको; फिरेको । ~ किरण— ना॰ कुनै परावर्त्य वस्तुमा परेर फर्केको किरण ।

परिवर्तिनी— ना॰ [सं॰] १. भाद्रकृष्ण एकादशी । वि॰ २. घुम्ने; चक्कर मार्ने; परिवर्तनशील ।

परिवर्त्य— वि॰ [सं॰] १. परिवर्तन गर्न सकिने; हेरफेर गर्न सकिने । २. साट्न सकिने; विनिमय गर्न सकिने ।

परिवर्द्धन— ना॰ [सं॰] राम्ररी बढ्ने क्रिया; सप्रने प्रक्रिया; परिवृद्धि ।

परिवर्द्धित— वि॰ [सं॰] परिवर्द्धन गरिएको वा भएको ।

परिवहन— ना॰ [सं॰] १. कुनै वस्तु एक ठाउँबाट अर्का ठाउँमा बोकेर लैजाने काम । २. मोटर, गाडा, जहाज आदिबारा एक ठाउँबाट अर्का ठाउँमा मालसामान सार्ने काम । ३. तरल पदार्थका अणु तातेपछि चिसा अणुलाई तताउँदै लैजाने तरल पदार्थमा हुने तापको प्रसारण । ~ खर्च— ना॰ परिवहन वा मालसामानको ओसारपसारमा लाग्ने खर्च । ~ व्यवस्थापक— ना॰ रेल, मोटर, जहाज आदि सवारीगाडीबाट आवतजावत गर्ने यात्री तथा मालसामानका परिवहनको व्यवस्था गर्ने अधिकारी ।

परिवाद— ना॰ [सं॰] १. कसैप्रति गरिने हेला; निन्दा; अनादर । २. सिकायत । > परिवादक— वि॰ १. परिवाद वा निन्दा गर्ने; निन्दक । २. मुद्दा लड्ने; वादी । ३. वीणा बजाउने । परिवादिनी— ना॰ सातवटा तार हुने एक प्रकारको वीणा बाजा । परिवादी— वि॰ १. निन्दा गर्ने; अपवाद फिँजाउने । २. परिवादक ।

परिवार— ना॰ [सं॰] १. रगत, वीर्य, नाता, घर, अनुकूलता र वैवाहिक सम्बन्धले संयुक्त भएका मानिसको समूह । २. एउटै भान्सामा खाने घरका मानिसहरूको समूह; जहान । ३. नातादार र कुटुम्ब आदिको समूह । ४. सजातीय व्यक्तिहरूको समूह; वर्ग । ५. कुनै राजा वा धनवान्का आश्रयमा रहने मानिसहरूको समूहग् आश्रित जन; परिजन । ~ नियोजन— ना॰ परिवारमा छोराछोरीको सङ्ख्या बढ्न नदिने काम; सन्तान उत्पादनमा गरिने नियन्त्रण; सन्ततिनिग्रह ।

परिवित्त— ना॰ [सं॰] दाजुको विवाह नगरीकन विवाह भएको (भाइ॰ । श्र परिवित्ति— ना॰ दाजुको भन्दा पहिले भएको भाइको विवाह ।

परिविहार— ना॰ [सं॰] अघाउँजी यताउति डुल्ने वा घुमफिर गर्ने काम; चारैतिर घुमफिर गर्ने क्रिया ।

परिवृत्त— वि॰ [सं॰] १. घुमाइएको, रिबाइएको वा फर्काइएको । २. हेरफेर गरिएको; बदलिएको । ३. घेरिएको; बेरिएको; आवेष्टित । ना॰ ४. आलिङ्गन; अँगालो । ५. कुनै कार्य, घटना आदिबारे अरूको जानकारीका निम्ति प्रस्तुत गरिने सङ्क्षिप्त विवरण । > परिवृत्ति— ना॰ १. घुम्ने काम; फेरो लगाउने काम । २. घेराइ; बेह्राइ; आवेष्टन । ३. अदलबदल; परिवर्तन; बदलाइ । ४. सट्टापट्टा; विनिमय । ५. घटी र बढी वस्तुको साटफेर भएको वर्णन गर्दा पर्ने एक अर्थालङ्कार । ६. एक शब्दका ठाउँमा उही अर्थ व्यक्त गर्न अर्को शब्द प्रयोग गर्ने अर्थात् पर्यायवाची शब्द राख्ने काम । (जस्तो— 'कमललोचन' – का स्थानमा पद्मनयन, 'चरणकमल' – का स्थानमा 'पादपद्म' इ॰) ।

परिवृद्ध— वि॰ [सं॰] १. खूब बढेको; हलहली बढेको; राम्रोसँग बढेको । २. पूरै पाको । > परिवृद्धि— ना॰ राम्ररी बढ्ने क्रिया; सम्यक् वृद्धि; हल्काइ ।

परिवेत्ता— ना॰ [सं॰] १. दाजुको भन्दा पहिले विवाह गर्ने भाइ । २. दाजुको भन्दा पहिले अग्निहोत्री ग्रहण गर्ने भाइ; परिवित्त ।

परिवेश— ना॰ [सं॰] १. चारैतिरबाट भएको घेराइ; परिवेष्टन । २. सूर्य वा चन्द्रमाका चारैतिर देखिने एक प्रकारको मण्डल; सभा । ३. परिधि; सीमा । ४. वातावरण ।

परिवेष्टक— वि॰ [सं॰] परिवेष्टन गर्ने; चारैतिरबाट घेर्ने ।

परिवेष्टन— ना॰ [सं॰] १. वरिपरिबाट घेर्ने काम; चारैतिरको घेराइ; छेकाइ; लपेटाइ; बेह्राइ । २. परिधि; घेरा ।

परिवेष्टित— वि॰ [सं॰] १. चारैतिरबाट घेरिएको; छेकारो मारिएको । २. ढाकिएको; आच्छादित ।

परिव्राज/परिव्राजक— ना॰ [सं॰] घरबाट छाडेर सन्न्यास लिने व्यक्ति; सन्न्यासी ।

परिशिष्ट— वि॰ [सं॰] १. बाँकी रहेको; शेष; अवशिष्ट । ना॰ २. पुस्तक, ग्रन्थ आदिका मूल भागमा छुट्न गई अन्ततिर राखिएको बाँकी कुरा स्पष्ट पार्ने अंश; पूरक अंश । ३. बाँकी रहेको भाग; अवशिष्ट अंश । ४. थपुवा अंश । > परिशिष्टाङ्क— ना॰ कुनै पत्रपत्रिका आदिको नियमित वा अनियमित रूपले प्रकाशित गरिने अतिरिक्त अङ्क; पत्रिका आदिको अतिरिक्ताङ्क ।

परिशीलन— ना॰ [सं॰] १. कुनै विषयको राम्ररी अध्ययन गर्ने काम; मननपूर्वकको अध्ययन । २. छुने वा स्पर्श गर्ने क्रिया ।

परिशीलित— वि॰ [सं॰] विचारपूर्वक अध्ययन गरिएको; परिशीलन गरिएको ।

परिशेष— ना॰ [सं॰] १. बचेखुचेको वस्तु; अवशेष । २. समापन वा समाप्ति ।

परिशोध— ना॰ [सं॰] परिशोधन । > परिशोधन— ना॰ १. राम्ररी भएको शुद्धि; शुद्धीकरण; संशोधन । २. ऋण आदि तिर्ने काम; चुक्ता । > परिशोधित— वि॰ परिशोध गरिएको ।

परिश्रम— ना॰ [सं॰] १. थकाइ लाग्ने गरी गरिने काम; उद्यम; मिहिनेत । २. थकाइ; श्रम; क्लान्ति । > परिश्रमी— वि॰ परिश्रम गर्ने; मेहनती ।

परिश्रवण— ना॰ [सं॰] शब्दको निरीक्षण वा अध्ययन गर्ने क्रिया ।

परिश्रान्त— वि॰ [सं॰] धेरै थाकेको; गलिपत्तन भएको; अतिथकित । श्र परिश्रान्ति— ना॰ ज्यादा मात्रामा लागेको थकाइ; गलिपत्तन अवस्था ।

परिश्रावक— ना॰ [सं॰] शब्दको निरीक्षण र अध्ययन गरिने यन्त्र ।

परिश्रुत— वि॰ [सं॰] खूब नाम चलेको; विख्यात; प्रसिद्ध ।

परिषद्— ना॰ [सं॰] १. प्राचीन कालमा राजाहरूबारा अत्यावश्यक काममा बोलाइने विशिष्ट सभा; राजसभा । २. सभा; समिति । ३. चुनिएका व्यक्ति वा निर्वाचित सदस्यहरूको सभा । ४. समूह; मण्डली ।

परिष्कार— ना॰ [सं॰] १. कुनै वस्तुलाई राम्ररी खार्ने वा शुद्ध पार्ने काम; संस्कार; शुद्धि । २. कुनै कुरामा रहेका दोष, त्रुटिलाई हटाएर सुन्दर, स्वच्छ र रुचिपूर्ण बनाउने काम । ३. स्वच्छता; निर्मलता । ४. अलङ्कार; आभूषण । ५. शृङ्गार; सजावट ।

परिष्कृत— वि॰ [सं॰] अपरिष्कृत वस्तुलाई परिष्कार गरिएको; संस्कार गरिएको; सुधारिएको । २. शुद्ध पारिएको; संशोधित; विशुद्ध । > परिष्कृति— ना॰ परिष्कृत हुनाको भाव वा अवस्था; परिष्कार ।

परिसंवाद— ना॰ [सं॰] दुई वा दुईभन्दा बढी व्यक्ति, वक्ता वा विबान्हरूका बीचमा कुनै कुरा, विषय आदिबारे प्रायः खास– खास अवसरमा हुने तर्कसङ्गत वा विचारपूर्ण वादविवाद; त्यसरी सौहार्द्रपूर्णरूपमा हुने महत्त्वपूर्ण संवाद वा कुराकानी ।

परिसङ्ख्या— ना॰ [सं॰] १. गन्ती; गणना । २. एक ठाउँबाट कुनै वस्तुलाई निषेध गरेर अर्का ठाउँमा स्थापना गर्दा हुने एक अर्थालङ्कार । > परिसङ्ख्यान— ना॰ १. गन्ने काम; गन्ती; गणना । २. पहिले नै गरिने अनुमान; ठीक अनुमान ।

परिसञ्चित— वि॰ [सं॰] सन्तोषजनक रूपमा सञ्चय गरिएको; सञ्चित ।

परिसमापन— ना॰ [सं॰] कुनै काम–कारोबारको समाप्ति; राम्ररी समापन हुने क्रिया ।

परिसमाप्ति— वि॰ [सं॰] राम्ररी टुङ्ग्याइएको; परिसमापन गरिएको ।

परिसर— ना॰ [सं॰] १. नदी, सहर, पर्वत आदिका आसपासमा रहेको जमिन । २. आसपास; छिमेक । ३. घेरा । ४. कम्पाउन्ड । श्र परिसरक— वि॰ १. डुलुवा । २. पर्यटक । परिसरण— ना॰ चारैतिर घुम्ने काम; पर्यटन ।

परिसर्प/परिसर्पण— ना॰ [सं॰] १. सर्पको जस्तै बाङ्गोटिङ्गो चारैतिर हिँड्ने वा घुम्ने काम । २. डुलफिर गर्ने काम; घुमफिर; पर्यटन । > परिसर्पित— वि॰ घुमेको; डुलिएको ।

परिसान्त्वन/परिसान्त्वना— ना॰ [सं॰] राम्रोसँग सम्झाईबुझाई दिइने सान्त्वना ।

परिसीमन— ना॰ [सं॰] कुनै स्थान, क्षेत्र, प्रदेश, राष्ट्र आदिको सीमा स्थिर गर्ने काम; सीमानिर्धारण; सीमाङ्कन ।

परिसीमा— ना॰ [सं॰] १. चारैतिर निर्धारित गरिएको सीमा; चौहद्दी । २. अन्तिम सीमा; पराकाष्ठा । > परिसीमाङ्कन— ना॰ परिसीमन ।

परिसूचक— वि॰ [सं॰] चारैतिर सूचना प्रसार गर्ने; ठाउँठाउँमा कुनै विषयको सूचना दिने ।

परिसेवन/परिसेवा— ना॰ [सं॰] विशेष रूपमा गरिएको सेवा ।

परिस्थिति— ना॰ [सं॰] १. कुनै घटना, काम आदिको वास्तविक तथा तर्कसङ्गत अवस्था । २. कुनै देश, संस्था वा व्यक्तिको हालत; स्थिति; अवस्था । ३. समसामयिक वातावरणबाट सिर्जिएको स्थिति ।

