नेपाली शब्दसमूह ३४ न

मुखपृष्ठ

न१— देवनागरी मर्णमालाका नासिक्य व्यञ्जनवर्णमध्ये बीसौँ व्यञ्जन; वत्र्स्य, सघोष, अल्पप्राण, नासिक्य व्यञ्जन ध्वनि; तवर्गको अन्तिम वा पाँचौँ अक्षर; लेख्य रूपमा सो वर्ण वा अक्षरको प्रतिनिधित्व गर्ने लिपिचिह्न; निहुरमुन्टी न ।

न२— अव्य॰ [सं॰] १. क्रियापदको अगाडि, पछाडि वा बीचमा आएर निषेध बुझाउने शब्द -नगर्नु, नखानु, नजानु, भन्दिन, गर्दैनथ्यो, गर्दैन होला इ॰) । २.कार्य वा विषय आदिको अभाव वा निषेध बुझाउने शब्द; अहँ; नाइँ । पू॰स॰ ३. शब्दको अगाडि लागेर उल्टो अर्थ बुझाउने शब्द (नकाम, नराम्रो, नजाती इ॰) । संयो॰ ४. दुई शब्द वा वाक्यका बीचमा प्रयोग भएर दुवैलाई जोड दिने शब्द (रुनु न हाँस्नु, देख्नु न सुन्नु, उनी न जान्छन् न बस्छन् आदि) । निपा॰ ५. शब्द वा वाक्यलाई जोड दिन प्रयोग गरिने शब्द (उदा॰— हेरूँ न के गर्छ ;) । ६. प्रश्न गर्दा वा सही थाप्न लाउँदा वाक्यको बीचमा वा अघिल्तिर प्रयोग गरिने शब्द (उदा॰— उसले न भन्या हो ; न उसले भन्या हो ;) ।

नकचरि–नु— अ॰ क्रि॰ [नकचरो+इ+नु] नकचरो हुनु; नकच्चरिनु ।

नकचरो— वि॰हे॰ नकच्चरो ।

नकचथ्याइ— ना॰ [रू नकचरि (+याइ॰] नकचरिने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [श्रे नकचथ्याइनु— क॰क्रि॰ नकच्चथ्याइनु ।

नकचथ्याउनु— स॰ क्रि॰ नकच्चथ्याउनु । नकचथ्याहट— ना॰ नकच्चथ्याहट ।

नकच्चरि–नु— अ॰ क्रि॰ [नकच्चरो+इ+नु] नकच्चरो हुनु; निर्लज्ज हुनु; बेसरम बन्नु ।

नकच्चरो— वि॰ [सं॰ नक्तञ्चरे बोली–व्यवहारमा मर्यादाको ख्याल नराख्ने; लाज नभएको; निर्लज्ज; बेसरम; नकचरो । > नकच्चथ्याइँ— ना॰ नकच्चरो हुनाको भाव वा अवस्था ।

नकच्चथ्याइ— ना॰ [रू नकच्चरि (+याइ॰] नकच्चरिने स्वभाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [>] नकच्चथ्याइनु— क॰क्रि॰ लज्जित तुल्याइनु । नकच्चथ्याउनु— स॰ क्रि॰ १. अरूलाई लज्जित गराउनु; सरम लाग्ने पार्नु । २. जानेको कुरालाई पनि नजानेको जस्तो गरी सोध्नु; बुझ पचाएर बोल्नु । नकच्चथ्याहट— ना॰ नकच्चरिने भाव, क्रिया वा अवस्था ।

नकटा— वि॰ [नकटो+ओ नकटो । ~ हाँस— ना॰ मुखमा छिर्केमिर्के रब भएको कालो हाँस ।

नकटी— वि॰ [नकटो+ई] १. नाक काटिएकी । २.इज्जत नभएकी; नकच्चरी; निर्लज्ज । ३. छाँट नमिलेकी; बेछाँटकी ।

नकटो— वि॰ [नाक+काट्+ओ] १. नाक काटिएको; नेप्टो । २. अमर्यादित बोली–व्यवहार भएको; नकच्चरो; निर्लज्ज । ३. छाँट नमिलेको; बेछाँटको । — छकटो— वि॰ १. नेप्टो र नकच्चरो । २. छाँट नमिलेको र उत्ताउलो ।

नकडा— ना॰ [नाक+अडो गोरुका नाकमा हुने एक प्रकारको रोग ।

नकबजनी— ना॰ [अ॰ नकब+ फा॰ जनी] घरको भित्तो फोरेर चोर्ने काम ।

नकरा— वि॰ [नकटो] १. बोलीको ठेगान नभएको; झूटो; ढँटुवा । २. प्रमाण नभएको; कच्चा ।

नकर्मी— ना॰ [नेवा॰ नकमि] फलामको काम गर्ने कालिगड; कालिगड; लोहार ।

नकल— ना॰ [अ॰ नक्ले १. कुनै वस्तुको आकारप्रकारसित मिल्ने गरी बनाइएको अर्को वस्तु; अनुकृति । २. कसैले गरेको कुनै कामको अनुकरण गर्ने प्रवृत्ति; अनुकरण । ३. कुनै मूल लेख जस्ताको तस्तै सारेको कागज; प्रतिलिपि । ४. अभिनय । ५. स्वाब । ६. अनावश्यक शृङ्गार । ७. ढाँचाकाँचा; नक्कलझक्कल । श्र नकलची— ना॰ सकलबमोजिम नकल लेख्ने व्यक्ति; प्रतिलिपिकार; लिपिक; लेखनदास । — झकल— ना॰ १.अनावश्यक वा उत्ताउलो किसिमले गरिएको शृङ्गार । २. ढाँचाकाँचा; नक्कलझक्कल । नकली— वि॰ १. मौलिक वा प्राकृतिक नभएर अरू मालको नकल गरी बनाइएको; बनावटी । २. कम मूल्यका अरू कुनै वस्तु मिसाइएको । ३. कमसल; कच्ची । ४.जाली; खोटो । ५. नकल पार्ने; स्वाब पार्ने (स्त्री॰ ।

नकले— वि॰ [ नकल+ए] १. नकल गर्ने । २. ढाँचा पार्ने; स्वाब पार्ने । ३. आडम्बरी; ढोँगी । ४. अर्काको नक्कल गर्ने । —

झकले— वि॰ १. नक्कलझक्कल पार्ने; नचाहिँदो सिँगारपटार गर्ने; स्वाँगी । २. नसुहाउँदो ठाँटबाँटको; उत्ताउलो र झिल्के ।

नकस— ना॰ [अ॰ नकशे १. रुपियाँपैसा थापेर हारजित हुने गरी खेलिने तासको एक खेल । २. गन्जिफा ।

नकाइ— ना॰ [रू नकाउ (+आइ॰] नकाउने क्रिया वा प्रक्रिया । [श्रे

नकाइनु— अ॰ क्रि॰ आनाकानी गरिनु; अनकनाइनु । नकाउनु— अ॰ क्रि॰ कुनै कामकुरो गर्न असजिलो मान्नु; आनाकानी गर्नुृ; अनकनाउनु ।

नकाब— ना॰ [अ॰ निकाबे १. मुख छोप्नका निम्ति लगाउने कपडा; घुम्टो । २. बाहिरी आडम्बर वा स्वाब । (उदा॰— देशसेवाको नकाब लगाएर आ६नो स्वार्थ पूरा गर्नु राम्रो होइन ।) — धारी— वि॰ १. नचिनिने उद्देश्यले मुख छोप्ने कपडा लगाउने; नकाब धारण गर्ने । २. नभएका कुराको स्वाब रच्ने । — पोस— ना॰ नकाबधारी ।

नकार्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ नकार+नु] कुनै कामकुरा गर्न वा भन्न नमान्नु; अस्वीकृति जनाउनु; निषेध गर्नु ।

नकार— ना॰ [सं॰] १. 'न' अक्षर; तवर्गको अन्तिम वर्ण । २.निषेध; ल् नाइँकार ।

नकाराइ— ना॰ [नकार्+आइ] नकार्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया ।

नकारात्मक— वि॰ [सं॰] कुनै काम वा कुरो नमान्ने वा नगर्ने किसिमको; अस्वीकृतिमूलक; निषेधात्मक (कथन वा उत्तर॰ । विप॰ सकारात्मक । — ता— ना॰ नकारात्मक हुनाको भाव वा अवस्था ।

नकारिनु— क॰ क्रि॰ [नकार्+इ+नु] नकार्ने काम गरिनु; नकाराइमा पारिनु; अस्वीकृति जनाइनु ।

नकुल— ना॰ [सं॰] १. पाँच पाण्डवमध्येका एक भाइ । २. न्याउरीमुसो ।

नक्कल— ना॰ [अ॰ नक्ली] १. अनुकरण; नकल । २. स्वाब; ढाँचा । — झक्कल— ना॰ नकलझकल ।

नक्कली— वि॰ [नक्कल+ई] नकली । ~ जटामसी— ना॰ लगभग एक मिटर अग्लो, एउटै भेट्नुमा ससाना तीनवटा पात हुने, डल्लो मालाकार सेतो फूल फुल्ने र ओखतीमूलोमा प्रयोग हुने एक जातको वनस्पति ।

नक्कले— वि॰ [नक्कल+ए] नक्कल गर्ने; नकले ।

नक्कासी— ना॰ [अ॰ नक्काशी] १. धातु, काठ, पत्थर आदि कुँदेर बेलबुट्टा भर्ने काम वा विद्या । २. छाप्नाका निम्ति धातु, काठ, पत्थर आदि कुँदेर चित्र आदि बनाउने काम । — दार— वि॰ नक्कासी भरेको; बेलबुट्टा बनाइएको ।

नक्खी— ना॰ [सं॰ नखे सितार, तानपूरा आदि बजाउँदा चोर औँलाको टुप्पामा लगाइने तारको साधन ।

नक्त— ना॰ [सं॰] १. दिनको चौथो वा अन्तिम प्रहर; सन्ध्या सुरु हुन लाग्दाको समय । २. रात; रात्रि । ३. शिव । — चर— वि॰ रातिराति हिँड्ने; रात्रिचर; निशाचर । ~ भोजन— ना॰ दिनभरिको व्रतपछि गरिने रातको भोजन । — भोजी— वि॰ रातमा भोजन गर्ने; नक्तव्रत लिने । ~ व्रत— ना॰ रातमा तारा हेरेर विष्णुको पूजा गरेपछि मात्र भोजन गरिने एक व्रत ।

नक्र— ना॰ [सं॰] माउसुलीका आकरको शरीर र लामो थुतुनो हुने ठूलो एक जलजन्तु; गोही; ग्राह ।

नक्षत्र— ना॰ [सं॰] १. चन्द्रमाको मार्गमा देखिने, सौरजगत्देखि अलग रहेका सत्ताइस नक्षत्र वा ताराहरूको समूह (अश्विनी, भरणी, कृत्तिका, रोाहिणी, मृगशिरा, आर्द्रा, पुनर्वसु,पुष्य (तिष्य॰, अश्लेषा, मघा, पूर्वाफाल्गुनी, उत्तराफाल्गुनी, हस्ता, चित्रा, स्वाती, विशाखा, अनुराधा, ज्येष्ठा, मूल, पूर्वाषाढा, उत्तराषाढा, श्रवण, धनिष्ठा, शतभिषा, पूर्वभाद्रपद, उत्तरभाद्रपद र रेवती) । २. ज्योतिषशास्त्रअनुसार मनुष्यका असलखराब अवस्थाका अधिष्ठाताहरू । ३. तारा । ~ चक्र— ना॰ १. चन्द्रमाले सत्ताइस– अट्ठाइस दिनमा परिक्रमा गर्ने, सत्ताइस नक्षत्रको चक्र वा घेरो; राशिचक्र । २. तान्त्रिकहरूले पूजा गर्ने एक चक्र । — पति— ना॰ चन्द्रमा । ~ पथ— ना॰ नक्षत्रहरूले भ्रमण गर्ने मार्ग; नक्षत्रमार्ग; आकाश । ~ मार्ग— ना॰ नक्षत्रपथ । ~ विद्या— ना॰ ज्योतिषविद्या । ~ शूल— ना॰ कुनै दिशामा जानुपर्दा ज्योतिषशास्त्रअनुसार विचार गरिने, नक्षत्रमा रहने दुष्काल । > नक्षत्रीय— वि॰ नक्षत्रसँग सम्बन्धित; नक्षत्रको ।

नक्सलपन्थी— ना॰ नक्सलवादी ।

नक्सलवाद— ना॰ [नक्सल (स्थान॰+वाद] भारतको पश्चिम बङ्गालको नक्सलवादी इलाकाबाट सुरु भएको मार्क्सवाद र लेनिनवादमा विश्वास राख्ने वामपन्थीहरूको राजनीतिक विचारधारा । > नक्सलवादी— वि॰ १. नक्सलवादमा विश्वास राख्ने, नक्सलवादको समर्थक । ना॰ २. त्यस्ता राजनीतिक कार्यकर्ताहरूको समूह; नक्सलपन्थी ।

नक्सा— ना॰ [अ॰ नक्श > नक्शो १. रेखाबारा तयार गरिएको कुनै चित्र; रेखाचित्र । २. देश, सहर, नदी, पहाड, समुद्र आदिको सङ्केतसहित लेखिएको पृथ्वी वा खगोलको चित्र; मानचित्र; भूचित्र । ३. घर, मन्दिर, पुल आदि बनाउन तयार पारिने, नाप–नमुनासहितको चित्र । ४. आकृति; आकार; रूपरेखा

-जस्तो— एकै नक्साको, मिल्दो नापनक्सा इ॰) । ~ फाँट— ना॰ घर, पर्खाल आदिको नक्सा दर्ता गर्ने वा तत्सम्बन्धी काम गर्ने शाखा । ~ पास— ना॰ नियमानुसार नक्सा पास गर्ने काम ।

नख— ना॰ [सं॰] १. नब; नङ्ग्रा । २. नक्खी । — क्षत— ना॰ १. नब गाडिनाले लागेको घाउ; नब गडेको चिह्न; नबको डाम । २. पुरुषहरूले स्त्रीको कुचमर्दन गर्दा स्तनमा लाग्ने नबको चिह्न वा डोब ।

नखरमाउली— वि॰ [नखरमाउलो+ई] नाक, मुख नचाउँदै नकल पारेर कुरा गर्ने; नखरा पार्ने; उत्ताउलो स्वभावकी -स्त्री) ।

नखरमाउलो— वि॰ [नखरा+मा+आउलो] नाक, मुख नचाउँदै नकल पारेर कुरा गर्ने; नखरा पार्ने; उत्ताउलो स्वभावको ।

नखरा— ना॰ [फा॰] १. चढ्दो बैँसमा, विशेष गरी स्त्रीहरूमा हुने चुलबुलेपन; छालेपन । २. हाउभाउ; ढाँचा; स्वाब । ३. बहाना; निहुँ ।

नखरे— वि॰ [नखरा+ए] नखरा गर्ने; स्वाब पार्ने ।

नखविष— ना॰ [सं॰] १. शरीरमा नबले कोतर्दा वा नब गाड्दा विष लाग्ने जीव; नबमा विष हुने जीव (मानिस, कुकुर, बिरालो, बाँदर आदि) । २. नबमा हुने विष । नखशिख वर्णन— ना॰ [सं॰] खुट्टाको नबदेखि लिएर शिरसम्मको वर्णन; स्थूल शृङ्गारिक कवितामा पाइने बाह्य रूपसौन्दर्यको वर्णन ।

नखशिखान्त— क्रि॰ वि॰ [सं॰] गोडाको नबदेखि लिएर शिखाको अन्त्यसम्म; खुट्टादेखि टाउकोसम्म (शरीरका सम्पूर्ण अवयव॰ ।

नखाघात— ना॰ [सं॰] नबले कोपर्दा वा गाड्दा पर्न गएको घाउ; नखक्षत ।

नखायुध— ना॰ [सं॰] नब वा नङ्ग्रालाई नै हतियारका रूपमा प्रयोग गर्ने प्राणी; नबले कोपरेर वा चिथोरेर आघात गर्ने प्राणी (सिंह, बाघ, कुखुरो इ॰) ।

नखी— वि॰ [सं॰] १. लामालामा नब वा नङ्ग्रा हुने । २. नङ्ग्रालाई नै हतियारको रूपमा प्रयोग गर्ने; नखायुध । ना॰ ३. एक सुगन्धित द्रव्य ।

नग— ना॰ [सं॰] १. अग्ला डाँडा; पहाड; पर्वत । २. रूख; वृक्ष ।

नगण— ना॰ [सं॰] छन्दशास्त्रका नियमअनुसार तीन लघु मात्रा हुने एक गण ।

नगण्य— वि॰ [सं॰] १. गणना गर्न नपर्ने; गणना गर्न अयोग्य; गन्तीमा नआउने; थोरै; अल्प । २. तुच्छ; निकृष्ट ।

नगद— ना॰ [अ॰ नक्दे १. चलनचल्तीमा आइरहने कागजी मुद्रा वा धातुका मुद्रा; सिक्कारूपी धन; रुपियाँपैसा आदि । वि॰ २. बहुमूल्य । ३. उत्तम; श्रेष्ठ । ~ नारायण— ना॰ १. रुपियाँपैसा आदि नगद द्रव्य । २. महत्त्वका दृष्टिले नारायणस्वरूप नगद द्रव्य । > नगदानगदी— ना॰ १. नगद लिइएको ठाउँमा तिरिने नगदै रकम । २. कुनै मालसामान, बस्तुभाउ किन्दा तत्काल गनिने नगद रुपियाँपैसा ।

नगदी— ना॰ [नगद+ई] १. नगद; सिक्का । वि॰ २. तत्काल नगदका रूपमा परिणत हुन सक्ने । ~ किताब— ना॰ नगद रुपियाँपैसाको आयको हिसाब राख्ने किताब । ~ खाता/बही— ना॰ लेनदेन, कारोबारको हिसाब राख्ने कापी वा बही ।

नगदे— वि॰ [नगद+ए] नगदका रूपमा परिणत गर्न सकिने (बस्तुभाउ, बालीनाली आदि॰; नगदी । ~ बाली— ना॰ १. नगद आम्दानी गर्ने उद्देश्यले उब्जाइने कृषिबाली (उखु, सुर्ती, कपास, जुट आदि) । २. बेचबिखन गरेर नगदका रूपमा परिणत गर्न सकिने त्यस्तो बाली ।

नगर— ना॰ [सं॰] १. सडक, बजारसहित धेरै मान्छेहरूको बस्ती भएको र गाउँभन्दा बढी भौतिक साधन र सुविधा भएको विकसित ठाउँ; सहर; पुर (टाउन) । २. त्यस्तै ठूलो रूपमा रहेको कुनै एक बस्ती (विराटनगर, आदर्शनगर, महेन्द्रनगर इ॰) । — कोट— ना॰ नेपाल अधिराज्यको बाग्मतीअञ्चलअन्तर्गत भक्तपुर जिल्लाको उत्तरपूर्व कुनामा रहेको हिमाली शृङ्खला तथा सूर्योदयको मनोहर दृश्य देखिने एक प्रसिद्ध ठाउँ । ~

नायिका— ना॰ सहरमा बसेर नाचगान गर्ने र पैसा लिएर परपुरुषसँग सहवास गर्ने स्त्री; वेश्या; रन्डी । ~ पञ्चायत— ना॰ नगरको स्वास्थ्य, सफाइ, बत्ती, सडक, ढल, पानी आदिको व्यवस्था गर्नका लागि पञ्चायतकालीन नगरपञ्चायत ऐनबमोजिम सम्बन्धित नगरका जनताबारा निर्वाचित, पञ्चायती व्यवस्थाअनुसार नगरतहको निकाय । — पाल— ना॰ नगरको हेरचाह गर्ने व्यक्ति; नगरको रक्षा गर्ने व्यक्ति; नगररक्षक । ~

पालिका— ना॰ वर्तमान व्यवस्थाअनुरूप नगरको सरसफाइ, स्वास्थ्य, सडक, भवन, ढल, पानी आदिको व्यवस्था गर्न वैधानिक रूपमा निर्वाचित र सङ्गठित निकाय । ~ पिता/प्रमुख— ना॰ नगरपालिकाका निर्वाचित प्रमुख अधिकारी; मेयर । ~ प्रहरी— ना॰ नगरको हेरचाह वा रक्षा गर्नका लागि राखिने प्रहरी; नगररक्षक प्रहरीको विशेष विभाग । — वासी— वि॰ नगर वा सहरमा बस्ने; पुरवासी; सहरिया । ~ विकास योजना— ना॰ नगरमा पानी, बिजुली, ढल, सडक आदिको आवश्यक व्यवस्था मिलाई नगरको समुचित विकास गर्न बनेको योजना; योजनाबद्ध रूपमा नगर बसाउने वा नगरको विकास गर्ने कार्यक्रम (टाउनप्लानिब॰ ।

नगरा— ना॰ [फा॰ नक्कारे पिँध तीखो भएको भिउँटजस्तो, तामाका भाँडामा छालाले मोहोरेको, गजाले बजाइने एक तालबाजा; ठूलो दमाहा; डङ्का ।

नगरी— ना॰ [सं॰] १. सानो नगर वा सहर । २. नगर । — करण— ना॰ नगर बनाउने काम; कुनै ठाउँलाई सहरका रूपमा विकास गर्ने काम ।

नगरीय— वि॰ [सं॰] १. नगरमा बस्ने वा हुने । २. नगरसम्बन्धी; नगरको ।

नगर्ची— ना॰ [नगरा+ची] १. नगरा बजाउने व्यक्ति । २. दमाईंलाई मानपूर्वक सम्बोधन गर्दा प्रयोग गरिने शब्द ।

नगाधिप— ना॰ [सं॰] १. पुराणअनुसार पर्वतको राजा मानिएको सुमेरु पर्वत । २. हिमालय ।

नगिच— ना॰यो॰/क्रि॰वि॰हे॰ नजिक ।

नगेन्द्र— ना॰ [सं॰] १. नगाधिप; सुमेरु । २. हिमालय ।

नगोपा— ना॰ [भो॰ ब॰] धार्मिक पूजाआजा चलाउने, राईलिम्बूका धर्मगुरु । (नगोपालाई देउता चढ्नुका साथै ऊ ईश्वरको प्रतिनिधि बनेर मानिसलाई निर्देशित गर्छ । नगोपाबारा झाँक्री र वैद्यको काम पनि हुन्छ ॰ ।

