नेपाली शब्दसमूह २७ ढ
ढ— देवनागरी वर्णमालाको व्यञ्जनवर्णको चौधौँ वर्ण; मूर्धन्य, ताडित, स्पर्शी, सघोष, महाप्राण व्यञ्जनवर्ण; टवर्गको चौथो वर्ण वा अक्षर; लेख्य रूपमा सो वर्ण वा अक्षरको प्रतिनिधित्व गर्ने लिपिचिह्न; कुकुरपुच्छ्रे ढ ।
ढँटवारे— ना॰हे॰ ढँटुवारे ।
ढँटुवा— वि॰ [ढाँट+वारे] बोलेको कुरा पूरा नगर्ने; ढाँट्ने स्वभावको; फटाहा । स्त्री॰ ढँटुवी ।
ढँटुवारे— ना॰ [ढाँट्+वारे] १. मारुनी नाचमा मारुनीको अघि– पछि लागेर चेपारो घस्तै नाच्ने पात्र; विदूषक; भाँड; ढँटवारे । २. सो पात्रले गाउने गीत । वि॰ ३. ढाँट्ने स्वभावको ।
ढँड्यान— ना॰ [ढाँड+यान] १. धेरै ढुङ्गा भएको, पानी नअड्ने वा उब्जाउ नहुने जग्गा । २. ढाँड परेको ठाउँ वा जग्गा ।
ढक— ना॰ [सं॰ आढके पाउ, किलो, धार्नी, मन आदि जोख्ने सरकारी छाप लागेको फलामे वा पित्तले साधन ।
ढकढक— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ढक्+अ (बि॰)] ढोका, काठ, टिन आदिमा ठोक्दा आवाज आउने चालमा । > ढकढक्याइ— ना॰ ढकढक्याउने क्रिया वा प्रक्रिया । ढकढक्याइनु— क॰ क्रि॰ ढकढक गरी हल्लाइनु; ढकढक आवाज आउने पारिनु । ढकढक्याउनु— स॰ क्रि॰ १. ढकढक आवाज आउने गरी ढोकामा हिर्काउनु । २. अन्नपात धेरै अटाउनका निम्ति भाँडामा ढकढक आवाज आउने गरी हल्लाउनु ।
ढकना— ना॰ [ढाक्+अनो डेक्ची, आरी, तपेस आदिको मुख ढाक्ने साधन; छपनी; बिर्को ।
ढकनी— ना॰ [ढाक्+अनी] १. सानो ढकना; सानो बिर्को । २. मुख ढाक्ने लुगा ।
ढकने— ना॰ चामल घिउमा भुटेर दूधमा पकाई चिनीसमेत हालेर तयार पारिएको स्वादिष्ट खानेकुरा ।
ढकमक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰] १. वन, बगैँचा आदिमा प्रशस्त फूल फुल्ने गरी । २. बादल, कुहिरो, छाया आदिले राम्ररी ढाकेर ।
ढकाइ— ना॰ [रू ढाक् (+आइ॰] ढाक्ने काम वा किसिम । [ > ]
ढकाइनु— क॰ क्रि॰ ढाक्न लाइनु । ढकाउनु— प्रे॰ क्रि॰ ढाक्ने पार्नु; छोपाउनु; फैलाउनु ।
ढकायो— ना॰ डाँठका टुप्पामा प्रायः तीनवटा पात हुने, पहेँला घोगादार फूल फुल्ने बुटीविशेष ।
ढकार— ना॰ [सं॰] 'ढ' अक्षर; टवर्गको तेस्रो वर्ण ।
ढकिया— ना॰ [ढकी+इयो सानो ढक्की ।
ढक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ढक्+क] अत्यास वा डरले सिरिङ्ग भएर जीउ फुल्ने गरी; मुटु उप्रmेर बन्द हुन खोज्ने चालले ।
ढक्कन— ना॰ [सं॰] १. झ्याल, ढोका आदि लाउने वा बन्द गर्ने काम । २. कुनै वस्तु ढाक्ने साधन; ढकना ।
ढक्का— ना॰ [सं॰] ठोकेर बजाइने ठूलो ढोल; नगरा; दमाहा ।
ढक्कारी— ना॰ [सं॰] दुर्गाको एक रूप; तारा ।
ढक्की— ना॰ [ सं॰ आढकी] चोया आदिले बुनेको, फलफूल, सुखा खानेकुरा आदि हाल्ने खुला मुख भएको थालजस्तो भाँडो ।
ढङ्ग— ना॰ [सं॰ तङ्गे १. कुनै काम गर्ने पद्धति, शैली, सीप तथा ढाँचा वा छाँट । २. कसैमा हुने असल वा खराब स्वभाव; बानीबेहोरा । ३. कुनै विषयवस्तुको किसिम वा प्रकार । ~ मरु— वि॰ ढङ्ग नभएको (व्यक्ति) । ~ रङ्ग— ना॰ काम गराइको सीप र छाँट; ढाँचाकाँचा; चालामाला; रङ्गढङ्ग ।
ढडिया— ना॰ [ढाँड+इयो नदीनाला आदिमा माछा समात्ने वा थाप्ने काममा प्रयोग गरिने, बाँसका कप्टेराले बनाइएको, माछा पसेपछि निस्कन नसक्ने सोलीजस्तो पासो वा खोर; एक किसिमको खुँगा ।
ढडेन/ढड्यान— ना॰ [ढड्डी+एन/यान] १. काँस, खर आदि घाँस उम्रेको बाँझो जग्गा । २. ढड्डी नै ढड्डी भएको जग्गा ।
ढड्डा— ना॰ [प्रा॰ ढब्बु] अड्डाखानामा लगत, मोठ आदि राख्ने वा दुकानहरूमा हरहिसाब राख्ने ठूलो बहीखाता ।
ढड्डी— ना॰ [प्रा॰ डब्भे काँसका जस्ता लामालामा पात हुने, कल्कीदार राता फूल फुल्ने एक किसिमको घाँस; एक किसिमको ठूलो घाँस ।
ढड्डु— वि॰ [रू ढाड+उ] निकै अग्लो र मोटोघाटो; ठूलो जीउडालको ।
ढड्नेसो— ना॰ ढाडको हाड ।
ढड्याइ— ना॰ [रू ढाडि (+याइ॰] १. ढाडिने क्रिया वा प्रक्रिया [ ढड्याउ+आइ] २. ढड्याउने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] ढड्याइनु— क॰ क्रि॰ १. धरपकड गरिनु । २. ढाडिने गराइनु । ढड्याउनु— स॰ क्रि॰ १. लुगा, गेडागुडी आदि पानीमा हालेर ढाडिने गराउनु; भिजाउनु वा फुलाउनु । २. गर्भधारण गराउनु; पेट बोकाउनु । ३. कसैलाई मन नपरीकन खुवाउनु ।
ढड्याउनु— स॰ क्रि॰ लेनदेन, हरहिसाब आदि कुरामा धरपकड गर्नु; हड्याउनु ।
ढड्याबढुडुब— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ढड्याङ्+अ (बि॰)] एकाएक गडबड भएर; ठटाउने वा भाग्ने चाल निकाल्दै ।
ढपाइ— ना॰ [रू ढाप् (+आइ॰] ढाप्ने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ]
ढपाइनु— क॰ क्रि॰ ढाप्न वा छोप्न लगाइनु; ओगटाइनु । ढपाउनु— प्रे॰ क्रि॰ ढाप्न लाउनु; छोपाउनु ।
ढपोट— ना॰ [अ॰ दफ्आते १. सबै रकमका आम्दानी, खर्च, जिन्सी, नगदी आदिको फाँटवारी खुलाई बही बुझाउने अड्डा वा ठाउँमा रकमीले बुझाउने ठूलो बही । २. एक प्रकारको वासिल ढ बाँकी ।
ढब— ना॰ काइदा, ढाँचा; ढङ्ग; छाँट; आकार; आकृति । २. बानीबेहोर; चालचलन ।
ढब्बु— वि॰ [हि॰ ढप्पू] निकै ठूलो; भद्दा खालको; बडेमाको ।