परिस्फुरण— ना॰ [सं॰] १. छरिएका बीउ आदि उम्रिएर टुसो निस्कने क्रिया वा प्रक्रिया । २. फूल आदिको कोपिलो पलाउने क्रिया । ३. विशेष प्रकारले काँप्ने क्रिया । ४. भित्रबाट भाव, विचार आदिको स्फुरण हुने काम; स्मृति वा सम्झना ।

परिस्रव/परिस्राव— ना॰ [सं॰] १. चारैतिरबाट वा बेसरी चुहुने क्रिया । २. बच्चा जन्मने काम ।

परिहसित— वि॰ [सं॰] परिहास गरिएको; उपहास गरिएको ।

परिहार— ना॰ [सं॰] १. पूर्ण त्याग; परित्याग । २. दोष वा अनिष्ट कुराहरूलाई हटाउने वा फाल्ने काम । ३. युद्धमा लुटिएको धन–सम्पत्ति । ४. कुनै कुकृत्यको प्रायश्चित्त । ५. अनावृष्टि आदि सङ्कटका कारणले कर वा लगानीको ब्याजमाफी । ६. दण्ड वा ऋण आदिमा गरिएको सहुलियत । ७ बचाउने वा प्रयोग नगर्ने क्रिया; जगेर्ना । ८. कुनै विषयका सम्बन्धमा गरिएको खण्डन । > परिहारक— वि॰ परिहार गर्ने; परिहारी । परिहारी— वि॰ १. परिहरण गर्ने; अपहरण गर्ने । २. परिहार गर्ने । न्ाा॰ ३. त्याग; छोडाइ । ४. हटाउने काम; निवारण । परिहार्य— वि॰ १. परिहरण गर्न योग्य; अपहरण गर्न सकिने । २. त्याग्न सकिने; परित्याज्य । ३. हटाउन सकिने; पन्छाउन लायक; निवारणीय ।

परिहास— ना॰ [सं॰] १. हाँसो; ख्यालठट्टा; उपहास; दिल्लगी । २. मनोविनोद गर्ने काम; खेल; क्रीडा । > परिहासक— वि॰ उपहास गर्ने; ख्यालठट्टा गर्ने; हँसीमजाक गर्ने; दिल्लगी गर्ने; खिसी वा खिसीटिउरी गर्ने । परिहास्य— वि॰ परिहास वा उपहास गर्न लायक; ख्यालठट्टा गर्न सकिने ।

परी१— ना॰ [सं॰ प्रति] १. तरिका; काइदा; ढर्रा; ढाँचा । २. थरी; प्रकार । (उदा॰– उनीसँग परीपरीका कुरा गर्न कसले सक्छ ;)

परी२— ना॰ [सं॰ परि] १. सविस्तार वर्णन; व्याख्या । २. लम्बेचौडे कुरो; बेलीविस्तार (उदा॰– उनी परी लाएर कुरा गर्न सिपालु छन् ।) ।

परी३— ना॰ [फा॰] १. पखेटा हुने एक कल्पित स्त्रीजाति; अप्सरा । २. पुराना दन्त्यकथा, पुराण आदिमा वर्णित, आवश्यक पर्दा प्रकट हुने र नपर्दा अदृश्य हुने शक्ति भएकी सुन्दरी । ३. अति राम्री युवती; परमसुन्दरी स्त्री । ~ कथा— ना॰ पशुपक्षी पात्र भएको कथा ।

परीक्षक— वि॰ [सं॰] १. कुनै व्यक्ति वा वस्तु सम्बन्धित विषयमा योग्य छ–छैन भनी चारैतिरबाट मूल्याङ्कन गर्ने; जाँच गर्ने; परीक्षा गर्ने; पारखी । ना॰ २. परीक्षा लिने वा उत्तरपुस्तिका जाँच्ने व्यक्ति ।

परीक्षण— ना॰ [सं॰] १. परीक्षा लिने काम; सम्बन्धित विषयमा योग्य छ–छैन भनी चौतर्फी मूल्याङ्कन गर्ने काम; जाँच गर्ने काम । २. पारख गर्ने काम । ~ काल— ना॰ कुनै नयाँ कर्मचारी सम्बन्धित कामका निम्ति योग्य छ छैन भनी पारख गर्ने निश्चित अवधि । ~ दर्ता— ना॰ छ महिनाको अवधिका निम्ति गरिने दर्ता ।

परीक्षमाण— वि॰ [सं॰] १. परीक्षणकालमा राखिएको । २. परीक्षा भइरहेको ।

परीक्षा— ना॰ [सं॰] १. योग्यता, विशेषता, सामर्थ्य, गुण आदिको स्तर निर्णय गर्नका निम्ति ठीकसित पारख गर्ने काम; जाँच गर्ने काम; जाँच; जँचाइ । २. कुनै वस्तुको गुण, दोष आदिको अनुभव गर्नका निम्ति गरिएको प्रयोग; पारख । ३. प्राचीन न्यायालयमा अभियुक्त वा साक्षीको सच्चाइ जाँच्ने क्रिया; दिव्यपरीक्षा । ४. तर्क, प्रमाण आदिबाट कुनै वस्तुका यथार्थ तत्त्वको निरूपण गर्ने काम; निष्पक्षता । ~ नियन्त्रक— ना॰ परीक्षा विभागको उच्च अधिकृत । ~ प्रमुख— ना॰ परीक्षा सम्बन्धी काम गर्ने प्रमुख अधिकारी । ~ भवन— ना॰ परीक्षार्थीहरूले परीक्षा दिने घर वा ठाउँ; परीक्षालय । > परीक्षार्थी— ना॰ परीक्षा दिने व्यक्ति; परीक्षा दिन चाहने व्यक्ति । ~ परीक्षालय— ना॰ परीक्षास्थल; परीक्षाभवन । ~ विभाग— ना॰ परीक्षासम्बन्धी कामकारोवार हुने विभाग । ~ शाखा— ना॰ शिक्षणसंस्थाअन्तर्गतका प्रशासनिक निकायहरूमध्येको परीक्षासम्बन्धी कामकारोबार गरिने फाँट वा विभाग । ~

सञ्चालक— ना॰ परीक्षा सञ्चालन गर्ने अधिकारी । ~ सञ्चालन— ना॰ परीक्षासम्बन्धी काम । ~ स्थल— ना॰ परीक्षाभवन; परीक्षालय ।

परीक्षित्— ना॰ [सं॰] महाभारतप्रसिद्ध अर्जुनको नाति तथा अभिमन्युको छोरो; सर्पयज्ञ गर्ने जनमेजयको बाबु ।

परीक्षित— वि॰ [सं॰] १. परीक्षा गरिएको; जाँच लिइएको; जाँचिएको । २. पारख गरिएको ।

परीक्ष्य— वि॰ [सं॰] परीक्षा गर्न योग्य; जाँच गर्न लायक ।

परुत्— क्रि॰ वि॰ [सं॰] पोहोर; गत वर्ष ।

परुष— वि॰ [सं॰] १. कठोर; कडा । २. रूखो; कर्कश; अप्रिय । ३. तीव्र; उग्र । ४. निष्ठुर; निर्दय । ५. नीरस; रसविहीन । >

परुषाक्षर— वि॰ कडा र रूखो शब्द प्रयोग गर्ने । परुषावृत्ति— ना॰ वीररसका निम्ति उपयुक्त, ओजगुणप्रधान, टवर्गीय बित्वीभूत तथा संयुक्त वर्णका साथै रेफ, श, ष आदि कठोर वर्ण र लामालामा समासयुक्त शब्दबारा काव्यको रचना गर्ने एक रीति ।

परुषोक्ति— ना॰ निष्ठुर वचन; कठोर बोली ।

परेखिया— ना॰ [पारख+इयो अड्डाखानामा रत्नहरू र अरू विशेष वस्तुको पारख गर्न राखिने सरकारी कर्मचारी; परखिया ।

परेठ/परेड— ना॰ [अङ्॰ प्यारेडे सैनिकहरूको तालिम वा शिक्षा; कवायद ।

परेता१— ना॰ [सं॰ प्रहारकृते सार्कीले छाला पिट्ता तलतिर राखिने ढुङ्गो ।

परेता२— ना॰ [सं॰ परिते चङ्गाको धागो बेर्ने एक खालको लट्टाई ।

परेती— ना॰ [परेता+ई] सानो किसिमको परेता ।

परेला— ना॰ [परेलोको ति॰ ।)] हे॰ परेलो । — पेटी— ना॰ परेलाको बन्धन वा मेखला ।

परेली१— ना॰ [सं॰ प्रहर+एली > पालो+एली] कृषकहरूको परस्परमा खेतालाको साटासाट गर्ने वा एक अर्काको काम गरिदिने प्रक्रिया; खेतालो गएर खेतालै तिर्नुपर्ने गरी लगाइएको रिन; खेताले पैँचो; पर्म; बोझे ।

परेली२— ना॰ [सं॰ प्राणी] स्वास्नीलाई बोलाउँदाको मानबोधक शब्द; विवाहिता स्त्री ।

परेली३— ना॰ [पडेली < सं॰ पाठावली] धामी वा झाँक्री पतुर्ने बेलामा उच्चारण गर्ने मन्त्र ।

परेली४/परेलु— ना॰ [परेलो+ई/उ] परेलो (गीत, लोकगीत र

कवितामा— झमझम परेली, आँखैमा गाजलु॰

परेलो— ना॰ [सं॰ पटले आँखाको ढकनीका रूपमा रहेको डिलमा उम्रेको रौँ ।

परेवा१— ना॰ [सं॰ प्रतिपदो औँसी वा पूर्णिमाको भोलिपल्टको तिथि; प्रतिपदा ।

परेवा२— ना॰ [सं॰ पारावते हलेसो वा ढुकुरका आकारको केही ठूलो विभिन्न रब र जातको प्रसिद्ध पक्षी; घरमा पालिने शान्तिको प्रतीक मानिने एक प्रकारको पक्षी । ~ आँखी/आँखे— वि॰ परेवाका जस्ता आँखा वा परेवाका आँखाजस्तै बुट्टा भएको (मानिस वा कपडा) । ~ डाँक— ना॰ १. परेवाबारा पठाइने पुरानो किसिमको डाँक–व्यवस्था (पिजन–पोस्ट) । २. बास बसेको परेवाले प्रत्येक पहरमा बासेको आवाज ।

परोक्त— वि॰ [सं॰ अपरोक्ते गलत कुरो भनिएको । ~ दोष— ना॰ न्यायालय आदिमा अनुचित वा अशिष्ट बयान दिएबापत लाग्ने दोष ।

परोक्ष— वि॰ [सं॰] १. आँखाका सामुन्ने नभएको; अप्रत्यक्ष । २. सोझो ढङ्गले नभनी घुमाउरो पाराले भनिएको । ३. छिपेको; गुप्त । ४. व्याकरणमा पूर्ण भूतकाल । ५. उपमान । ~ निर्वाचन— ना॰ जनताबाट सोझै मतदान नभएर अप्रत्यक्ष तरिकाबारा गराइने चुनाउ; जनताले मतदान गरेर पठाएका सदस्यहरूबाट कार्यकारिणीका सदस्यहरू छान्ने चुनाउ–प्रणाली । > परोक्षार्थ— वि॰ अर्थ वा अभिप्राय रहस्यपूर्ण रहेको; अर्थ गम्भीर भएको; सजिलै बुझ्न नसकिने ।

परोढा— ना॰ [सं॰] अर्काकी स्वास्नी; परस्त्री ।

परोपकार— ना॰ [सं॰] अर्काको उपकार; पराईको भलो हुने काम । — क— वि॰ अर्काको उपकार गर्ने; अर्काको भलो गर्ने । ~ संस्था— ना॰ अनाथ वा दीनदुःखीहरूको उपकार गर्ने संस्था । >

परोपकारी— वि॰ परोपकार गर्ने; परोपरकारक ।

परोपकृत— वि॰ [सं॰] अरूबारा उपकार गरिएको; अरूबाट हित गरिएको ।

परोपजीवी— वि॰ [सं॰] १. अर्काले दिएको खाएर जीविका गर्ने; अर्काका भरमा बाँच्ने; परान्नभोजी । ना॰ २. अर्काको अङ्गबाट खाद्य वस्तु चुसेर बाँच्ने वनस्पति (ऐँजेरु, सुनाखरी, इ॰) वा कीरा (जुका, किर्ना, जुम्रा इ॰) ।