नग्गा— वि॰ [नाग्+ओ उछिनेर अगाडि जाने; नाघ्ने ।

नग्न— वि॰ [सं॰] १. शरीरमा लुगाफाटो केही नभएको; नाङ्गो; दिगम्बर; निर्वस्त्र । २.आवरण नभएको । ३. ढाकछोप नगरी जस्ताको तस्तै रहेको; यथार्थ; खसोखास (रूप, कुरो आदि) । — ता— ना॰ १. नग्न हुनाको भाव वा अवस्था; नङ्गापन; नाङ्गोपना । २. सब थोक प्रकट गर्नाको भाव वा स्थिति । ~ नृत्य— ना॰ १.नाङ्गो नाच । २. मनलाग्दो व्यवहार । ~ सत्य— ना॰ राम्रो वा प्रिय देखाउने उद्देश्यले कुनै कपोकल्पित वा बनावटी कुरा नथपिएको वास्तविक कुरो; सुन्दा वा हेर्दा अप्रिय र नराम्रो लाग्ने तर यथार्थ कुरो; नाङ्गो सत्य ।

नग्ना— वि॰ [सं॰] १. लुगाफाटो नलगाएकी; नाङ्गी; निर्वस्त्र (स्त्री) । २. लाज सरम नभएकी; निर्लज्ज (स्त्री॰ ।

नघाइ— ना॰ [रू नाघ् (+आइ॰] १. नाघ्ने क्रिया वा प्रक्रिया । [ नघाउ+आइ] २. नघाउने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] नघाइनु— क॰क्रि॰ नाघ्न लाइनु । नघाउनु— प्रे॰ क्रि॰ नाघ्न लगाउनु; नाघ्ने बनाउनु ।

नब— ना॰ [सं॰ नखे औँलाका टुप्पामा औँलाको मासुबाटै पलाएको र त्यसैसँग टाँसिएको, छालाभन्दा माथि आएजति चाहिँ काट्ता नदुख्ने पातलो हाड; नख; नङ्ग्रा । ~ कटनी— ना॰ १. इस्पातबाट बनेको नब काट्ने साधन । २. नब काट्ने काम । — छुरी— ना॰ १. औँलाका टुप्पामा नबनिर ठिहिथ्याउँदा हुने पीडा; नबसिरी । २. नबका दायाँबायाँ कुनामा निस्कने मसिनु छेस्कोजस्तो अवयव, उचेरा । ३. नबका कुना पाक्ने एक रोग । ~ पालिस— ना॰ नबमा लगाइने पालिस । ~ मासु— ना॰ १. नब र मासु । २. नब र मासु जोडिएजस्तै आत्मीय सम्बन्ध । — सिरी— ना॰ नबछुरी । श्र नबिनी— ना॰ १. नब काट्ने, इस्पातबाट बनेको एक किसिमको हतियार; नबकटनी । २.नाऊ जातिकी स्त्री ।

नङ्गा— वि॰ [सं॰ नग्ने १. लुृगाफाटो केही नलगाएकोग् निर्वस्त्र; नाङ्गो । २. धनजन केही नभएको; एक्लो । ३. लुच्चो; निर्लज्ज । ~ झार— वि॰ नाङ्गेझार । ~ नाच— ना॰ निर्लज्जतापूर्वक जे मनमा लाग्यो त्यही गर्ने क्रिया; मनलाग्दो व्यवहार ।

नङ्गिनु— अ॰ क्रि॰ [नाङ्गो+इ+नु] १. लुगाफाटोबिनाको हुनु; नाङ्गो हुनु । २. लुकाईछिपाई राखिएको कुकृत्य वा खराब आचरण प्रकाशमा आएर अरूका आँखामा गिर्नु । ३. खोस्टिनु ।

नङ्गी— वि॰ [नाङ्गो+ई] १. लुगाफाटो नलाएकी; निर्वस्त्र (स्त्री) । २. लाज सरम नभएकी; निर्लज्ज (स्त्री) । ३. दाप वा म्यानबाट झिकिएको (तरबार, खुकुरी आदि॰ ।

नङ्गेठो— ना॰ [नङ्गा+एठो] १. भेट्नु भाँची सथ्याइएको मकैको घोगो । २. भुत्ल्याइएको मकै; नमौठो ।

नङ्ग्याइ— ना॰ [रूनङ्ग्याउ (+आइ॰] नङ्ग्याउने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] नङ्ग्याइनु— क॰ क्रि॰ नाङ्गो पारिनु ।

नङ्ग्याउनु— स॰ क्रि॰ [नाङ्गि+याउ+नु] १. लुगाफाटोविनाको पार्नु; नाङ्गो पार्नु; निर्वस्त्र तुल्याउनु । २. बोक्रो, खोस्टो आदि झिक्नु; खोस्ट्याउनु । ३. भएभरको सम्पत्ति लिनु; सिरीखुरी पार्नु । > नङ्ग्याहट— ना॰ नाङ्गो पार्ने वा नङ्ग्याउने क्रिया वा अवस्था; नङ्ग्याइ ।

नङ्ग्रा— ना॰ [सं॰] १. लामालामा पारेर पालिएका नब; लामा र तीखा नब । २. पशुपक्षीहरूको डोलो नब । ३. थाँक्रोलाई समाउने लहराको नबजस्तो अवयव; हत्यौरो । > नङ्ग्री— ना॰ सानो नङ्ग्रा ।

नङ्ग्रे— वि॰ [नङ्ग्रा+ए] नङ्ग्रा भएको (पक्षी आदि) । ~ करेलो— ना॰ नङ्ग्राजस्तो हुने एक जातको करेलो; चुच्चे करेलो ।

नङ्ग्रो— ना॰ नङ्ग्राको एक वचन; नङ्ग्रा ।

नङ्ग्य्राउनु— स॰ क्रि॰ नबले चिथर्नु ।

नङ्बि–नु— अ॰ क्रि॰ [नाङ्बो+इ+नु] नाङ्बो हुनु; नाङ्बिनु । श्र नङ्ब्याइ— ना॰ नङ्ग्याइ । नङ्ब्याइनु— क॰ क्रि॰ नङ्ग्याइनु । नङ्ब्याउनु— प्रे॰ क्रि॰ नङ्ग्याउनु । नङ्ब्याहट— ना॰ नङ्ग्याहट ।

नचनी— ना॰ [नाच्+अनी] १. नाच्ने स्त्री; नचरी; नर्तकी । २. लट्टेको लावा; रामदाना । — गमनी— ना॰ १. नाच्नेगाउने स्त्री (प्रायः हेयार्थमा) । २. नाच्नेगाउने काम । (उदा॰— नचनीगमनीमा लागेर मात्रै तिमी कसरी उन्नति गर्छौ <॰ ।

नचरी— ना॰ [नाच+री] २. नाच; नृत्य । २. नाच्ने स्त्री; नर्तकी ।

नचरो— ना॰ [नाच+रो] नाच्ने पुरुष; नर्तक; नटुवा ।

नचाइ— ना॰ [रू नाच् (+आइ॰] नाच्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया; नाच्ने ढाँचा वा चाल । [श्र ] नचाइनु— क॰ क्रि॰ नाच्न लाइनु ।

नचाउनु— प्रे॰ क्रि॰ १. नाच्न लाउनु; नृत्य गराउनु । २. कसैलाई नचाहिँदो किमिसले बारबार हिँडाएर दुःख दिनु । ३. इच्छानुसार कसैलाई काममा लगाउनु । ४. यताउति चलाउनु । ५. घुमाउनु; रिँगाउनु ।

नचुवा— वि॰ [नाच्+उवो १. नाच्ने पेसा भएको; नाच्ने काम गर्ने; नृत्य गर्ने । ना॰२. नाच्ने पेसा भएको व्यक्ति; नछुवा; नट । >

नचुवी— वि॰ १. नाच्ने पेसा भएकी; नृत्य गर्ने (स्त्री॰ । ना॰ २. नाच्ने स्त्री, नटी; नचरी; नर्तकी ।

नचौरो— ना॰ [नाच्+औरो] नाच्ने व्यक्ति; नर्तक; नटुवा ।

नछुने— वि॰ [नछुनु+ए] १. पर सरेकी; रजस्वला । २. छुन नहुने; स्पर्श नगरिने ।

नजर— ना॰ [अ॰] १. आँखा; नयन; नेत्र । २. हेर्ने काम; हेराइ; अवलोकन; दृष्टि । ३. रेखदेख; हेरविचार; निगरानी । — बन्द— वि॰ १. कुनै निश्चित ठाउँबाट बाहिर निस्कन नपाउने गरी नियन्त्रणमा राखिएको (व्यक्ति) । २. स्वतन्त्र छोडिदिएमा देशको शान्तिसुरक्षामा खलल पर्ने आशङ्काले घरमै वा अन्यत्र कुनै ठाउँमा राखिएको वा थुनिएको (व्यक्ति) । ३. इन्द्रजाल वा सम्मोहन विद्याबारा दर्शकको हेर्ने शक्तिलाई वशमा पारिएको । — बन्दी— ना॰ १. नजरबन्द राख्ने काम । २. इन्द्रजाल वा सम्मोहनविद्याबारा दर्शकको हेर्ने शक्तिलाई वशमा पार्ने क्रिया वा चाल ।

नजराना— ना॰ [अ॰] मान्यजन वा इष्टमित्रलाई खुसीयालीमा दिइने भेट; कोसेली; सौगात; उपहार ।

नजाती— वि॰ [न+जाती] खराब; नराम्रो; कमसल ।

नजाने— अव्य॰ [न+जाने] कुन्नि; कोनि, थाहा छैन ।

नजिक— ना॰ यो॰/क्रि॰वि॰ [फा॰ नजदीके समीप; निकट; नगिच । > नजिकिनु— अ॰ क्रि॰ छेउछेउमै आइपुग्नु; नजिकमा रहनु; निकट हुनु । नजिक्याइ— ना॰ नजिकिने क्रिया वा प्रक्रिया ।

नजिक्याइनु— क॰क्रि॰ नजिक ल्याइनु; नगिच पारिनु ।

नजिक्याउनु— प्रे॰ क्रि॰ नजिक ल्याउनु; नगिच पार्नु ।

नजिर— ना॰ [अ॰ नजीरे १. पछि नियमका रूपमा प्रस्तुत गरिने, कुनै मुद्दाका सिलसिलामा सर्वोच्च अदालतले गरेको पूर्वनिर्णय । २. उदाहरणका रूपमा प्रस्तुत पहिले घटेको कुनै घटना । ३. उपमा; दृष्टान्त; उदाहरण ।

न`्— पू॰ स॰ [सं॰] १. क्रिया, विशेषण आदि शब्दका अगाडि जोडिने र निषेधात्मक अर्थ बुझाउने एक अव्यय (अरू शब्दका साथ जोडिँदा यसको रूप व्यञ्जनका साथ अ र स्वरका साथ अन हुन्छ ।) २. तत्पुरुषसमासको एक भेद; न`् समास (उदा॰— अप्राप्ति, अनधिकार इ॰) ।

नट१— ना॰ [अङ्॰] फलामको पेच र बल्टुका टुप्पामा अल्झाउने भित्र प्वाल परेको ससानो हतियार ।

नट२— ना॰ [सं॰] १. नाच्ने पेसा भएको व्यक्ति; नाटक आदिमा नाच्ने व्यक्ति; नर्तक; नटुवा । २. अभिनेता । — राज— ना॰ १. नर्तकहरूको राजा; नृत्यकलामा प्रवीण । २. कृष्ण । ३. शिव । —

वर— ना॰ १. नाट्यकलामा धेरै कुशल तथा प्रवीण व्यक्ति । २. कृष्णको एक नाम । वि॰ ३. अति चतुर; साह्रै चनाखो । >

नटी— ना॰ १. नाच्ने पेसा भएकी स्त्री; नाटक आदिमा नृत्य वा अभिनय गर्ने स्त्री पात्र; नर्तकी; नटुवी । २. अभिनेत्री । ३. नट जातिकी स्त्री । नटुक— ना॰ कातेको धागो बेर्ने चर्खाको लामो सुइरो । नटुवा— ना॰/वि॰ नट; नचुवा । नटुवी— ना॰ स्त्री नट; नटी । > नटेश्वर— ना॰ नटका अधिपति; शिव ।

नत— वि॰ [सं॰] १. झुकेको; नुहेको; निहुरिएको । २. नम्र स्वभावको; विनम्र; विनीत । — मस्तक— वि॰ १. मान्य जनप्रति सम्मान भावले शिर निहुराएको । २. ठूलाबडासँग सवालजवाफ नगर्ने । ३. आ६नो दोष वा कसुर आदिले गर्दा विवश बनेको; लाचार; लज्जित । > नतांश— ना॰ शरीरको वा अन्य कुनै वस्तुको झुकेको भाग । नताङ्गी— ना॰ शरीर निहुरेकी स्त्री; नारी ।

नति— ना॰ [सं॰] १. नम्र हुने क्रिया वा भाव; नम्रता; विनय । २. नमस्कार ।

नतिजा— ना॰ [अ॰ नतीजे १. कुनै कामको आखिरमा हुने राम्रो वा नराम्रो परिणाम; कुनै कामको निष्कर्ष । २. श्रम वा प्रयासको फल, रिजल्ट ।

नतोदर— वि॰ [सं॰] बीच खण्ड भित्रिएको; पेट भित्र पसेको ।

नत्थ— ना॰ [प्रा॰ णत्थे १. स्त्री जातिले नाकमा लाउने मुन्द्रीजस्तो गहना । २. गोरु, राँगो आदिको नाक छेडेर लगाइने मुन्द्रो, डोरी आदि । — लायो— ना॰ 'थ' अक्षर चिनाउने शब्द । >

नत्थिनु— अ॰ क्रि॰ १. गोरु, राँगो आदिको छेडिएको नाकमा मुन्द्रो, डोरी आदि लाग्नु । २. दुई वा दुईभन्दा बढी वस्तु परस्पर अल्झिनु; जोल्टिनु । ३. कुनै काम गर्न बाध्य हुनु । ४. नत्थमा समातिएर घिच्चिनु ।

नत्थी— ना॰ [सं॰ नस्ते १. कागतपत्रलाई डोरी, धागो, पिन आदिले जेल्ने काम । २. गोरु, राँगो आदिका नाकमा लगाइने मुन्द्रोसहितको डोरी; नत्थ । ३. कसैले कुनै काम गर्न विवश वा बाध्य गराउने उपाय वा कुरा ।

नत्थु— ना॰ [नत्थ+उ] हे॰ नाथु । — खैरे— वि॰ काम नलाग्ने; बेलायक; पाङ्दुरे ।

नत्थ्याइ— ना॰ [रू नत्थ्याउ (+आइ॰] नत्थ्याउने किसिम, क्रिया वा भाव । [श्र ] नत्थ्याइनु— क॰ क्रि॰ नत्थ लगाइनु ।

नत्थ्याउ–नु— स॰ क्रि॰ [नत्थी+याउ+नु] १. स्त्री–जातिले नाकमा नत्थ लगाउनु । २. गोरु, राँगो आदिको नाक छेडेर मुन्द्रो डोरी आदि लगाउनु । ३. कागतपत्र आदिलाई परस्परमा अल्झाउनु । ४. कुनै कामकुरा गर्नका लागि विवश गराउनु; बाध्य तुल्याउनु । श्र नत्थ्याहट— ना॰ नत्थ्याउने अवस्था, भाव वा क्रिया । नत्थ्याहा— वि॰ नत्थ्याउने चालको; नत्थ्याउने स्वभावको ।

नत्र— संयो॰ [सं॰ नतु] १. त्यसो नभएको भए, होइन भने; अन्यथा । २. पक्षान्तरमा । — भने— संयो॰ त्यसो हुँदैन भने; त्यसो नभए; नभए त ।

नथना— ना॰ [नत्थ+अन] नाकमा लगाउने पुरानो खालको एक गहना; नाथ ।

नथुनी— ना॰ [था॰] थारू जातिका स्त्रीहरूले नाकमा लगाउने एक प्रकारको गहना ।

नथुली— ना॰ [नत्थ+उली] नाकमा लगाइने सानो नत्थ ।

नद— ना॰ [सं॰] १. ठूलो खोलो वा नाला । २. नदी शब्दको पुलिङ्गी रूप ।

नदारत/नदारद— ना॰ [फा॰ नदारदे कुनै वस्तु नभएको स्थिति; अभाव; शून्यता ।

नदिका— ना॰ [सं॰] सानो खोलो; खहरे; सानो नदी ।

नदी— ना॰ [सं॰] १. कुनै पर्वत, दह आदिबाट निस्केर निश्चित स्थानमा बग्दै अरू नदीनालासँग मिसिएर वा एक्लै समुद्रमा मिसिने जलप्रवाह । २. ठूलो खोलो । — काट— ना॰ १. नदीले काटेको वा नदीले पुरेको जमिन । २. नदीले छोडेको ठाउँ; बगर । — ज— वि॰ १. नदीबाट उत्पन्न हुने । ना॰ २. समुद्र । ३. भीष्म पितामह । — मातृक— वि॰ आकाशबाट बर्सेको पानीको मात्र भर पर्नु नपर्ने र नदीको पानीले सिँचाइ हुने (जमिन) । —

मुख— ना॰ समुद्र वा अरू कुनै नदीसित मिसिने नदीको मुख; नदीको मुहान । > नदीश— ना॰ नदीका अधिपति; समुद्र ।

नद्ध— वि॰ [सं॰] १. बाँधिएको; बद्ध । २. मिलाइएको । ३. ढाकिएको ।

ननिको— वि॰ [न+निको] १. नराम्रो; खराब । २. अरुचिकर । ~

खटिरो— ना॰ सार्की खटिरो ।

नन्खटाइ— ना॰ [फा॰ नानखताई] बिस्कुटजस्तो कमलो, गुलियो, फसाफस जाने एक प्रकारको रोटी ।

नन्द— ना॰ [सं॰ ननन्दृ] लोग्नेकी बहिनी । > नन्दक— वि॰ १. मन प्रसन्न तुल्याउने; आनन्द दिने । २. सन्तोषप्रद । ना॰ ३. विष्णुको खड्ग । — किशोर— ना॰ नन्दका छोरा कृष्ण; नन्दपुत्र ।

नन्दन— ना॰ [सं॰] १. स्वर्गको बगैँचा; देवराज इन्द्रको उपवन । २. छोरो । ३. शिव । ४. विष्णु । ५. बादल । वि॰ ६. आनन्द दिने; प्रसन्न पार्ने । ~ कानन/वन— ना॰ साह्रै सुन्दर र सुखद मानिएको स्वर्गमा स्थित इन्द्रको बगैँचा; नन्दन ।

नन्दा— ना॰ [सं॰] १. कृष्ण र शुक्ल दुवै पक्षका प्रतिपदा, षष्ठी वा एकादशी तिथि । २. आनन्द; हर्ष । ३. दुर्गाको एक रूप; गौरी । ४. सम्पत्ति; धन ।

नन्दिनी— ना॰ [सं॰] १. छोरी; पुत्री । २. दुर्गा । ३. गङ्गा । ४. नन्द । ५. वशिष्ठ ऋषिले पालेकी गाई; कामधेनुकी बाछी । ६. सगण, जगण, सगण, जगण र एक गुरु भएको शास्त्रीय छन्दविशेष ।

नन्दी— ना॰ [सं॰] शिवले चढ्ने गरेको साँढे; शिवको वाहन; बसाहा । ~ गण— ना॰ १. शिवको एक गण; बारपाल वा बसाहा । २. शिवका नाममा डामेर छाडिएको बहर; साँढे । — मुखी— ना॰ टुँडो नहुने एक जातको गहुँ; मुडुलो गहुँ । — वृत्त— ना॰ लहरे पीपल । > नन्दीश्वर— ना॰ १. नन्दीहरूका मालिक; शिव । २. शिवजीको मुख्य गण ।

नन्दे— वि॰ [नन्द+ए] नन्दसँग सम्बन्धित; नन्दको । ~ ज्वाइँ/भाइ— ना॰ नन्दको लोग्ने ।

नपना— ना॰ [नापे १. कुनै वस्तुको लम्बाइ, चौडाइ, उचाइ आदिको परिमाण; नाप; नापो । २. नमुना; उदाहरण ।

नपाइ— ना॰ [रू नाप् (+आइ॰] नाप्ने क्रिया वा प्रक्रिया; नाप्ने काम । [श्र ] नपाइनु— क॰ क्रि॰ नाप्न लाइनु । नपाउनु— प्रे॰ क्रि॰ जग्गाजमिन आदि नाप्न लाउनु; नापी गराउनु ।

नपुंसक— ना॰ [सं॰] १. स्त्रीपुरुष नछुट्टिएको प्राणी; हिजडा । २. कुनै पनि कामकुरामा आँट नभएको व्यक्ति; हिम्मत वा साहस नभएको मानिस । ३. जननेन्द्रिय नभएको वा भए पनि क्रियाशील नभएको व्यक्ति । — ता— ना॰ १. नपुंसक हुनाको भाव वा अवस्था; हिजडापन । २. नपुसंक हुने एक रोग । — त्व— ना॰ नपुसंकता । ~ लिङ्ग— ना॰ व्याकरणअनुसार पुरुष र स्त्री वा भालेपोथी नछुट्टिने लिङ्ग ।

नप्पल— ना॰ [भो॰ ब॰] हिमाली भेगमा पैदा हुने एक प्रकारको गहुँजस्तो अन्न ।

नबाफ— ना॰हे॰ नवाफ । > नबाफी— ना॰/वि॰ नवाफी ।

नब्बे— ना॰ [प्रा॰ णउइ] १. असी र दसको योगसङ्ख्या; दस घटी सय; (॰ को अङ्क । वि॰ २. असी र दसका योगसङ्ख्याको; सो सङ्ख्यामा पर्ने । > नब्बेऔंँ/नब्बेयौँ— वि॰ गणना गर्दा नब्बेको सङ्ख्यामा परेको; नब्बे सङ्ख्यामा पर्ने ।