ढमढम— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ढम्+अ (बि॰)] १. झोक्किएर वा जोसले खुट्टा बजार्दै । २. ढोल, नगरा आदि बजाउँदा शब्द आउने गरी । ना॰ ३. त्यस्तो चाल वा शब्द ।
ढम्म— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ढम्+म] जोडसँग पछारिने वा लड्ने गरी; ढ्याम्म ।
ढररर— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ढर+ (सात॰)] लगातार ढर्र हुने गरी । ~ ढम— क्रि॰ वि॰/ना॰ हे॰ ढर्रढम ।
ढर्र— [अ॰ मू॰ ढर्+र] १. दमाहा आदि बाजा बजेको शब्द आउने गरी । २. एकै चोटि धेरै तोप वा बन्दुकहरू पड्काउँदा आवाज आउने गरी । ३. ठूलो शब्द आउने गरी अपानवायु छोडेर । ~ ढम— क्रि॰ वि॰ १. दमाहा आदि बाजा ताल दिएर बजाउने गरी । ना॰ २. त्यसरी बजाउँदा आउने आवाज ।
ढर्रा— ना॰ [सं॰ धारो नचाहिँदो वा देखावटी ढाँचा; स्वाब ।
ढल्–नु— अ॰ क्रि॰ [प्रा॰ ढल+नु] १. ठडिएर रहेको कुनै वस्तु लड्नु; पछारिनु । २. उभिएको मानिस वा जीवजन्तु पल्टनु; सुत्नु; ढल्कनु । ३. पराजित हुनु; हार्नु । ४. पानी तलतिर बग्नु । ५. कुनै समय, अवस्था आदि बित्नु । ६. अन्तिम अवस्थामा पुग्नु वा मर्नु । ७. पग्लेको धातु आदि साँचोअनुसार विभिन्न आकार र ढाँचामा बद्लिनु ।
ढल— ना॰ [प्रा॰] १. परेको वा फोहोर पानी बग्ने कुलेसोका किसिमले बनाइएको अथवा पाइप जडिएको पनालो; नाला । २. एक किसिमको कुलो ।
ढलक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ढलक्+क] ढल्केर हिँड्ने गरी; हाँसका हिँडाइको चालमा । ढल निकास— ना॰ [ढल+निकास] फोहोरमैला, पानी आदि बगेर वा निस्केर जाने ठाउँ; ढल र निकास ।
ढलपल— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ढल्+पल्ट] लड्न–लड्न खोजेझैँ गरी; टलफल । > ढलपलाइ— ना॰ ढलपलाउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । ढलपलाइनु— अ॰ क्रि॰ ढलपल होइनु । ढलपलाउनु— अ॰ क्रि॰ ढलपल गर्ने काम हुनु ।
ढलमल— क्रि॰ वि॰ [प्रा॰ ढण्ढलिअ] लर्खरिने वा लड्न खोज्ने गरी; ढलपल । > ढलमलाइ— ना॰ ढलमलाउने काम वा किसिम ।
ढलमलाइनु— अ॰ क्रि॰ ढलमल गर्ने काम होइनु । ढलमलाउनु— अ॰ क्रि॰ ढलमल हुनु । ढलमलिनु— अ॰ क्रि॰ ढलमलाउनु ।
ढलाइ— ना॰ [रू ढल्/ढाल् (+आइ॰] १. ढल्ने वा ढाल्ने क्रियाप्रक्रिया । [ढलाउ+आइ] २. ढलाउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] ढलाइनु— क॰ क्रि॰ ढल्न वा ढाल्न लाइनु । ढलाउनु— प्रे॰ क्रि॰ ढल्न लाउनु; ढल्ने पार्नु; पल्टाउनु; ढल्काउनु ।
ढलान— ना॰ [ढाल्+आन] छाना, बरन्डा आदिमा डन्डी बाँधी सिमेन्ट, बालुवा र रोडा घोलेर ढाल्ने वा मिलाउने काम; साँचामा जमाउने काम ।
ढलापात— ना॰ [ढल+पाट] ढल खस्ने र निकास जाने ठाउँ वा अवस्था ।
ढलीमली— क्रि॰ वि॰ [ढलमले १. मनमाफिक वा निस्फिक्रीसँग; आफूलाई चाहिँदो लिने वा उपभोग गर्ने गरी । २. मनग्यै ठाउँ लिएर वा मिचेर; लडीबुडी । ३. जथाभाबी; मनपरी ।
ढलुवा— वि॰ [ढाल्+उवो १. तामा र राब मिसाएर बनाइएको वा जमाइएको; ढालेको; ढलौटे । २. पानी बग्ने किसिमको भिरालो; थोरै ओरालो ।
ढलैत— ना॰ [ढाल+ऐत] ढाल बाँधेका सिपाही ।
ढलोट/ढलौट— ना॰ [ढाल्+ओट/औट] १. तामा र राब मिसिएर बन्ने एक प्रकारको प्रसिद्ध धातु । २. ढालेर बनाइएको साधन वा वस्तु । > ढलोटे/ढलौटे— वि॰ ढालेर बनाएको; ढलुवा ।
ढल्क–नु— अ॰ क्रि॰ [अ॰ मू॰ ढलक+नु] १. ठाडो भएको वस्तु केही ढल्नु वा निहुरनु । २. कसैसँग कुनै काम–कुरामा झुक्नु; नुहुनु । ३. अरूसित आसक्त हुनु; लहसिनु; पक्ष लिनु । ४. कुनै कारणले टेढिनु । ५. समय बित्नु; गुज्रनु । > ढल्काइ— ना॰ ढल्कने वा ढल्काउने क्रिया–प्रक्रिया । ढल्काइनु— क॰ क्रि॰ ढल्कन लाइनु; झुकाइनु । ढल्काउनु— प्रे॰ क्रि॰ १. कसैलाई आ६ना मत वा विचारमा ल्याउनु; निहुराउनु; झुकाउनु । २. थोरै ओरालो पार्नु; ढलुवा बनाउनु । ढल्किनु— अ॰ क्रि॰ १. केही झुकिनु वा ढलिनु । २. ढल्कनु ।
ढल्कीमल्की— क्रि॰ वि॰ १. मन नलाईनलाई वा आ६ना सुरमा बिस्तारै काम गर्ने गरी । २.सन्चसित हल्लीहल्ली बिस्तारै हिँड्ने चालले । ढल्क्याइ— ना॰ ढल्किने वा ढल्काउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । ढल्क्याहट— ना॰ ढल्किने भाव, क्रिया वा अवस्था; ढल्क्याइ ।
ढसमस्स— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ढस्+अ (बि॰)] मजैसित आसन जमाएर; निस्फिक्रीसँग बसेर; प्रशस्त ठाउँ ओगट्ने गरी बस्तै ।
ढाँक— ना॰ १. उखुको गिँड्न हुने बोट; लाँक्रो (एक ढाँक उखु, दुई ढाँक उखु इ॰) । २. धागो बनाउन प्रयोग गरिने एक प्रकारको बनैया झार ।
ढाँचा— ना॰ [सं॰ धाष्टई] कुनै वस्तु वा बनोटको नमुना, किसिम वा प्रकार; आकार । — काँचा— ना॰ १. कुनै वस्तु वा बनोटको आकारप्रकार, रूपरङ्ग वा छाँटकाँट । २. ढाँटबाँट; सजावट । ३. चालचलन; चालामाला । — वाल— वि॰ ढाँचा पार्ने; रवाफी; ढाँटिलो । > ढाँची— वि॰ ढाँचा गर्ने; ढाँचावाल ।
ढाँट्–नु— स॰ क्रि॰ [ढाँट+नु] १. भएको वा सद्दे कुरा नबोल्नु; असत् कुरो गर्नु; असत्य बोल्नु; अरूलाई छक्याउनु वा झुक्क्याउनु; झुक्कलमा पार्नु । २. झूटो कामकारबाई गर्नु ।
ढाँट— वि॰ [सं॰ धूर्ते १. ढाँटेर कुरा गर्ने; झूटो बोल्ने; ढँटुवा; फटाहा । २. मिथ्या; झूटो । ~ ठगी— ना॰ सोझासाझा व्यक्तिलाई ढाँटी–छली ठग्ने काम ।