परोपदेश— ना॰ [सं॰] १. अर्कालाई मात्र उपदेश दिने काम; अर्कालाई अर्ती दिने काम । २. अर्काबारा दिइएको उपदेश वा अर्ती ।

परौँठा/परौठा— ना॰ [सं॰ प्ररोटके गहुँको पीठोलाई घिउ दल्दै बेलेर पत्रैपत्र पारी फेरि पट्याई बेरी घिउ लगाउँदै पकाइने विशेष प्रकारको रोटी; पत्रे रोटी ।

पर्काल— ना॰ [फा॰ फरकाले गोल वा अन्य विविध किसिमका रेखा खिँच्ने एक साधन; कर्काटो ।

पर्ख–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ प्रतीक्षणे १. कसैको बाटो हेर्नु; प्रतीक्षा गर्नु । २. कुनै थालेको काम रोकेर वा स्थगित गरेर कसैको प्रतीक्षा गर्नु । ३. पख्नु; बाटो हेर्नु; ढुक्नु । > पर्खाइ— ना॰ पर्खने क्रिया वा प्रक्रिया । पर्खाइनु— क॰ क्रि॰ पर्खन लाइनु । पर्खाउनु— प्रे॰ क्रि॰ पर्खन लाउनु । पर्खापर्खी— ना॰ परस्परमा पर्खने काम ।

पर्खाल— ना॰ [सं॰ परिखाधारे १. इँट, ढुङ्गा आदिको गारो लगाएर अग्लो पारी बारिएको बार; दिवाल । २. गारो ।

पर्खि–नु— स॰ क्रि॰/क॰ क्रि॰ [पर्ख+इ+नु] १. पर्खनु । २. गति अडाइनु ।

पर्गेल्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ परिग्रहणे छासमिस भएका धेरै वस्तुबाट निश्चित वस्तु छान्ने काम गर्नु । > पर्गेलाइ— ना॰ पर्गेल्ने क्रिया वा प्रक्रिया । पर्गेलाइनु— क॰ क्रि॰ पर्गेल्न लगाइनु । पर्गेलाउनु— प्रे॰ क्रि॰ पर्गेल्न लाउनु । पर्गेलिनु— क॰ क्रि॰ पर्गेल्ने काम गरिनु ।

पर्चा— ना॰ [फा॰ पर्चे १. प्रचारका निमित्त कुनै कुरा लेखिएको वा छापिएको कागत; विज्ञापनको कुरो लेखिएको पुर्जा; सूचनापत्र । २. अड्डा–अदालतबाट दिइने तारेखको पुर्जा । ३. विशेष अवस्थामा लेखिने मुद्दामामिलाको टिप्पणी । ४. फैसला । ५. अदालतमा वादीप्रतिवादी परेपछि प्रमाण बुझी फैसला गर्नुपर्ने भएमा प्रमाण बुझ्नलाई छोटकरीमा मुद्दासमेत लेखी दस्तखत गराई मिसिलसाथ राखिने कागज । ६. परीक्षा आदिको प्रश्नपत्र । ~ पत्र— ना॰ लम्बाइमा दसदेखि बाह्र इन्चसम्मको तासको आकारको बाक्लो कागजको टुक्रामा आ६नो विचार स्पष्टसँग लेखेर कुनै विशेष समयमा प्रदर्शन गर्ने एक किसिमको शैक्षिक सामग्री । — बाजी— ना॰ कुनै विशेष कुराको समर्थन, विरोध वा विज्ञापन गर्दा पर्चा बाँड्ने काम । > पर्ची— ना॰ १. सानो पर्चा । २. चिनाको पूरक, जस्तो– चिनापर्ची ।

पर्जन्य— ना॰ [सं॰] १. बादल; मेघ । २. झरी; वर्षा । ३. मेघको गर्जन । ४. इन्द्र ।

पर्ण— ना॰ [सं॰] १. बोटबिरुवा आदिको पात; पत्र । २. पान । ३. पखेटा । ४. बाणमा लगाइने प्वाँख । ५. पलाँसको रूख वा बोट । ६. कागजको पातो; पाना । — क— ना॰ विनामूल्य वितरणको काममा ल्याउन छापेको कागजको टुक्रा; पर्चा (पाम्प्लेट॰ । ~ कुटी— ना॰ सेउलाको बार र सेउलाकै छानो आदि भएको छाप्रो; सेउले छाप्रो । ~ कुटीर— ना॰ पर्णकुटी । ~ लता— ना॰ पानको लहरो । — वीटिका— ना॰ पानको बिरा; पानको खिल्ली । — शर— ना॰ बेपत्ता भएर मरेको वा मरेको अनुमान गरिए पनि लास नभेटिएमा कुशको पुतला बनाई दाहसंस्कारदेखि तेह्र दिनसम्म गरिने क्रिया; नारायणबलि । ~ शव— ना॰ लास बेपत्ता भएका शवको दाहसंस्कारका निम्ति बनाइने कुश आदिको पुतला; नारायणबलि । — शाला— ना॰ पर्णकुटी । > पर्णाशन— ना॰ पात मात्र खाएर वा सागपात आदिको आहाराले मात्र लिइने एक किसिमको व्रत । पर्णिक— ना॰ पात बेचेर जीवन–निर्वाह गर्ने व्यक्ति । पर्णिका— ना॰ अमुक व्यक्तिलाई अमुक वस्तु यति दिनू भनी लेखिएको कागज; वस्तुहरूको सीमित वितरणका व्यवस्थामा बजारबाट मालसामान किन्न पाइने पुर्जी; कुपन । पर्णी— ना॰ वृक्ष; बोट ।

पर्ता१— ना॰ [पर्+तो १. परेको मोल; परल; साउँ । २. नाफा; फाइदा ।

पर्ता२— वि॰ [पर्ती+ओ पर्ती; बाँझो ।

पर्ती— वि॰ [पाटो+ती] आबाद वा खनजोत नभएको; बाँझो; पर्ता (जमिन) । ~ आवादी— ना॰ हालआबादी । ~ जग्गा— ना॰ खनजोत नभएको वा नगरिएको जमिन; बालीनाली नलगाएको बाँझो जग्गा ।

पर्दा— ना॰ [फा॰ पर्दे १. भित्रको दृश्य बाहिरबाट नदेखियोस् भनी झ्याल–ढोकामा झुन्ड्याइने कपडा आदिको आवरण । २. स्त्रीजातिले मुख छोप्न आवरणको रूपमा प्रयोग गर्ने घुम्टो आदि । ३. नाटक वा चलचित्रको पट । ४. अदेखा वा अछेका प्रथा । ५. मर्यादा वा इज्जत । ६. आँखाको नानीमा मोतियाबिन्दु हुँदा लाग्ने जालो । ७. हार्बिन, प्यानो आदि बजाउँदा औँलाले दबाउने अवयव । ८. पुराना शैलीका मयलपोसमा छातीनेर निकालिने एक फेसन । ~ घर— ना॰ झ्यालढोका आदिमा पर्दा अड्ने एक शिल्पविधान । — नसिन— वि॰ पर्दामा रहेकी (आइमाई) । — फास— ना॰ पर्दा खुलेको अवस्था; कुनै कुरो प्रत्यक्ष भएको स्थिति; रहस्योद्घाटन; भन्डाफोर । — वाल— वि॰ पर्दा भएको; पर्दायुक्त; पर्दाभित्र रहेको वा रहने ।

पर्धानी— ना॰ [सं॰ पर्याधान+ई] टुप्पामा फलामको कापा जडिएको, डोली अड्याउनलाई डोलेहरूले लिएर हिँड्ने लौरो ।

पर्प— ना॰ [सं॰] १ं घर; गृह । २. हरियो वा नयाँ घाँस । ३. लँगडालाई एक ठाउँबाट अर्का ठाउँमा लैजाने साधन । ४. लँगडाले हिँड्दा सहायता लिने लट्ठी वा काठको एक प्रकारको साधन; खर्ल्याबखुट्टी; बैसाखी ।

पर्पट— ना॰ [सं॰] पापड । > पर्पटी— ना॰ १. पापड । २. गोपीचन्दन । ३. आयुर्वेदमा प्रसिद्ध एक रसादि औषधी ।

पर्बाह— ना॰ [फा॰ परवो १. कुनै विषयप्रति मन दिने क्रिया; वास्ता; सरोकार; चासो; परबाह । २. चिन्ता; फिक्री । ३. सोच; विचार; ख्याल ।

पर्म— ना॰ [सं॰ परकर्मे आफू–आफूमा आलोपालो गरी एकले अर्काको काम गरिदिने चलन; परेली; पालो; बोझे । — पात— ना॰ आफुसआफुसमा गरिने पर्म; परस्परको पर्म ।

पर्माङ्गी— ना॰ [फा॰ परमानगी] हे॰ प्रमाङ्गी ।

पर्यङ्क— ना॰ [सं॰] पलब; खाट ।

पर्यटक— वि॰ [सं॰] १. पर्यटन गर्ने; देशविदेश घुम्ने; भ्रमण गर्ने; घुमक्कड । ना॰ २. त्यस्तो व्यक्ति ।

पर्यटन— ना॰ [सं॰] दर्शनीय र महत्त्वपूर्ण स्थानहरू हेर्न वा मन बहलाउनका निम्ति देशविदेशमा गरिने भ्रमण वा यात्रा । ~ उद्योग— ना॰ देशविदेशबाट मन बहलाउन वा महत्त्वपूर्ण स्थलहरूको अवलोकन गर्न आउने व्यक्तिहरूको सुविधाका लागि स्थापना गरिने होटल वा दृश्यावलोकनका साधनहरू र त्यसबाट हुने विदेशी मुद्राको आर्जनसम्बन्धी उद्योग । ~ केन्द्र— ना॰ पर्यटनसम्बन्धी दृश्यावलोकन आदि भएको मुख्य ठाउँ । ~ विभाग— ना॰ पर्यटक तथा पर्यटन उद्योगलाई प्रोत्साहित गर्ने र तत्सम्बन्धी व्यवस्था, रेखदेख, नियन्त्रण आदि गर्ने उद्योग–मन्त्रालयअन्तर्गतको एक विभाग ।

पर्यनुयोग— ना॰ [सं॰] कुनै बयान वा भनाइलाई झुट्टा साबित गर्नाका निम्ति गरिएको सोधपुछ ।

पर्यन्त— ना॰ यो॰ [सं॰] १. तक; सम्म; तलक । वि॰ २. सीमित । ना॰ ३. अन्तिम सीमा; हद । ४. अन्त; आखिर । ~ भूमि— ना॰ नदी, पर्वत, नगर आदिका आसपासको जमिन ।

पर्यबन्धन— ना॰ [सं॰] कपडाले पिठिउँ र घुँडा बाँधेर बसिने एक आसन ।

पर्यवलोकन— ना॰ [सं॰] कुनै काम वा क्षेत्र आदिको आदिदेखि अन्त्यसम्म हेर्ने वा खोजतलास गर्ने काम; कुनै विषयको साङ्गोपाङ्ग हेरविचार गर्ने काम ।

पर्यवसान— ना॰ [सं॰] १. अन्त; समाप्ति; टुङ्गो । २. निश्चय; निधो ।

पर्यवसित— वि॰ [सं॰] १. सिद्धिएको; समाप्त । २. निधो गरिएको; निश्चित । ३. नष्ट ।

पर्यवेक्षक— ना॰ [सं॰] १. जाँचबुझ गर्ने व्यक्ति; खोजबखर गर्ने व्यक्ति । २. कुनै काम वा विषयको रेखदेख गर्ने व्यक्ति; निरीक्षक । ३. जाँचकी; परीक्षक ।

पर्यवेक्षण— ना॰ [सं॰] १. कुनै काम वा विषयको जाँचबुझ गर्ने काम । २. कुनै कार्य वा विषयलाई विचारपूर्वक हेर्ने काम; निरीक्षण ।

पर्यस्त— वि॰ [सं॰] १. ६याँकिएको; मिल्काइएको । २. हटाइएको; निकालिएको । > पर्यस्तापह्नुति— ना॰ उपमानका गुणलाई छिपाएर उपमेयप्रति आरोप गर्दा हुने अपह्नुति अलङ्कारको एक भेद ।

पथ्याकपुरुक— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ पथ्याक्+अ (बि॰)] १. घिउतेलमा तरकारी भुट्दा परपरी पारेर । २. सानातिना काठ वा सन्ठी आदिका टुक्रा भाँच्दा शब्द आउने किसिमले । ३. साग आदि निमोठनामोठ पार्दा शब्द आउने चालसँग ।