नभ— ना॰ [सं॰] १. पृथ्वी र ग्रहनक्षत्रका बीचको शून्य स्थान; अकास; आकाश । २. साउन महिना । ३. बादल; मेघ । ४. पानी । — चर— वि॰ नभश्चर ।

नभन्दै— संयो॰ [न+भन्दै] आफूले भनेको, सोचेको वा कल्पना गरेको कुरो सत्य हुन आउँदा प्रयोग गरिने शब्द; हो कि त; साँच्चै । (उदा॰— मैले त्यो आउँछ भन्ने ठानेको थिएँ, नभन्दै आइहालेछ ॰ ।

नभश्चर— वि॰ [सं॰] १. आकाशमार्गमा हिँड्ने वा डुल्ने; आकाशचारी । ना॰ २. आकाशमार्गमा हिँड्ने पक्षी, देवता, गन्धर्व आदि । ३. बादल । ४. वायु ।

नभो— ना॰ [सं॰ नभस्को समासगत रूपे नभ । — मणि— ना॰ आकाशमा मणिझैँ भएको चहकिलो नक्षत्र; सूर्य । ~ मण्डल— ना॰ आकाशमण्डल । — मय— वि॰ शून्य भएको (अवस्था॰; शून्यमय; एकदम शून्य ।

नमः— ना॰ [सं॰] १. आदरको भाव बुझाउन प्रयोग गरिने वा भनिने शब्द; नमस्कार; प्रणाम । २. त्याग गर्ने काम; छोड्ने काम; त्याग ।

नमकिन— वि॰ [फा॰ नमकीने १. नुन हालेर बनाइएको; नुनिलो स्वाद भएको; नुनिलो । ना॰ २. निम्की ।

नमजा— वि॰ [न+मजो १. घटिया किसिमको; दिक्कलाग्दो; नराम्रो । ना॰ २. बेमज्जा; दिक्दारी ।

नमन— ना॰ [सं॰] १. नमस्कार गर्ने काम; प्रणाम गर्ने काम; ढोग । २. नुहुने काम; निहुराइ । ३. नम्रता; विनय । > नमनीय— वि॰ १. शिर निहुराउन योग्य; नमस्कार गर्न योग्य; बन्द्य; प्रणम्य; आदरणीय । २. निहुराउन वा झुकाउन सकिने; बङ्ग्याउन सकिने ।

नमस्कार— ना॰ [सं॰] १. निहुरेर वा शिर झुकाएर मान्य जनलाई अभिवादन गर्ने क्रिया; नमः; सादर प्रणाम; सादर अभिवादन; नमस्ते; ढोग । २. कसैलाई दुई हात जोरेर सम्मान देखाउने काम । > नमस्कार्य— वि॰ शिर झुकाउनुपर्ने; नमस्कार गर्नुपर्ने; नमस्कार गर्न योग्य; आदरणीय ।

नमस्कृत— वि॰ [सं॰] नमस्कार गरिएको; प्रणाम गरिएको; आदर गरिएको; सम्मानित; पूजित ।

नमस्क्रिया— ना॰ [सं॰] नमस्कार गर्ने क्रिया; नमस्कार गर्ने काम; प्रणाम गर्ने काम ।

नमस्ते— ना॰ [सं॰] 'तपाईँलाई नमस्कार छ' भन्ने अर्थ बुझाउने शब्द; नमस्कार; प्रणाम ।

नमाज— ना॰ [फा॰] इस्लाम धर्मका अनुस्ाार मुसलमानहरूले प्रतिदिन पाँच पटक कुरान पढी गर्ने ईश्वर प्रार्थना । > नमाजी— वि॰ नियमपूर्वक नमाज पढ्ने (व्यक्ति॰ ।

नमित— वि॰ [सं॰] निहुरेको; नुहेको; झुकेको; नत ।

नमुग— ना॰ [नेवा॰] कीलो उखेल्ने दुई जिब्रो भएको एक प्रकारको फलामे घन; फलामे मुङ्ग्रो ।

नमुना— ना॰ [फा॰ नमूनो १. कुनै वस्तुको गुण, आकारप्रकार आदि जान्नका निम्ति झिकिएको वा बनाइएको सानो अंश; कुनै वस्तुलाई चिनाउन त्यसैको अनुकरणमा तयार पारिएको वस्तु; बान्की; ढाँचा । २. कुनै वस्तु वा कुनै कुरालाई सम्झाउन प्रस्तुत गरिएको उदाहरण; दृष्टान्त । — दार— वि॰ नमुना लायक; नमुनाका रूपमा लिन सकिने । ~ पाठ— ना॰ कुनै पुस्तक, लेख आदिबाट नमुनास्वरूप गरिएको पाठ वा वाचन ।

नमेरु— ना॰ [सं॰] १. रुद्राक्षको बोट । २. एक प्रकारको पुन्नाग वृक्ष ।

नमेरो— ना॰ नाभो ।

नमोगुरु— ना॰ [सं॰] १. धार्मिक–आध्यात्मिक शिक्षा दिने गुरु । २. ब्राह्मण ।

नम्बर— ना॰ [अङ्॰] १. गणनाका क्रमले कुनै वस्तुको परिमाण बुझाउने अङ्क (१,२,३ आदि॰; सङ्ख्या । २. कुनै वस्तुको एकाइ; थान; गोटा; अदत । ३. कर्मचारीहरूको माथिल्लो दर्जामा चढ्ने पालो; उन्नतिको क्रम; रोल ।

नम्बरी— वि॰ [नम्बर+ई] १. नम्बर भएको; नम्बर लागेको; सङ्ख्यायुक्त । २. उच्च कोटिको; असल दर्जाको; उम्दा; विशिष्ट । ना॰ ३. नम्बरी नोट । ~ नोट— ना॰ सय रुपियाँको नोट । ~ पण्डित— ना॰ सरकारी फिरिस्तमा दरिएको भाग पाउने विशिष्ट पण्डित; पहिलेपहिले विशिष्ट पण्डितहरूलाई सरकारबाट दिइने इज्जत वा मान । ~ सुन— ना॰ छाप लागेको असल दर्जाको सुन; उम्दा सुन ।

नम्बु— ना॰ [भो॰ ब॰] भोटे जातिले लगाउने दौराजस्तो लुगा ।

नम्य— वि॰ [सं॰] नमस्कार गर्न योग्य ।

नम्र— वि॰ [ सं॰] १. निहुरेको; नुहेको; विनीत । २. नरम स्वभावको; आ६नो बल, बुद्धि, सम्पत्ति आदिमा घमन्ड नगर्ने; शिष्ट; विनम्र । — ता— ना॰ नम्र हुनाको भाव वा स्थिति ।

नय— ना॰ [सं॰] १.कुनै वस्तु वा कुनै कुरा लैजाने काम । २. नेतृत्व गर्ने काम । ३. नीति । ४. विनय; नम्रता । ५. सिद्धान्त । ६. राजनीति । ७. न्याय । — चक्षु— वि॰ दूरदर्शी; नीतिज्ञ । —

ज्ञ— वि॰ नीतिज्ञ ।

नयन— ना॰ [सं॰] १. आँखा; लोचन; नेत्र । २. लैजाने काम । ३. नेतृत्व गर्ने काम । ~ गोचर— वि॰ आँखाले देख्न सकिने; दृष्टिपथको; आँखाअगिल्तिरको । ~ जल— ना॰ आँखाबाट निक्लने पानी; नेत्राश्र ु; आँसु । ~ पट— ना॰ आँखाको ढकनी; पलक । ~ पथ— ना॰ एक दृष्टि लगाउँदा देख्न सकिने ठाउँ; आँखाको अगाडिको ठाउँ; दृष्टिपथ । — पुट— ना॰ १. आँखाको गेडी । २. आँखाको गह । > नयना— ना॰ आँखाको पुतली; आँखाको नानी ।

नयनाभिराम— वि॰ १. हेर्दा राम्रो देखिने; आँखालाई आनन्द दिने; ज्यादै सुन्दर; मनोहर । ना॰ २. चन्द्रमा । नयनोत्सव— ना॰ १.आँखालाई आनन्दित पार्ने वस्तु; सुन्दर वस्तु । २. बत्ती ।

नयनोपान्त— ना॰ आँखाको कुनु; कोस ।

नयविद्— वि॰ [सं॰] १. नीतिशास्त्र वा नीतिसम्बन्धी कुराको ज्ञाता; नीतिज्ञ । २. नियमकानुनको ज्ञाता; नियमकानुन जान्ने; न्यायशास्त्रको ज्ञाता ।

नयशास्त्र— ना॰ [सं॰] १. नीतिनियमका कुरा भएको शास्त्र; नीतिशास्त्र । २. ऐनकानुन, विधिविधानसम्बन्धी शास्त्र; न्यायशास्त्र ।

नयाँ— वि॰ [सं॰ नवे १. हालसालै मात्र देखा परेको; भर्खरै मात्र व्यवहारमा आएको; नूतन; नवीन; नौलो । २. भर्खरै जन्मेको; भर्खरैको; हालैको । ३. भर्खरै खोजिएको; भर्खरै पत्ता लागेको । ४. कुनै काम भर्खरै सिक्न लागेको; कामको अनुभव नभएको; सिकारु; अनुभवहीन; कोरा । ~ जनवाद— ना॰ सर्वहारा क्रान्तिका क्रममा पुँजीवादी संस्कृति, अर्थनीति आदिलाई समाजवादमा परिवर्तित गर्न ल्याइएको नयाँ राजनीतिक व्यवस्था । ~ पात— ना॰ १. भर्खरै पलाएको पात; पालुवा; मुना । २. कलिलो अवस्था; नयाँ छिमल ।

नर— ना॰ [सं॰] १. मानवजाति; मानव; मनुष्य; मानिस । २. पुरुष जातिको प्राणी; भाले जाति; मर्द जीव; पुरुष । ३. विष्णुका चौबीस अवतारमध्ये एक । ४. ढिम्रीको भित्रपट्टि पेच काट्ने हतियार । वि॰ ५. पुरुष जातिको (प्राणी॰; भाले -नरवानर, नरहरिण, नरमैना इ॰) ।

नरक— ना॰ [सं॰] १. धार्मिक सिद्धान्तअनुसार पापी वा दुराचारीहरूलाई मरेपछि सजाय दिइने ठाउँ; नर्क । २. दुःखसाथ जीवनयापन गर्नुपर्ने ठाउँ; पीडा वा कष्ट हुने ठाउँ । ३. विष्ठा; मल । ~ कुण्ड— ना॰ पापीहरूलाई यातना दिइने नरकको एक खाल्टो; अत्यन्तै फोहोर ठाउँ । ~ चतुर्दशी— ना॰ कार्तिक कृष्ण चतुर्दशी । > नरकासुर— ना॰ पौराणिक कथाअनुसार पृथ्वीको एक छोरो ।

नरकेशरी— ना॰ [सं॰] १. सिंहजस्तै पराक्रमी पुरुष; श्रेष्ठ व्यक्ति । २. नृसिंह ।

नरखट— ना॰ आहारविहार आदिमा गरिने शङ्का–उपशङ्का; नाटीकुटी; नाकनिक । > नरखटे— वि॰ नरखट गर्ने; नाटीकुटी गर्ने (व्यक्ति॰ ।

नरदेव— ना॰ [सं॰] राजा; नृप ।

नरनाता— ना॰ [नर+नातो नाता; नसनाता ।

नरनाथ— ना॰ [सं॰] नरेश; नरदेव ।

नरनारायण— ना॰ [सं॰] १. कृष्णका साथी अर्जुन र नारायणका अवतार मानिएका कृष्ण; कृष्ण र अर्जुन । २. विष्णुका अवतार मानिएका नर र नारायण नामक दुई ऋषि; विष्णुका चौबीस अवतारमध्ये एक ।

नरनारी— ना॰ [सं॰] १. लोग्नेमान्छे र आइमाई; स्त्री–पुरुष । २. अर्जुनकी स्त्री; द्रौपदी ।

नरपति— ना॰ [सं॰] राजा; नरदेव ।

नरपशु— ना॰ [सं॰] पशुको जस्तो स्वभाव वा गुण भएको मानिस; मानिस भएर पनि पशु भन्न सुहाउने व्यक्ति ।

नरपाल— ना॰ [सं॰] आ६नो राज्यका मानिसको पालन गर्ने राजा ।

नरपिशाच— ना॰ [सं॰] पिशाचको जस्तो स्वभाव भएको मानिस; पैशाचिक प्रवृत्तिको मानिस; दुष्ट मानिस; दृुष्ट व्यक्ति; दुर्जन ।

नरपुर— ना॰ [सं॰] नरलोक; मर्त्यलोक ।

नरबलि— ना॰ [सं॰] मानिसलाई काटेर दिइने बलि; मानिसको बलि ।

नरभक्षी— वि॰ [सं॰] १. मानिसलाई खाने; नरमांसभोजी । ना॰ २. राक्षस ।

नरम— वि॰ [सं॰ नम्रे मुलायम; कमलो; नम्र । — करम— ना॰ १.जग्गाजमिन वा कुनै वस्तुको भागबन्डा गर्दा राम्रोनराम्रो, असलकमसल मिलाउने काम । वि॰ २. राम्रोनराम्रो; असल– कमसल । ~ चाना— ना॰ हाड नभएको (विशेष गरी बँदेल र सुँगुरको॰ फल मासु । ~ तेल— ना॰ घाउखटिरा सुकेपछि लगाइने मलमजस्तो एक प्रकारको तेल । — पन— ना॰ नरम हुनाको भाव; नरमपना; कोमलता; नम्य्राइँ ।

नरमाला— ना॰ [सं॰] मानिसका खप्परको माला; मुण्डमाला ।

नरमी— ना॰ [नरम+ई] नरमपन; नम्रता ।

नरमेध— ना॰ [सं॰] १. मानिसलाई काटेर होमिने यज्ञ; मानिसको बलि दिएर गरिने यज्ञ । २. ठूलो जनसंहार हुने युद्ध ।

नरयन्त्र— ना॰ [सं॰] धूपघडी ।

नरयान— ना॰ [सं॰] १. मानिसले बोक्ने वा तान्ने सवारी (डोली, पालकी, रिक्सा आदि॰ । २. नरवाहन ।

नरलोक— ना॰ [सं॰] १. मानिसहरू बसेको लोक; मनुष्यलोक; संसार । २. मानिसहरूको समूह; जनसमुदाय ।

नरवानर— ना॰ [सं॰] नृतत्त्वशास्त्रका अनुसार मानव र वानर नछुट्टिएको, मानवजस्तो देखिने वानर; अश्मीभूत र मानवानुगणमा पर्ने प्राणी । ~ मानवगण— ना॰ मानवजस्तो देखिने वानरको समूह; वनमान्छे; भीमवानरगणको समूह; अपुच्छ ख्यातचतुष्कमध्ये तीन । ~ मानवानुगण— ना॰ मानव र मानवजस्तो देखिने वानरको सामूहिक नाम; नृतत्त्वशास्त्रमा आउने विस्तीर्णनास, सङ्कीर्णनास, सपुच्छ, अपुच्छ, पुच्छकपि अनुगण; अपुच्छ–ख्यातचतुष्क, मानवानुगण; शाखावानरानुगण; नरवानरगणजस्ता नरवानर ।

नरवाहन— ना॰ [सं॰] १. धनका अधिष्ठाता देवता कुबेर । २. नरयान ।

नरवीर— ना॰ [सं॰] मान्छेहरूमध्ये वीर; बहादुर मान्छे; वीर पुरुष; योद्धा ।

नरव्याघ्र— ना॰ [सं॰] श्रेष्ठ पुरुष; नरकेशरी ।

नरसिंह— ना॰ [सं॰] १. सिँहजस्तै पराक्रमी पुरुष; श्रेष्ठ पुरुष । २. विष्णुका दश अवतारमध्ये एक; नृसिंह । ~ ट्वाक— ठर्रा; रक्सी ।

नरसिङ्गा— ना॰ [सं॰ नर्द+शृङ्ग] कर्नालजस्तै फुकेर बजाइने तथा ठूलो तीखो स्वर हुने, वक्राकारको पुरानो नेपाली बाजा; धुत्तुरी ।

नरहत्या— ना॰ [सं॰] मानिसलाई मार्ने काम; मानिसको हत्या ।

नरहरि— ना॰ [सं॰] नरसिंह; नृसिंह ।

नराइ— ना॰ [रू नार् (+आइ॰] नार्ने वा नारिने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [श्र ] नराइनु— क॰क्रि॰ नार्न लाइनु । ~ नराउनु— प्रे॰ क्रि॰ नार्न लाउनु ।

नराधम— ना॰ [सं॰] नीच स्वभावको मान्छे; अधम खालको मान्छे ।

नराधिप/नराधिपति— ना॰ [सं॰] नरपति; राजा ।

नरालो— वि॰ [नार+आलो] बालीको रखबाली गर्ने ।

नरिचो— ना॰ [सं॰ नारीके छेउमा नजानिँदो दाँतजस्ता लाम्चा पात हुने, पहेँला फूल फुल्ने, रामतोरियाँका आकारका कोसा फल्ने र बोक्राबाट कागत बनाइने, आयुर्वेदमा अग्निवर्धक र रुचिकारक गुण बताइएको एक जातको सानो बोट ।

नरिवल— ना॰ [सं॰ नारिवले खजुरको जस्तो अग्लो बोट हुने, टुप्पामा परपरसम्म फैलिएका ठूलठूला पात हुने, पहेँला, लाम्चा– लाम्चा फूल फुल्ने र ठूलो दानाको रूपमा जटायुक्त फल लाग्ने ताडका जातको एक रूख; त्यही रूखको फल । ~ कविता— ना॰ बाहिरबाट हेर्दा निकै गाह्रो र मुस्किलले बुझ्न सकिने किसिमको तर बुझिसकेपछि सरस कविता ।

नरुवा— ना॰हे॰ नलुवा ।

नरेन्द्र— ना॰ [सं॰] १. राजा; नृप; नरेश । २. सर्प, बिच्छी आदि विषालु प्राणीले टोक्ता शरीरमा फैलिएको विष झार्ने व्यक्ति; विषवैद्य । — देव— ना॰ आठौँ शताब्दीमा नेपालमा शासन गर्ने लिच्छविवंशका एक राजा ।

नरेश/नरेश्वर— ना॰ [सं॰] राजा; नृप ।

नरोत्तम— ना॰ [सं॰] १. उत्तम मानिस; > ]ष्ठ व्यक्ति । २. विष्णु ।

नर्क— ना॰हे॰ नरक ।

नर्कट— ना॰ [सं॰ नडे लामालामा पात हुने, चाँडै हलक्क बढेर आउने, छेकाबार आदिका रूपमा प्रयोग गरिने निगालाका जातको एक प्रकारको बोट ।

नर्के— वि॰ [नर्क+ए] नर्कको; नर्कसम्बन्धी । ~ चतुर्दशी— ना॰ हे॰ नरकचतुर्दशी ।

नर्तक— ना॰ [सं॰] १. नाच्ने पेसा भएको व्यक्ति; नट; नटुवा; नचरो । २. नाटक आदिमा भाग लिने व्यक्ति; अभिनेता । ३. शिव । > नर्तकी— ना॰ १. नाच्ने पेसा भएकी स्त्री; नटी; नटुवी । २. नाटककी पात्रा; अभिनेत्री ।

नर्तन— ना॰ [सं॰] नृत्य गर्ने काम; नाच्ने काम; नाच; नृत्य । —

शाला— ना॰ नृत्यशाला; नाचघर ।

नर्तित— वि॰ [सं॰] १.नचाइएको । २. नाचिसकेको; नाचेको ।

नर्म— ना॰ [सं॰] १. मनोविनोदका लागि जिस्किने वा जिस्क्याउने काम; हाँसखेल; विनोद; परिहास । २. इष्टजनलाई आफूतिर झुकाउने चातुर्य; ठट्टा । ३. संस्कृत नाटकमा वर्णित चार वृत्तिमध्येको कैशिकी वृत्तिको एक अङ्ग । — गर्भ— ना॰ नायकको गुप्त व्यवहारको वर्णन भएको, कैशिकी वृत्तिको एक अङ्ग । —

द— वि॰ १. दिल्लगी गर्ने; हँसाउने । ना॰ २. ठट्यौली व्यक्ति; विदूषक ।

नर्मदा— ना॰ [सं॰] १. हिन्दूहरूका पवित्र मानिएका प्रसिद्ध सात नदीहरूमध्ये एक; भारतको मध्यप्रदेशमा पर्ने एक नदी । २. आनन्द दिने (स्त्री॰ । > नर्मदेश्वर— ना॰ नर्मदा नदीमा पाइने शिवलिङ्ग ।

नर्मद्युति— ना॰ [सं॰] दोष दबाउने हास्य भएको, प्रतिमुख सन्धिको एक भेद ।

नर्मल— वि॰ [अङ्॰] १. नियमित; सामान्य । २. प्रवेशिका उत्तीर्ण नगरेकाहरूलाई दिइने प्रारम्भिक शिक्षणसम्बन्धी (तालिम॰ । ~ स्कुल— ना॰ स्वदेशी भाषाका शिक्षकहरूलाई शिक्षणकला सिकाउने विद्यालय ।

नर्मसचिव— ना॰ [सं॰] राजामहाराजालाई हँसाउन तथा मन प्रसन्न राख्न साथमा रहने ठट्यौलो व्यक्ति; विदूषक ।

नर्मसुहृद्— ना॰ [सं॰] पुरानो समयमा राजाको मनोविनोदका निमित्त साथसाथ रहने व्यक्ति; हँसाउने व्यक्ति; ठट्यौलो व्यक्ति; नर्मसचिव; विदूषक ।

नर्मस्फोट— ना॰ [सं॰] अलिअलि प्रकाश गरिएका भावबाट शृङ्गारको थोरै सूचना; संस्कृत नाटकमा वर्णित चार वृत्तिमध्ये कैशिकी वृत्तिको अङ्गविशेष ।

नर्स— ना॰ [अङ्॰] १. रोगीको स्याहारसुसार गर्ने काममा प्रशिक्षित र अस्पतालमा त्यसै कामका लागि नियुक्त स्त्री; रोगीको सुसारे; उपचारिका; परिचारिका । २. अर्काको बालबच्चाको हेरचाह गर्ने आइमाई; धाई ।