ढाँटढुँट— ना॰ [ढाँट+ढाँट] अरूलाई ढाँट्ने काम; छलछाम । श्र ढाँटेढुँटे— वि॰ ढाँटढुँट गर्ने; झूटो बोल्ने; धूर्त ।
ढाँड— ना॰ ढुङ्गा धेरै भएको वा भित्रभित्र पानी छिरी पानी नअड्ने र बालीनाली नहुने जमिन; ढँड्यान ।
ढाक्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ ढक्कने १. कुनै वस्तु वा भाँडालाई ढकनी, रुमाल आदिले छोप्नु; बन्द गर्नु । २. कुनै ठाउँ, क्षेत्र आदि व्याप्त गर्नु वा फैलिनु । ३. ठाउँ लिनु; ओगट्नु । ४. कामकुरो भ्याउनु । ५. कुनै कुरो वा चीज लुकाउनु ।
ढाक— ना॰ [ढाक्+अ] १. लेखाइमा महत्त्वपूर्ण वाक्य, बेहोरा, रकम वा नाउँका मनि दिइने तेर्सो धर्को; अधोरेखाङ्कन । २. ढाक्ने काम । ~ छोप— ना॰ १. नराम्रो कामकुरालाई राम्रो कामकुराले छोप्ने काम; छोपछाप । २. कुनै वस्तुलाई बिर्को, ढकनी आदिले ढाक्ने र छोप्ने काम; ढकाइ ।
ढाकढुक— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ढाक (बि॰)] कुनै गथ्हुङ्गो वस्तु खस्ता वा मानिसहरू उफ्रँदा आवाज आउने गरी; ठाकठुक ।
ढाकर— ना॰ [सं॰ पिधायके १. मालसामान हालेर बोकिने चोयाले बुनेको एक प्रकारको ठूलो थेप्चो डोको । २. रुवा, सुर्ती आदि बोराबन्दी गरिएको ठूलो भारी वा गाँठ ।
ढाका— ना॰ [सं॰ ढक्के १. कार्चोपी भरेको जस्तो रङ्गीबिरङ्गी बुट्टा हुने, पहिले ढाका सहरमा बन्ने गरेकाले त्यसै नामबाट प्रसिद्ध दामी कपडा । २. बङ्गलादेशको राजधानी । ३. तेह्रथुम, पाल्पातिर तानमा बुनिने विभिन्न रङ्गको प्रसिद्ध कपडा । वि॰ ४. ढाकाको कपडाबाट बनाइएको वा तयार पारिएको (ढाका टोपी, ढाका पछ्यौरा वा खास्टो, ढाका चोलो इ॰) ।
ढाकिनु— क॰ क्रि॰ [ढाक्+इ+नु] ढाक्ने काम गरिनु ।
ढाक्रे— ना॰ [ढाकर+ए] १. ढाकर बोकेर हिँड्ने व्यक्ति; भरिया । २. ठेकीभेटी बुझाई बस्ने थरी र सुब्बाका रैती । वि॰ ३. जागिर नभएको वा नखाएको; सेवाबाट मुक्त । ~ डोको— ना॰ साना आँखा, बाक्लो कापा भएको, मसिनु चोयाले खिपेर बुनेको, बोक्न सजिलो खालको डोको ।
ढाट— ना॰ १. सवारी साधनलाई रोकी कर असुल्न वा जाँचबुझ गर्न बाटाघाटामा लगाइएको काठ वा बाँसको तगारो; अवरोध । २. नगरपालिका आदिले निषेध गरेको क्षेत्रमा गाईबस्तु छोडिए तिनलाई पक्री थुनेर राख्ने ठाउँ; कान्जीहाउस ।
ढाड— ना॰ [सं॰ दण्डश्र धडे शरीरको कम्मरपछाडिको भाग; पिठिउँ; मेरुदण्ड ।
ढाडस— ना॰ [सं॰ दाढई, हि॰ ढाढसे १. कसैलाई दुःख पर्दा वा त्यस व्यक्तिको साहस बढाउनाका निम्ति दिइने धैर्य, सान्त्वना वा आश्वासन । २. कुनै कामकुरामा अरूलाई दिइने आडभरोसा; आश्रय ।
ढाडिनु— अ॰ क्रि॰ [प्रा॰ ढढरिअ < सं॰ धाडन+नु] १. कागत, काठजस्ता वस्तु र बिरौँला वा दाना भएका खाद्य पदार्थ आदि पानी वा ओसमा परेर फुल्नु; भिज्नु । २. खानपिन वा वायुका विकारले पेट फुल्नु; ढुस्सिनु । ३. गलगिद्द हुने गरी खानु; त्यसरी खाँदा अपच भई पेट उकुसमुकुस हुनु । ४. पानी पर्लाजस्तो भएर पनि नपर्नु । ५. गर्भ लिनु; पेट बोक्नु ।
ढाडी— वि॰ [ढाड+ई] १. ठूलो (जुम्रो, किर्नु आदि) । २. ठूलो ढाड भएको; ढड्डू; मोटो; हृष्टपुष्ट । ३. सम्पन्न; धनी; ठालु ।
ढाडे— वि॰ [ढाड+ए] १. ठूलो ढाड भएको; ढड्डू; मोटो । ना॰ २. भाले बिरालो; ठूलो बिरालो ।
ढाप्–नु— अ॰ क्रि॰ [रू ढाप्+नु] धेरै ठाउँ लिनु; ओगट्नु; चाप्नु; ढाक्नु ।
ढाप— ना॰ [रू धापे पानी नसुक्ने खालको जमिन; थलथले सिम; धाप ।
ढापिनु— क॰ क्रि॰ [ढाप्+इ+नु] ढाकिनु; ओगटिनु ।
ढामरा— ना॰ [सं॰] हाँसको पोथी; पोथी हाँस ।
ढाल्–नु— स॰ क्रि॰ [ढल्+नु] १. ठडिएको कुनै वस्तुलाई लडाउनु, ढलाउनु वा पल्टाउनु । २. युद्ध, प्रतिस्पर्धा आदिमा शत्रु वा विपक्षीलाई परास्त गर्नु; हराउनु । ३. कसैको मनोभावनालाई कुनै निश्चित सिद्धान्त वा विचारमा परिणत गर्नु । ४. धातु, सिमेन्ट आदि पगालेर वा घोलेर साँचोमा हाली विभिन्न किसिमका वस्तु बनाउनु ।
ढाल— ना॰ [सं॰] १. युद्धमा हतियारहरूको चोट रोक्नाका लागि छातीमा भिरिने गैँडाको छाला वा फलामको थालका आकारको साह्रो, बलियो एक उपकरण । २. परिवारनियोजनका निम्ति पुरुषेन्द्रियमा खोलका रूपमा प्रयोग गरिने एक प्रकारको अस्थायी साधनको नाम; कन्डम । — बन्द— ना॰ आ६नी विवाहिता स्वास्नीलाई अरूले करणी गरेको थाहा पाएर पनि जार हान्न वा उसको नाक काट्न नसक्ने मानिस ।
ढालिनु— क॰ क्रि॰ [ढाल्+इ+नु] ढाल्न लाइनु; लडाइनु ।
ढाली— ना॰ [सं॰] छातीमा ढाल धारण गर्ने सैनिक; ढाल भिर्ने योद्धा ।
ढालू— वि॰ [ढले पानी बग्ने किसिमको थोरै भिरालो वा ओरालो; ढलुवा (जग्गा, निकास आदि॰ । ढाले कटुस— ना॰ केही ठूलो र खैरो रङ्ग हुने एक जातको कटुस; ढाल्ने कटुस ।
ढाल्पा— ना॰ [ढाल+पाले] पानीको ढल, निकास आदिको रखवाली गर्ने कर्मचारी ।
ढिँड— ना॰ [सं॰ धृष्टे १. एकोहोरो जिद्दी; हठ । वि॰ २. जिद्दीवाल; हठी ।
ढिँडी— ना॰ नभाँचिएको खोर्सानीको कोसो; सिङ्गो खोर्सानी ।
ढिँडे— वि॰ [ढिँडो+ए] १. ढिँडो खाएर जीविका चलाउने । २. असभ्य; गँवार; मूर्ख । ३. मोटो र लामो । ~ खोर्सानी— ना॰ मोटो र लामो खालको खोर्सानी ।
ढिँडो— ना॰ [सं॰ ढिण्ड्य] पानी उमालेर मकै, कोदो आदिको पीठो हाली पन्यूँले बेसरी चलाएर पकाइएको खानेकुरो ।