पर्याण— ना॰ [सं॰] घोडाको काठी ।

पर्याप्त— वि॰ [सं॰] १. चाहिएजति; प्रशस्त; यथेष्ट; काफी; पुग्दो; लात्तीकुत्ती । २. पाइएको; प्राप्त । ३. समर्थ । > पर्याप्ति— ना॰ चाहिएजति हुने अवस्था; प्रशस्त मात्रामा पुग्ने स्थिति; यथेष्टता ।

पर्याय— ना॰ [सं॰] १. समान अर्थ बुझाउने शब्द; एउटै अर्थ बुझाउने अर्को शब्द; समानार्थक शब्द । २. अनुक्रम; सिलसिला । ३. एउटा वस्तुको क्रमैसँग अनेक आश्रय वा एउटैमा आश्रित अनेक वस्तुहरू वर्णन गर्दा हुने एक अर्थालङ्कार । —

वाचक/वाची— वि॰ समान अर्थ बुझाउने; एउटै अर्थ बुझाउने; समानार्थक । > पर्यायोक्ति— ना॰ कुनै कुरो सोझै नभनेर घुमाउरो पाराले वा चमत्कारपूर्ण ढङ्गले वर्णन गर्दा पर्ने एक अर्थालङ्कार ।

पर्यालोकन— ना॰ [सं॰] चारैतिर राम्ररी हेर्ने काम; सम्यक् अवलोकन ।

पर्यालोकित— वि॰ [सं॰] पर्यालोकन गरिएको; राम्ररी हेरिएको ।

पर्यालोचन— ना॰ [सं॰] कुनै विषय वा वस्तुको दोष, गुण आदि वा सबै किसिमका पक्षको राम्ररी विचार गर्ने काम; समीक्षा । >

पर्यालोचना— ना॰ पर्यालोचन ।

पर्यालोचित— वि॰ [सं॰] पर्यालोचन गरिएको; समीक्षित ।

पर्यावरण— ना॰ [सं॰] १. कुनै वस्तु, विषय, व्यक्ति आदिको स्थिति; वातावरण । २. चारैतिर फैलिएको वा रहेको हावा– पानी ।

पर्यावर्तन— ना॰ [सं॰] फर्केर आउने काम; फिर्ने काम ।

पर्यावर्तित— वि॰ [सं॰] पर्यावर्तन भएको ।

पर्युपासक— वि॰ [सं॰] देवदेवीहरूको राम्ररी उपासना गर्ने; देवदेवीहरूको पूजा गर्ने ।

पर्युपासना— ना॰ [सं॰] १. राम्ररी गरिएको उपासना; पूजा; अर्चना । २. मैत्री; सद्भावना ।

पर्र— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ पर्+र] १. ससाना दाना तातेका घिउतेलमा हाल्दा वा पानीका छिटा पर्दा आएझैँ शब्द आउने किसिमले । २. पुस्तक, लेख आदि नरोकिईकन बाच्ने किसिमले; हर्र; खर्र । ३. धेरै बन्दुक वा पटाकाहरू क्रमैसित पड्कँदा आएझैँ शब्द आउने किसिमले ।

पर्रन/पर्रा— ना॰ [पर्र+अन/ओ १. धाराप्रवाह; अविच्छिन्न गति । २. ताँती; धुइरो ।

पर्लक— ना॰ [अ॰ मू॰ पर्लक्+अ] पल्टने–पल्टाउने चाल वा खेप । — पर्लक— क्रि॰ वि॰ धेरै खेप पर्लक्क हुने चालसँग । > पर्लक्क— क्रि॰ वि॰ १. एक्कासि पल्टने किसिमले; टाउकाले टेकेर शरीर उल्टाउने गरी । २. आँखाका परेला वा पट्टल माथि उचाल्ने किसिमले; रिसले आँखाको पट्टल धेरै माथि उचालेर हेरेझैँ ।

पर्ल्याक— ना॰ [अ॰ मू॰ पर्ल्याक्+अ] बिस्तारै पल्टने चाल । —

पर्ल्याक— क्रि॰ वि॰ बरोबर वा धेरै खेप पल्टेर । > पर्ल्याक्क— क्रि॰ वि॰ एकै खेपमा पल्टने चालसँग । — पुर्लुक— क्रि॰ वि॰ सबै एकै चोटि पल्टने गरी; एकै खेपमा पल्टिएर ।

पर्व— ना॰ [सं॰] १. शुक्ल वा कृष्णपक्ष, तिथि, वार, नक्षत्र, योग, करण तथा महिनाका आधारमा निर्धारित पुण्यकाल । २. चन्द्र वा सूर्यमा लाग्ने ग्रहण । ३. धार्मिक, सांस्कृतिक वा सामाजिक दृष्टिले महत्त्वपूर्ण मानिने समय वा दिन; उत्सव; चाड । ४. कुनै काम हुने वा गरिने विशिष्ट दिन; मौका; अवसर । ५. दुई वस्तु वा दुई अङ्ग जोडिएको ठाउँ; जोर्नी । ६. चतुर्मास । ७. औँलाका जोर्नीले छुट्टयाइएको खण्ड । ८. कुनै विशेष घटना वा त्यस्तो घटना भएको समय (जस्तो— कोतपर्व, भँडारखालपर्व इ॰) । (. महाभारत ग्रन्थको खण्ड । १०. तीन मात्रा वा अङ्गुलबराबरको नाप । — काल— ना॰ कुनै पर्व परेको समय ।

पर्वण— ना॰ [सं॰] पूरा गर्ने काम; पूर्ति गर्ने काम । > पर्वणी— ना॰ १. पूर्णिमा । २. प्रतिपदा । ३. पर्व; उत्सव; चाड ।

पर्वत— ना॰ [सं॰] १. पहाड; डाँडो; शैल । २. चट्टान । ३. वेदप्रसिद्ध एक देवर्षि । ४. दशनामी सन्न्यासीहरूमध्ये एक । ५. धवलागिरि अञ्चलमा पर्ने एक जिल्ला । — द्राक्षा— ना॰ पर्वते दाख । ~ नन्दिनी— ना॰ पार्वती । — माला— ना॰ पहाडहरूको पङ्क्ति; पर्वतश्रेणी । — राज— ना॰ हिमालय पर्वत । > पर्वतारोहण— ना॰ पहाड चढ्ने काम । पर्वतारोही— वि॰ १. पहाड चढ्ने; पर्वतारोहण गर्ने । ना॰ २. पर्वतारोहण गर्ने व्यक्ति । पर्वतिया— वि॰ १. पर्वतीय प्रदेशमा रहने; पहाडिया; पर्वते । ना॰ २. नेपाली मातृभाषा भएका नेपाली जातिहरूमध्ये एक ।

पर्वतीय— वि॰ [सं॰] १. पर्वतसम्बन्धी; पहाडी । २. पहाडी प्रदेशमा रहने; पर्वते; पहाडे । ~ वर्षा— ना॰ धरातलीय वर्षा ।

पर्वते— वि॰/ना॰ [पर्वत+ए] पहाडे, पर्वतिया । ~ दाख— ना॰ पहाडी प्रदेशमा हुने दाख; पर्वतद्राक्षा ।

पर्वपात— ना॰ [पर्व+पात] पर्वको दिन; चाडबाड; उत्सवको दिन ।

पर्वमूल— ना॰ [सं॰] चतुर्दशी र औँसी वा पूर्णिमाको मध्यकाल ।

पर्वसन्धि— ना॰ [सं॰] पूर्णिमा वा औँसी र प्रतिपदाका बीचको समय; पूर्णिमा र औँसीको अन्तकाल; चन्द्रग्रहण वा सूर्यग्रहण लाग्ने समय ।

पर्वास्फोट— ना॰ [सं॰] औँला पड्काउने क्रिया ।

पर्स–नु— अ॰ क्रि॰ [सं॰ पृषत्] १. बलि दिने बेलाका पशुले जीउमा छर्किएको पानी टकटक्याउनु; पर्सिनु । २. विवाहका अवसरमा दुलाहाका तर्फबाट आएका मानिस वा ल्याइएका वस्तुहरूलाई दही, अक्षता आदिले पूजा गर्नु वा छर्कनु ।

पर्सा— ना॰ [पारसे नेपालको नारायणी अञ्चलमा पर्ने एक जिल्ला ।

पर्साइ— ना॰ [रू पर्स -+आइ॰] पर्सने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ]

पर्साइनु— क॰ क्रि॰ पर्सन लाइनु । पर्साउनु— प्रे॰ क्रि॰ पर्सन लाउनु । पर्साहट— ना॰ पर्साइ ।

पर्साद— ना॰ [सं॰ प्रसादे हे॰ प्रसाद । > पर्सादी— ना॰ प्रसाद ।

पर्सि— क्रि॰ वि॰ [सं॰ परश्वे आउँदो तेस्रो दिन; भोलिको भोलि ।

पर्सि–नु— अ॰ क्रि॰ [पर्स+इ+नु] १. पर्सने होइनु । २. पर्सनु । >

पर्स्याहट— ना॰ पर्सने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया ।

पल— ना॰ [सं॰] १. विपलभन्दा साठी गुना र सेकेन्डभन्दा चौबीस गुना धेर समय; पला । २. अति अल्प क्षण; छिन । ३. चार कर्षबराबरको तौल ।

पलक— ना॰ [सं॰ पलो १. एकचोटि आँखा झिम्म गर्दा बित्ने समय । २. आँखाको माथिल्लो पर्दा; ढकनी । ३. पल; छिन; क्षण ।

पलब— ना॰ [सं॰ पल्यङ्के १. सुत्ने विशेष प्रकारको खाट । २. बिछ्याउना; शयया ।

पलट— ना॰ [सं॰ प्रलोडे १. पल्टने काम; उल्टने क्रिया; पल्टा । २. परिवर्तन । [सं॰ पलटे ३. पल; पल्ला; तुलो; तराजु ।

पलटी— ना॰ [सं॰ प्रलोष्टिको चर्मकारले छाला पिट्ता तलतिर राख्ने ढुङ्गो ।

पलट्ट— क्रि॰ वि॰ [प्रा॰] पल्टिने वा पल्टाउने किसिमले; फर्काउने वा उल्टाउने किसिमले; कोल्टो फर्कने किसिमले; पल्टा खाने किसिमले ।

पलाँस— ना॰ [सं॰ पलाशे १. सुगाका ठुँडका आकारका रातो, सेतो, पहेँलो र नीलो रबका फूल फुल्ने, कोइरालो र टाँकीका जस्ता पात हुने, लामा र खैरा रबका फल फल्ने एक जातको बोट; पलाश; किंशुक; त्यसैको फूल । २. बोटबिरुवाका पात । ३. काठको चुरोभन्दा बाहिर र बोक्राभन्दा भित्रपट्टिको भाग ।

पलाँसी— ना॰ [पल्ला+नेवा॰ सिँ = काठे गुम्बजहरू बनाउँदा पल्ला राख्ने काठ आदि ।

पला— ना॰ [सं॰ पले १. घडीको साठीऔँ भाग; चौबीस सेकेन्डको समय; पल । २. ज्यादै थोरै समय; छिन । ३. तराजुको जोखिने मालसामान वा ढक राखिने थालजस्तो धातु वा काठको भाँडो; पल्ला ।

पलाइ— ना॰ [रू पाल् -+आइ॰] १. पाल्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ पलाउ+आइ] २. पलाउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ]

पलाइनु— क॰ क्रि॰ १. पाल्न लाइनु । अ॰ क्रि॰ २. पलाउने होइनु । पलाइलो— वि॰ पलाउलाजस्तो; सप्रेको । पलाउनु— प्रे॰ क्रि॰ १. पाल्न लाउनु ।

पलाउनु— अ॰ क्रि॰ [रू पल्हाउनु] १. बोटबिरुवा आदिमा पात, आँकुरा आदि निस्कनु; पालुवा वा पल्लव उत्पन्न हुनु; पल्लवित हुनु; पाउला हाल्नु; टुसाउनु; मुजुरा निस्कनु । २. घाउ, खटिरा आदिले खाल्टो परेका ठाउँमा मासु भरिएर आउनु । ३. काटेको वस्तु (नब, केश, हाँगो आदि॰ फेरि विकसित भएर आउनु । ४. विपन्न अवस्थाबाट सम्पन्न अवस्थातिर लाग्नु रू ५. मनमा दया उब्जनु । ६. उत्पन्न हुनु; उदय हुनु; उन्नति हुनु ।