नर्सरी— ना॰ [अङ्॰] १. ससाना बालबालिकाहरूलाई खेलाउने– सिकाउने धाई, शिक्षिका आदि भएको घर वा कोठा; बालकक्ष । २. बिरुवाहरू हुर्काउने ठाउँ ।

नर्सिब— ना॰ नरसिंह; नरसिङ्गा । ~ ट्वाक— ना॰ रक्सी; मदिरा (लाक्षणिक अर्थमा॰ । ~ विष— ना॰ मान्छेलाई मार्ने विष; हलाहल विष ।

नल— ना॰ [सं॰] १. अनाज छुट्ट्याइएको धान, कोदो आदिको हरियो बोट । २. नर्कट । ३. नली; ढुङ्ग्रो । ४. कमलको डाँठ । ५. कुलो; ढल । ६. पुराणप्रसिद्ध निषध देशका राजा । ७. रामका सेनाको एक वानर । ८. पेटभित्रको पिसाब निस्कने नली । (. पुरुषेन्द्रिय; लिङ्ग । — कूप— ना॰ नली थिचेर पानी निकालिने कुवा वा धारा । — फल— ना॰ पुरुषको अण्डकोषसहितको लिङ्ग; लिङ्गको फेदमा झुन्डिएको फल वा अण्डकोष । > नलिका— ना॰ १. सानो, पातलो नली; झीनो नली । २. महारङ्गी बुटी ।

नलिनी— ना॰ [सं॰] १. कमलिनी । २. धेरै कमल फुलेको तलाउ; कमलपोखरी ।

नली— ना॰ [सं॰ नले १. धातु, माटो आदिको पानी ल्याउने वा पठाउने डुँड; पाइप । २. पातलो ढुङ्ग्रो । ३. हुक्काको धुवाँ तान्ने खप्तरी, निगालो, सतिसाल आदिको लामो ढुङ्ग्रो । —

खुट्टे— वि॰ झीनो खुट्टा भएको; सुलीखुट्टे; सुइँखुट्टे । — खुट्टो— ना॰ खुट्टाको घुँडादेखि गोलीगाँठासम्मको अवयव । — हाड— ना॰ नलीखुट्टाको हाड ।

नलुको— ना॰ करवीरका आकारको पात हुने र पातमा तिलजस्तो थोप्ला परेको, आयुर्वेदमा शरीर दृढ राख्ने, फलाम पगाल्ने र पारोलाई बद्ध गराउने गुण बताइएको एक प्रकारको जङ्गली झार ।

नलुवा— ना॰ [सं॰ नल+उवो धान, कोदो आदि अन्नको हरियो बोट; नल; नरुवा ।

नल्ठो— ना॰ नलीखुट्टी ।

नव— वि॰ [सं॰] १. नयाँ, नौलो; नूतन । ना॰ २. आठ र एकको योगसङ्ख्या; नौ । ~ अरिस्टोटलवाद— ना॰ बीसौँ शताब्दीको तेस्रो दशकमा अमेरिकाको सिकागो विश्वविद्यालयका विबान्हरूबाट प्रतिपादित कुनै पनि सिद्धान्त निर्दोष नहुने र सबै सिद्धान्तमा केही न केही गुण हुने भएकाले विभिन्न समालोचनात्मक मान्यताबाट उपयोगी कुरा लिनुपर्छ भन्ने, एउटैमा भन्दा विभिन्न समालोचनात्मक पद्धतिमा विश्वास राख्ने मान्यता । ~ उपनिवेशवाद— ना॰ शक्तिशाली साना देशमाथि सोझै कब्जा नगरेर तिनको सम्पत्तिस्रोतमाथि कब्जा जमाई आर्थिक शोषण गर्ने र अप्रत्यक्ष रूपमा आ६नो हैकममा राख्ने राजनीतिक प्रक्रिया । ~ उपनिवेशवादी— वि॰ नवउपनिवेशवादमा विश्वास राख्ने; नवउपनिवेशवादको अनुयायी । ~ कल्प— ना॰ विभिन्न कल्पहरूमध्ये आजभन्दा ६ करोड वर्षपहिले सुरु भएको, स्तनपायी जीव र मनुष्यको सृष्टि आरम्भ हुन थालेको कल्प वा युग । ~ कुमारी— ना॰ नवरात्रमा पूजा गरिने नौ कुमारी (कुमारिका, त्रिमूर्ति, कल्याणी, रोहिणी, काली, चण्डिका, शाम्भवी, दुर्गा र सुभद्रा) । ~ खण्ड— ना॰ पुराणमा वर्णन गरिएका भौगोलिक विभाजनका नौ खण्ड (भारत, इलावृत्त, किम्पुरुष, भद्र, केतुमाल, हरि, हिरण्य, रम्य र कुश) । ~ ग्रह— ना॰ पूर्वीय ज्योतिषशास्त्रअनुसार शुभाशुभ फलका दाता मानिएका नौ ग्रह (सूर्य, चन्द्र, मङ्गल, बुध, बृहस्पति, शुक्र, शनि, राहु र केतु॰; पश्चिमी ज्योतिषीहरूले पत्ता लगाएअनुसार सूर्य, चन्द्र, मङ्गल, बुध, बृहस्पति, शुक्र; शनि, अरुण (युरेनस॰ र वरुण (नेप्चुन॰ । ~ छिद्र— ना॰ प्राणीका शरीरमा हुने दुई आँखा, दुई कान, नाकका दुई प्वाल, मुख, गुदबार र लिङ्ग वा योनि नौवटा बार । ~ जात— वि॰ भर्खर जन्मेको; नवोत्पन्न । ~ जातक— ना॰ जन्मदेखि सत्ताइस दिनसम्मको बालक । ~ जीवक— ना॰ भूगर्भशास्त्रका अनुसार जीवको अस्तित्व भएको तेस्रो विभाजन । ~ दुर्गा— ना॰ नवरात्रमा पूजा गरिने दुर्गादेवीका 'दुर्गाकवच' मा वर्णित नौ रूप (शैलपुत्री, ब्रह्मचारिणी, चन्द्रघण्टा, क¨ष्माण्डा, स्कन्दमाता, कात्यायनी, कालरात्रि, महागौरी र सिद्धिदात्री॰ । ~ बार— ना॰ नवछिद्र ।

नवधा— क्रि॰वि॰ [सं॰] १. नौ किसिमले, नौ प्रकारले । २. नौ भागमा; नौ हिस्सामा; नौ खण्डमा ।

नवधातु— ना॰ [सं॰] सुन, चाँदी, फलाम, सिसा, तामा, राँग, पारो, काँसो र चुम्बक— यी नौ प्रकारका धातु ।

नवधाभक्ति— ना॰ [सं॰] पुराणमा वर्णित नौ किसिमले गरिने वा नौ प्रकारका भक्ति— श्रवण, कीर्तन, स्मरण, पादसेवन, अर्चन, वन्दन, दास्य, सख्य र आत्मनिवेदन; नवभक्ति ।

नवनिधि— ना॰ [ सं॰] पद्य, महापद्य, शङ्ख; मकर; कच्छप, मुकुन्द, कुन्द, नील र खर्ब नाम गरेका, कुबेरका नौवटा ढुकुटी ।

नवनी/नवनीत— ना॰ [सं॰] दही वा दूध मथेर झिकिएको सार; काँचो वा नखारेको घिउ; ताजा मक्खन; नौनी ।

नवपत्रिका— ना॰ [सं॰] दसैँमा फूलपातीका दिन भियभयाइने केरा, दारिम, धान, हलेदो, माने, कर्चुर, बेल, अशोक र जयन्ती नौ प्रकारका बोटका पात ।

नवपाषाण— ना॰ [सं॰] प्रागैतिहासिक पुरातत्त्वका अनुसार धातुयुग प्रारम्भ हुनुभन्दा पहिले र मध्यपाषाण युगभन्दा पछि प्रयोग गरिएका ढुङ्गाका हतियार वा सामान । ~ युग— ना॰ त्यस्तो हतियार प्रयोग गर्ने चलन भएको युग वा समय । नव प्रसूता— वि॰ [सं॰] भर्खरै बच्चा जन्माएकी; भर्खरै सुत्केरी भएकी; आली सुत्केरी । नव भक्ति— ना॰ [सं॰] हे॰ नवधाभक्ति ।

नवम— वि॰ [सं॰] गणना गर्दा नौको सङ्ख्यामा परेको; गन्तीमा नवौँ ।

नवमल्लिका— ना॰ [सं॰] १. चमेलीको फूल । २. नवमालिका । नव मानववाद— ना॰ [सं॰] १. मान्छेका प्राकृतिक, सहज र निम्न प्रवृत्तिलाई भन्दा आन्तरिक सङ्कल्प, आत्मसंयमजस्ता उच्चतम प्रवृत्तिलाई महत्त्व दिने र यी दुई प्रवृत्तिका बन्बमा उच्चतम प्रवृत्तिको महत्त्व प्रतिपादित हुनुपर्छ भन्ने साहित्यिक मान्यता । श्र नव मानववादी— वि॰ नवमानववादमा विश्वास राख्ने; नवमानववादको अनुनायी ।

नवमालिका— ना॰ [सं॰] १. चमेलीका जातको एक फूल; नवमल्लिका । २. नगण, जगण, भगण र यगण भएको एक छन्द ।

नवमी— ना॰ [सं॰] चन्द्रमासअनुसार शुक्ल तथा कृष्ण दुवै पक्षको नवौँ तिथि; अष्टमीपछिको र दशमी पहिलेको तिथि । नव युवक— ना॰ [सं॰] भर्खर युवा अवस्थामा प्रवेश गरेको पुरुष; भर्खर जवान भएको लोग्नेमान्छे; नौजवान । नव युवती— ना॰ [सं॰] भर्खरैकी तरुनी; युवती स्त्री । नव युवराज— ना॰ [सं॰] राजाका उत्तराधिकारीका रूपमा भर्खरै घोषित व्यक्ति; नयाँ युवराज; नवयुवराजाधिराज । नव युवराज्ञी— ना॰ [सं॰] नवयुवराजकी पत्नी; युवरानी । नव युवा— ना॰ [सं॰] नवयुवक; नौजवान । नव यौवन— ना॰ [सं॰] भर्खर सुरु भएको यौवन; भर्खर चढेको जवानी; नयाँ बैँस । > नव यौवना— ना॰ भर्खर युवा अवस्थामा प्रवेश गरेकी स्त्री; तरुनी आइमाई; नवयुवती । नव रत्न— ना॰ [सं॰] १. नौ प्रकारका रत्न— मोती, पन्ना, माणिक, गोमेद, हीरा, मुगा, सुन, पद्यराग र नीर । २. विक्रमादित्यका सभाका नौजना पण्डित— धन्वन्तरी, क्षपणक, अमरसिंह, शङ्कु, वेतालभट्ट, घटखर्पर, कालिदास, बराहमिहिर र वररुचि । ३. अकबरका दरबारका नौ प्रसिद्ध व्यक्ति— भगवान्दास, मानसिंह, फैजी, अबुल फज्ल, अब्दुर्रहीम खानखाना, टोडरमल, अब्दुल कादिर् बदायुनी, वीरबल र तानसेन । नव रस— ना॰ [सं॰] १. संस्कृत साहित्यशास्त्रमा वर्णित र साहित्यप्रसिद्ध नौ रस (शृङ्गार, वीर, करुण, हास्य, रौद्र, भयानक, वीभत्स, अद्भुत र शान्त) । २. एक प्रसिद्ध आयुर्वेदिक रसादि औषधी । नव रात्र/नव रात्रि/नव रात्री— ना॰ [सं॰] नवदुर्गाको विशेष व्रत, पूजा, उत्सव आदिका साथ मनाइने, आश्विन शुक्ल परेवादेखि नवमीसम्मका शारदीय दुर्गा पूजाका नौ दिन र चैत्र शुक्ल परेवादेखि नवमीसम्मका वासन्ती दुर्गा पूजाका नौ दिन ।

नवलपरासी— ना॰ नेपाल अधिराज्यको पश्चिमाञ्चल विकासक्षेत्रभित्र पर्ने, भित्री मधेस र तराईसमेत भएको, लुम्बिनी अञ्चलको एक जिल्ला । नव वधू— ना॰ [सं॰] भर्खरै बिहे गरी ल्याएकी स्त्री; नवविवाहिता स्त्री; नयाँ दुलही । नव वर्ष— ना॰ [सं॰] १. नयाँ वर्ष सुरु हुने दिन; संवत् फेरिने दिन; विक्रम संवत्अनुसार वैशाख एक गतेको दिन; इस्वी सन्का अनुसार जनवरी एक तारिखको दिन । २. नयाँ वर्ष । नव शक्ति— ना॰ [सं॰] प्रभा, माया, जाया, सूक्ष्मा, विशुद्धा, नन्दिनी, सुप्रभा, विजया र सर्वसिद्धिदा नामक नौ प्रकारका शक्ति । नव श्राद्ध— ना॰ [सं॰] मरेको एघारौँ दिनमा गरिने श्राद्धकर्म । नव सङ्गम— ना॰ [सं॰] १. नयाँ मिलन । २. दुलहादुलहीको पहिलो मिलन; नयाँ पतिपत्नीका बीचमा भएको प्रथम समागम ।

नवाँ/नवाब— वि॰ [नव+आँ/आङ्] दुनोट पढ्दा नौ गुना बुझाउन भनिने शब्द; नौगुना; नौ दोबर (उदा॰— नौ नवाब एकासी आदि॰ ।

नवान्न— ना॰ [सं॰] खेतबारीबाट भर्खरै घरमा भियभयाइएको अन्न; नयाँ अन्न ।

नवाफ— ना॰ [नवाबे १. कुनै प्रदेशको शासनव्यवस्थाका निम्ति नियुक्त गरिएको मुगल बादशाहको प्रतिनिधि; नबाफ । २. धनी मुसलमानहरूलाई अङ्ग्रेज सरकारबाट मिल्ने गरेको एक खिताब । ३. धनवान् व्यक्ति । ४. बाबूसाहेब; ठालु । वि॰ ५. रवाफका साथ बस्ने; ठाँटबाँटसित रहने । > नवाफी— ना॰ १. नवाफको पद वा काम; नवाफको जस्तो भड्किलो रहनसहन; अमिरी चाल; नबाफी । वि॰ २. नवाफको; नबाफसँग सम्बन्धित ।

नवार— वि॰ [सं॰ नवतरे १. नयाँ; ताजा । २.जवान; तरुनो ।

नवाश्मयुग— ना॰ [सं॰] भूगर्भशास्त्रका अनुसार हजार वर्षपहिले प्रारम्भ भई आजसम्म चल्दै आएको युग; आधुनिक युग वा आधुनिक मानवयुग; नव–जीवकभित्र पर्ने चतुर्थ खण्डको अन्तिम भागको युग ।

नवाह— ना॰ [सं॰] १. नौ दिन । २. नौ दिनमा समाप्त हुने रामायण; देवीभागवत आदिको पारायण ।

नवीकरण— ना॰ [सं॰] १. कुनै वस्तुलाई नयाँ बनाउने काम । २. अवधि सिद्धिसकेको कुनै कामकुरालाई वैध रूपबाट फेरि लागू गर्ने काम । ३. अवधि सकिएका मोटर, बन्दुक र ठेक्कापट्टा आदिका इजाजतपत्रलाई फेरि समय थप्ने काम । ४. नवीनीकरण ।

नवीकृत— वि॰ [सं॰] नयाँ गरिएको; नयाँ बनाइएको; नूतन ।

नवीन— वि॰ [सं॰] भर्खरैको; हालसालैको; नयाँ; नौलो; नूतन ।

नवीनीकरण— ना॰ [सं॰] नवीकरण ।

नवोढा— ना॰ [सं॰] १. नववधू । २. लज्जा वा भयले युक्त नवविवाहिता स्त्री । ३. यौवन चढेकी तर लज्जा वा भयले गर्दा नायकका नजिक नजाने मुग्धा स्त्री वा नायिका । नव

नवोदित— वि॰ [सं॰] १. भर्खर उदाएको; नयाँ उदाएको । २. भर्खर माथि उठेको । ३.भर्खर उन्नति प्रगति गरेको ।

नवोदीयमान— वि॰ [सं॰] १. भर्खर उदाउन लागेको; नयाँ उदाउन लागेको । २.भर्खर उन्नतिप्रगति गर्न लागेको ।

नव्य— वि॰ [सं॰] १. नवीन; नयाँ; ताजा । २. कसैका सामु नमन गर्न उचित; स्तुत्य; प्रशंस्य । — ता— ना॰ नव्य वा नयाँ हुनाको भाव वा स्थिति । ~ न्याय— ना॰ १.न्याय–वैशेषिक शास्त्रमा नवीन दृष्टिले विचार गर्दा निस्केको निष्कर्षका आधारमा प्रचलित न्यायशास्त्रको परिपाटी । २. गङ्गेशोपाध्यायको 'तत्त्वचिन्तामणि' नामक ग्रन्थबाट प्रारम्भ गरिएको न्यायको नयाँ लक्षणपद्धति ।

नशा— ना॰ [अ॰] १. खाएपछि मानिसमा मानसिक असन्तुलन पैदा गर्ने पदार्थ; मादक पदार्थ; लागू वस्तु; अम्मल । २. राम्रोनराम्रो जस्तोसुकै भए पनि कुनै काममा तल्लीनतासाथ लाग्ने मानसिक प्रवृत्ति । ३. लागू पदार्थले होस बिग्रेको अवस्था । ४.अम्मल; लत । ५. घमन्ड; अभिमान । — दार— वि॰ नशाले युक्त भएको; नशा लाग्ने । — बन्दी— ना॰ रक्सी आदि नशालु पदार्थको सेवनलाई रोक्ने काम; मद्यपानको निषेध । — बाज— वि॰ रक्सी आदि नशालु पदार्थ सेवन गर्ने; नशा खाने; अम्मली; नशेबाज । > नशालु— वि॰ नशा पैदा गर्ने; मानसिक असन्तुलन पैदा गर्ने । नशेबाज— वि॰ रक्सी आदि मादक पदार्थ खाने लत बसेको; मादक पदार्थ धेरै खाने; अम्मली ।

नश्वर— वि॰ [सं॰] १. स्थायित्व नभएको; धेरै नटिक्ने; चाँडै नष्ट हुने; क्षणभङ्गुर । २. नाश हुने; नाशवान् । — ता— ना॰ नाश हुनाको भाव वा अवस्था; क्षणभङ्गुरता; विनाशशीलता ।

नष्ट— वि॰ [सं॰] १. नाश भएको; बरबाद भएको; बिग्रेको; ध्वस्त । २.नदेखिने भएको; हराएको; लुप्त । ३. निष्फल; व्यर्थ । ~ चन्द्र— ना॰ भाद्र महिनाका दुवै पक्षका रात्रिमा अशुभ हुने ठानी हेर्न निषेध गरिएका चतुर्थीका चन्द्रमा । ~ चित्त— वि॰ १. विवेक नष्ट भएको । २. मदले उन्मत्त; बहुला । ~ चेतन— वि॰ १. चेतनाशक्ति नष्ट भएको; होस नभएको; बिचेत; बेहोस । २. मूर्च्छा परेको; मूर्च्छित । — ता— ना॰ नष्ट हुनाको भाव वा अवस्था । ~ दृष्टि— वि॰ आँखा बन्द भएको; अन्धो । ~ नीड— वि॰ गुँड भत्केको; रहने ठाउँ नभएको; निराश्रय । ~ प्रभ— वि॰ कान्तिरहित; तेजहीन; हतप्रभ । ~ बुद्धि— वि॰ बुद्धि हराएको; बुद्धिहीन; मूर्ख । ~ भ्रष्ट— वि॰ बिलकुल नाश भएको; भताभुङ्ग भइसकेको; बिग्रे–भत्केको; पूर्णतया ध्वस्त । > नष्टा— ना॰ १. वेश्या; रन्डी । २. व्यभिचारिणी । नष्टात्मा— वि॰ १. आत्मा नष्ट भएको । २. साह्रै नीच; अधम । नष्टेन्द्रिय— वि॰ इन्द्रिय नष्ट वा शिथिल भएको ।

नस१— ना॰ [सं॰ नस्ते अम्मल वा औषधीका रूपमा नाकभित्र हालिने सुगन्धी चूर्ण; नाकभित्र हालिने सुर्तीको धूलो ।

नस२— ना॰ [सं॰ नस्ये दलिन अड्याउनाका निम्ति गाह्रोमा तेर्सो पारेर हालिने काठ ।

नस३— ना॰ नसो । — च्छेदन— ना॰ परिवार नियोजनको उद्देश्यपूर्तिका लागि स्त्री–जातिमा गर्भ नरहने बनाउन शल्यक्रियाबारा पुरुषहरूको शुक्रवाहिनी नली छेदन गर्ने काम; नसबन्दी (भ्यासेक्टोमी) । — नाता— ना॰ जन्म वा विवाह आदिबाट भएको सम्बन्ध; नाताकुटुम्ब; नातापाता । — बन्दी— ना॰ नसच्छेदन ।

नसल— ना॰हे॰ नस्ल ।

नसावरोधन— ना॰ १. धमनी वा शिरामा आकस्मिक अवरोध वा बाधा हुने प्रक्रिया । २. नसामा अवरोध पैदा हुनाले रक्तसञ्चार बन्द हुने प्रक्रिया ।

नसिप/नसिब— ना॰ [अ॰ नसीबे सुख वा दुःखको भागी गराउने पूर्वनिश्चित दैवी विधान; भाग्य; नियति; प्रारब्ध; निसिप; किस्मत ।

नसियत/नसिहत— ना॰ [अ॰ नसीहते १. कसैले नहुने कुनै कामकुरा गरेमा वा कुनै काम बिगारेमा आइन्दा यसो नगर्नू भनी दिइने चेतावनी । २. हप्की; खप्की ।