ढिँड्याहा— वि॰ [ढिँड्+याहो एकोहोरो किसिमले आ६नै जिद्दीमा लागिरहने; झुँज्याहा ।
ढिक१— वि॰ [सं॰ ढिक्के १. जीउडाल ठूलो र मोटोघाटो भए तापनि बेकम्माको; कामकाज नगर्ने । ना॰ २. ढिस्को; थुम्को ।
ढिक२— ना॰ [सं॰ ढक्कने पसलमा तेर्सो पारेर छिराई लगाइने ढोका वा कोटाल; झ्याल वा ढोकामा जडिएको ठूलो कपाट, बार; ठूलो ठेला ।
ढिकी— ना॰ प्वाल पारेका दुइटा खाँबा गाडी त्यसका बीचमा आग्लो हाली अड्याएर तेर्स्याइएको छ फिटजति लामो र अगाडि (टाउका॰ पट्टि एक फिटजति वर मुस्ली जोडिएको तथा पछाडि (पुच्छर॰ पट्टि एक फिटजति छोडिएको भागमा उभिएर खुट्टाले थिचेर उचाल्दै–छोड्दै गरी धान, चिउरा आदि अन्न कुट्ने काठको चारपाटे यन्त्रविशेष । — च्याउँ— ना॰ लामा मसिना बाङ्गाटिङ्गा आठवटा खुट्टा हुने माकुराको ढाँचाको कालो कीरो । वि॰ ३. लथ्याबबथ्याब चालले काम गर्ने; लोसे (मानिस) । ४. लेच्याएर हिँड्ने (मानिस॰; खोरन्डो ।
ढिकुरी१— ना॰ [ढुकुरी] १. धान राख्ने भकारी । २. ढुकुटी ।
ढिकुरी२— ना॰ [ढिकुरो+ई] ढिकुरोको लघु रूप; सानो ढिकुरो ।
(उदा॰— बिचरी बुढियाको ढिकुरी उठाउने पनि कोही भएनन्॰ ।
ढिकुरो— ना॰ [ढिक+उरो] १. प्रेतक्रियाका निम्ति दस दिनसम्म पिण्ड दिइने वेदी; अन्त्येष्टिस्थल । २. माटाको ढिस्को; ढिस्कुरो । ३. थकालीको एक किसिमको व्याापारिक प्रथा ।
ढिकुवा— ना॰ [ढिक+उवो कोलमा रहने, बियाका टुप्पाबाट कात्रीमा जोडिने काठ ।
ढिके— वि॰ [ढिको+ए] ढिको भएको; ढिको हुने । ~ नुन— ना॰ ढिकाढिका परेको एक जातको नुन । ~ पर्वत— ना॰ वरिपरि खाल्टाखुल्टी भई ढिकाढिकाजस्तो परेको देखिने पहाड ।
ढिकेरी— ना॰ [ढिकी+एरी] १. ढिकी रहने सानो कटेरो; ढिकीकटेरो । २. धान कुट्ने ठाउँ; ढिकडी ।
ढिको— ना॰ [सं॰ ढिक्के धूलो नभएको वा नफोरिएको डल्लो; ठूलो डल्लो; ढोल ।
ढिगुर— ना॰ [थ॰] बर्सेनि सदस्यहरूले तोकिएको रकम बुझाउने र खरखाँचो भएको बेला त्यसबाट आ६नो काम चलाउने, थकाली जातिमा प्रचलित एक किसिमको साझा संस्था वा सङ्गठन ।
ढिब— ना॰ [सं॰ ध्वाने भगनासिका; योनिगुटिका; टिसी ।
ढिठो— ना॰ [सं॰ धृष्टे बोल्नमा सिपालु वा धक, लाज, सङ्कोच आदि नमान्ने; पुक्खलो ।
ढिपी— ना॰ [सं॰ धृष्टे हुने वा नहुने कुनै कुरामा बारम्बार गरिने जोडसितको आग्रह; एकोहोथ्याइँ; हठ; जिद्दी । — वाल— वि॰ ढिपी गर्ने; हठी; जिद्दीवाल ।
ढिब्री— ना॰ [रू ढिम्री] मटीतेलको बत्ती बाल्ने धातु वा माटाको सानो भाँडो; कुपी ।
ढिम्री— ना॰ माझमा प्वालभित्र पेच भएको, डन्डीमा कस्ने चार वा छपाटे फलामको रिबदार चक्का । ~ कस्नु— टु॰ काममा जोतेर, मर्का पारेर वा पैसामा बेसरी कसेर दुःख दिनु ।
ढिलाइ— ना॰ [रू ढिलो/ढिलाउ (+आइ॰] ढिलाउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया; बियाँलोपन । — सुस्ती— ना॰ कामकाज छिटो–छरितो नगर्ने बानी; लोसे चाल । [ > ] ढिलाइनु— अ॰ क्रि॰ कामकाजमा ढिलो होइनु । ढिलाउनु— अ॰ क्रि॰ १. कामकाज गर्दा ढिलो वा बियाँलो हुनु । २. काममा छिटो–छरितो नभई सुस्त हुनु; जुम्सो हुनु । ढिला सुस्ती— ना॰ गर्नुपर्ने कामकाज समयमा नभई ढिलो हुने चाल; ढिला र सुस्ती ।
ढिलो— वि॰ [प्रा॰ ढिल्ले १. बियाँलो गर्ने स्वभावको, साह्रै बिस्तारै काम गर्ने; जुम्सो । क्रि॰ वि॰ २. अबेर; बियाँलो; सुस्ती ।
ढिल्याइँ— ना॰ [रू ढिल्याउ (+आइँ॰] कामकाज गर्दा ढिलो हुने चाल; ढिलोपना । [ > ] ढिल्याइ— ना॰ ढिल्याउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । ढिल्याइनु— क॰ क्रि॰ काममा ढिलो गरिनु ।
ढिल्याउनु— स॰ क्रि॰ [ढिलो+याउ+नु] कामकाज गर्दा लाग्ने समयभन्दा विलम्ब वा ढिलो गर्नु; ढिलो पार्नु ।
ढिस्कनु/ढिस्कनो— ना॰ [ढिस्को+नु/नो] सानो ढिस्को । ढिस्का ढिस्की— ना॰ [ढिस्को+ढिस्को] सानाठूला धेरै ढिस्काको समूह । ढिस्काना ढिस्कनी— ना॰ [ढिस्कना+ढिस्कनो सानाठूला धेरै ढिस्कनाको समूह ।
ढिस्कानु/ढिस्कानो— सर्व॰ किटेर नदेखाइने कुनै व्यक्तिका सट्टामा आउने शब्द; फलानो; ढिकानो; अमुक । स्त्री॰ ढिस्कानी ।
ढिस्कुरो— ना॰ [ढिस्को+उरो] ससानो खालको ढिस्को ।
ढिस्को— ना॰ [रू ढिके माटो, ढुङ्गो आदिको अग्लो रास वा थुप्रो; जमिनको सानो थुम्को ।
ढिस्सा— ना॰ १. ठेलाइ, दबाइ । २. दलाली गरेर कुनै वस्तु प्रचलित भाउभन्दा सस्तोमा लिने काम ।
ढुँड्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ ढुण्डन+नु] धुइँधुइँतीसित खोजी गर्नु; खूबसँग खोज्नु । > ढुँडाइ— ना॰ ढुँड्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया ।
ढुँडाइनु— क॰ क्रि॰ ढुँड्न लाइनु । ढुँडाउनु— प्रे॰ क्रि॰ ढुँड्न लाउनु; खोजी गराउनु । ढुँडिनु— क॰ क्रि॰ खोजी गरिनु ।
ढुँडी— ना॰ दही, मही आदि वस्तु सड्दा नीलो वा हरियो देखिने विकारयुक्त झुस; ढुसी । — कीरो— ना॰ ढुसीमा पर्ने कीरो; ढुसीकीरो ।
ढुक्–नु— स॰ क्रि॰ [प्रा॰ ढुक्कइ+नु] १. कसैबाट केही पाउने आशामा कुरेर बस्नु; धर्ना कस्नु । २. कोही आउने बाटो हेर्नु; अवसर पर्खेर बस्नु ।