पलान्चोक— ना॰ १. बाग्मती अञ्चलमा पर्ने काभ्रेपलान्चोक जिल्लाको एक भाग । २. उक्त जिल्लामा रहेको एक ठाउँ, जहाँ पलान्चोक भगवतीको मन्दिर छ ।

पलान्चोके— वि॰ [पलान्चोक+ए] पलान्चोकको । ना॰ २. नेपाली जुत्ताको एक प्रकार । ~ जुत्ता— ना॰ छालाकै धागाले सिइएको, पहेँलो रबको सावरजस्तो देखिने, फित्ता नलाइने र हिँड्दा चुइँकने, पलान्चोकका सार्कीहरूले उत्पादन गरेको जुत्ता ।

पलान्न— ना॰ [सं॰] १. मासु मिसाइएको अन्न; पुलाउ ।

पलापि–नु— अ॰ क्रि॰ [सं॰ प्रलापने १. आ६नो साबिकको स्थितिमा नरहनु; बिग्रँदै जानु; तन छाड्नु । २. पात्तिनु; सल्लाहमा नआउनु ।

पलाप्याइ— ना॰ पलापिने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । > पलाप्याइलो— वि॰ १. पलापिने पार्लाजस्तो । २. पलापिने होइएलाजस्तो ।

पलायक— वि॰ [सं॰] भाग्ने; भगुवा; पलायन गर्ने ।

पलायन— ना॰ [सं॰] डराएर वा परिस्थितिसँग हारेर भाग्ने काम वा आ६नो डेग छाड्ने काम; सुइँकुच्चा । — वाद— ना॰ १. गाह्रो– साँघुरो परेका बखतमा आ६नो सिद्धान्तमा स्थिर नरही पलायन हुने सिद्धान्त । २. जीवनका बाधाहरूसित जुधी तिनलाई जित्ने साहस नदेखाई भागेर कुनै सुखद काल्पनिक स्थितिमा पुग्ने आकाङ्क्षा राख्ने एक साहित्यिक सिद्धान्त (युटोपिया॰ । — वादी— वि॰ पलायनवादको अनुसरण गर्ने; पलायनको सिद्धान्तको अनुयायी ।

पलायमान— वि॰ [सं॰] भागिरहेको; कुलेलम भइरहेको; भाग्दो ।

पलायित— वि॰ [सं॰] पलायन भएको; भागेको; सुइँकुच्चा ठोकेको ।

पलायी— वि॰ [सं॰] १. डराएर भाग्ने; भगुवा । २. पलायनधर्मी; पलायन रुचाउने ।

पलाल— ना॰ [सं॰] १. गेडा झारिसकेपछिको धानको बोट । २. बस्तुभाउको लागि घाँसका रूपमा प्रयोग गरिने सोही वस्तु; पराल ।

पलाश— ना॰ [सं॰] हे॰ पलाँस; किंशुक । > पलाशी— ना॰ वनअङ्गुरको लहरो; पुरनी ।

पलिसा— ना॰हे॰ पलेसो ।

पल्किनी— ना॰ [सं॰] १. कपाल सेतै भई फुलेकी बूढी आइमाई । २. पहिलो बेत बियाउने गर्भिणी गाई ।

पलित— वि॰ [सं॰] १. बूढो; वृद्ध । २. फुलेको वा सेतै भएको कपाल ।

पलुवा— वि॰ [पाल्+उवो पालेको; पालिएको; पाल्तु ।

पलुवो— ना॰ तिहुनतरकारीको झोल बाक्लो पार्नका निम्ति हालिने पीठो, चौलानी, मसला आदि ।

पलेँटी— ना॰ [सं॰ पृथुलस्थ+ई] १. पद्मासनजस्तो एक प्रसिद्ध र प्रचलित आसन; ब्रह्मासन । २. दुवै खुट्टाका पन्जा एक अर्काका छेपारीका चेपमा घुसाएर बसिने शिष्ट आसन ।

पलेँटो— ना॰ [सं॰ पलटे ढोका, झ्याल, दिउल, जाँतो, घट्ट आदिको एउटा फलक; फग्लेँटो ।

पलेटी— ना॰ [पलट+ई] छाला खुर्केर वा पिटेर चिल्लो बनाउँदा छाला अड्याउने काममा प्रयोग गरिने च्याप्टो परेको ढुङ्गो ।

पलेसो— ना॰ [पालो+एसो, सं॰ पर्यासे बदला; सट्टा; हर्जाना; पलिसा ।

पलो— ना॰ [सं॰ पलित = पाकेको] भात आदि पकाउँदाको माड ।

पलौटाइ— ना॰ [रू पलौटो -+आइ॰] पलौटो हुने स्थिति; पालुवापन । [ > ] पलौटिनु— अ॰ क्रि॰ पालिनु; पलौटो बस्नु; पलौटो पारिनु ।

पलौटे— वि॰ पलौटोसम्बन्धी; पलौटिएको; पलौटो ।

पलौटो— वि॰ [पाल्+औटो] १. पालिएको; पाल्तु; पालुवा । ना॰ २. पालिएको बस्तुभाउ ।

पलौनी— ना॰ [पाल्+औनी] गाईबस्तु पालिदिएबापत पाल्नेलाई दिइने दर्माहा ।

पल्क–नु— अ॰ क्रि॰ [प्रा॰ पलक्क+नु] १. स्वाद; रब, सङ्गत, वस्तु आदिको गुणबारा त्यता आकर्षित हुनु; लोभिनु । २. एकचोटि चाल पाइसकेको गुणको पछि फेरि–फेरि लाग्न इच्छुक हुनु । ३. चित्ताकर्षित हुनु; आसक्त हुनु । > पल्काइ— ना॰ पल्कने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । पल्काइनु— क॰ क्रि॰ पल्कने पारिनु ।

पल्काउनु— प्रे॰ क्रि॰ पल्कने पार्नु; लोभ्याउनु । पल्किनु— अ॰ क्रि॰ १. पल्कनु । २. पल्कने होइनु । पल्क्याइ— ना॰ पल्किने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । पल्क्याइलो— वि॰ पल्काउने खालको ।

पल्क्याहट— ना॰ पल्काइ; पल्क्याइ ।

पल्ट— ना॰ यो॰ [पटके अरू शब्दका पछि लागेर मौका, अवसर, पटक आदि अर्थ बुझाउने शब्द (भोलिपल्ट, पर्सिपल्ट आदि; पटक; चोटि; खेप; फेर; फेरा ।

पल्ट–नु— अ॰ क्रि॰ [पलट+नु] १. आराम लिनका निम्ति ढल्कनु; लेट्नु; सुत्नु । २. ढल्नु; लड्नु । ३. पल्टा खानु; उल्टनु । ४. उल्टो पार्नु; फर्कनु । ५. कोल्टो पर्नु । ६. गुड्नु ।

पल्टन— ना॰ [अङ्॰ प्लाटुने १. सेनाका कम्पनीभन्दा सानो विभाग । २. सेना; फौज ।

पल्टनबाजी— ना॰ [पल्ट+बाजी] १. टाउकाले टेकेर पल्टने एक खेल वा व्यायाम । २. उल्टिने काम; पल्टिने काम । ३. गुड्ने काम; बल्ढ्याब; चिप्लेटी ।

पल्टनियाँ— वि॰ [पल्टन+इयाँ] १. पल्टनसम्बन्धी; फौजी । ना॰ २. फौजी जवान; सिपाही; सैनिक ।

पल्टा— ना॰ [प्रा॰ पलट्टे १. पलट; पल्ट्याब । २. सङ्गीतमा तानको एक टुक्रो; तानका स्वरहरूलाई क्रमशः एक, दुई, तीन आदिमा पुथ्याउँदै फेरि फर्केर अगिको वा पछिको एक वा अनेक स्वरलाई क्रमशः छोड्दै र तिनमा अन्य स्वरहरूलाई जोड्दै गाउने–बजाउने विधि; सङ्गीतका पाँच हजार चालीस पल्टामध्ये कुनै एक ।

पल्टाइ— ना॰ [रू पल्ट -+आइ॰] पल्टने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] पल्टाइनु— क॰ क्रि॰ पल्टने पारिनु । पल्टाइलो— वि॰ १. पल्टने खालको । २. पल्टला–पल्टलाजस्तो; अस्थिर; ढलपल ।

पल्टाउनु— स॰ क्रि॰ १. फर्काउनु; उल्टाउनु । २. सुताउनु; लेटाउनु । ३. ढाल्नु; लडाउनु । ४. कोल्टो फर्काउनु; पल्टा खुवाउनु । ५. गुडाउनु । पल्टिनु— अ॰ क्रि॰ १. पल्टनु । २. पल्टने होइनु । पल्ट्याइ— ना॰ पल्टिने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया ।

पल्ट्याब— ना॰ [पल्टा+याब] १. पल्टाइ; पल्टाहट । २. पल्टा; पलट; बल्ड्याब । — पुल्टुब— ना॰ १. लगातारको पल्ट्याब । क्रि॰ वि॰ २. लगातार पल्ट्याबका साथमा ।

पल्ट्याहट— ना॰ [पल्टि+याहट] पल्टिने भाव, स्थिति, क्रिया वा प्रक्रिया; पल्ट्याइ ।

पल्तिर— ना॰ यो॰ [परतिरे १. परतिर । क्रि॰ वि॰ २. उतातिर; त्यता । ३. टाढा; अलग्ग ।

पल्थी— ना॰ [भो॰ ब॰ ?] हिमाली भेकमा उत्पन्न हुने एक खालको अन्न ।

पल्प— ना॰ [अङ्॰] कागत बनाउन काठ, पराल आदि गलाएर तयार पारिएको लेदो वस्तु; कागज बनाउने फाँडो ।

पल्यङ्क— ना॰ [सं॰ पर्यङ्के १. पलब; खाट । २. बिछ्याउना; शयया; पर्य ।

पल्याकपुलुक— क्रि॰ वि॰ [अं॰ मू॰ (बि॰) पुलुक्+अ] १. डर, उत्सुकता; आकाङ्क्षा आदिले यताउति हेर्दै । २. यताउति रहेका सबै वस्तुलाई पालैसित हेरेर । ना॰ ३. उत्सुकतापूर्ण दृष्टि; सतर्क हेराइ । ४. चञ्चल हेराइ; अस्थिर दृष्टि ।

पल्लव— ना॰ [सं॰] १. नयाँ निस्केको पात; कमलो वा कलिलो पात; पालुवा; पाउला । २. हातमा लगाउने बाला; कङ्कण । ३. कामुक वा लम्पट व्यक्ति । ४. इरानतिरबाट भारत पसेको पार्थ जाति । — ग्राहिता— ना॰ कुनै विषयको अत्यन्त साधारण ज्ञान । — ग्राही— वि॰ कुनै विषयमा पूर्ण ज्ञान नभएको; केवल बाहिरी वा मोटामोटी ज्ञान भएको; अधूरो ज्ञान भएको । — ग्राही

पाण्डित्य— ना॰ १. कुनै विषयमा भएको अपूरो ज्ञान; कुनै विषयको बाहिरी वा मोटामोटी जानकारी । २. टपर्टुययाँ ज्ञान वा स्थिति । > पल्लवाङ्कुर— ना॰ नयाँ निस्केको पाउलाको टुसो । २. कलिला पात भएको हाँगो; चिउलो; मुनो; । पल्लवित— वि॰ १. नौलो पल्लव लागेको; पालुवा पलाएको; पाउला फेरेको; पाउलिएको । २. लहलहाउँदो; हलहलाउँदो । ३. विस्तृत; विशाल । ४. रोमाञ्च भएको; रोमाञ्चित भएको । पल्लवी— वि॰ १. नयाँ पालुवा फेरेको; पाउलिएको वा पाउला हालेको । ना॰ २. रूख; वृक्ष । ३. पार्थ जातिकी नारी । ४. पहलवी भाषा ।

पल्ला१— ना॰ [सं॰ पल्लवे १. सिरक, डसना बनाउँदा कपास मोहोर्ने कपडा । २. धोक्रो सिउने टाटजस्तो कपडाको टुक्रो । ३. ओढ्ने लुगा आदिको तह; साल (भित्री पल्ला, बाहिरी पल्ला आदि॰ ।

पल्ला२— ना॰ [पलो १. तराजुका डन्डीका दुई टुप्पामा झुन्डिएको ढालको आकारको पात्र । २. ढोकाको खापा; बार; फग्लेँटो ।