नसी— वि॰ [नसे+ई] ख्याउटी; दुब्ली ।

नसो— ना॰ [सं॰ स्नायु] १. शरीरका अङ्गप्रत्यङ्गमा रक्तसञ्चालन हुने तन्तु; रक्तवाहिनी नाडी । २. शरीरका मांसपेसीहरूलाई जोड्ने तन्तु । ३. सागपातहरूमा फिँजिएर रहने तन्तु ।

नस्तक— ना॰ [सं॰] पशुहरूको नाथ्रामा धातुको मुन्द्रा लगाउन पारिने प्वाल ।

नस्तर— ना॰ [फा॰ नश्तरे १. अरूले सुइँको नपाउने किसिमले गरिने कामकुरो; गोप्य रूपमा गरिने कार्य; गुप्त व्यवहार । २. सुराग; सूत्र । ३. चिरफार गर्ने सानो चक्कु ।

नस्ता— ना॰ [सं॰] नाथ्रीमा पारिएको प्वाल ।

नस्ल— ना॰ [अ॰ नश्ले सन्तति; वंश; जाति; नसल । ~ सुधार— ना॰ कुनै प्राणीविशेषको सन्तति वा वंशलाई सुधार्ने काम ।

नहर१— वि॰ [सं॰ नवले भर्खरै फुलेको (रूख॰; जोत्ने बेला भएको (गोरु॰ ।

नहर२— ना॰ [सं॰ स्नायुले गाईबस्तुका ढोडनसाबाट बनाइएको, जुत्ता सिउने बलियो धागो ।

नहर३— ना॰ [प्रा॰ णवड < सं॰ नवटे तासका पत्तीहरूमध्ये नौ फुट्टी भएको पत्ती; गन्जिफा आदिको पत्ती ।

नहर४— ना॰ [फा॰ नहे सिँचाइ, जलपथ वा दुवै कामका निम्ति बनाइएको, नदीजस्तो पानीको स्रोत; ठूलो कुलो । ~ अधिकृत— ना॰ नहर, पैनी आदिको व्यवस्था मिलाउन खटिएको राजपत्राङ्कित कर्मचारी; नहरको रेखदेख गर्ने अधिकारी । ~ योजना— ना॰ नहर वा बाँधपैनीसम्बन्धी कार्यको योजना । ~ विभाग— ना॰ नहरसम्बन्धी काम गर्ने विभाग ।

नहरनी— ना॰ [सं॰ नख+हरणी] नब काट्नका लागि नाऊहरूबारा प्रयोग गरिने एक किसिमको सानो हतियार; नब काट्ने साधन ।

ना१— वि॰ बो॰ [सं॰] निषेध वा अस्वीकृतिसूचक शब्द; न, नाहिँ, नाइँ -कुनै भाषिकामा मात्र सीमित, जस्तै—ना, म यो के पत्याउँथेँ ;) ।

ना२— पू॰ स॰ [फा॰] निषेध, निरोध, विपरीतता आदि बुझाउने एक उपसर्ग -नासमझ, नामन्जुरी, नातागत इ॰) ।

नाइँ— वि॰ बो॰ [ सं॰ नहि] निषेध, असहमति, अस्वीकृति, निरोध आदि बुझाउने शब्द; अहँ; नाहिँ । ~ नाइँ— वि॰ बो॰ १. हुँदै होइन; कुनै हालतमा पनि हुँदैन; मान्दै मान्दिनँ । ना॰ २. उग्र अस्वीकृति; स्पष्ट अस्वीकार । (उदा॰— नाइँनाइँ भन्दाभन्दै गुन्डाहरूले जवर्जस्ती अबलाको इज्जत लुटे) । — कार— ना॰ नाइँकार्ने काम; नाइँनाइँ; अस्वीकार; नामन्जुर । — कार्नु— स॰ क्रि॰ १. अस्वीकार वा नामन्जुर गर्नु; नाइँनाइँ भन्नु । २. असहमति जनाउनु । ~ नास्ति— ना॰ निषेध; बेमन्जुरी; अस्वीकृति; नामन्जुरी ।

नाइकिनी— ना॰ [नाइके+इनी] १. नाइकेकी स्त्री; नइकेनी; नैकिनी । २. नाइके स्त्री । ३. भान्साकी नाइके स्त्री ।

नाइके— ना॰ [सं॰ नायके १. ज्यामी, खेतालाहरूलाई काम लगाउने वा निर्देशन दिने व्यक्ति । २. कुनै पनि कामको अगुवा; नायक । ३. कुनै दल वा समूहको प्रमुख व्यक्ति; नेता । ४. झ्यालखानामा अन्य कैदीहरूको देखरेख गर्ने काममा खटाइएको कैदी; दाइ नाइके । ५. दाइ नाइकेभन्दा एक तहमुनिको कैदी; भाइ नाइके ।

नाइकेनी— ना॰हे॰ नाइकिनी ।

नाइटे— वि॰ [नाइटो+ए] १. नाइटो बाहिर निस्केको; नाइटो उछिट्टिएको; ठूलो नाइटो भएको । २. नाइटो प्रस्ट देखिने । ~

ज्यामिर— ना॰ चुच्चो आकारको नाइटो स्पष्टै देखिने र भित्र प्रायः खोटेत्रो भएको, अमिलो स्वादको काठे ज्यामिर ।

नाइटो— ना॰ [सं॰ नाभिट > प्रा॰ णाभिटो > नाहिटो] १. जरायुज प्राणीको गर्भावस्थामा नाल जोरिने, पेटको शिशुलाई खाद्य प्रदान गर्ने तर जन्मिएपछि भने कुनै खास उपयोगमा नआउने पेटका माझको खाल्टो । २. मदानीको मथ्नेतिरको तल्लो छेउ; सूर्यदर्शन गराउनु हुँदैन भन्ने विश्वासले मदानी कोठाबाहिर लग्नुपरेमा पातले छोपेर मात्र बाहिर ल्याइने मदानीको सोही भाग ।

नाइट्रोजन— ना॰ [अङ्॰] १. जमिनलाई उर्वर बनाउन र बालीनाली सपार्नका लागि खेतबारीमा प्रयोग गरिने रासायनिक मल (एमोनियम सल्फेड, युरिया इ॰) । २. ग्याँसको एक प्रकार ।

नाइलन— ना॰ [अङ्॰] रुवो, पाट, ऊनबाहेक अन्य प्राकृतिक पदार्थहरूबाट कृत्रिम तरिकाले कपडा आदि तयार पार्ने विशेष प्रकारको पदार्थ वा सो पदार्थबाट तयार भएको माल ।

नाउँ— ना॰ [सं॰ नामे नाम । ~ गरेको— वि॰ नाउँ भएको; नामक ।

(उदा॰— त्यहाँ हरि नाउँ गरेको एउटा केटो थियो ) । ~ न

गाउँको— पदा॰— एकदमै अपरिचित; बिलकुलै नचिनेको । —

नामासी/नामेसी— ना॰ कुनै पनि व्यक्तिको नाउँ, थर, वतन आदि; नाउँ र ठेगाना; नामनामेसी । ~ निसान— ना॰ नाम– निसान; चिह्न वा परिचय । ~ मात्रको— वि॰ खास उल्लेख गर्न लायक नभएको; नगण्य ।

नाउँरियँ— ना॰ [नाहुर+इयँ] मालिङ्गो, निगालो, घोडाका पुच्छरका रौँ र भेडाका आन्द्राले बनाइएको गोठाले बाजा ।

नाउँसारी— ना॰ [सं॰ नाम+सारी] कुनै एक वा एक थरी व्यक्तिका नाममा भएको कागतपत्रलाई अर्को वा अर्का थरी व्यक्तिका नाममा सार्ने वा लेख्ने काम; नामसारी ।

नाउ— ना॰ [सं॰ नौ] डुङ्गा ।

नाउबुडी— ना॰ [नाक+बुडी] पानीभित्रभित्र डुबेर खेलिने एक प्रकारको पौडी; पानीभित्र डुबुल्की मारेर खेलिने एक प्रकारको खेल; डुबुल्की; नाकबुडी ।

नाउम्मेद— वि॰ [फा॰] कुनै आशाभरोसा नभएको; कुनै उत्साह नभएको; निराश; हतोत्साह । > नाउम्मेदी— ना॰ आशा, भरोसा नभएको स्थिति; उत्साहहीनता; निराशा ।

नाउर/नाउरु— ना॰ [नाहुरे सेतो रबको झ्यापुल्ले भेडोजस्तै झन्डै तीन फिट अग्लो, हिमालको बीच भागमा पाइने जङ्गली भेडो ।

नाउ— ना॰ [सं॰ नापिते कपाल, दाह्री र जुँगा खौरने र हात गोडाका नबसमेत काट्ने पेसा भएको एक जात; हजाम; नापित ।

नाक१— ना॰ [सं॰ नाग = हात्ती] नेपालको उत्तरी पहाडी भागमा पाइने याकको पोथी; पोथी याक ।

नाक२— ना॰ [सं॰ नासिको १. सास फेर्ने र सुँघ्ने काम गर्ने दुइटा प्वाल भएको ओठमाथिको अवयव; नासिका; घ्राणेन्द्रिय । २. इज्जत; प्रतिष्ठा; मान मर्यादा । ३. चरा आदिकको चुच्चो । ~ कान— ना॰ १. शरीरका सुँघ्ने र सुन्ने अवयव; नाक र कान । २. नाक र कान काटेर पुरानो जमानामा दिइने एक प्रकारको सजाय । ३. इज्जत; प्रतिष्ठा । — को चाल— ना॰ नगरी नहुने स्थिति; बाध्यता । — कोरे— ना॰ १. धनियाँका जस्ता कुनाकुना परेका पात, पहेँला फूल र झुसिला गोल फल हुने, खाँदा नाकमा पिरो राग आउने, आयुर्वेदमा गरम, रुचिकर र अग्निवर्द्धक मानिएको एक जातको भुइँझार । २. भालु आदि जन्तुले चिथोरेर नाक बिगारिदिएको व्यक्ति; भालुकोरे । — डुबी/बुडी— ना॰ नाउबुडी ।

नाका— ना॰ [सं॰ नग = पहाडे १. एउटै बाटो दुइटा बाटामा बाँडिने ठाउँ; दुई बाटा फाट्ने ठाउँ; दोबाटो; मुहान । २. सहरभित्र पस्ने मुख्य ठाउँ; आउँदा–जाँदा पस्ने मुख्य ठाउँ; प्रवेशस्थान । ३. गौँडा; दोमुहानी; चौमुहानी । ४. पस्ने र निस्कने निकास । —

बन्दी— ना॰ मालसामान ल्याउनेलाने मुख्य बाटो बन्द गरी अवरोध खडा गरिएको अवस्था; मार्ग–अवरोध ।

नाकिमा— ना॰ [भो॰ ब॰] फेदैदेखि ठूलाठूला पात लाग्ने, कोसाका आकारका फूल फुल्ने र पात गाईबस्तुलाई घाँस खुवाउन र फूल तरकारीका रूपमा प्रसिद्ध भएको, पहाडमा उम्रने एक जातको बोट ।

नाकी— ना॰ [नाक+ई] गोरु, राँगा आदि पशुको नाक छेडेर लगाइएको डोरी वा सुत्ली, नत्थी; नाकीडोरी । ~ डोरी— ना॰ नाकी ।

नाकुली— ना॰ [सं॰] तीनतीनवटा लाम्चा, साना पात एकै साथ लाग्ने, आयुर्वेदमा गरम शान्त गर्ने, त्रिदोषनाशक र विष शमन गर्ने गुण बताइएको एक जातको बुटी ।

नाके— वि॰ [नाक+ए] १. लामो वा ठूलो नाक हुने । २. साधारण ध्वनि पनि नाकबाट निकालेर बोल्ने (मान्छे) । ३. सुगाको जस्तो लामो नाक भएको; सुगानाके । ४. नाकसम्बन्धी; नाकको (उदा॰— नाके स्वर; नाके बोली) । ५. अनुनासिक; सानुनासिक । ~ टोड्की— ना॰ नाकका पोरासित ध्वनिको उच्चारणमा सहयोग पुथ्याउने नाकभित्रको टोड्को; पिनासे ओडार; सिँगाने ओडार । ~ डाँडी— वि॰ नाकको टुप्पोदेखि सँघारसम्मको धुरी । ~ डाँडो— ना॰ १. नाकजस्तो परेको डाँडो । २. नाक भएको डाँडो । ~ बोली— ना॰ १. साधारण ध्वनि पनि नाकबाट उच्चारण गरेर बोलिएको बोली; नाकबाट निस्केजस्तो स्वर । २. नाकेको बोली ।

नाक्सो— ना॰ [भो॰ ब॰] जिरेल जातिका पुरोहित ।

नाखुस— वि॰ [फा॰] खुसी नभएको; प्रसन्न नभएको; रिसाएको; अप्रसन्न; क्रुद्ध । > नाखुसी— ना॰ खुसी नहुनाको भाव; अप्रसन्नता; रिसानी ।

नाग— ना॰ [सं॰] १. घस्रेर हिँड्ने लम्बाकार विषालु कीरो; सर्प; लाम्कीरो । २. पुराणमा कश्यपकी पत्नी कदु्रका सन्तान मानिएका वासुकि, तक्षक, कुलिक, कर्कोटक, पß, शङ्खचूड, महापß र धनञ्जय नामका आठ नाग । ३. एक प्राचीन राजवंश । ४. एक प्राचीन देश र त्यसमा बस्ने एक जाति । वि॰ ५. पर्वतीय; नगमा बस्ने । ~ कन्या— ना॰ १. नाग जातिकी कन्या । २. शरीरको माथिल्लो आधा भाग स्त्रीको र तल्लो आधा भाग नागको हुने पुराकथात्मक युवती । ३. चुपिचन्डाल केटी । ~ केशर— ना॰ १.पहेँलो केशर हुने, सेतो सुगन्धी फूलजस्ता बबुरका मसिना पात हुने एक जातको बोट । २. त्यसैको फूल; नागेश्वरी । — दन्त— ना॰ १. हात्तीको दाँत । २. भित्तामा गाडिएको कीलो । — दन्ती— ना॰ घिउकुमारीका जस्ता तीन–चार फिट लामा हुप्प फुलेका हरिया पात र सेता बास्ना आउने फूल फुल्ने र खैरो जरो हुने, आयुर्वेदमा जरालाई शक्तिवर्द्धक र कफनाशक तथा पातलाई विषनाशक र चर्मरोग शमन गर्ने बताइएको एक प्रकारको बुटी । ~ दह— ना॰ १. पौराणिक परम्पराअनुसार नागले वास गर्ने जलाशय; नाग बस्ने दह । २. काठमाडौँको चोभारमा रहेको प्रसिद्ध ऐतिहासिक दह । ३. तेह्रथुम जिल्लाको एउटा प्रसिद्ध ठाउँ । ४. प्रागैतिहासिक कालमा हाल काठमाडौँ उपत्यका भएको ठाउँको एक विशाल जलाशय । ~ पञ्चमी— ना॰ साउन महिनाको शुक्ल पक्षको पञ्चमी तिथि; नागहरूको पूजा गरिने र कागतमा नागका चित्र लेखेर वा छापेर घरघरमा टाँसिने दिन; श्रावण शुक्ल पञ्चमी । — पाश— ना॰ १. पुराणमा वरुणको हतियार मानिएको एक प्रकारको पासो । २. प्राचीन कालको एक प्रकारको जालजस्तो अस्त्र । — फणी— ना॰ १. जोगीहरूले फुकेर बजाउने एक प्रकारको बाजा । २. लामालामा काँडा हुने, ठूला बाक्ला पाटाका टुप्पामा लाम्चा फल फल्ने र फलमाथि पहेँला फूल फुल्ने एक प्रकारको सिउँडी; मदिसे काँडो । — बला/बलु— ना॰ साधारण बाटुला पातको माथि हरियो, चिल्लो र तल रौँ भएका किनारामा दाँती परेका पात हुने रातो जातको बलुको बोट; रातो बलु । — बेली— ना॰ १. नागको जस्तो आकार परेको नदी, बाटो आदिको आकृति; कुण्डलाकृति । २. छाया र पहाडको खोच भुईँमा हाँगा फाटेर लाम्चिएका ससाना पात हुने, कहिल्यै फल र फूल नलाग्ने, आयुर्वेदअनुसार नसालाई ठीक गर्ने, धातुरोग, बाथ, फोक्सो र मृगौलाको रोगलाई शमन गर्ने गुण बताइएको एक थरी बाङ्गोटिङ्गो लहरो । ३. पानको लहरो; नागवल्ली । वि॰ ४. सर्पको हिँडाइजस्तो बङ्गोटिङ्गो परेको (रेखा, बुट्टा आदि) । — बेली बाजा— ना॰ जोगी, सन्त, महन्तहरूमा प्रचलित मुखले फुकेर बजाइने नागका आकारको एक प्रकारको बाजा; बराँठको सिबको बाजा । — बेले— वि॰ नागबेली परेको; कुण्डलाकार ।

नागर— वि॰ [सं॰] १. नगरसम्बन्धी; नगरको । २. सहरमा बस्ने; सहरिया । ३. सभ्य । ४. नागरिक । > नागरक— ना॰ १. कालिगड; शिल्पी । २. नगरको रक्षा गर्ने राजकर्मचारी । ३. चोर ।

नागरमुस्ता— ना॰ [सं॰] जरामा ससाना गान्टा हुने, भालाका आकारका हरिया पात हुने, खैरो फूल हुने, एक जातको भुईँझार; मोथे ।

नागरमोथे— ना॰ [सं॰ नागरमुस्तो एक प्रकारको मोथे झार ।

नागराज— ना॰ [सं॰] १. सहस्र फणा भएका सर्पहरूका राजा; शेषनाग । २. छन्दशास्त्रका प्रवर्तक पिङ्गलाचार्य । ३. ऐरावत हात्ती । ४. एक प्रसिद्ध व्याकरणकार; पतञ्जलि; नागेश ।

नागरिक— वि॰ [सं॰] १. नगरसम्बन्धी; नगरको; नगरवासी । ना॰ २. कुनै देश वा राष्ट्रको विधानअनुसार सामाजिक, राजनीतिक आदि अधिकार पाएको र तदनुसार निश्चित कर्तव्यमा रहनुपर्ने व्यक्ति (नागरिक जन्मसिद्ध र अङ्गीकृत गरी दुई प्रकारका हुन्छन्॰ । ~ अधिकार— ना॰ कुनै देश वा राष्ट्रको संविधानअनुसार सर्वसाधारण नागरिकले देशप्रतिको कर्तव्य पूर्ण गरेबापत पाउने सामाजिक, राजनीतिक आदि अधिकार; नागरिक हक । ~ उड्डयन— ना॰ सर्वसाधारण जनताको यातायातको सुविधाका लागि गरिएको हवाई उडान । ~ हक— ना॰ नागरिक अधिकार ।

नागरिकता— ना॰ [सं॰] १. नागरिक हुनाको भाव वा अवस्था । २. कुनै राष्ट्रले आ६नो संविधानअनुसार त्यस राष्ट्रमा बस्ने व्यक्तिलाई वंशजका नाताले वा निश्चित अवधिदेखि बसोबास गरेका नाताले दिने नागरिक अधिकार । ३. कुनै राष्ट्रले आ६नो संविधानअनुसार त्यस देशमा बस्ने व्यक्तिलाई देशप्रति कर्तव्यपरायण भएमा उमेरको निश्चित तहमा पुगेपछि दिने नागरिक अधिकार । ~

निलम्बन— ना॰ कसैलाई अस्थायी तवरले वा अवस्था हेरी स्थायी तवरले नै पनि नागरिक हकबाट वञ्चित गराउने कार्य । ~

परित्याग— ना॰ १. कुनै राष्ट्रको नागरिकबारा त्यस राष्ट्रको नागरिकतालाई कारणवश छोड्ने काम । २. कुनै राष्ट्रको नागरिक त्यस राष्ट्रको संविधानबमोजिमको अधिकार र कर्तव्यबाट मुक्त हुने स्थिति । ~ प्रमाणपत्र— ना॰ कुनै राष्ट्रमा बस्ने व्यक्तिलाई वंशजका नाताले वा निश्चित अवधिदेखि बसोबास गरेका नाताले त्यस राष्ट्रको नागरिक हो भन्ने प्रमाणित गरी सरकारी कार्यालयबारा दिइने पत्र । ~ प्राप्ति— ना॰ कुनै राष्ट्रमा बस्ने व्यक्तिले वंशजका नाताले वा निश्चित अवधिदेखि बसोबास गरी नागरिकताप्राप्तिका लागि निर्धारित औपचारिकता पूरा गरेपछि त्यस राष्ट्रको नागरिकता पाएको वा नागरिक बनेको स्थिति । ~ लोप— ना॰ कुनै राष्ट्रको नागरिकताप्राप्त व्यक्तिको नागरिकता कुनै कारणवश नरहेको वा गुमेको स्थिति । ~ हरण— ना॰ खास कारणवश नागरिकताबाट कसैलाई सरकारी आधारबाट हटाउने कार्य ।

नागरी— ना॰ [सं॰] १. सहरमा बसोबास गर्ने स्त्री; सहरिया स्त्री । २. स्त्री; नारी । ३. देवनागरी लिपि ।

नागल— ना॰ [सं॰ नाग+गर्त] थाम, निदाल, खसिपा आदिका छेउमा कुना मारेर पारिने खोल्सो ।

नागलोक— ना॰ [सं॰] पुराणअनुसार पृथ्वीभन्दा तल्तिर छन् भनी विश्वास गरिएका सात लोकमा सबभन्दा तल्लो लोक; नागहरूको बस्ने ठाउँ; पाताल ।

नागवल्लरी/नागवल्ली— ना॰ [सं॰] १. नागबेली । २. ताम्बूल लता; पानको लहरो ।

नागह्रद— ना॰ [सं॰] नेपालको राजधानी काठमाडौँमा रहेको चार भन्ज्याबभित्रको खाल्टो विशाल दह छँदाको प्रागैतिहासिक नाम; नागदह ।

नागा— ना॰ [नाङ्गो] १. सधैँ नाङ्गा रहने एक थरी शैव वा जैन सम्प्रदायका जोगी । २. जोगीका भेषमा रहेका फौजी जवानहरू (दिव्य॰) । ३. अविवाहित जवान पुरुष । ४. भारतको उत्तरपूर्वी क्षेत्रमा रहने एक जाति; नागाल्यान्डको जाति ।