ढुकढुक— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ढुक्+अ (बि॰)] १. डर, आवेग आदिले मुटु हल्लने गरी । २. कसैलाई हातले बिस्तारै कुट्दा शब्द आउने चालले । ३. कुनै वस्तुमा ठोकिँदा ढाकढुक शब्द
निस्केर । > ढुकढुकाइ— ना॰ ढुकढुकाउने क्रिया वा प्रक्रिया ।
ढुकढुकाइनु— अ॰ क्रि॰ ढुकढुकाउने होइनु । ढुकढुकाउनु— अ॰ क्रि॰ डर, आवेग आदिले मुटु ढुकढुक गर्नु; डराउनु ।
ढुकढुकी— ना॰ मुटुको गति वा धड्कन; धुकधुकी । ढुकढुक्याइ— ना॰ ढुकढुक्याउने क्रिया वा प्रक्रिया । ढुकढुक्याइनु— ना॰ ढुकढुक्याउन लाइनु; डिम्क्याइनु । ढुकढुक्याउनु— स॰ क्रि॰ ढुकढुक आवाज निस्कने गरी मुड्कीले हान्नु; डिम्क्याउनु ।
ढुकना— ना॰ [ढुक्+अनो अरूबाट केही पाउने आसले ढुक्ने काम; ढुकेसो; धर्ना; प्रतीक्षा । ढुकन्ते– वि॰ [ढुक्+अन्ते] अरूको आस गरेर ढुकिरहने; ढुकुवा ।
ढुकुटी— ना॰ [नेवा॰ धुकुति] १. सुरक्षित रूपमा रुपियाँपैसा, सुनचाँदी आदि नगद वस्तु राख्ने वा थन्क्याउने कोठो; भँडार; तहबिल । २. कठवार वा टिन आदि ठोकेर बनाइएको अनाज राखिने खण्ड वा कोठो; धनसार । ~ खाट— ना॰ माथि सुत्ने र तल मालमत्ता राख्न ढुकुटी हुने गरी बनाइएको खाट ।
ढुकुमुकु— ना॰ [अ॰ मू॰ ढुक्+उ (बि॰)] एक जना बस्ने र अरूले निहुरिएर उसको पिठ्यूँमा मुड्कीले बिस्तारै हिर्काएर खेलिने बालखेल ।
ढुकुर— ना॰ [अ॰ मू॰] 'ढुकुरकुर' गरेर कुर्लने परेवाभन्दा सेख सानो एक जातको चरो ।
ढुकुरे— ना॰ [ढुकुर+ए] ढुकुरजस्तो; ढुकुरका ढाँचाको । ~ छाती— ना॰ निकै पोटिलो भई उठेको र कोठारचाहिँ नफुकेको छाती ।
ढुकुवा— वि॰ [ढुक्+उवो ढुक्ने स्वभावको; ढुक्ने; ढुकन्ते ।
ढुकेसो— ना॰ [ढुक्+एसो] अर्काबाट केही पाउने आस गरेर ढुक्ने काम; ढुकना ।
ढुक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ढुक्+क] १. मुड्कीले हान्दा जोडसित शब्द आउने गरी २. डरत्रास आदिले एक्कासि मुटु धड्केर । ३. कुनै कामकुरामा निर्धक्क हुँदै । ४. वायु बढेर डकार आउने गरी (बालबोलीमा॰ > ढुक्क्याइ— ना॰ ढुक्क्याउने क्रिया वा प्रक्रिया ।
ढुक्क्याइनु— .क॰ क्रि॰ ढुक्क्याउने काम गरिनु; मुक्क्याइनु ।
ढुक्क्याउनु— स॰ क्रि॰ ढुक्क आवाज आउने गरी मुड्कीले हान्नु; मुक्क्याउनु; ढुकढुकाउनु ।
ढुङ्गा— ना॰ [रू ढुङ्गो] १. सीमा वा सिमानामा गडिएको चिनु । २. पत्थर; शिला; पाषाण; ढुङ्गो । — को खलल— ना॰ सिमानामा रहेको लट्ठा वा निर्धारित क्षेत्र, रेखा, चिनु आदिसम्बन्धी गोलमाल; साँधको विवाद वा झगडा । ~ खानी— ना॰ घर, बाटो आदिको निर्माणका निम्ति ढुङ्गाहरू झिक्ने खानी । ~ फोर— ना॰ लामो चुच्चो, सेतो घाँटी, काला पखेटा र लामालामा खुट्टा हुने, नदीको छेउछाउमा बस्ने, एक जातको चरो; एक जातको सारस; भुँडीफोर ।
ढुङ्गिया— ना॰ [ढुङ्गो+इयो सानो ढुङ्गो । (उदा॰— ढुङ्गिया आयो छातीमा थिच्यो । — लोकगीत॰ ।
ढुङ्गिलो— वि॰ [ढुङ्गो+इलो] बढी ढुङ्गा भएको; माटोमा ढुङ्गा मिसिएको ।
ढुङ्गे— वि॰ [ढुङ्गो+ए] ढुङ्गाले बनेको; ढुङ्गोजस्तो; ढुङ्गाको । ~ च्याउ— ना॰ ढुङ्गामा उम्रने, कालो लामो डाँठ हुने, फुस्रो खालको, भुईँमा सेता टीका हुने, टुसाजस्तो एक जातको च्याउ । ~ धारो— ना॰ डुँडका ढाँचाले ढुङ्गा काटेर तथा खोपेर बनाइएको, मूलको पानी बगाउने वा खसाल्ने धारो । > ढुङ्गेन/ढुङ्ग्यान— वि॰ धेरै ढुङ्गा अथवा ढुङ्गैढुङ्गा भएको (जमिन) । ~ फुल— ना॰ ससाना आकारको हुने र गुलाफी रबमा फुल्ने एक किसिमको फूल । ~ माटो— ना॰ ढुङ्गा भएको वा ढुङ्गा मिसिएको, उब्जाउ कम हुने माटो ।
ढुङ्गो— ना॰ [सं॰ ध्वाने १. घर, बाटो, मूर्ति आदिको निर्माणकार्यमा उपयोग हुने, प्रायः घन आदि फलामे वस्तु वा स्फोटक पदार्थले मात्र फोर्न र छिना आदिले मात्र खोप्न सकिने साथ्हो खँदिलो वस्तु; पत्थर; शिला; पाषाण । २. देशको सिमाना छुट्ट्याउनका लागि गाडिने वा बनाइने ढुङ्गा आदिको चिनु; लोँकिल । ३. राज्य (दिव्य॰) ।
ढुङ्ग्री— ना॰ [ढुङ्ग्रो+ई] १. कानका माझमा भित्रपट्टि लगाइने जडाउदार वा बुट्टे गहनाविशेष । २. सानो ढुङ्ग्रो । ३. आगो फुक्न प्रयोग गरिने ढुङ्ग्रो; लोहोरी । ~ प्वाँख— ना॰ चराचुरुङ्गीका बचेराहरूको नयाँ उम्रेको प्वाँख ।
ढुङ्ग्रो— ना॰ भित्रपट्टि खोक्रो भएको बाँस, पाता, काठ आदिको नलीजस्तो वस्तु । > ढुङ्ग्य्राइ— ना॰ ढुङ्ग्य्राउने क्रिया वा प्रक्रिया ।
ढुङ्ग्य्राइनु— क॰ क्रि॰ ढुङ्ग्य्राउने काम गरिनु । ढुङ्ग्य्राउनु— स॰ क्रि॰ १. ढुङ्ग्रोजस्तो गराउनु । २. फुइँफाइँ गरेर पनि काम गर्न नसक्नु; नेठ्नु ।
ढुट्यान— ना॰हे॰ ढुटेन ।
ढुटी— ना॰ [ढुटो+ई] ढुटोको लघु रूप । ~ माटी— ना॰ भएभरको (ढुटो र माटोपर्यन्तको अभिप्रायमा॰ धनमालको नाश वा बरबादी; सर्वस्व; सिरीखुरी ।
ढुटेन— ना॰ [ढुटो+एन] धेरै ढुटो भएको स्थिति; ढुट्यान ।
ढुटो— ना॰ चामल केलाउँदा छानिएको मसिनु भुसको धूलो; मिहिन भुस ।
ढुडुब— ना॰ पश्चिम नेपालको दार्चुला जिल्लातिर प्रचलित, मृतकका नाउँमा धूमधामसँग गरिने एक प्रकारको श्राद्ध ।
ढुण्डन— ना॰ [सं॰] खोज्ने काम; खोजी; अन्वेषण ।
ढुण्डिराज— ना॰ शिवपुत्र; गणेश ।