पल्ला३— वि॰ [पल्लोको ति॰ ।)] हे॰ पल्लो । — घरे— वि॰ आ६नो घरदेखि परतिर घर हुने । ~ छेउ— ना॰ १. पराकाष्ठा; पल्लो हद । क्रि॰ वि॰ २. परतिर; पल्लो छेउमा ।

पल्लि/पल्लिका— ना॰ [सं॰] हे॰ पल्ली । > पल्लिवाह— ना॰ अर्थुंगे (खरको एक काँडादार प्रकार॰ ।

पल्ली१— ना॰ [सं॰] १. सानो ठाउँ । २. छाप्रो; झुपडी । ३. माउसुली; भित्ती; टिकटिके । ४. एक जातको लहरो ।

पल्ली२— वि॰ [पल्लो+ई] १. पल्लो (लघु रूप) । २. परतिरकी; परतिर रहने (आइमाई॰ । ~ बेसी— ना॰ १. पल्लापट्टिको बेसी; ठूलीबेसी । २. चुरे पर्वतभन्दा दक्षिणको बेसी; तराई ।

पल्लो— वि॰ [पर+लो] १. परको; टाढाको; परतिरको । २. अर्को; अरू । ३. उताको । ~ किराँत— ना॰ नेपालको पूर्वी भागमा रहेका धनकुटा, म्याबलुब, चैनपुर, ताप्लेजुब आदिसहितको इलाका । ~ टुङ्गो— ना॰ पल्लो फाल । ~ फाल— ना॰ अन्तिम टुङ्गो; पराकाष्ठा ।

पल्हाइ— ना॰ [रू पल्हाउ -+आइ॰] पल्हाउने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] पल्हाइनु— अ॰ क्रि॰ पल्हाउने होइनु । पल्हाइलो— वि॰ पलाइलो ।

पल्हाउ–नु— अ॰ क्रि॰ [सं॰ पल्लव+आउ+नु] हे॰ पलाउनु ।

पवटा— ना॰ [फगटो १. भित्र चामल नभएको धानको गेडो; फोस्रो धान; पोगटा । २. हावा लगाउँदा उडेर छेउ लागेका धानका फोस्रा गेडा ।

पवन— ना॰ [सं॰] १. हावा; बतास; वायु; समीर । २. प्राणवायु । ३. सास; श्वास; पौन । ४. शुद्धि; सफाइ । वि॰ ५. शुद्ध; पावन । ~ चक्र— ना॰ हावाको भुँवरी; हुन्डरी; चक्रवात । ~ पुत्र— ना॰ १. हनुमान् । २. भीमसेन । ~ व्याधि— ना॰ वातरोग; बाथ । २. लकपके; लकुवा । > पवनाशन— वि॰ १. हावा खाएर बाँच्ने । ना॰ २. सर्प ।

पवमान— ना॰ [सं॰] १. बतास; हावा; पवन; वायु । २. गार्हपत्य अग्नि ।

पवर्ग— ना॰ [सं॰] 'प' अक्षरबाट सुरु भएर 'म' अक्षरमा टुङ्गिने पाँचोटा व्यञ्जनवर्ण; प, फ, ब, भ, म– को समूह ।

पवल— वि॰ [प्रा॰ पअल < सं॰ प्रबले पउल; प्राचुर्य; प्रशस्तता; पौलो ।

पवारी— ना॰ एक जातको झार ।

पवि— ना॰ [सं॰] १. बज्र; कुलिश । २. बिजुली (आकाशमा चम्कने॰ ।

पवित— वि॰ [सं॰] १. शुद्ध गरिएको; शोधित । ना॰ २. मरीच । ३. खुर्सानी ।

पविता— ना॰हे॰ पपिता ।

पवित्र— वि॰ [सं॰] १. फोहरमैला नभएको; निर्मल; स्वच्छ; चोखो । २. शुद्ध; पुनीत । ना॰ ३. श्राद्ध आदिमा प्रयोग गरिने कुशका दुई वा तीन त्यान्द्राको ग्रन्थि । — ता— ना॰ पवित्र हुनाको भाव वा अवस्था; शुद्धता; स्वच्छता । ~ धान्य— ना॰ जौ । > पवित्रा— ना॰ १. तुलसी । २. पीपल । ३. हलेदो । ४. श्रावण शुक्ल एकादशी । पवित्रात्मा— वि॰ आत्मा पवित्र भएको; अन्तःकरण शुद्ध भएको; शुद्धात्मा । पवित्रित— वि॰ पवित्र पारिएको; शुद्ध पारिएको; चोख्याइएको ।

पवै— ना॰ [सं॰ उपोदकी] पानका जस्ता नरम र कोमल पात हुने, कलेजी रबका फूल फुल्ने, ऋषिपञ्चमीमा बर्त बस्नेहरूले तरकारीका रूपमा खाने एक लहरो ।

पशम— ना॰ [फा॰ पश्मे हे॰ पसम । > पशमिना— ना॰ पस्मिना ।

पशु— ना॰ [सं॰] १. चार खुट्टा हुने, पुच्छरधारी जन्तु; चौपाया; जनावर । २. बलि दिइने जनावर । वि॰ ३. मूर्ख; विवेकहीन (व्यक्ति) । ~ करणी— ना॰ चौपाया जन्तुलाई गरिने मैथुन; पशुसम्भोग । ~ कर्म— ना॰ १. यज्ञमा गरिने पशुको बलिदान । २. आहार, निद्रा, भय र मैथुनझैँ पशुबारा पनि हुन सक्ने काम । ~ गायत्री— ना॰ बलि दिने बेलामा पशुका कानमा भनिने मन्त्र । ~ घात— ना॰ १. पशुको वध गर्ने काम; पशुको हत्या । ~ घाती— वि॰/ना॰ १. पशुको हत्यारा । २. मांसाहारी । ~ चर्या— ना॰ पशुको जस्तो निर्लज्ज व्यवहार; पशुकर्म । ~ चारक— ना॰ पशुपालक; गोठालो; ग्वालो । ~ चारण— ना॰ गोठालोगिरी; पशुपालक । ~ चिकित्सक— ना॰ पशुहरूको औषधी गर्ने विशेषज्ञ; पशुको उपचार गर्ने डाक्टर । ~ चिकित्सा— ना॰ १. पशुहरूको उपचार गर्ने शास्त्र; भेटेरिनरी । २. पशुका रोगको उपचार गर्ने कार्य । ~ चिकित्सालय— ना॰ पशुहरूका रोगको उपचार गर्ने ठाउँ; पशु–अस्पताल; भेटेरिनरी अस्पताल; पशु– अस्पताल । — ता/त्व— ना॰ १. पशुको वा पशुको जस्तो गुण । २. मूर्खता; मुर्ख्याइँ । ~ धन— ना॰ चौपाया–सम्पत्ति; चौपायाधन (गाई, भैँसी, खसी इ॰) । ~ पक्षी— ना॰ चराचुरुङ्गी र बस्तुभाउ । ~ पक्षी कानन— ना॰ १. वन्यजन्तु आरक्षण । २. चिडियाखाना । — पशुपति— हे॰ पशुपतिनाथ । — पतिनाथ— ना॰ १. काठमाडौंँस्थित, विश्वका प्रसिद्ध शैव पीठमध्ये एक मानिने तीर्थस्थल वा एक शिवमन्दिर । २. पशुहरूको मालिक । ३. शिव; महादेव । ~ पालक— ना॰ पशुहरू पालेर जीवननिर्वाह वा पेटपालो गर्ने व्यक्ति; पशु पाल्ने पेसा भएको मानिस; पशुचारक । ~ पालन— ना॰ १. पशुहरू पाल्ने पेसा । २. पशुपालनसम्बन्धी उद्योग; पशुचारण । — पाश— ना॰ १. पशुरूपी जीवहरूको बन्धन; दाम्लो । २. बलि दिइने पशुलाई बाँध्ने डोरी । ~ बन

सर्पन— ना॰ पोइल गएकी स्वास्नी फर्काई ल्याएर फेरि स्वास्नी तुल्याई राख्ने लोग्नेलाई लाग्ने दण्ड (सं॰ पशुवत्सरण्ड) । ~

भाव— ना॰ पशुता; पशुत्व; पाशविकता; मूर्खपना । ~ यज्ञ— ना॰ पशुबलि । — राज— ना॰ पशुको राजा; सिंह । ~ वाक्य— ना॰ १. मनको कुरो; व्यक्त नगरिएको कुरो । २. दन्त्यकथाका अनुसार पशुपक्षीहरूको वाणी वा बोली । ~ वैद्य— ना॰ पशुचिकित्सक । ~ सम्भोग— ना॰ मान्छेबाट पशुसँग गरिने मैथुन ।

पश्चात्— क्रि॰ वि॰ [सं॰] १. पछिबाट; भविष्यमा । २. आखिरमा; अन्तमा; अन्ततोगत्वा । ३. पश्चिमबाट; पश्चिमतिरबाट । ~ काल— ना॰ भरेपरन्तु; भविष्य । ~ कालीन— वि॰ भरेपरन्तुको; भविष्यको; भावी ।

पश्चात्ताप— ना॰ [सं॰] आफूले गरिसकेका कार्यबाट उत्पन्न कुनै मानसिक खेद; पछुतो; पछितो; थकथकी । > पश्चात्तापी— वि॰ पछुतो गर्ने; पश्चात्ताप गर्ने; थकथकाउने ।

पश्चार्द्ध/पश्चार्ध— ना॰ [सं॰] १. पछिल्लो आधा भाग; उत्तरार्ध । २. पश्चिमी भाग; पाश्चात्य भाग ।

पश्चिम— वि॰ [सं॰] १. सबैभन्दा पछिको; पछिल्लो । २. अन्तिम; आखिरी । ना॰ ३. सूर्य, तारा आदि अस्ताउने दिशा; पूर्वको विपरीत दिशा; पच्छिम; पच्छिउँ । ~ एक नम्बर— ना॰ पुरानो व्यवस्थाअनुसार राजधानीदेखि पश्चिमपट्टि रहेको नुवाकोट, धादिब आदि इलाका भएको प्रदेश । ~ एसिया— ना॰ एसियाका पश्चिमपट्टि रहेका इराक, इरान, साउदी अरब, यमन, टर्की आदि मुलुकहरूको भूभाग । ~ क्रिया— ना॰ मरेपछि गरिने दाहसंस्कारादि क्रिया; अन्त्येष्टिक्रिया । ~ चार नम्बर— ना॰ पुरानो व्यवस्थाअनुसार राजधानीदेखि पश्चिमतिर प्रशासनिक दृष्टिले चारौँ खण्डमा परेको, सदरमुकाम पुतलीखेत वा स्याङ्जा भएको प्रदेश । ~ तिन नम्बर— ना॰ पुरानो व्यवस्थाअनुसार राजधानीदेखि पश्चिमतिर रहेको प्रशासनिक दृष्टिले तेस्रो खण्डमा परेको पोखरा सदर मुकाम भएको प्रदेश । ~ दुई नम्बर— ना॰ पुरानो व्यवस्थाअनुसार राजधानीदेखि पश्चिम प्रशासनिक दृष्टिले दोस्रो खण्डमा पर्ने गोर्खा सदर मुकाम भएको प्रदेश । > पश्चिमा— वि॰ १. पश्चिमी क्षेत्रमा बस्ने; पश्चिमतिरको; पश्चिमी; पश्चिमेली; पाश्चात्य । ना॰ २. नेपाली ब्राह्मणको एक वर्ग । ३. पखबाजजस्तै एकातिर पीठो अर्कोतिर खरी लगाइएको आवश्यकताअनुसार थपघट गर्न हुने (चाडबाड, नाचगान आदिमा बजाइने॰ बाजा । पश्चिमाचल— ना॰ पुराणअनुसार सूर्य अस्ताउने पर्वत; अस्ताचल । पश्चिमाञ्चल— ना॰ १. विकासक्षेत्रको नयाँ विभाजनअनुसार नेपालको मध्यमाञ्चलदेखि नजिक र पश्चिमतिर रहेको गण्डकी, लुम्बिनी र धवलागिरि अञ्चल समावेश भएको एक विकासक्षेत्र । २. पश्चिमी इलाका । पश्चिमाञ्चल विकासक्षेत्र— ना॰ प्रशासनिक दृष्टिकोणले छुट्ट्याइएको मध्यमाञ्चल विकासक्षेत्रदेखि पश्चिमतिर आउने विकासक्षेत्र; पश्चिमाञ्चल ।

पश्चिमाधिकरण— ना॰ चार दिशामा विभाजित गरिएका लिच्छविकालीन प्रशासन सञ्चालन गर्ने अड्डाहरूमध्ये पश्चिमपट्टिको प्रशासन सञ्चालन गर्ने अड्डा । पश्चिमाभिमुख— वि॰ १. पश्चिमतिर फर्केको । २. पछाडितिर मुख गरेको ।