नागार्जुन— ना॰ [सं॰] १. भारतको विदर्भ प्रदेशमा जन्मेका बौद्ध दर्शनका प्रमुख आचार्य । २. काठमाडौँको उत्तरतर्फ रहेको बालाजुबाट सुरु भई आर्यश्वरमा टुङ्गिने एक डाँडो । ३. चौरासी सिद्धमध्ये एक ।

नागिनी— ना॰ [सं॰] १. पोथी सर्प; सर्पिणी । २. पिठिउँको बाङ्गोटिङ्गो, सर्पाकार रोमरेखा भएकी स्त्री; पिठिउँमा नागबेली परेका रौँ भएकी स्त्री ।

नागी— ना॰ [सं॰ नाग+ई] १. विकलाङ्ग शिशु नजन्मून् र जन्मेका शिशुलाई रोग नलागोस् भनी गरिने (राई–लिम्बू समाजमा प्रचलित॰ एक प्रकारको पूजा । २. बुकीझार हुने लेकाली डाँडा वा चउर । ३. पहाडको ठूलो र फराकिलो खुइले चउर । — युँ— ना॰ १. चौँरी गाई चर्ने ठाउँ; हिमाली पाटन । २. नागी चौर ।

नागेश— ना॰ [सं॰] १. सर्पहरूका राजा; शेषनाग । २. नव्य– व्याकरणका प्रसिद्ध आचार्य; पतञ्जलि ।

नागेश्वरी— ना॰ [सं॰] हे॰ नागकेशर ।

नागो— वि॰ [नाङ्गो] स्वास्नी, छोराछोरी कोही पनि नभएको अविवाहित -पुरुष_; एक्लो; नाङ्गो, ठिङ्गो ।

नाघ्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ लङ्घन+नु] १. सजीव वा निर्जीव कुनै वस्तुलाई आ६नो मनि पारेर जानु वा उड्नु; सोझै माथिबाट जानु; फड्कनु । २. कुनै नियम, मर्यादा आदिको विपरीत आचरण गर्नु । ३. भनेको नमान्नु; नटेर्नु । ४. क्रमभङ्ग गर्नु; सिलसिला तोड्नु । ५. कसैलाई उछिन्नु; अघि जानु वा अघि हुनु । >

नाघिनु— क॰क्रि॰ नाघ्ने काम गर्नु; फड्किनु ।

नाङ्गिनु— अ॰ क्रि॰ [नाङ्गो+इ+नु] नाङ्गो हुनु; नङ्गिनु ।

नाङ्गे— वि॰ [नाङ्गो+ए] नाङ्गो । ~ झार— ना॰ धनसम्पत्ति केही नभएको; श्रीसम्पत्ति गुमाइसकेको; निर्धन; हरिकङ्गाल ।

नाङ्गो— वि॰ [सं॰ नग्ने १. जीउमा लुगाफाटो केही नलगाएको; नग्न, निर्वस्त्र । २. जहान, परिवार कोही नभएको; ठिङ्गो; नङ्गा । ~ बुङ्गो/भुतुङ्गो— वि॰ शरीरमा कत्ति पनि लुगाफाटो नभएको; एकदमै नाङ्गो ।

नाङ्ली— ना॰ [नाङ्लो+ई] सानो नाङ्लो ।

नाङ्ले— वि॰ [नाङ्लो+ए] १. नाङ्लोसम्बन्धी; नाङ्लाको । २. नाङ्लामा मालसामान राखेर बेच्ने; सडकवरिपरि बसेर सानोतिनो व्यापार गर्ने । ३. नाङ्लो निफनेझैँ गरी मुन्टो हल्लाइरहने (गाई, भैँसी॰ । ना॰ ४. नाङ्लाको व्यापार गर्ने व्यक्ति । ५. नाङ्लामा माल राखी व्यापार गर्ने व्यापारी । ~ भूत— ना॰ इन्द्रेनी पर्नुभन्दा पहिले कुद्ने तेजिलो नाङ्लो आकारको तेजपुञ्ज (धामीझाँक्रीहरूमा प्रचलित शब्द) । ~ माछो— ना॰ सानो टाउको हुने, बाटुलो शरीरका वरिपरि पखेटा हुने खैरो रबको एक जातको माछो । ~ रायो— ना॰ ठूलाठूला पात हुने नरम खालको रायो ।

नाङ्लो— ना॰ बाँसका चोयाबाट बुनेर गोलाकार रूपमा बिट राखी बनाइएको, ठूलो थालजस्तो, अनाजहरू निफन्ने साधन; सुपो ।

नाच्–नु— अ॰ क्रि॰ [सं॰ नृत्य (+नु॰=नर्तने १. सङ्गीतका ताल र लयअनुरूप हाउभाउ देखाउँदै हात, गोडा र कम्मर आदि शरीरका अवयवको कलापूर्ण तरिकाले सञ्चालन गर्नु; नृत्य गर्नु; नाच गर्नु । २. यताउति हिँड्नु, भौँतारिनु । ३. सोचविचार नगरीकन अर्काको इसारामा चल्नु; अर्काको लहैलहैमा दगुर्नु । ४. घुम्नु, रिङ्नु ।

नाच— ना॰ [नाच्+अ, सं॰ नृत्ये १. सङ्गीतका ताल र लयअनुसार हाउभाउ देखाउँदै शरीरका हात, गोडा, कम्मर आदि अवयवहरूको सञ्चालन गर्ने काम । २. नाट्य; नाटक । ~ कीर्तन— ना॰ नाचका साथ गरिने कीर्तन; नाच र कीर्तन; नाचगान । ~ गान— ना॰ नाच्ने र गाउने काम; नृत्य र गीत; नाच र गान । ~ घर— ना॰ नाट्यशाला । ~ थली— ना॰ १. नाच्नका लागि मण्डपमा बनेको ठाउँ; नाचिने ठाउँ । २. नृत्यस्थान ।

नाचिनु— क॰ क्रि॰ [नाच्+इ+नु] १. नाच्ने काम गरिनु; नाच गरिनु । अ॰ क्रि॰ २. नाच्ने होइनु ।

नाजवाफ— वि॰ [अ॰] निरुत्तर; चुप ।

नाजायज— वि॰ [अ॰] १. जायज नभएको; मुनासिब नभएको; अनुचित; बेमुनासिब । २. न्यायसङ्गत नभएको; अवैध; गैरकानुनी ।

नाजी— ना॰ [जर्म॰ नात्सी] १. आफूलाई राष्ट्रिय साम्यवादी भन्ने बितीय विश्वयुद्धमा पराजित भएको जर्मनीको एक प्रसिद्ध राजनीतिक दल । २. उक्त दलको सदस्य । वि॰ ३. साह्रै त्रुmूर; निर्मम । — वाद— ना॰ शक्तिशाली सैनिक अधिनायकत्वका रूपमा राष्ट्र र संसारकै पनि शासनसूत्र बलपूर्वक हत्याएर चलाउनुपर्छ भन्ने, व्यक्तिस्वतन्त्रता तथा जनतन्त्रको परम विरोधी सिद्धान्त ।

नाजुक— वि॰ [फा॰] १. बल नभएको; निर्धो; कमजोर; बिल्पारी । २. सजिलै बिग्रिन–भाँचिन सक्ने; कोमल । ३. कुनै हानि वा अनिष्टको आशङ्का भएको (अवस्था॰ ।

नाजोर— वि॰ [फा॰] कमजोर; निर्धो; नाजुक ।

नाटक— ना॰ [सं॰] १. कुनै देश, काल र वातावरणसँग सम्बद्ध नर–नारीको चरित्र र कार्यलाई पात्रहरूका अभिनयका माध्यमबारा प्रदर्शित गरिने उद्देश्यले लेखिएको संवादात्मक साहित्यिक विधा; दृश्य काव्य । २. रङ्गमञ्चमा अभिनय गरेर देखाउन मिल्ने गरी लेखिएको कुनै कथावस्तु । ३. पाँचदेखि दस अङ्कसम्म हुने, प्रख्यात धीरोदात्त, दिव्य वा अदिव्य नायक हुने, पञ्चसन्धिले युक्त र वीर आदि रसको समावेश भएको रूपकको एक भेद । ४. वास्तविक रूपमा नभएर देखाउनका निमित्त मात्र गरिने कुनै काम; देखावटी वा बनावटी कुरा । — कार— ना॰ नाटकको रचना गर्ने व्यक्ति; नाटक लेख्ने व्यक्ति । ~ विधा— ना॰ नाटक लेख्ने काम; नाटकको रचना; नाटक लेखन । ~ सम्राट्— ना॰ नाटककारहरूमध्ये श्रेष्ठ नाटककार । २. नेपाली समालोचकहरूले स्व॰ बालकृष्ण समलाई दिएको एक उपाधि । > नाटकीय— वि॰ १. नाटकसम्बन्धी; नाटकको । २. नाटकजस्तो । ३. नाटकमा झैँ बदलिरहने (घटना वा कार्य॰ ।

नाटिका— ना॰ [सं॰] चार अङ्क हुने दृश्य काव्यको एक भेद ।

नाटीकुटी— ना॰ [निधीखुदी] १. दैनिक आहार व्यवहारमा वा धार्मिक कृत्यहरूमा गरिने शङ्काउपशङ्का; अनावश्यक खोजीनिती । २. नचाहिँदो स्वाब; आडम्बर; पाखण्ड ।

नाट्य— ना॰ [सं॰] १. नाच; नाटक । २. अभिनय; हावभाव । ३. बहाना; नक्कल । ४. अवस्थाको अनुकरण । — कार— ना॰ १. नाट्यसम्बन्धी काम गर्ने व्यक्ति; नाटक गर्ने व्यक्ति । २. नाटककार । ~ नौका— ना॰ समुद्र वा ठूला नदीमा पर्यटन गर्ने सौखिनहरूको मनोरञ्जनका लागि नाट्य रङ्गमञ्चसमेत भएको नाउ । — रासक— ना॰ लयताल धेरै भएको, उदात्त (श्रेष्ठ॰ नायक, वासकसज्जा नायिका, पीठमर्द उपनायक हुने र शृङ्गारसहित हास्यरसयुक्त एकाङ्की उपरूपक । ~ वेद— ना॰ पाँचौँ वेद मानिएको नाट्यशास्त्र । — शाला— ना॰ नाचगान गर्ने घर वा स्थान; नाटक खेल्ने घर वा स्थान; नाचघर; प्रेक्षागृह । ~ शास्त्र— ना॰ १. नृत्य, गीत, अभिनयको ज्ञान गराउने शास्त्र; नाट्यसम्बन्धी कुराको चर्चा भएको शास्त्र । २. भरतमुनिले बनाएको नाट्यसम्बन्धी कुराको चर्चा भएको ग्रन्थ; नाट्यग्रन्थ । श्र नाट्यागार— ना॰ नाचघर; नाट्यशाला । नाट्यालङ्कार— ना॰ नाटकको शोभा बढाउने विशेष खालको अलङ्कार ।

नाट्योक्ति— ना॰ केही कुरा सबैलाई सुनाइने, कसैलाई बाहेक गरी अरूलाई सुनाइने, मनमनै भनिने, बाहिरबाट फलाकिने र टाढाबाट सुनेजस्तो गरी माथितिर फर्केर भनिने गरी नाटकका पाँच प्रकार (श्रव्य, जनान्तिक, स्वगत, आकाशभाषित र नेपथ्य॰ का उक्तिमध्ये कुनै एक ।

नाठे— ना॰ [नाठो+ए] गुप्त किसिमले पोइ राख्ने आइमाई; नाठो खेलाउने आइमाई; व्यभिचारिणी स्त्री; वेश्या ।

नाठो— ना॰ [प्रा॰ णट्ठो] १. अरूले थाहा नपाउने गरी गुप्त किसिमले राखिएको पोइ; जार । २. उपपति; परपुरुष ।

नाडी— ना॰ [सं॰] १. शरीरभित्रका विभिन्न अवयवमा रगत बग्ने नली; रक्तवाहिनी नली; धमनी; शिरा । २. नियमित रूपले रक्त सञ्चालन हुने तथा गतिको घटबढ नाप गरिने हातको नसा । ३. हत्केलाको फेद; नारी । ४. ज्योतिषशास्त्रअनुसार वर वधूको राशिगणनामा कल्पित चक्रको नक्षत्रसमूह । ५. मर्मस्थल; सन्नी । ६. हठयोगअनुसार षट्चक्रको अभ्यास गर्दा शरीरमा अवस्थित इडा, पिङ्गला र सुषुम्ना तीन नली । ७. छ क्षणको एक कालमान । ८. वास्तु वा मूर्तिकलामा प्रयुक्त हुने एक अङ्गुल वा मात्राको दस गुनाबराबरको नाप; सय ताल, आयुध वा प्रादुर्भावबराबरको नाप; दस अङ्गुलबराबरको नाप । ~ ग्रन्थी— ना॰ नसाहरूका बीचमा परेका गाँठा; शिरास्फोट । ~ परीक्षा— ना॰ रोग पत्ता लगाउनका लागि वैद्यले रोगीको नाडीको गति जाँच्ने काम; रोगको निदानका लागि गरिने नाडीको परीक्षा । ~

मन्दता— ना॰ स्वास्थ्यको खराबीले गर्दा नाडीको गतिमा देखा परेको धीमापन; नाडीको सञ्चालन बिस्तारै हुने क्रिया ।

नाता— ना॰ [सं॰ ज्ञाति] १. एउटै कुलमा जन्मनाले वा विवाह आदिले गर्दा जोडिएको पारस्परिक सम्बन्ध; जन्म वा विवाह आदिबाट भएको सम्बन्ध; गोत्र वा कुटुम्बको सम्बन्ध; साइनु । २. स्नेह; माया ।

नाताकुटुम्ब— ना॰ [नाता+कुटुम्ब] जन्म वा विवाह आदिका आधारमा नाता पर्ने व्यक्ति; नातेदारवर्ग; नातागोता; बन्धुवर्ग; इष्टमित्र ।

नातागत— वि॰ [अ॰ नाताकते १. शारीरिक अस्वस्थताले गर्दा शक्ति क्षीण भएको; तागत नभएको; दुर्बल; कमजोर; निर्धो । ना॰ २. तागतको अभाव; नातागती । > नातागतिलो— वि॰ तागत नभएको । नातागती— ना॰ १. तागतको अभाव । वि॰ २. दुब्लो; कमजोर ।

नातागोता— ना॰ [सं॰ ज्ञाति+गोत्र] नाताकुटुम्ब; कुलकुटुम्ब ।

नातादार— वि॰ [नाता+दार] १. जन्म वा विवाह आदिका आधारमा नाता पर्ने; साइनु पर्ने; सम्बन्ध जोडिएको । ना॰ २. नातादार व्यक्ति । > नातादारी— ना॰ १. नातादारहरूका बीचमा हुने पारस्परिक सम्बन्ध; नातादार हुने भाव । २. साइनु; सम्बन्ध ।

नातावाद— ना॰ [नाता+वादी] कुनै काममा योग्यता, न्याय–अन्याय वा उचित–अनुचितको ख्याल नगरी आ६ना नातेदारको पक्ष लिने प्रवृत्ति वा नीति । > नातावादी— वि॰ नातावादको समर्थन वा सञ्चालन गर्ने ।

नाति— ना॰ [सं॰ नप्तो छोरा वा छोरीको छोरो । — नातिना— ना॰ नाति र नातिनीहरूको समुदाय; नाति र नातिनीहरू । > नातिनी— ना॰ छोरा वा छोरीकी छोरी ।

नातिने— वि॰ नाति वा नातिनीका सम्बन्धबाट भएको; नाति वा नातिनीका नातासम्बन्धी (ज्वाइँ, बुहारी आदि) । ~ ज्वाइँ– ना॰ नातिनीको लोग्ने । ~ बुहारी— ना॰ नातिकी पत्नी ।

नातिशीतोष्ण— वि॰ [सं॰] न धेर जाडो न धेर गर्मी भएको; सर्दी र गर्मी ठिक्क भएको ।

नातेदार— वि॰ [नाता+ए+दार] नातादार । > नातेदारी— ना॰ नातादारी ।

नातो१— ना॰ [रू नातो नाता; साइनु; सम्बन्ध ।

नातो२— ना॰ [सं॰ लक्तक > लत्तो] १. मालसामान उठाउँदा टाउकोमा बाँध्ने रुमाल । २. कुनै भाँडोको मुखमा बेर्ने टालो । ३. दुना– टपरी आदिमा कुनै पदार्थ राखी जोगारका निम्ति माथितिरबाट पातले खुटेर छोप्ने काम ।

नाथ्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ नाथ+नु] १. नत्थी लाउनका लागि राँगा, गोरु आदिको नाक छेड्नु । २. नाथ्री छेडी मुन्द्रो, डोरी आदि हाल्नु ।

नाथ— ना॰ [सं॰] १. मालिक; स्वामी । २. पति । ३. ईश्वर । ४. मालिक, पति, ईश्वरलाई गरिने एक प्रकारको सम्बोधन । ५. गोरखनाथ वा मत्स्येन्द्रनाथका मतानुयायी साधुहरूको एक उपाधि । ६. राँगो, गोरु आदिका नाकमा लगाइने डोरी; नत्थी । — ता— ना॰ नाथ वा स्वामी हुनाको भाव; प्रभुता ।

नाथिनु— क॰ क्रि॰ [नाथ्+इ+नु] १. नाथ्ने काम गरिनु । अ॰ क्रि॰ २. नाथ वा नत्थी लागिनु ।

नाथु— वि॰ बो॰ [प्रा॰ णट्ठो < सं॰ नष्टे १. कसैलाई हेला, घृणा वा तिरस्कार गर्न भनिने शब्द; कसैलाई होच्याउन भनिने शब्द; नाथे । वि॰ २. तुच्छ; नीच; जाबो; पामर; पाङ्दुरे । ना॰ [ नाथ+ऊ] ३. नाकका प्वालभित्रको रौँ; नाथे । — रामे— वि॰ बिकामे; नाथू; नाथे ।

नाथू— वि॰ बो॰ हे॰ नाथु ।

नाथे— ना॰ [सं॰ नाथ+ए] १. नाकका प्वालभित्र उम्रने रौँ । वि॰ बो॰ [सं॰ नष्टे २. कसैलाई हेला, घृणा वा तिरस्कार गर्दा भनिने शब्द; कसैलाई होच्याउन भनिने शब्द; नाथू; मूला । वि॰ ३. तुच्छ; नीच; जाबो; पामर; पाङ्दुरे ।

नाथ्री— ना॰ [सं॰ नाथटी] १. नाकका दुई प्वालबीचको पर्दा, नाकभित्रको सन्धिस्थान; नाथ्रो । २. धागो उन्ने सियोको प्वाल । ३. पुरुषको जननेन्द्रियभित्रको पातलो छाला । ४. ज्यादै मसिनु नाथ वा नत्थी । ~ फुटाइ— ना॰ पिनासे ओडारमा घाउ भई गर्मी आदिले गर्दा नाकका प्वालबाट रगत बग्ने काम ।

नाथ्रो— ना॰ [सं॰ नस्ते १. नाथ्री । २. नाथ्ने डोरो वा डोरी; नाथ । ३. खापसियो वा सुइराको नाथ्री ।

नाद१— ना॰ [मै॰] बस्तुभाउलाई घाँस, ढुटो आदि खान दिने डुँड वा आरी (प्रायः काठ वा सिमन्टीको॰ ।

नाद२— ना॰ [सं॰] १. झङ्कारका साथ सुश्राव्य रूपमा उच्चारित हुने ध्वनि; घोष ध्वनि । २. शब्द; ध्वनि; आवाज । ३. ठूलो शब्द; गर्जन । ४. वर्णको अव्यक्त मूल रूप । ५. अनुनासिक वर्ण । ६. सङ्गीतशास्त्रका अनुसार हृदयमा नाभिस्थानभन्दा माथि रहेको वायुका सहायताले उत्पन्न भई मुखबाट प्रसारित हुने ध्वनि । ७. हठयोगका अनुसार षट्चक्रको अभ्यास गर्दा अभ्यास गर्ने साधकले सुन्ने शब्द; त्यस्तो साधकको मस्तिष्कमा उब्जेको सुमधुर शब्द वा उसबारा निस्केको मधुर ध्वनि । ८. एक किसिमको वाद्यरहित लयात्मक आवाज । ~ ब्रह्म— ना॰ १. शब्दरूप ब्रह्म । २. ॐ ध्वनि; प्रणव । ~ लहरी— ना॰ सङ्गीतशास्त्रका अनुसार कुनै स्वर वा श्रुतिका ध्वनिमा हुने कम्पनका तरङ्ग । ~ सौन्दर्य— ना॰ कुनै स्वर वा श्रुतिका ध्वनि कम्पनमा हुने सौन्दर्य; ध्वनि– सौन्दर्य ।

नादान— वि॰ [फा॰] १. कुनै कामकुरा गर्ने साहस वा उत्साह नभएको; हिम्मत नभएको; डरछेरुवा; लाछी नामर्द । २. बुद्धि नै नभएको वा ज्यादै कम बुद्धि भएको; मूर्ख; नासमझ । ३. कम महत्त्वको; जाबो; तुच्छ । ४. उमेर वा अवस्था नपुगेको; बुद्धि नछिप्पिएको (केटाकेटी॰ । > नादानी— ना॰ १. नादान हुनाको भाव; नामर्दी । २. मूर्खता; बुद्धिहीनता । ३. तुच्छता । ४. अज्ञान; अज्ञता । नादिर शाह— ना॰ [अ॰ +फा॰] आ६नो निर्दयी व्यवहार र अत्याचारका लागि प्रसिद्ध फारस देशका एक बादशाह । श्र नादिर शाही— ना॰ १. अत्याचार वा अन्याय । २. बलात्कार वा लुटपिट ।

नादी— वि॰ [सं॰] १. नाद गर्ने; शब्द वा ध्वनि निकाल्ने । २. गर्जने; डुक्रने । ३. बज्ने ।