ढुनमुन— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ढुन+अ (बि॰)] १. भाउन्न भएर लड्न खोज्ने गरी; रिँगटाले घुमाएर वा हुत्तिएर । २. नशा आदिले धथ्याबधुरुब गरी । ३. सोचविचार आदिमा अस्थिरता आएर । ना॰ ४. घुमाउने, रिँगाउने, लरबरिने वा लकपकिने चाल । > ढुनमुनाइ— ना॰ ढुनमुनाउने क्रिया वा प्रक्रिया । >
ढुनमुनाइनु— अ॰ क्रि॰ ढुनमुनाउने होइनु । ढुनमुनाउनु— अ॰ क्रि॰ हे॰ ढुनमुनिनु । ढुनमुनिनु— अ॰ क्रि॰ रिँगटा लागेर वा बेहोस भएर पछारिन खोज्नु; धथ्याबमथ्याब हुनु; धरमराउनु । ढुनमुन्याइ— ना॰ ढुनमुनिने काम वा किसिम । ढुनमुन्याइनु— क॰ क्रि॰ ढुनमुनिने पारिनु; बेहोस तुल्याइनु; धरमथ्याइनु । ढुनमुन्याउनु— स॰ क्रि॰/प्रे॰ क्रि॰ १. ढुनमुनिने गराउनु; ढुनमुन पार्नु । २. पिटेर अथवा लागू पदार्थ खुवाएर धरमर पार्नु; बेहोस तुल्याउनु; मूर्च्छा पार्नु । ढुनमुन्याहट— ना॰ ढुनमुनिने तथा ढुनमुन्याउने अवस्था वा किसिम ।
ढुनुमुनु— क्रि॰ वि॰ [ढुनमुने १. केटाकेटी रमाएर वरिपरि घुम्दै खेल्ने चाल । २. रिँगटा वा बेहोसीले ढुनमुनिने गरी; ढुनमुन ।
ढुर्र— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ढुर्+र] अपानवायु छोड्दा आवाज निस्कने किसिमले; ढर्र ।
ढुलमुल— क्रि॰ वि॰ [ढलमले १. कुनै मालसामान यताउति छरिने वा पोखिने गरी । २. हल्लेर वा छचल्किन खोजेर ।
ढुवाइ— ना॰ [रू ढुवाउ (+आइ॰] ढुवाउने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ]
ढुवाइनु— क॰ क्रि॰ ढुवाउने काम गरिनुग् ओसारिनु ।
ढुवाउनु— स॰ क्रि॰ [प्रा॰ ढाइअ+नु] मालसामानहरू बोकाएर वा सवारीमा चलाएर एक ठाउँबाट अर्को ठाउँमा पुथ्याउनु; ओसार्नु ।
ढुवानी— ना॰ [ढुवाउ+आनी] १. मालसामानहरू एक ठाउँबाट अर्को ठाउँमा ओसार्ने काम; ढुवाउने काम । २. ढुवाउँदा लाग्ने ज्याला; धुलदाम । ~ खर्च— ना॰ ढुवानीका निम्ति हुने व्यय; परिवहनखर्च ।
ढुसमुन्टो— ना॰ [ढुसुमुसु+मुन्टो] निद्रा वा उब लागेर निहुरिएको मुन्टो (उदा॰— आठै नबजी ढुसमुन्टो लगाउनेले कसरी पढ्लान् ;)
ढुसी— ना॰ चिसो वा ओस लाग्ने ठाउँमा कुनै वस्तु सडेर उम्रने सेतो भुवा वा झुस; ढुँडी । — किरो— ना॰ ढुसी परेका ठाउँमा उब्जने, रुगरुग हिँड्ने सेतो कीरोविशेष ।
ढुस्स— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ढुस्+स] १. चिसो हावा र फोहर खानेकुराले पेट आदि फुल्ने वा सुनिने भएर । २. मुड्कीले हान्दा शब्द आउने गरी; घुस्स ।
ढुस्सा— ना॰ [ढुस्स+ओ मुक्काको हनाइ; मुड्की; घुस्सा ।
ढुस्सिनु— अ॰ क्रि॰ [ढुस्स+इ+नु] १. ढुस्स परेर पेट फुल्नु; पेट ढाडिनु । २. गर्भधारण गर्नु; पेट बोक्नु । > ढुस्स्याइ— ना॰ ढुस्सिने क्रिया वा प्रक्रिया । ढुस्स्याइनु— क॰ क्रि॰ ढुस्सा दिइनु; फुलाइदिनु; पेट बोकिनु । ढुस्स्याउनु— स॰ क्रि॰ १. ढुस्सा दिनु; फुलाउनु; मुक्क्याउनु । २. पेट बोकाउनु; ढुस्सिनु । प्रे॰ क्रि॰ ३. गर्भधारण गराउनु; पेट बोकाउनु ।
ढेउसी— ना॰ धोबिनी चरोका आकारको खैरो रब हुने, एक जातको चरो ।
ढेडु— ना॰ [ढड्डु] हात, गोडा, मुख र पुच्छर कालो हुने ठूलो जातको वानर; लङ्गूर । > ढेडुवा— ना॰ ढेडु ।
ढेप्–नु— स॰ क्रि॰ १. जग्गाजमिनको साँध सिमाना मिच्नु । २. ढस्सा लाग्ने गरी ठेल्नु; घचेट्नु । > ढेपाइ— ना॰ ढेप्ने क्रिया वा प्रक्रिया । ढेपाइनु— क॰ क्रि॰ ढेप्न लाइनु; मिचाइनु । ढेपाउनु— प्रे॰ क्रि॰ ढेप्न वा मिच्न लाउनु ।
ढेप— ना॰ दस ताउ नेपाली कागतको ठेली वा खात ।
ढेपाढेप— ना॰ [ढेप्+आ+ढेप्] परस्परमा एकले अर्कालाई ढेप्ने काम; पेलापेल ।
ढेपिनु— अ॰ क्रि॰ [ढेप्+इ+नु] १. टाँसिएर बस्नु; ढेस्सिनु; नजिकै आउनु । क॰ क्रि॰ २. घिचिनु; मिचिनु ।
ढेबु— ना॰ गँगटाको च्याप्ने हात वा नङ्ग्रा ।
ढेर— ना॰ [रू धेरे कुनै वस्तुको रास; थुप्रो; चाब; खात । > ढेरी— ना॰ रास; थुप्रो; ढेर ।
ढेलो— ना॰ माटो आदिको ठूलो डल्लो; चाकु आदिको चेप्टो र चाक्लो चक्का; चोइलो; चपरो ।
ढेवा— ना॰ [नेवा॰] रुपियाँ–पैसा । — ढेवा मरु कसो गरुँ ; (उखान॰ ।
ढेसरो— वि॰ १. भद्दा खालको; छन्द न बन्दको; ढब्बू । २.बाक्लो; गाढा ।
ढेसु— ना॰ फापरका पीठाको बाक्लो रोटी; ढोसे रोटी ।
ढेस्सा— ना॰ [ढ्यासे १. ढेस्सिने वा घचेटेर बस्ने काम । २. इच्छा नभई वा मन नपरीकन पनि आइलाग्ने कुनै वस्तु, मानिस आदिको हिल्ला वा टाँसो । > ढेस्सिनु— अ॰ क्रि॰ ढेस्सा लाग्नु; टाँसिएर बस्नु; ढेपिनु । ढेस्स्याइ— ना॰ ढेस्सिने काम वा किसिम ।
ढेस्स्याइनु— क॰ क्रि॰ ढेस्सा लगाइनु । ढेस्साइउनु— प्रे॰क्रि॰ ढेस्सा लगाउनु । ढेस्स्याहट— ना॰ ढेस्सिने भाव, क्रिया वा अवस्था ।
ढैचा— ना॰ [भो॰ ब॰] तराईतिर उब्जने एक प्रकारको धानको नाउँ ।
ढोँग— ना॰ [रू ढङ्गे देखावटी काम वा कुरो; आडम्बर; स्वाब । श्र ढोँगी— वि॰ ढोँग गर्ने; आडम्बरी ।
ढोँडी— ना॰ नाइटाको गढेको भाग; नाइटो ।
ढोँडे— ना॰ लामो र मोटो एक किसिमको सर्प ।
ढोँसेरो— ना॰ [ढोडनासो] गाई–भैँसीका पछिल्ला गोडामा घुँडाभन्दा मास्तिर देखिने मोटो नसो ।
ढोइनु— क॰ क्रि॰ [ढोउ+इ+नु] ढोउने काम गरिनु ।
ढोई— ना॰ १. पोथी हात्ती; हस्तिनी । २. मोटी स्त्री -निन्दा वा हेयार्थमा) ।
ढोउ–नु— स॰ क्रि॰ [प्रा॰ ढोइअ] मालसामानहरु एक ठाउँबाट अर्को ठाउँमा पुथ्याउनु; ओसार्नु; ढुवाउनु ।
ढोक— ना॰ हे॰ ढोग ।