पश्चिमी— वि॰ [पश्चिम+ई] पश्चिमतिर रहने; पश्चिमतिरको; पच्छिमा; पश्चिमेली । ~ गोलार्द्ध— ना॰ प्रधान मध्याह्न रेखादेखि पश्चिमतर्फको भूभाग । ~ वायु— ना॰ पश्चिम दिशाबाट बहने वायु ।

पश्चिमे— वि॰ [पश्चिम+ए] पश्चिमा । ~ मादल— ना॰ आकारमा सानो र छरितो पश्चिम नेपालमा पाइने मादल ।

पश्चिमेली— वि॰ [पश्चिम+एली] १. पश्चिमको; पाश्चात्य । ना॰ २. नेपाली भाषाका उप–भेदमा महाकालीदेखि सेती अञ्चलसम्मका विभिन्न स्थानीय भाषिकामध्ये कुनै एक ।

पश्चिमोत्तर— वि॰ [सं॰] पश्चिम र उत्तर दिशाका बीचमा रहेको; वायव्य कोणको; पश्चिमोत्तरको । > पश्चिमोत्तरा— ना॰ उत्तर र पश्चिम दिशाको एक विदिशा वा उपदिशा; वायव्य कोण ।

पश्म— ना॰ [फा॰] हे॰ पस्म; पशम । > पश्मीना— ना॰ हे॰ पस्मिना ।

पश्यतोहर— वि॰ [सं॰] १. देखादेखी कुनै वस्तु चोर्ने; जबर्जस्ती खोसेर लिने । ना॰ २. समसाँझैको चोर वा लुटाहा । ३. सुनार ।

पश्यन्ती— ना॰ [सं॰] १. स्फोटवादअनुसार मूलाधारबाट उठेर नाभिप्रदेशमा आई अव्यक्त नादका अवस्थामा परिणत भएको परानाडी । २. वेश्या ।

पस्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ प्रवेशने १. बाहिरबाट भित्र जानु; छिर्नु; घुस्नु; प्रवेश गर्नु । २. सामेल हुनु; सम्मिलित हुनु । ३. फस्नु; अल्झनु ।

पसङ्ची— वि॰ [पासा (ब॰+ची] पासा खेल्ने आदत बसेको; पासा खेलिरहनुपर्ने ।

पसनी— ना॰ [सं॰ परशु+नी] काँजो र काठ आदिको बिँड हालिने, दाबिलाका आकारको, झार गोड्ने वा दूबो आदि खुर्कने फलामे साधन; खुर्पी ।

पसम— ना॰ [फा॰ पश्मे १. नरम तथा असल जातको ऊन; पशम; पश्म । २. उपस्थका रौँ । ३. साह्रै तुच्छ वस्तु ।

पसर— ना॰ [सं॰ प्रसृति] १. औँलाहरू र हत्केलालाई कुप्य्राएर दुनो झैँ बनाउँदाको खोबिल्टो । २. त्यसमा अटाउने परिमाणबराबरको कुनै वस्तु ।

पसल— ना॰ [सं॰ पव्यशालो स्थायी रूपले मालमत्ताहरू बिक्री हुने ठाउँ; दोकान । — वाला— ना॰ पसल राख्ने व्यक्ति; पसले; दुकानदार; दोगानदार; दोकानदार । > पसले— ना॰ १. पसल थाप्ने व्यक्ति; दुकानदार । वि॰ २. पसलको ।

पसाँगि–नु— अ॰ क्रि॰ हे॰ पसाङ्गिनु; पसाबिनु । > पसाँग्याइ— ना॰ पसाँगिने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । पसाँग्याहा— वि॰ पस्याङ्याहा ।

पसा— ना॰ [सं॰ प्रसादे दया; कृपा । (उदा॰ — गोल्हुजैसी कनक– पत्रकि भाष् पसाकरि अक््रयाँ छुँ । — पृथ्वी मल्ल) ।

पसाइ— ना॰ [रू पस् -+आइ॰] १. पस्ने क्रिया वा प्रक्रिया । [पसाउ+आइ] २. मकै आदिमा घोगो वा धान आदिमा बालो पसाउने क्रिया– प्रक्रिया । [सं॰ पष्+आइ] ३. भात आदिको माड पसाउने क्रिया– प्रक्रिया । [ > ] पसाइनु— क॰ क्रि॰ १. पस्न लगाइनु; पस्ने पारिनु । २. माड आदि पसाउने पारिनु । अ॰ क्रि॰ ३. घोगो, बालो आदि पसाउने होइनु । पसाउनु— प्रे॰ क्रि॰ १. भित्र पठाउनु; पस्ने वा छिर्ने पार्नु । २. सम्मिलित गराउनु; सामेल गराउनु ।

पसाउनु१— अ॰ क्रि॰ [सं॰ प्रसवणे १. अन्नका बोटमा बाला, घोगा आदि निस्कनु । २. केराका बोटबाट केराको घरी निस्कनु । ३. अन्नमा बाला लाग्नु ।

पसाउनु२— स॰ क्रि॰ १. कुनै वस्तु दुलामा छिराउनु । २. भातबाट माड काड्नु ।

पसाबि–नु— अ॰ क्रि॰ हे॰ पसाङ्गिनु ।

पसाङ्गि–नु— अ॰ क्रि॰ [सं॰ प्रसृताङ्ग+नु] १. काँचा काठका फलेक सुकेर बाङ्गिनु वा खुम्चनु; त्रिपट हुनु । २. काठहरू सुकेर बाङ्गोटिङ्ग्ाो हुनु वा साँगुरिनु । > पसाङ्ग्याइ— ना॰ पसाङ्गिने क्रिया वा प्रक्रिया । पसाङ्ग्याहट— ना॰ पसाङ्गिने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया; पसाङ्ग्याइ । पसाङ्ग्याहा— वि॰ पसाङ्गिने खालको ।

पसाङ्ग्रिनु— अ॰ क्रि॰ [पसाङ्गिनु] १. काठहरू घाम, हावा आदिले सुकेर खुम्चिनु, साँघुरिनु, बाङ्गिनु, टेढिनु, त्रिपट हुनु । २. घाउ– खटिराबाट पानी, पीप आदि निस्कन बन्द हुनु; मसाङ्ग्रिनु । ३. सेप्रो हुनु; चाउरिनु । ४. पसाङ्गिनु । > पसाङ्ग्य्राइ— ना॰ पसाङ्ग्रिने क्रिया वा प्रक्रिया । पसाङ्ग्य्राइनु— क॰ क्रि॰ पसाङ्ग्रिने पारिनु । पसाङ्ग्य्राउनु— प्रे॰ क्रि॰ पसाङ्ग्रिन लाउनु ।

पसाङ्ग्य्राहट— ना॰ पसाङ्ग्रिने क्रिया वा प्रक्रिया ।

पसानी/पसाने— ना॰ [सं॰ प्रस्वेदिनी] १. जमिनबाट पानी रसाउने क्रिया; पानी उम्रने क्रिया । २. गर्मी वा अरू कुनै कारणले रसाएर बाहिर पसिनाझैँ निस्केको द्रव पदार्थ ।

पसार्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ प्रसार+नु] १. लामो पारेर फैलाउनु वा फिँजाउनु; लमतन्न पार्नु; तन्काउनु । २. तेर्छो पार्नु; तेर्स्याउनु । ३. सुताउनु; लडाउनु । ४. ढाल्नु । > पसाराइ— ना॰ पसार्ने क्रिया वा प्रक्रिया । पसारिनु— अ॰ क्रि॰ १. सुत्नु; लेट्नु; लमतन्न भएर तेर्सिनु । क॰ क्रि॰ २. पसार्ने काम गरिनु । पसारो— ना॰ १. जताततै छरिने वा अलपत्र भएर फिँजिने–फैलने काम; छिरलो; छरस्ट; छरपस्ट । वि॰ २. बिटुङ्गोसित रहेको; पाँजिएको (मालताल, मानिस आदि॰ ।

पसाथ्याइ— ना॰ पसारिने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । पसाथ्याहट— ना॰ पसाथ्याइ ।

पसाल्–नु— स॰ क्रि॰ [पस्+आल्+नु] १. पसाउनु; घुसाउनु; हुल्नु; घुसार्नु । २. कोच्नु; खाँद्नु । ३. हाल्नु । > पसालाइ— ना॰ पसाल्ने क्रिया वा प्रक्रिया । पसालिनु— क॰ क्रि॰ पसाल्ने काम गरिनु ।

पसि–नु— क॰ क्रि॰ [पस्+इ+नु] पस्ने काम गरिनु ।

पसिना— ना॰ [सं॰ प्रस्वेदने १. परिश्रम वा गर्मीले शरीरका रोमकूपबाट निस्कने पानी; प्रस्वेद । २. बाफबाट निस्केको पानी; पसानी । — को कमाइ— ना॰ परिश्रम वा मेहनतको आर्जन ।

पसीना— ना॰ हे॰ पसिना ।

पसेरी— ना॰ [पाँच+सेर+ई] १. मनको आठौँ भाग । २. पाँच सेरको तौल; पाँच सेरको ढक ।

पसेरु— ना॰ पश्चिमी नेपालको जाजरकोट जिल्लातिर प्रचलित एक लोकनृत्य ।

पसोत्पादक— वि॰ [अङ्॰ पस+सं॰ उत्पादके पीप उब्जाउने खालको; पीप उब्जाउने गुण भएको ।

पस्क–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ परिवेषणे पाकेको खानेकुरो खानका निमित्त पन्यू, चम्चा आदिले थाल, टपरी आदिमा हाल्नु; खानेकुरो खान बसेकालाई दिनु । > पस्काइ— ना॰ पस्कने क्रिया वा प्रक्रिया ।

पस्काइनु— क॰ क्रि॰ पस्कन लगाइनु । पस्किनु— स॰ क्रि॰ १. पस्कनु । क॰ क्रि॰ २. पस्कने काम गरिनु ।

पस्टन— ना॰ [सं॰ शपथ > ८ पशथ+न] कुनै काम–कुरो आफूले गर्ने वा गरेको हो– होइन भनी गरिने प्रतिज्ञा; शपथ; किरिया ।

पस्म— ना॰ [पश्मे १. दोसल्ला, गलबन्दी आदि बनाउने असल जातको नरम ऊन, च्याङ्ग्राको भुवा । २. उपस्थका रौँ; पशम । ३. ज्यादै तुच्छ वस्तु । > पस्मिना— ना॰ १. मुलायम भुवा वा ऊन; पश्म । २. त्यसबाट बनेको कपडा ।

पस्यौटो— ना॰ [पस्+यौटो] १. टाँक वा घुँडी छिराएर अड्काउन बनाइएको प्वाल । २. दाम्लाको गाँठो छिराएर अड्काउन बनाइएको प्वाल; गलामगाँठो छिराउने प्वाल ।

पस्र–नु— अ॰ क्रि॰ [सं॰ प्रसरणे १. लम्पसार पर्नु; पसारिनु; सुत्नु । २. शरण पर्नु; पाउ पर्नु । > पस्राइ— ना॰ पस्रने क्रिया वा प्रक्रिया ।

पस्राइनु— क॰ क्रि॰ पस्रन लाइनु । पस्राउनु— प्रे॰ क्रि॰ पस्रन लाउनु । पस्रिनु— अ॰ क्रि॰ पस्रनु । पस्य्राइ— ना॰ पस्रिने क्रिया वा प्रक्रिया । पस्य्राहट— ना॰ पस्रिने भाव, स्थिति, क्रिया वा प्रक्रिया ।

पस्सिउँ/पस्सिम— ना॰ [सं॰ पश्चिमे पश्चिम; पच्छिम । > पस्सिमा— वि॰ पस्सिउँको; पस्सिमा डुब्ने वा अस्ताउने (घाम, जून आदि॰ ।

पहर— ना॰ [सं॰ प्रहरे १. अहोरात्रको आठौँ भाग; दिन वा रातको चारौँ भाग; झन्डै तीन घण्टाको समय । २. पहार । — दार— ना॰ हे॰ पहरेदार ।

पहरा— ना॰ [सं॰ प्रहरे १. कुनै वस्तु वा व्यक्तिको रेखदेख, रक्षा आदिका निम्ति अथवा त्यसलाई निर्दिष्ट स्थानबाट अन्यत्र जान नदिन चौकसी गर्ने काम; पालो । २. रखबारी; निगरानी; रेखदेख; थुना । — दार— ना॰ पहरा गर्ने व्यक्ति; पहरेदार ।