नानक— ना॰ [पं॰] वि॰ सं॰ १५२६–१५९७ को आसपासका सिक्ख धर्मका प्रवर्तक, पन्जाबका एक प्रसिद्ध महात्मा; सिक्ख सम्प्रदायका आदिगुरु । ~ पन्थ— ना॰ नानकबारा सुरु गरिएको धार्मिक सम्प्रदाय; सिक्ख धर्म । ~ पन्थी— वि॰ १. गुरु नानकले चलाएको सम्प्रदायको अनुयायी । ना॰ २. सिक्ख ।

नाना१— ना॰ [बा॰ बो॰] लुगाकपडाका लागि प्रयोग गरिने शब्द; लुगा; कपडा; वस्त्र ।

नाना२— वि॰ [सं॰] अनेक; विभिन्न; किसिम–किसिमको; थरी– थरीको । — ओली— वि॰ अनेक किसिमको, थरी–थरीको; भाँती– भाँतीको; नानावली । > नानार्थ— वि॰ १. अनेक अर्थ भएको; थरी–थरीका अर्थ भएको; धेरै माने लाग्ने । २. अनेक किसिमका काममा आउने; धेरै किसिमले उपयोगमा ल्याउन सकिने । — वली— वि॰ अनेक किसिम वा ढाँचाको; थरीथरीको; भाँति– भाँतीको; किसिम–किसिमको; अनेकओली । — विध— वि॰ १. नानावली । क्रि॰ वि॰ २. अनेक किसिमले; विभिन्न तरिकाबाट ।

नानी१— ना॰ रक्सी थाप्न प्रयोगमा ल्याइने एक किसिमको भाँडो ।

नानी२— ना॰ [सं॰ नन्द+ई+] १. ठूलाले केटा–केटी वा आफूभन्दा कम उमेरकालाई माया गरेर बोलाउने शब्द । २. बच्चा; केटाकेटी; बालबालिका । ३. दरबारिया सुसारे आइमाई; केटी । ४. आँखाको पुतली । वि॰ ५. सानी । — को ताइँ— ना॰ खुपै काम गर्छु भन्ने घमन्ड; निकै फुर्ती । (उदा॰— के गर्न सक्छौ< हेरौँ नानीको ताइँ) । ~ झार— ना॰ छोइँदा मात्रै पनि खुमुच्च भएर पात खुम्च्याउने भुइँझार; बुहारी झार; लज्जावती झार; लाजवन्ती । ~ साहेब— ना॰ १. राजामहाराजा वा राणा शासकहरूकी रखौटी स्वास्नीलाई दिइने एक दर्जा । २. राजामहाराजा वा राणा शासकहरूकी रखौटी ।

नानु— ना॰ [नानो+उ] सानी केटीलाई स्नेहपूर्वक बोलाउँदा प्रयोग गरिने शब्द ।

नान्दी— ना॰ [सं॰] १. संस्कृत नाटक परम्पराअनुसार रङ्गशालाको विघ्नशान्तिका लागि सूत्रधारबारा नाटकको सुरुमा पढिने, मङ्गलाचरण, देवस्तुति आदि भएको आशीर्वादात्मक श्लोक । २. मङ्गलाचरण । ३. समृद्धि; अभ्युदय । — मुख— ना॰ १. विवाह, व्रतबन्ध आदि शुभ कार्यका आरम्भमा गरिने, दिवङ्गत पितृहरूको पूजा । २. शुभ कार्यको आरम्भमा गरिने माङ्गलिक श्राद्ध, आभ्युदायिक श्राद्ध । — मुखी— ना॰ १. दुई नगण, दुई तगण र दुई गुरु भएको र सातौँ अक्षरमा विश्राम भएको छन्दविशेष । २. नान्दीमुख । — वाद— ना॰ राजाको दैनिक कार्य सुरु गर्दा मङ्गल बजाउने वा मङ्गल गाउने अधिकारी (ऐति॰) । ~ श्राद्ध— ना॰ नान्दीमुख ।

नाप्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ मापने १. कुनै वस्तुको लम्बाइ, चौडाइ, उचाइ आदिको परिमाण लिनु; नापो लिनु; नापी गर्नु । २. जोख्नु; भर्नु; तौलनु; परिमाणको निर्णय लिनु । ३. कसैले कुनै काम गर्छु भनी घमन्ड गरेर पनि काम फत्ते गर्न नसक्दा 'खूब गरिस्' भनी व्यङ्ग्य गर्नु; खुत्त्याउनु ।

नाप— ना॰ [सं॰ मापे १. कुनै वस्तुको लम्बाइ, चौडाइ, उचाइ आदिको परिमाण; नापो; माप । २. नाप्ने काम; नपाइ । ३. नाप्ने साधन (गज, फुट, टाँगो आदि) । ~ जोख— ना॰ कुनै वस्तुलाई नाप्ने र तौलने काम; नापजोख । ~ तौल— ना॰ नाप्ने र तौलने काम; नापजोख । ~ नक्सा— ना॰ १.जग्गाजमिनको लम्बाइ, चौडाइको परिमाण र त्यसको रेखाचित्र । २. जग्गाजमिन नाप्ने र त्यसको नक्सा खिच्ने काम ।

नापित— नाऊ ।

नापिनु/नाप्पिनु— क॰ क्रि॰ [नाप+इ+नु] १. नाप्ने काम गरिनु । अ॰ क्रि॰ २. नपाइमा पर्नु ।

नापी— ना॰ [नाप+ई] १.जग्गाजमिन आदिको लम्बाइ–चौडाइको परिमाण लिने काम । २.जग्गाजमिन आदि नाप्ने काम । ३.जग्गाजमिन नाप्ने व्यक्तिहरूको ड६फा वा दल । ~ गोस्वारा— ना॰ जग्गाजमिनको लगत खडा गर्ने र सोहीबमोजिम स्रेस्ता राख्ने अड्डा ।

नापो— ना॰ [नाप्+ओ] नाप । नापो नापो— वि॰ [सं॰ नाल्प–नाल्प = धेरै] अलिअलि; अलिकति ।

नाफल— ना॰ [सं॰ नफल=कुफले हिमाली भेगतिर हुने एक प्रकारको घटिया गहुँ ।

नाफा१— ना॰ 'नेपाल एसोसिएसन अफ फाइन आर्टस'को सङ्क्षेपीकृत रूप; नेपाल ललित कला संस्थान ।

नाफा२— ना॰ [अ॰ नफले १. उद्योग, व्यापार वा अरू कुनै कारोबारबाट हुने मूलधनका अतिरिक्त आम्दानी । २. उद्योग, व्यापार वा अरू कुनै कारोबारमा लगानी गरिएको धनबाट आएको लाभांश । ३. लागतभन्दा आम्दानीको अधिकता; आर्थिक प्राप्ति; लाभ; मुनाफा । — खोर— वि॰ उद्योग, व्यापार वा अरू कुनै कारोबारबाट अनुचित लाभ उठाउने; नसुहाउँदो किसिमले धेरै नाफा खाने । — खोरी— ना॰ त्यसरी अनुचित लाभ उठाउने वा नसुहाउने गरी गरिने काम; नाफाखोरको काम । — दार— वि॰ नाफा हुने किसिमको; नाफा खाने । — दारी— ना॰ नाफा हुने काम; अवस्था वा चाल । — बन्दी— ना॰ नाफाको निर्धारण । श्र नाफारी— वि॰ धेरै नाफा खाने; नाफाखोर ।

नाबालक/नाबालख— ना॰ [अ॰ नाबालिगे १. निजामति, जङ्गी आदि सेवाका साथै निर्वाचन, उत्तराधिकारक्रम, विवाह आदि सम्बन्धी ऐनमा बालिग हुन निर्धारित उमेर नपुगेको व्यक्ति । २. उमेर नपुगेको केटो वा केटी । ३. बालक, बच्चो ।

नाबालिग— वि॰ [अ॰] १. बालिग हुने अवस्था नभएको । २. नाबालक अवस्थाको ।

नाभि— ना॰ [सं॰] १. नाइटो । २. गाडी आदिको बीचको धुरा छिराउने प्वाल । ३. कुनै गाउँठाउँ वा समाजको मुख्य मान्छे; प्रधान; मुखिया । ४. कस्तूरी मृगको नाइटोनिर हुने सुगन्धी द्रव्य; बिना । ५. ग्राह, सर्प, माछो आदिको लिङ्ग । ६. काठ आदिको भित्री भाग; चुरो । ७. कुनै पनि वस्तुको केन्द्रीय भाग । — कण— ना॰ पदार्थविज्ञानका अनुसार हरेक अणुको भित्री गर्भमा हुने शक्तिशाली अतिसूक्ष्म केन्द्रीय परमाणु । ~ कमल— ना॰ १. विष्णुको नाभिस्थानबाट उत्पन्न मानिएको कमल । २. ब्रह्माको उद्भवस्थल । — च्छेदन— ना॰ नवजात शिशुको नाल काट्ने काम; नवजात शिशुको नाल बेडाउने काम । — जन्मा— ना॰ विष्णुको नाभिबाट उत्पन्न कमलको फूलमाथि प्रकट भएको मानिने आधारमा ब्रह्मालाई दिइएको एक नाम । — स्थान— ना॰ दैलेख जिल्लाको शिरस्थानदेखि आधा कोसजति पर नाभि खोलाको तीरमा रहेको, सतीदेवीको नाभि पतन भएको ठाउँ मानिएको र परापूर्वकालदेखि ज्वाला बलिरहेको एक मन्दिर; ज्वालास्थान ।

नाभो— ना॰ [प्रा॰ णाभिओ < सं॰ नाभिके बाली काटिसकेपछि जराबाट पलाएको गाँजमा फल्ने वा झरेको बीजबाट उम्रेर फल्ने अन्न; नछरीकन उम्रेको अनाज; ठिम्मल अनाज ।

नाम— ना॰ [सं॰] १. सृष्टित वा कल्पित कुनै पनि वस्तुलाई बुझाउने वा चिनाउने शब्द । २. मनुष्य वा गाई, भैँसी, बाख्रा आदि पाल्तु जनावरलाई बोलाउने संज्ञा । ३. यश वा कीर्ति; प्रसिद्धि; सुनाम; ख्याति । — क— वि॰ नामधारी; नाउँ भएको । —

करण— ना॰ १. नवजात बालक जन्मेको एघारौँ दिनभित्र बिजोडी दिन पारेर परम्पराअनुसार गरिने, नाम राख्ने संस्कार; न्वारान । २. कुनै व्यक्ति, वस्तु वा स्थान आदिको नाम राख्ने काम, शीर्षक दिने कार्य । ~ कर्म— ना॰ नवजात बालकको नामकरण गर्ने संस्कार; बालकको नाम राख्ने काम, नामकरण । ~ काम— ना॰ व्यक्ति र उसले जीवनमा गरेका घटनाहरू । ~ कीर्तन— ना॰ १. ईश्वरका नाम र गुणको सङ्कीर्तन; ईश्वरको भजन; ईश्वरको गुणानुवाद । २. नवधा भक्तिमध्ये एक भक्ति । ३. कसैको गुणगान; प्रशंसा । — तः— क्रि॰वि॰ नामानुसार, नामले । — दार— वि॰ राम्रो नाम चलेको; ख्याति पाएको; प्रसिद्ध; नामी; नामुद । ~ धातु— ना॰ व्याकरणअनुसार नामिक पदबाट बनाइएको धातु (रोगाउ, रम्रि, बियाँल्; घिनाउ, डराउ इ॰) । ~ धाम— ना॰ आ६नो नाउँ र आफू बसेको ठाउँ; कुनै व्यक्तिको नाम र उसको बासस्थान । ~ धारक/धारी— वि॰ १. नामअनुसारको काम नगर्ने । २.नाम मात्र धारण गरेको; नाम मात्रको । ३. नाम गरेको । ४. भन्न मात्र त्यस्तो भनिने; भनाउँदो; तथाकथित । ~ नामासी/नामेसी— ना॰ १. कुनै व्यक्तिको नाम, थर, वतन आदिको विवरण । २. नाम, थर, वतन आदि; नाम र ठेगाना । ~ निर्देश— ना॰ कसैको नामको उल्लेख गर्ने काम; नाम लिने काम; नामोल्लेख; नामोच्चारण । ~ निर्देशन— ना॰ कुनै काम वा पदका निमित्त नामाङ्कन गर्ने काम; नाम राख्ने काम; नाम बताउने काम । ~ निसान/निसाना— ना॰ १. नाम र त्यसलाई चिनाउने लक्षण वा चिह्न; नाम र चिनु; नाम र निसाना; नामोनिसान । २. नामठेगाना; ठरठेगाना । ३. अत्तोपत्तो; थाहसुद्धी ।

नामन्जुर— वि॰ [फा॰] स्वीकार नगरिएको; मन्जुर नभएको, बेमन्जुर; अस्वीकार । > नामन्जुरी— ना॰ १. स्वीकार नभएको वा नगरिएको स्थिति वा अवस्था; बेमन्जुरी; अस्वीकृति । २. स्वीकार नगर्ने नीति ।

नामपरक— वि॰ [सं॰] नामसँग सम्बन्धित; नामको । नाम पाटी— ना॰ [सं॰ नाम+पट्टिको कुनै व्यक्ति, वस्तु, संस्था, स्थान आदिलाई चिनाउन वा तीबारे सर्वसाधारणलाई जानकारी दिन सम्बन्धित व्यक्ति, वस्तु, संस्था, स्थान आदिको नाम लेखेर ढोकामा वा अन्यत्र उचित स्थलमा टाँगिएको पाटी वा फलेक (नेमप्लेट॰ । नाम मात्र— वि॰ [सं॰] १. खालि नाम जनाउने खालको; खालि नामको; व्यर्थैमा नाम चलेको; नामधारी । २. उल्लेख नगरे पनि हुने; नगण्य; तुच्छ । ३. ज्यादै थोरै । नाम मुद्रा— ना॰ [सं॰] १. कुनै व्यक्ति वा संस्थाको नाम अङ्कित भएको औँठी; नाम लेखिएको औँठी; छापेमुन्द्रो । २. कुनै व्यक्ति वा संस्थाको नाम खोपिएको छाप ।

नामयोगी— ना॰ [सं॰] व्याकरणअनुसार सर्वनाम, विशेषण आदिसँग विभक्ति जोडिएझैँ जोडिने, आ६नो स्वतन्त्र अर्थ पनि हुने अव्यय (तिर, सम्म, सित आदि॰ । नाम राशि— ना॰ [सं॰] १. मेष, वृष आदि राशिका आधारमा राखिने नाम । २. नामका आधारमा छुट्ट्याइने राशि । ३. नाम र राशि ।

नामरूप— वि॰ [सं॰] १. नाम र रूप भएको । २. जस्तो नाम त्यस्तै रूप भएको ।

नामर्द— वि॰ [फा॰] १. पुरुष भईकन पनि पुरुषमा हुनुपर्ने हिम्मत नभएको; ह्याउ नभएको; हुतीहारा; डरछेरुवा; कायर; लाछी । २. पुंसत्व नभएको; नपुंसक ।

नामर्दी— ना॰ [फा॰] १. नपुंसकता । २. कायरता; लाछीपना । ३. नामर्द हुनाको भाव । ~ दण्ड— ना॰ पोइल गएकी स्वास्नीलाई फर्काएर ल्याई फेरि स्वास्नी बनाएर राख्नेलाई गाउँले नियमअनुसार दिइने एक प्रकारको आर्थिक दण्ड । नामला गुम्बा— ना॰ [भो॰ ब॰ नाम (र॰+ला+गुम्बो नेपाल अधिराज्यको गोरखा जिल्लाको नामरुबा भन्ने स्थानमा रहेको एक गुम्बा । नाम वाचक— वि॰ [सं॰] १. नाम वा संज्ञाको अर्थ व्यक्त गर्ने । २. नाम बताउने । ३. व्याकरणका अनुसार अरू कोटिको ठाउँमा नामको अर्थ जनाउने (उदा॰— तेरो म जान्दिनँले मलाई दिक्क पारिसक्यो । यस वाक्यमा 'म जान्दिनँ' नामवाचक पदावली हो॰ ।

नामशेष— वि॰ [सं॰] १. भौतिक अस्तित्व सिद्धिएर नाम मात्र बाँकी रहेको । २. शारीरिक रूपमा मरिसकेको । ३. मात्रा, सङ्ख्या आदिका दृष्टिले नगण्य; नाम मात्र शेष रहेको ।

नामसारी— ना॰ [सं॰] कसैका नाममा रहेको चलअचल सम्पत्ति उसका नामबाट अरू कसैका नाममा सार्ने वा दर्ता गराउने काम; साबिक नामनामासी खारेज गरी हालको नामनामासी अङ्कित गर्ने कार्य; दाखिलखारिज ।

नामा१— वि॰ [सं॰] नामको; नामक; भन्ने ।

नामा२— ना॰ [फा॰] कुनै शब्दको पछिल्तिर जोडिने र जुन शब्दको पछिल्तिर जोडिएको छ त्यससम्बन्धी लिखत भन्ने बुझाउने शब्द (उदा॰— वारिसनामा, मन्जुरीनामा, राजीनामा इ॰) ।

नामाङ्कन— ना॰ [सं॰] १. कुनै सङ्घ, संस्थाको सदस्यताको निम्ति वा कुनै पदका निम्ति उम्मेदवारका हैसियतले नाम प्रस्तुत गर्ने काम; नाम राख्ने काम । २. नामावलीमा नाम चढाउने काम । ३. नाम उल्लेख गर्नुपर्ने ठाउँमा हुने लिखित उल्लेख । ४. शीर्षक दिनु वा थप्नुपर्ने ठाउँमा सोको दियाइ वा थपाइ ।

नामाङ्कित— वि॰ [सं॰] १. नाउँ लेखिएको; नाउँ खोपिएको । २. कुनै सङ्घ–संस्थाको सदस्यताका निम्ति वा कुनै पदका निम्ति उमेदवारका हैसियतले नाम प्रस्तुत भएको ।

नामानुशासन— ना॰ [सं॰] नामहरूको अर्थ र प्रयोगसम्बन्धी कुराको बयान भएको शास्त्र; नामहरूको शब्दकोश ।

नामान्तर— ना॰ [सं॰] १. मुख्य नामभन्दा अतिरिक्त अर्को नाम । २. उपनाम; अवान्तर नाम ।

नामावली— ना॰ [सं॰] एक किसिमका व्यक्ति वा वस्तुहरूको कुनै उद्देश्यले तयार पारिएको नामको सूची; नामहरूको तालिका । ~ प्रकाशन— ना॰ परीक्षामा उत्तीर्ण छात्रहरूको, कुनै पदका प्रत्याशीहरूको र अरू कार्यमा संलग्न हुन चाहने वा संलग्न भएका व्यक्तिहरूको नामको सूचीको प्रकाशन; सम्बन्धित नामावली बाहिर टाँस्ने काम ।

नामिक— ना॰ [सं॰ नाम+इक] नामसँग सम्बन्धित; नामसम्बन्धी; नामको । ~ पद— ना॰ नामवाचक पद; नामसम्बन्धी पद । —

पदावली— ना॰ नामको अर्थ जाहेर गर्ने पदावली (नाउन प्रmेज॰ ।

नामी— वि॰ [नाम+ई] १. निकै प्रसिद्धि पाएको; कहलिएको; नाम चलेको; नामुद; प्रसिद्ध । २. उत्तम खालको; राम्रो किसिमको ।

नामुद— वि॰ [फा॰ नामजदे नाउँ चलेको; नामी । > नामुद्दार— वि॰ प्रसिद्ध भएको; नाम चलेको; नामी; नामुद; प्रसिद्ध ।

नामेट— वि॰ [नाम+मेटे १. नामनिसाना नै नरहने गरी सिद्धिएको; पूर्णतया अस्तित्वविहीन भएको; पूरै रूपमा विनष्ट; सखाप । ना॰ २. सर्वनाश; बरबादी । नाम्ग्याल गुम्बा— ना॰ [भो॰ ब॰] नेपालको मुस्ताब जिल्लाको लो मान्ताबदेखि उत्तरपट्टिका डाँडाहरूको सिरानमा अवस्थित, मुस्ताब राज्यका प्रथम संस्थापक राजा अभिपालबारा निर्मित मानिएको एक गुम्बा ।

नाम्जा— ना॰ [भो॰ ब॰] नेपाल अधिराज्यको मुगु जिल्लामा पर्ने, भोटतिर आवतजावत गर्ने १६,२२० फिट अग्लो एक भञ्ज्याब ।

नाम्जो— ना॰ [लामो+जाबो] १. पाटबाट बनाइएको धोक्रो वा थैलो । २. बाँझो जमिन ।

नाम्ले— वि॰ [नाम्लो+ए] १. नाम्लोजस्तो; नाम्लाका ढाँचाको । २. एक नाम्लाको लमाइको फेरोबराबर मोटाइ वा परिमाण भएको । ना॰ ३. नाम्लो लिएर ज्यालामा भारी बोक्ने मान्छे; डोरी नाम्लाका भरमा जीविका चलाउने व्यक्ति । ~ किरो— ना॰ १. लगभग तीन सेन्टिमिटर लामो थ्याप्चो पातजस्तो जीउ, अगाडि र पछाडि दुवैतिर चूषक भएको, भेडामा परजीवी भएर बाँच्ने र शरीरभित्र बस्तुभाउका पेटमा ज्वालाकोषका रूपमा रहने एक किसिमको कीरो । २. सोको रोग । ~ जुको— ना॰ नाम्ले । ~

फेद— ना॰ नाम्लो नलाई बोक्न नसकिने गिँड हुने ठूलो रूख वा बोट (मसला आदि॰ को माटामाथि जरो भएको भाग ।

नाम्लो— ना॰ [सं॰ लम्बट > प्रा॰ लम्बडो > लाम्लो] पिठ्यूँमा भारी अड्याएर बोक्नाका निम्ति पाट, चोया, छाला आदिबाट बनेको थाप्लोमा लाउने चेप्टो पातो भएको एक प्रकारको डोरी; चेप्टो पातो भएको डोरी थाप्लोमा अड्याई पिठ्यूँमा भारी बोक्ने साधन ।