ढोका— ना॰ [ढोकोको ति॰ ।)] दैलो; हे॰ ढोको ।
ढोके— ना॰ [ढोको+ए] १. ढोकामा पालो–पहरा बस्ने व्यक्ति; बारपाल । वि॰ २. ढोकाको; ढोकाजस्तो वा ढोकासम्बन्धी । ~ चकटी— ना॰ टेकेको फोहरमैला पुछ्नका लागि ढोकामा राखिने सानो चारपाटे चकटी । ~ मान्द्रो— ना॰ १. ढोकामा पर्दाजसरी झुन्ड्याइने एक प्रकारको मान्द्रो । २. ढोके चकटी ।
ढोको— ना॰ [प्रा॰ ढङ्कणे १. घरको भित्र–बाहिर गर्ने वा कोठाभित्र प्रवेश गर्ने बार; दैलो । २. महल वा दरबारको बार । ३. विशिष्ट व्यक्तिहरूको स्वागतका निम्ति वा कुनै उत्सव–समारोहमा सुसज्जित पारेर बनाइने तोरणबार । ४. सहरमा पस्ने र निस्कने ठाउँमा बनाइएको बार; गोपुर ।
ढोक्से— ना॰ अनाज हाल्ने काममा उपयोग हुने, चोयाले बुनेको घ्याम्पाका आकारको ठूलो भाँडो ।
ढोग्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ ढौकने १. शिरले देवता वा पूज्य जनका पाउमा छुनु; दण्डवत् गर्नु । २. प्रणाम गर्नु; नमस्कार गर्नु ।
ढोग— ना॰ [रू ढोग्+अ] १. ढोग्ने काम; दण्डवत् । २. प्रणाम; नमस्कार । ३. ढोगभेट गर्दा देवता वा पूज्य जनलाई चढाइने भेटी वा उपहार । ~ भेट— ना॰ परस्परमा ढोग्ने र भेट्ने काम ।
ढोगाइ— ना॰ [रू ढोग्(+आइ॰] ढोग्ने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ]
ढोगाइनु— क॰ क्रि॰ ढोग्न लगाइनु । ढोगाउनी— ना॰ ढोग्दा दिइने पुरस्कार वा उपहार । ढोगाउनु— प्रे॰ क्रि॰ ढोग्न लाउनु; प्रणाम गराउनु । ढोगाढोग— ना॰ परस्परमा एकले अर्कालाई ढोग्ने काम; परस्परको ढोगाइ ।
ढोब— ना॰ [ढोँगे ढोँग; आडम्बर; स्वाब । > ढोबी— वि॰ ढोब गर्ने; ढोँगी ।
ढोड— ना॰ [सं॰ दण्डे मकै, जुनेलो आदिको बोट । ~ नसो— ना॰ कुर्कुच्चादेखि माथि देखिने मोटो नसो । ~ नाके— वि॰ ठूलो– लामो नाक भएको; घोरनाके ।
ढोडे— वि॰ [ढोड+ए] ढोडको; ढोडजस्तो । ~ उखु— ना॰ आँख्ला मोटो, रस कम्ती र ढोड साथ्हो हुने एक जातको उखु । ~ उनिउँ/उन्यु— ना॰ ठूला–ठूला डाँठ हुने र डाँठको कलम पनि बन्ने एक जातको उनिउँ । ~ बन्सो— ना॰ ठूलठूला लामा डाँठ हुने एक जातको बन्सो; घोडेदूबो ।
ढोयो— ना॰ १. आफूले मानिने मानिसलाई थोरै कोसेली दिएर उसबाट ठूलो कुराको आशा राखी लिइने चीज । २. बन्धक ।
ढोर— ना॰ गाई, गोरु, भैँसी आदि बस्तुभाउ । ~ बाराही— ना॰ तनहुँ जिल्लाको खैरेनीटारको पश्चिमपट्टि सेती नदीका किनारमा स्थित बाराही देवीको मन्दिर ।
ढोल्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ ढौल्+नु] पानी, अन्न आदि थुप्रै पोख्नु; खत्त्याउनु ।
ढोल— ना॰ [सं॰] काठको ढुङ्ग्रामा दुवैतिर छालाले मोहरिएको मृदङ्गका छाँटको ठूलो तालबाजा ।
ढोलक— ना॰ [सं॰] पहाडतिर भजनमा र तराईतिर लोकनृत्य, गीत आदिमा विशेष रूपले बजाइने ढोलखलकको मझौला खालको तालबाजा । > ढोलकी— ना॰ दायाँपट्टि गजाले र बायाँपट्टि हातले धाप दिएर बजाइने पन्चैबाजा तथा नौमती बाजामा प्रयुक्त हुने तालबाजा; सानो ढोलक ।
ढोलाइ— ना॰ [रू ढोल(+आइ॰] ढोल्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] ढोलाइनु— क॰ क्रि॰ ढोल्न लाइनु; पोखाइनु । ढोलाउनु— प्रे॰ क्रि॰ ढोल्न लाउनु; पोखाउनु । ढोलिनु— अ॰ क्रि॰ ढोल्ने काम होइनु; पोखिनु; खत्तिनु ।
ढोली१— [ढोल+ई] ढोल भिर्ने र बजाउने मानिस; दमाईँ ।
ढोली२— ना॰ [प्रा॰ ढोल्ले दुई सयवटा पानका पात बाँधिएको मुठो ।
ढोले— वि॰ [ढोल+ए] १. ढोलजस्तो; ठूलो । ना॰ २. ढोल बजाउने व्यक्ति; ढोली । ३. शरीर सबै कालो हुने एक जातको जङ्गली कौवा; डुमकाग । ~ कुम्लो— ना॰ ढोलजस्तो मोटो–चाक्लो कुम्लो; ठूलो कुम्लो रू
ढोसे— वि॰ [ढोसो+ए] मोटो र चाक्लो; ढोसो । ~ रोटो— ना॰ ठूलो र चाक्लो–बाक्लो रोटी ।
ढोसो— वि॰ १. मोटो तथा चाक्लो–बाक्लो; ढ्याब्रो; ढोसे । ना॰ २. मास आदिको बाक्लो रोटी ।
ढौँटारिनु— अ॰ क्रि॰ [ढौँटारो+इ+नु] काम न काज यताउति डुल्नु; भौँतारिनु; लर्खरिनु ।
ढौँटारो— ना॰ [प्रा॰ ढोङ्गरे काम न काजसितको डुलाइ; त्यसै भौँतारिने काम ।
ढ्याक— ना॰ दुई वा दुईभन्दा बढी पैसाको मूल्यको खास गरी तामाको सिक्का (जस्तो— दुईपैसे, चारपैसे, पाँचपैसे र दसपैसे ढ्याक॰ ।
ढ्याके— वि॰ [ढ्याक+ए] १. एक ढ्याक मूल्यको वा एक ढ्याक मोल पर्ने । २. ढब्बू; ठूलो । ~ ब्याज— ना॰ महिनाको सयकडा दुई अर्थात् वर्षको सयकडा चौबीसका दरले लिनेदिने ब्याज ।
ढयाक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ढयाक्+क] ठूलो, गथ्हुँगो वस्तु खस्ता वा ठक्कर खाँदाझैँ आवाज निस्केर ।
ढ्याबढ्याब— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ढ्याब+-बि॰_] कठबारजस्ता टिन, ढ्याङ्ग्रो आदिमा ठोक्ता आवाज निस्कने किसिमले । —
ढुबढुब— क्रि॰ वि॰ त्यसरी नै लगातार आवाज आउने चालमा । श्र ढ्याबढ्याबती— क्रि॰ वि॰ अझ शीघ्रतासाथ त्यस्तो आवाज आउने गरी ।
ढ्याङ्ग/ढ्याङ्ब— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ढ्याङ्+ग/ब] १. ठूलो, गथ्हुँगो वस्तु बजारिँदा आवाज आउने गरी । २. मानिस वा वस्तु जोडसित पछारिँदा आवाज निस्केझैँ । ३. तोप, बन्दुक आदि पड्कँदाको शब्दका चालमा ।