पहरी१— ना॰ १. डाला, नाङ्ला आदि बुन्ने पेसा भएको एक जाति । २. त्यस जातिको भाषा ।

पहरी२— ना॰ १. प्रहरप्रहरमा वा एक प्रहरसम्म रेखदेख वा रक्षाका निम्ति पालो बस्ने व्यक्ति; प्रहरी । २. पुलिस ।

पहरेदार— ना॰ [पहरा+दार] पहरा दिने व्यक्ति; निगरानी गर्ने पाले ।

पहरो— ना॰ [सं॰ प्रस्तरे ठाडो र अग्लो पत्थरैपत्थरले बनेको भीर । > पहथ्यान— ना॰ पहरो भएको भूमि ।

पहल— ना॰ [पहरे १. कुनै काम गर्ने ठीक अवसर; मौका । २. कार्यारम्भ; यात्रारम्भ । ३. आरम्भ ।

पहलमान— ना॰ [फा॰ पहलवाने १. कुस्ती खेल्ने कसरती व्यक्ति; लाप्पा खेल्न सिपालु र बलियो व्यक्ति; मल्ल । २. हृष्टपुष्ट र बलबान् व्यक्ति । वि॰ ३. शक्तिशाली । > पहलमानी— ना॰ कुस्ती खेल्ने काम वा पेसा; मल्लवृत्ति ।

पहलवान— ना॰ [फा॰] हे॰ पहलमान । पहलवानी— ना॰ पहलमानी ।

पहलिया— वि॰ [पहल+इयो १. मौकाअनुसार काम गर्न जान्ने; पहल जान्ने । २. मनको दाउ पर्ने गरी पासा हान्न जान्ने ।

पहाड— ना॰ [सं॰ पाषाट = पाषाणे १. समतल जमिनको सतहदेखि धेरै माथिसम्म उठेको, प्रायः ढुङ्गा धेरै भएको पृथ्वीको उचो भाग । २. कुनै वस्तुको ठूलो थुप्रो; पर्वत; डाँडो ।

पहाडा— ना॰ [सं॰ प्रस्तारे कुनै अङ्कका गुणनफलको क्रमिक सूची; क्रमिक रूपले चलेको दुनोट; दुनाइ ।

पहाडिया/पहाडी/पहाडे— वि॰ [पहाड+इया/ई/ऐ १. पहाडको; पहाडमा बस्ने; पहाडमा पाइने वा देखिने । २. जङ्गली; पाखे; असभ्य ।

पहार— ना॰ [सं॰ प्रकाशटे घामको ताप; सूर्यबाट आउने राप वा तातोपना । > पहारिलो— वि॰ १. घाम लाग्ने; पहार लाग्ने । २. न्यानो; रापिलो (घाम॰ ।

पहिचान्–नु— स॰ क्रि॰ [पहिचान+नु] १. पहिचान गर्नु; चिन्नु । २. पारख गर्नु; ताड्नु । > पहिचान— ना॰ १. चिनाजानी; परिचय; प्रत्यभिज्ञान । २. कुनै वस्तुको गुण, मूल्य आदि जान्ने काम; पारख । ३. ज्ााँचबुझ । पहिचानिनु— क॰ क्रि॰ पहिचान्ने काम गरिनु ।

पहिया— ना॰ [सं॰ पथिको गाडी आदिलाई बाटामा हिँडाउन मद्दत गर्ने पाङ्ग्रो; चक्का ।

पहिर–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ परिधान > ८पधिरान > ८ पहिराणे लुगा, गहना आदि शरीरमा लगाउनु; पैह्रनु । > पहिरन— ना॰ शरीरमा लुगा, गहना आदि लगाउने काम; पहिरने काम; परिधान । पहिराइ— ना॰ पहिरने क्रिया वा प्रक्रिया । पहिराइनु— क॰ क्रि॰ पहिरन लाइनु । पहिराउनु— प्रे॰ क्रि॰ पहिरन लाउनु ।

पहिरिनु— स॰ क्रि॰ १. पहिरनु । क॰ क्रि॰ २. पहिरने काम गरिनु ।

पहिरो— ना॰ [पहरो] १. पहाड भत्केर बनेको भीर; पहरो । २. पहाड भत्केर खसेको ढुङ्गा, माटो आदिको समूह । ३. पहाडको भत्काइ; भुईँको धस्काइ; भूस्खलन ।

पहिला— वि॰ [पहिलोको ति॰ ।)] १. पहिलो; प्रथम । क्रि॰ वि॰ २. पहिले; उहिले । ~ बेते— वि॰ पहिलोपल्ट बियाएको वा बियाउने (गाईबस्तु आदि॰ ।

पहिलि–नु— क॰ क्रि॰ [पहिल्याउ+इ+नु] १. फेला पारिनु; भेट्टाउनु । २. पहिचान पाइनु; चिनिनु । अ॰ क्रि॰ ३. फेला पर्नु ।

पहिली— वि॰ [पहिलो+ई] १. गणनाका क्रमले एकको स्थानमा पर्ने; सुरुकी; अगिल्ली । २. कुनै प्रतिबन्बितामा प्रथम स्थान प्राप्त गर्ने (स्त्री॰ ।

पहिले— क्रि॰ वि॰ [पहिलो+ए] १. अगाडि; सुरुमा; प्रथम पटक । २. उहिले; प्राचीन कालमा ।

पहिलो— वि॰ [सं॰ ८ प्रथिल्ल प्रथमे १. गणनाका क्रमले एकको स्थानमा पर्ने; सुरुको; अगिल्लो; प्रथम । २. कुनै प्रतिबन्बितामा प्रथम स्थान प्राप्त गर्ने । ३. कालक्रमले जेठो । ~ नम्बरको— वि॰ १. उत्तम दर्जाको; सबैभन्दा उम्दा; राम्रो । २. हदसम्मको; हदैको (बदमास॰ ।

पहिल्याइ— ना॰ [रू पहिल्याउ -+आइ॰] पहिल्याउने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] पहिल्याइनु— क॰ क्रि॰ पहिल्याउने काम गरिनु ।

पहिल्याउ–नु— स॰ क्रि॰/प्रे॰ क्रि॰ [पाइलो+याउ+सु] १. फेला पार्नु; भेट्टाउनु । २. चिन्नु; पहिचान्नु । ३. मेलोमेसो पाउनु । >

पहिल्यावट/पहिल्याहट— ना॰ पहिल्याइ ।

पहिल्यै— क्रि॰ वि॰ [पहिलो+ऐ] १. पहिले नै; अगि नै; अगाडि नै । २. उहिले नै; पुरानो समयमै; अतीतमै ।

पहुँच्नु— पठाइएको वस्तु, मानिस आदि नियत स्थानमा पुग्नु; दाखिला हुनु ।

पहुँच— ना॰ [प्रा॰ पहूचे १. कुनै व्यक्ति वा वस्तु कतै पुग्ने काम । २. निश्चित लक्ष्यसम्मको जवाइ । ३. निश्चित ठाउँमा पुगेको सूचना । ४. कुनै ठाउँ वा विषयसम्म पुग्ने शक्ति; गति; प्रवेश । ५. कुनै कुरो राम्ररी बुझ्ने शक्ति । ६. चिनजान; परिचय; पहिचान । ७. कुनै कुरा गर्ने वा गरेर पुथ्याउने सामर्थ्य । ~ दस्तुर— ना॰ ट्रÍकल आदिमा खोजेको व्यक्ति ठेगानामा भए– नभएको थाहा भएपछि ग्राहकले तिर्नुपर्ने रकम । — नामा— ना॰ पठाएको वस्तु वा व्यक्ति नियत ठाउँमा पुगेको प्रमाणस्वरूप प्राप्त हुने रसिद; पहुँच । ~ बाहिरको— वि॰ शक्ति वा आँटले नपुग्ने । पहुँचाइ— ना॰ पहुँचने क्रिया वा प्रक्रिया । पहुँचाइनु— क॰ क्रि॰ पहुँचाउने काम गरिनु; पुथ्याइनु । पहुँचाउनु— प्रे॰ क्रि॰ पुग्ने गराउनु; पुथ्याउनु । पहुँचिनु— अ॰ क्रि॰ १. पहुँचनु । २. पुगिनु ।

पहेँल— वि॰ [रू पहेँलो] केही समस्त शब्दको आरम्भमा प्रयोग हुने 'पहेँलो' शब्दको सङ्क्षिप्त रूप । — पित्त— ना॰ पित्त बिग्रेर सारा शरीर पहेँलो हुने रोग; कमलपित्त; कामला; जन्डिस; गायो; पहेँले । — पुर— वि॰ सर्वत्र पहेँलो भएको; पहेँलै भएर रहने; पहेँलाम्मे । > पहेँला— ना॰ धानमा बाला निस्कने बेलामा र मकैमा घोगा पसाउने बेलामा पातमा देखिने पहेँलोपन । पहेँलाम्मे— वि॰ पहेँलपुर, पीतमय । पहेँल्याइ— ना॰ पहेँला दृष्टिगोचर हुने कार्य ।

पहेँलि–नु— अ॰ क्रि॰ [पहेँलो+इ+नु] पहेँलो हुनु; पीत रङ्गको बन्नु ।

पहेँली— वि॰ [पहेँलो+ई] १. पहेँलो वर्णको; पहेँलो रब हुने । २. पहेँलो वर्णकी (नारी॰ । ~ काठ— ना॰ पहेँलो काठ हुने एक जातको रूख । ~ पात— ना॰ मकै पाक्नलाई खोस्टो पहेँलो हुने अवस्था; पहेँला । ~ मकै— ना॰ पहेँला गेडा हुने एक जातको लेकाली मकै ।

पहेँले— वि॰ [पहेँलो+ए] १. पहेँलो भएको; पहेँलो वर्णको । ना॰ २. पित्त बिग्रेर सारा शरीर पहेँलो हुने रोग; कमलपित्त; गायो; पित्तव्याधि । ३. अदुवाको जस्तो बोट हुने, सखरखण्डका ढबको पहेँला सेला फल्ने र औषधीका रूपमा काम लाग्ने एक कन्द ।

पहेँलो— ना॰ [सं॰ पीतले १. सुन, बेसार आदिको जस्तो रब; पीत । वि॰ २. त्यस्तो रबको । ~ अगरु— ना॰ पहेँलो काठ हुने एक जातको अगरु । ~ केवँरा— ना॰ पहेँलो फूल र डाँठ हुने एक जातको केवँरा । ~ घाम— ना॰ सायङ्कालको तापहीन सूर्यको प्रकाश; सूर्य डुब्नुभन्दा अगाडिको घाम । (यस्तो घाम भएको बेला केटाकेटीलाई भूत लाग्छ भन्ने अन्धविश्वास छ ।) ~ चना— ना॰ पहेँलो वर्णको एक जातको चना; गौरचणक; काबुलीचना । ~ बलु— ना॰ किनारामा दाँती परेका ससाना पात हुने पहेँलो फूल र ससाना हरिया फल लाग्ने एक किसिमको झारविशेष (यसलाई आयुर्वेदमा बलवीर्यवर्द्धक, धातुको रोग विनाश गर्ने र रगत बढाउने भनिएको छ॰ । ~ मार्सी— ना॰ पहेँला बोक्रा हुने उत्तम जातको धान । ~ मुगी— ना॰ शरत्कालमा पाक्ने एक जातको मुगी । ~ सहचर— ना॰ पहेँलो फूल फुल्ने एक जातको सहचर बुटी । ~ सूर्यभक्ति— ना॰ पहेँलो फूल फुल्ने एक जातको सूर्यभक्ति फूल ।

पहेँल्याइ— ना॰ [रू पहेँलि -+याइ॰] पहेँलिने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] पहेँल्याइनु— क॰ क्रि॰ पहेँलो तुल्याइनु । पहेँल्याउनु— प्रे॰ क्रि॰ पहेँलो पार्नु वा पार्न लाउनु ।

पहेली— ना॰ [सं॰ प्रहेलिको १. भ्रमात्मक वा घुमाउरो किसिमले दिएको लक्षणका आधारमा कुनै वस्तुको नाउँ वा उत्तर दिनुपर्ने जटिल शब्द वा वाक्य; उत्तर लुकेको प्रश्न; अत्तो; कूट; प्रहेलिका; अड्को । २. हत्तपत्त बुझ्न नसकिने जटिल कुरो; कठिन समस्या । ३. गम्भीर रहस्य ।