नायक— ना॰ [सं॰] १. कुनै लक्ष्यप्राप्तिका निम्ति समाजको नेतृत्व गर्ने व्यक्ति; कुनै दल वा समुदायलाई अगाडि लैजाने व्यक्ति; जनसमुदायको अग्रगण्य व्यक्ति; अगुवा; नाइके; नेता । २. मार्ग निर्देशन गर्ने व्यक्ति; पथप्रदर्शक । ३. कुनै घर, संस्था वा देशको सर्वोपरि व्यक्ति; स्वामी; मालिक । ४. दस सेनापति माथिको सेनापति । ५. काव्य, नाटक आदि साहित्यिक विधामा प्रधान रूपले चरित्रचित्रण गरिएको पुरुष पात्र (काव्यशास्त्रमा मानिएका नायकका धीरोदात्त, धीरोद्धत, धीरललित र धीरप्रशान्त— यी चार प्रमुख अथवा दक्षिण, धृष्ट, अनुक¨ल र शठ यी चार गौण भेद गरी जम्मा सोह्र भेद र तिनका पनि उत्तम, मध्यम र अधम तीन भेदले गर्दा जम्मा हुन आउने अठचालीस भेदमध्ये कुनै एक भेद) । ६. हारका बीचमा जडिएको मणि । ७. जपमालामा राखिएको ठूलो दाना; सुमेरु । — त्व— ना॰ नायकको स्वभाव, दायित्व वा भाव; नाइकेपन; नेतृत्व ।

नायखीँ— ना॰ [नेवा॰] ढोलकजस्तै तर ढोलकभन्दा केही सानो एक प्रकारको बाजा ।

नायन— ना॰ [नाहुरे तिब्बती क्षेत्रमा पाइने ३ देखि ४ फुट अग्लो, (॰ सेन्टिमिटर देखि १ मिटरसम्म लामो सिब भएको ठूलो जङ्गली भेडो ।

नायब— वि॰ [अ॰] १. काममा मद्दत पुथ्याउने; सहायक । ना॰ २. मुख्य हाकिममुनिको कर्मचारी; सहायक कामदार । ३. पहिलेपहिले कुनै दर्जाको अगिल्तिर लागी त्यसभन्दा एक तह कम बुझाउने शब्द (नायब सुब्बा, नायब मुखिया, नायब गुरुज्यू इ॰) । ४. कुनै पदमा काम गरिरहेको व्यक्ति कारणवश केही दिनसम्म काम गर्न नसक्ने भएमा वा अनुपस्थित रहेमा उसको प्रतिनिधि भई काम गर्ने व्यक्ति । ~ डि¶ा— ना॰ डिट्ठाभन्दा मनिको एक निजामती दर्जा । ~ निरीक्षक— ना॰ प्रहरी सेवामा निरीक्षकभन्दा तल्लो श्रेणीको कर्मचारी; उप–निरीक्षक; सब–इन्स्पेक्टर । ~ बडागुरुज्यू— ना॰ बडागुरुज्यूभन्दा एक तहमुनिको गुरुज्यू । ~ मुखिया— ना॰ पूरा मुखिया भइनसकेको तर बहिदारभन्दा माथिल्लो दर्जाको कर्मचारी वा उसको पद । ~ राइटर— ना॰ केही तल्लो श्रेणीको राइटर वा उसको पद । ~ सुब्बा— राजपत्र अनङ्कित प्रथम श्रेणीको एक पद ।

नायिका— ना॰ [सं॰] १.काव्य, नाटक आदि साहित्यिक विधामा मुख्य रूपले चरित्रचित्रण गरिएकी स्त्रीपात्र । (काव्यशास्त्रअनुसार स्वाधीन भर्तृका, प्रोषित भर्तृका; वासक सज्जा र विरहोत्कण्ठिता– जस्ता आठ प्रकारका नायिका) । २. नायककी पत्नी । ३. जनसमुदायलाई नेतृत्व प्रदान गर्ने स्त्री; नारी नेता ।

नार्–नु— स॰ क्रि॰ [नारा+नु] १. एक जोडा गोरु वा राँगाका काँधमा जुवा राखी जोताराले बाँधेर हल्लुडमा अल्झाई खेतबारी जोत्नका निम्ति उपयुक्त पार्नु । २. त्यसै गरी हिँडाउनका लागि बग्गीमा घोडा जोत्नु । ३. त्यसै गरी गाडामा ग्ाोरु वा राँगा मिलाउनु । ४. जम्मा पार्नु; जुटाउनु ।

नारक— वि॰ [सं॰] १. नर्कको; नर्कसम्बन्धी; नारीकीय । ना॰ २. नरक । ३. नरकको प्राणी ।

नारकी— वि॰ [सं॰] १. नरकमा परेको; नरकभोगी । २. दुराचारले गर्दा नरक जान लायकको; दुराचारी; दुष्टात्मा; पापी ।

नारकीय— वि॰ [सं॰] १. नरकसम्बन्धी; नरकको । २. नरकजस्तो; नरकको जस्तो । ३. नरकमा भएको जीवजस्तो; अति निकृष्ट; ज्यादै अधम ।

नारद— ना॰ [सं॰] १. एउटाको कुरा अर्कोलाई लगाई उनीहरूका बीच फाटो पार्ने व्यक्तिका रूपमा प्रसिद्ध देवर्षि; ब्रह्माका दस मानसपुत्रमध्ये एक । वि॰ २. एक जनाको कुरा अर्कोलाई लगाई झगडा पार्ने; छुल्याहा । ~ कुण्ड— ना॰ पश्चिमी नेपालको दरौँदी नदीको मुहानमा अवस्थित एक कुण्ड । ~ पुराण— ना॰ सनकादि कुमारहरूबारा नारदलाई उपदेश गरिएको कथाको वर्णन भएको, अठार पुराणमध्ये एक । > नारदीय— वि॰ नारदसम्बन्धी; नारदको ।

नारन— ना॰/वि॰ बो॰ [सं॰ नारायणे १. नारायणको अपभ्रंश रूप; नारान । २. ज्वाइँ शब्दको अन्त्यमा सम्मान जनाउन टाँसिने शब्द (ज्वाइँनारन॰ । वि॰ बो॰ ३. हरे । (उदा॰— म किन आएँछु नारन, यस ठाउँमा ;) । — पाती— ना॰ भुवादार पात हुने र मसिना, झुप्पादार, बास्ना आउने फूल फुल्ने एक जातको रूख; त्यसैको पात वा फूल । ~ शिव— वि॰ बो॰ कसैलाई दुःख– कष्ट आइपर्दा त्यस्ता व्यक्तिमाथि दया वा सहानुभूति देखाउनका लागि उच्चारण गर्ने शब्द; नारान; हरे ।

नारा१— ना॰ [अ॰ नअरे १. कुनै संस्था वा व्यक्तिहरूले आफूले गरेको माग तथा अँगालेको विचार सिद्धान्त आदिको सार्वजनिक प्रचारका लागि गरिने उद्घोष । २. ठूलो आवाज; कुनै कुराको फलाको ।

नारा२— ना॰ [नार्+ओ हल्लुँड ।

नारा३— ना॰ [भो॰ ब॰] हिउँ पग्लेका बेलामा नेपाल र भोटका बीच आवतजावत गर्ने, जुम्ला जिल्लाको १६,०८५ फिट अग्लो एक भन्ज्याब ।

नाराइ— ना॰ [नार् (+आइ॰] नार्ने क्रिया वा प्रक्रिया ।

नाराज— वि॰ [फा॰] १. प्रसन्न नभएको; खुसी नभएको; अप्रसन्न; बेखुस । २. रिसाएको; रुष्ट । > नाराजी— ना॰ प्रसन्नता नभएको स्थिति; अप्रसन्नता; बेखुसी ।

नारान— ना॰हे॰ नारन । — पाती— ना॰ नारनपाती । ~ शिव— वि॰बो॰ नारनशिव ।

नारायण— ना॰ [सं॰] विष्णु; नारन । — पाती— ना॰ हे॰ नारानपाती । ~ प्रेस— ना॰ नेपालका जनरल गेहेन्द्रशमशेरले बनाएको पुरानो मुद्रणयन्त्र । ~ बलि— ना॰ अपमृत्यु, अकाल मृत्यु आदिले गर्दा अगति परेका वा लामो समयसम्म बेपत्ता भएकाले मृत मानिएका व्यक्तिको और्ध्वदैहिक क्रिया वा प्रेतकर्म गर्नाका निम्ति ब्रह्मा, विष्णु, महेश्वर, इन्द्र र यमको पूजा गरी मृतकको प्रायश्चित्तस्वरूप गरिने संस्कार । — हिटी दरबार— ना॰ तत्कालीन नेपालको राजदरबार ।

नारायणी— ना॰ [सं॰] १. नारायणकी पत्नी; लक्ष्मी । २. बूढी गण्डकीसहित त्रिशूली र कालीगण्डकी देवघाटमा पुगेर मिलेपछि एउटै बनेको नदीको नाम । वि॰ ३. नारायणसम्बन्धी; नारायणकी ।

नारिनु— अ॰ क्रि॰ [नार्+इ+नु] १. नाराइमा पर्नु । क॰ क्रि॰ २. नार्ने काम गरिनु ।

नारी१— ना॰ [सं॰] स्त्री; महिला; आइमाई । ~ आन्दोलन— ना॰ आ६नो सामाजिक, आर्थिक आदि स्थितिमा सुधार ल्याउन नारी जातिले चलाएको क्रान्तिकारी अभियान । ~ समानता— ना॰ नारीहरूले पनि पुरुषहरू सरह सबै क्षेत्रमा समान अधिकार पाउनु पर्छ भन्ने अभिमत वा धारणा ।

नारी२— ना॰ [नारा+ई] घोडाको मुखभित्र हालिने लगामको एक प्रकारको काँडादार फलामे अवयव । नारी घडी— ना॰ [नारी+घडी] नाडीमा बाँध्ने घडी । नारी छन्द— ना॰ [सं॰] मगणको पाउ भएको छन्द । (उदा॰— गोर्खाली हाँै हामी, शूरामा छौँ नामी॰ । नारी जाति— ना॰ [सं॰] महिला; स्त्रीजाति । नारी रत्न— वि॰ [सं॰] १. नारीहरूमा श्रेष्ठ । ना॰ २. उत्तम नारी; शील सौन्दर्यसम्पन्न नारी; गुणवती नारी ।

नारीवाद— ना॰ [सं॰] नारी अस्मिता र नारी स्वतन्त्रताप्रति प्रतिबद्ध मान्यता; सिद्धान्त वा आन्दोलन ।

नारीश्वर— ना॰ [सं॰] आधा शरीर पुरुष, आधा शरीर नारी भएका एक हिन्दू देवता; अर्धनारीश्वर ।

नारु— ना॰ [नारा+ऊ] १. लगभग १८–२० मिटर अग्लो, पन्जाकार हरियो पात हुने, सेतो र पहेँलो फूल लाग्ने, एक जातको लेकाली बोट; करुको बोट । २. त्यसैको बुटी ।

नारो— ना॰ [नारो नारा; जोतारो; हल्लुँड ।

नाल१— ना॰ [सं॰] १. घरको फोहोर मैला, जुठो आदि फाल्ने ठाउँ; रछान । २. कमलको डाँठ । ३. नली; ढुङ्ग्रो । ४. फोहोर पानी बग्ने ठाउँ वा निकास (ढल, डुँड, पाइप आदि॰ । ५. बालकका नाभिको आन्द्रो; साललाई नाइटामा जोड्ने अवयव । ६. बन्दुक, तोप आदिको गोली निस्कने नली । ७. थाम वा गारोले छुट्ट्याइने घरको खण्ड । ८. कोदालीको पासो र पाताका बीचको बाङ्गो भाग ।

नाल२— ना॰ [अ॰ नअले १. घोडाका टापमा वा जुत्ताका कुकुर्च्चामा ठोकिने अर्ध–चन्द्राकार फलामे साधन । २. जुवा खेलाउनेले खेल्नेहरूसँग लिने बहाल वा दस्तुर । ३. एक प्रकारको सरकारी दस्तुर । — बन्दी— ना॰ १. घोडाको टापमा नाल ठोक्ने काम । २. त्यस्तो काम गर्ने पेसा भएको व्यक्ति ।

नाला१— ना॰ [सं॰ अनले आगो झिक्ने दाबिलोजस्तो साधन ।

नाला२— ना॰ [सं॰] १. वर्षा भएका बखतमा मात्र भेल आउने सानोतिनो खोल्सो; सानो खोलो; खहरे । २. खेतबारीमा पानी पटाउनाका निम्ति बनाइएको ठूलो कुलो; नहर । ३. फोहोर पानी बग्ने ढल; नल; नाली । ४. खाँबे घरमा एक खाँबो र अर्को खाँबाका बीचको खुला ठाउँ ।

नालायक— वि॰ [फा॰] १. कुनै पनि काम वा पदका निम्ति उपयुक्त नभएको; लायक नभएको; अयोग्य । २. योग्यता, गुण आदिका दृष्टिले तल्लो श्रेणीको; क्षुद्र; तुच्छ; नीच; अधम । >

नालायकी— ना॰ १. लायक नहुनाको भाव; अयोग्यता । २. क्षुद्रता; नीचता; तुच्छता ।

नालिक— वि॰ [सं॰] १. डाँठवाल; नलवाला । न्ाा॰ २. कमल ।

नालिका— ना॰ [सं॰] १. कमलको डाँठ । २. हात्तीलाई सधाउने अङ्कुसे । ३. छालाको कोर्रा । ४. डुँड ।

नालिश— ना॰हे॰ नालिस ।

नालिस— ना॰ [फा॰] कुनै व्यक्ति वा संस्थाबारा आफूमाथि अन्याय भएको लागेमा उचित दण्ड–सजाय वा क्षतिपूर्तिका निम्ति अदालत वा सम्बन्धित अधिकारीसमक्ष गर्ने रीतपूर्वकको उजुरी; फिराद; इजहार; नालेस ।

नाली— ना॰ [नाल+ई] फोहर पानी बग्ने ढल; नाल ।

नालीबेली— ना॰ [नाडी+बेली] १. कुनै वस्तु वा कुराको आद्योपान्त वर्णन; बेहोरा सबै बुझाएर गरिएको वर्णन; सविस्तार वर्णन; बेलीबिस्तार । २. पत्ता नलागेमा खन्न असजिलो हुने तरुल, भ्याकुर आदिको लहरो र फेद ।

नालु— ना॰ [सं॰ नल+उ] १. एक किसिमको सन; सनपाट । २. अमिलो स्वादको फूल फुल्ने उक्त सनपाटको वृक्ष; चन्ना; चन्नी । ~ कुरो— ना॰ धेरै आकारको पात हुने गुलाफी फूल फुल्ने, आयुर्वेदमा जरालाई बाथरोगको शमन गर्ने भनिएको, घण्टीफूलका समूहको साधारण बोट; चन्ना; चन्नी । ~ फुल— ना॰ नालुको जस्तो बोट र फर्सीका जस्ता फुस्रा पात र फिका गुलाफी रबका थुँगा हुने जङ्गली फूल; त्यसैको बोट ।

नाले— ना॰ [सं॰ नाल+ए] दुवैतिरका आँखा नकाटीकन एकापट्टिको आँखा छेडी काठको ठेडीजस्तो बिर्को लगाउन हुने गरी बनाइएको बाँसको ढुङ्ग्रो ।

नालेस— ना॰हे॰ नालिस ।

नाविक— ना॰ [सं॰] १. नदीमा डुङ्गा चलाउने पेसा भएको व्यक्ति वा जाति । २. नाउमा बसेर यात्रा गर्ने व्यक्ति । ~ सूची— ना॰ १. जहाज हाँक्ने कर्मचारीहरूले प्रयोग गर्ने गति, दिशा, समय आदिको विवरण दिने उपकरण । २. उक्त उपकरणबाट प्राप्त सूचना ।

नावी— ना॰ [सं॰] माझी; बोटे ।

नाव्य— वि॰ [सं॰] १. नाउबारा पार गर्नुपर्ने; डुङ्गाबारा तर्नुपर्ने । २. नाउ वा डुङ्गा चलाउन हुनेसम्म पानी भएको ।

नाश— ना॰ [सं॰] १. भइरहेको वा देखिइरहेको कुनै वस्तु नहुने वा नदेखिने स्थिति; अस्तित्वविहीन बन्ने स्थिति; विनाश; सत्यानाश; विध्वंश; बरबादी । २. धामीझाँक्रीका अनुसार बोक्सी आदिको कुदृष्टि परी खानामा उत्पन्न हुने अरुचि वा त्यसरी अरुचि उत्पन्न गराउने कुदृष्टि; नाश–बिगार । — क— वि॰ १. भइरहेको वस्तुलाई नहुने वा नरहने स्थितिमा पुथ्याउने; नाश गर्ने; नष्ट पार्ने; सत्यानाश पार्ने; बिगार्ने । २. मार्ने । ३. हटाउने । — कारी— वि॰ नाश गर्ने; नाशक । ~ बिगार— ना॰ १. नाश गर्ने र बिगार गर्ने; नाश र बिगार; हानिनोक्सानी; बरबादी । २. खाने कुरामा अरुचि पैदा हुने बेथा वा रोग; नाश । — वान्— वि॰ धेरै समयसम्म नटिक्ने; नाश हुने; अनित्य; अस्थायी ।

नास्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ नाश+नु] १. भइरहेको वा देखिइरहेको वस्तुलाई नहुने वा नदेखिने स्थितिमा पुथ्याउनु; नाश गर्नु; विध्वंश गर्नु । २. बनेको वस्तुलाई बिगार्नु; भत्काउनु; लथालिङ्ग पार्नु । ३. खर्च गर्नु; मास्नु । ४. खेर फाल्नु । ५. मार्नु । ६. तुहाउनु ।

नासत्य— ना॰ [सं॰] सूर्यकी विवाहिता पत्नी संज्ञाका एक पुत्र; अश्विनीकुमार ।

नासमझ— वि॰ [ना+समझ] जान्ने र बुझ्ने शक्ति नभएको; समझ नभएको; विवेकविचार नभएको; बुद्धिहीन; मूर्ख । > नासमझी— ना॰ मूर्खता; बेबुझक्याइँ ।

नासलचोक— ना॰ हनुमानढोकाभित्र रहेको नाट्यशाला भएको पुराना राजाहरूका पालाको चोक ।

नासा— ना॰ [सं॰] नाक । — पुट— ना॰ नाकका दुई प्वाल; नाकका पोहरा । — रन्ध्र— ना॰ नासापुट ।

नासिका— ना॰ [सं॰] नाक । ~ विवर— ना॰ नाके टोड्की ।

नासिकी— वि॰ [सं॰ नासिक्ये १. नासिकाबाट उत्पन्न; नासिक्य । ना॰ २. नासिका; नाक । — करण— ना॰ अनुनासिक ध्वनि नासिक बन्ने भाषावैज्ञानिक प्रक्रिया; नासिक्यीभवन (उदा॰— काशी > काँसी) । — भवन— ना॰ अनुनासिक ध्वनिलाई नासिक बनाउने भाषावैज्ञानिक प्रक्रिया; नासिक्यीकरण ।

नासिक्य— वि॰ [सं॰] १. कुनै दुइटा उच्चारण अवयव परस्पर जोडिँदा श्वासप्रवाहमा बाधा भएपछि किलकिलेसहित कोमलतालु तल झुकी मुखतिरको बाटो बन्द गरेर नाकेओढारतिरबाट सास बाहिर निस्कँदा उत्पत्ति हुने -ध्वनि) । ना॰ २. नासिका; नाक । > नासिक्यीकरण— ना॰ नासिकीकरण । नासिक्यीभवन— ना॰ नासिकीभवन ।

नासिनु— क॰ क्रि॰ [नास्+इ+नु] १. नष्ट पारिनु । अ॰ क्रि॰ २. नष्ट हुनु ।

नासो— ना॰ [सं॰ न्यासे चाहिएका बेलामा फिर्ता लिने गरी कसैलाई विश्वासपूर्वक राख्न दिइएको वस्तु; धरौटी; धरोट ।

नास्ति— वि॰ बो॰ [सं॰] १. बिलकुल नभएको वा छैन भन्ने बुझाउने शब्द (उदा॰— तिमी सँग होला, आ६नो त केही पनि नास्ति॰ । वि॰ २. नभएको; अभाव भएको ।

नास्तिक— वि॰ [सं॰] १. ईश्वर, देवता, परलोक, पुनर्जन्म आदिको अस्तित्व नमान्ने; परलोक छैन भन्ने । २. वैदिक धर्ममा विश्वास नराख्ने; वेदलाई नमान्ने वा वेदको निन्दा गर्ने ।

नास्तिकता— ना॰ [सं॰] १. नास्तिक हुनाको भाव वा अवस्था । २. ईश्वर, परलोक, पुनर्जन्म आदि नमान्ने मत वा सिद्धान्त । —

वादी— ना॰ नास्तिक दर्शनको अनुयायी ।

नास्तिकत्व— ना॰ [सं॰] नास्तिकता । नास्तिक दर्शन— ना॰ [सं॰] नास्तिक रूपमा लिइने कुनै एक दर्शन (चार्वाक, साङ्ख्य, बौद्ध, जैन, बन्बात्मक भौतिकवाद इ॰) ।

नास्तिवाद— ना॰ [सं॰] नास्तिकतावाद ।

नास्पाती— ना॰ [फा॰ नाशपाती] लहरे पीपलका जस्ता बोट र पात हुने, सेता फूल फुल्ने, स्याउका झैँ दाना फल्ने एक प्रसिद्ध वृक्ष वा त्यसको फल; नासपाती ।

नास्य— वि॰ [सं॰] नाकको; नाकसम्बन्धी; नाकबाट उत्पन्न हुने (रोग आदि॰ ।

नाहक— क्रि॰ वि॰ [अ॰ नाहके कुनै प्रयोजनविना; बेमतलव; बिनसित्ति; व्यर्थै; अनाहक ।

नाहिँ— वि॰ बो॰ [सं॰ नहि] अभाव, अस्वीकृति वा बेमन्जुरी बुझाउने शब्द; नाइँ ।

नाहुर— ना॰ [सं॰ अरण्यचर > प्रा॰ अरण्ण्अरे हिमालमा हुने एक प्रकारको जङ्गली भेडो ।