ढ्याप्प— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ढ्याप्+प] १. झ्याल–ढोकाहरू पूरा लाग्ने गरी बन्द भएर । २. भाँडाकुँडा आदिमा बिर्को, ढकना आदि टम्म लगाउने गरी । ३. टाँसिने गरी ढेपिएर । ४. कुनै वस्तुलाई छोप्ने वा ढाक्ने गरेर; झ्वाप्प ।
ढ्याब्रो/ढ्याब्रे— वि॰ नसुहाउँदो वा भद्दा किसिमको ठूलो; बेछाँटको; बडेमाको; ढब्बू; ढ्याम्रो ।
ढ्यामढुम— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ढ्याम्+अ-बि॰_] १. झ्याल– ढोकाहरू एकदम थुन्ने गरी । २. बन्दुक, तोप आदि पड्काउँदा आवाज आउने किसिमले । > ढ्यामढुम्म— क्रि॰ वि॰ झ्यालढोकाहरू पूरा बन्दाबन्दी गरेर; ढ्यामढुम ।
ढ्यामढ्याम— क्रि॰ वि॰ [ढ्याम्+अ॰ -बि॰_] १. झ्यालढोकाहरू लगालग लाग्ने गरी । २. बन्दुक, तोप आदि क्रमैले पड्कँदा आवाज निस्केर; ढ्याबढ्याब । ३. एकपछि अर्को गर्दै पछारिने वा बजारिने चालमा । ४. ड्यामड्याम । > ढ्यामढ्यामती/
ढ्यामढ्यामी— क्रि॰ वि॰ अझ छिटो ढ्यामढ्याम हुने वा गर्ने गरी ।
ढ्याम्म— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ढ्याम्+म] १. झ्यालाढोकाहरू एकाएक लाग्ने भएर; ढ्याप्प । २. पिठ्यूँमा मुड्कीले हान्दाको शब्द आउने गरी । ३. तोप, बन्दुक आदि पड्काउँदा आवाज आउने किसिमले; ढ्याङ्ब । ४. पछारिने वा बजारिने चालसँग; ड्याम्म ।
ढ्यासढ्यास— क्रि॰ वि॰ [ढ्यास्+अ-बि॰_] क्रमशः ढेस्सिने वा ढेपिएर बस्ने किसिमले । > ढ्यासढ्यासती— क्रि॰ वि॰ अझ शीघ्रतापूर्वक त्यस्तो हुने वा गरिने भएर ।
ढ्यास्स— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ढ्यास्+स] ढेस्सिने वा ढेपिएर बस्ने गरी; थ्याच्च ।
ढ्वाँक— वि॰ ज्यादै ठूलो; डँडाक; ढब्बू -ढ्वाँक छोरो, ढ्वाँक काँक्रो इ॰) । > ढ्वाँके— वि॰ ढ्वाँक ।
ढ्वाइँढ्वाइँ— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ढ्वाइँ-बि॰_] एकनासले अपानवायु छुट्दा वा डकार आउँदा शब्द निस्कने गरी ।
ढ्वाँसे— वि॰ [रू ढ्वाँके] डँडाक; ढ्वाँक ।
ढ्वाइँढ्वाइँ— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ढ्वाइँ -बि॰_] एकनासले अपानवायु छुट्दा वा डकार आउँदा शब्द निस्कने गरी ।
ढ्वाइँय— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ढ्वाइँ -बि॰_] अपानवायु छुट्ता अलि धेरै बेर आवाज आउने गरेर ।
ढ्वाकढ्वाक— क्रि॰ वि॰ [ढ्वाक्+अ-बि॰_] कुनै गथ्हौँ वस्तु लगालग खस्ता, ढोका आदिमा हिर्काउँदा र दुई थरी वस्तु ठक्कर लागिरहँदा आवाज आउने चालसँग । > ढ्वाकढ्वाकी— क्रि॰ वि॰ अझै छिटो त्यस्तो हुने गरी ।
ढ्वाक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ढ्वाक्+क] १. गथ्हौँ वस्तु बिसाउँदा वा खस्ता आवाज आउने किसिमसँग । २. ढोका आदिमा हिर्काउँदा र कुनै दुई वस्तु ठक्कर लाग्दा आवाज आएझैँ ।
ढ्वाब— ना॰ [सं॰ ध्वाने १. तेल, मटीतेल आदि हालिने एक किसिमको टिन । २. पानी हाल्ने ठूलो भाँडो । ३. चिठी, मतपत्र आदि खसालिने भाँडो । ४. धतुराको फूलजस्तो तर ठूलो देखिने ध्वनिविस्तारक यन्त्र । वि॰ ५. साह्रै ठूलो; ढड्डू ।
ढ्वाबढ्वाब— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ढ्वाङ्+अ-बि॰_] कुनै साथ्हो वस्तुमा लगातार हिर्काउँदा, भाँडा तथा तालबाजाहरू बजाउँदा र खुट्टा बजारेर हिँड्दा आवाज आउने किसिमसँग । — ढुबढुब— क्रि॰ वि॰ काठ, जस्ता, टिन आदिमा बराबर ठोक्ताको आवाज आएसरि । > ढ्वाबढ्वाबती/ढ्वाबढ्वाबी— क्रि॰ वि॰ अझ शीघ्रतापूर्वक ढ्वाबढ्वाब हुने गरी । ढ्वाब पाथी— [ढ्वाब+पाथी] ढलौटका पाथीका नापोमा मिल्ने गरी टिन आदिमा काटेर बनाइएको, सरकारी छाप वा मुद्रा अङ्कित नहुने, प्रायः गाउँघरमा प्रचलित साधारण किसिमको पाथी । ढ्वाब फूल— ना॰ [ढ्वाब+फूल] तरबारका ढाँचाका पात हुने, विभिन्न रबका र धतुराका जस्ता फूल फुल्ने, एक किसिमको सुगन्धराज ।
ढ्वाङ्ग/ढ्वाङ्ब— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ढ्वाब+ग/ब] तीखो र मसिनु चालले कुनै वस्तु खसेको वा बज्रेको आवाज आउने गरी ।
ढ्वाम्म— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ढ्वाम्+म] तीखो र मसिनु रूपमा ढ्याम्म आवाज हुने गरी ।
ढ्वारढ्वार— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ढ्वार्+अ -बि॰_] अपानवायु छोड्दा लगातार ठूलो शब्द आउने किसिमसँग । > ढ्वारढ्वारती/
ढ्वारढ्वारी— क्रि॰ वि॰ अझ छिटो ढ्वारढ्वार भएर ।
ढ्वार्र— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ढ्वार्+र] अलि बेर ठूलो शब्द निस्कने गरी अपानवायु छुटेर; त्यस्तो आवाज निस्कने चालसँग ।
ढ्वास्स— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ढ्वास्+स] केही ढेस्सिने वा ढेपिएर बस्ने किसिमले ।
ण— १. देवनागरी वर्णमालाको व्यञ्जनवर्णमध्ये पन्ध्रौँ व्यञ्जनवर्ण; परम्परागत रूपमा मूर्धन्य, स्पर्शी, सघोष, अल्पप्राण तथा अनुनासिक मानिएको तर नेपाली उच्चारणअनुसार 'अडँ' ठहरिने व्यञ्जनध्वनि; टवर्गको अन्तिम तथा पाँचौँ वर्ण वा ण अक्षर; लेख्य रूपमा सो वर्ण वा अक्षरको प्रतिनिधित्व गर्ने लिपिचिह्न; तीनधर्के राा -नेपाली लेखनमा) । २. नेपालीमा विभेदकता वा व्यतिरेक नभएको नासिक्य व्यञ्जन -नेपाली उच्चारणमा) ।