नेपाली शब्दसमूह २१ छ

मुखपृष्ठ

छ१— देवनागरी वर्णमालाका व्यञ्जनवर्णमध्ये सातौँ वर्ण; तालव्य, स्पर्शसङ्घर्षी, अघोष तथा महाप्राण व्यञ्जनवर्ण; चवर्गको दोस्रो अक्षर; लेख्य रूपमा सो व्यञ्जनवर्णको प्रतिनिधित्व गर्ने लिपिचिह्न; छाते छ ।

छ२— अ॰ क्रि॰ [सं॰ अस्ति] प्रथम पुरुष, एकवचन र वर्तमान– कालिक अस्तित्व बु´ाउने एक शब्द ।

छँटनी— ना॰ [छाँट+अनी] १. छाँटछुँट पार्ने काम; छँटाइ । २. धेरै भएर गाँजिई सेप लाग्ने अवस्थामा पुगेका बोटबिरुवालाई उखेलेर छरितो पार्ने वा ठिक्क राख्ने काम । ३. कुनै पदार्थमा मिसिएको विजातीय पदार्थ वा अनिष्ट वस्तुलाई हटाउने काम । ४. अनावश्यक वा अल्छी र अयोग्य कामदारहरूलाई हटाउने काम; पजनी । ५. विभिन्न ठाउँमा लैजाने वस्तुहरूलाई बेग्लाबेग्लै छुट्ट्याउने काम । — मटनी— ना॰ छाँट्ने र मिलाउने काम; छाँटछुँट ।

छँटाइ— ना॰ [रू छाँट्/छँटाउ(+आइ॰] १. छाँट्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । २. छँटाउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] छँटाइनु— क॰ क्रि॰ १. छाँट्न लगाइनु; छाँट्ने पारिनु । अ॰ क्रि॰ छाँटा चढ्ने होइनु; बहुलाइनु ।

छँटाउनु१— प्रे॰ क्रि॰ [छाँट्+आउ+नु] छाँट्न लगाउनु; छाँट्ने पार्नु ।

छँटाउनु२— अ॰ क्रि॰ [छाँटा+आउ+नु] मस्तिष्कले राम्रोसँग काम नगरी सनक चढ्नु; छाँटा चढ्नु; सन्कनु; बहुलाउनु; जङ्गिनु । श्र छँटाहा— वि॰ छाँटा चढेको; सन्काहा; हावा खुस्केको ।

छँटिछटाउ— ना॰ [छाँट+छटाउ] १. गहना, पोसाक, केश, आदिको सिँगार । वि॰ २. त्यस्तो सिँगारबारा चिटिक्क परेको; ´रि´ुट्ट; चिरिच्याँट्ट ।

छँटुवा— वि॰ [छँाट+उवो छाँट्ने काम गरिएको; छानेको (व्यक्ति वा वस्तु॰ ।

छँडुली— वि॰ [छाडा+उली] छाडा स्वभावकी; उत्ताउली; छाले; बाइफाले (आइमाई॰ ।

छँडुलो— वि॰ [छाडा+उलो] छाडा स्वभावको; उत्ताउलो; रन्डीबाज; व्यभिचारी । > छँडुल्याइँ— ना॰ छँडुलो बन्ने भाव वा प्रक्रिया; छँडुलो हुनाको चाल; छालेपन ।

छँडुवा— वि॰ [छाडा+उवो छाडा स्वभावको; उत्ताउलो ।

छँदाइ— ना॰ [रू छाँद्(+आइ॰] छाँद्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] छँदाइनु— क॰ क्रि॰ छाँद्न लगाइनु; छाँद्ने पारिनु । छँदाउनु— प्रे॰ क्रि॰ छाँद्न लगाउनु; छाँद्ने पार्नु । छँदाहा— वि॰ १. छाँद हाल्ने काम गर्ने । २. छाँदिएको; छाँदछुँद पारिएको । छँदुवा— वि॰ १. खुट्टामा बाँधिएको; छाँदिएको (पशु) । २. कसकास गरेर मिलाइएको; छाँदिएको (भारी॰ ।

छँसाइ— ना॰ [रू छाँस्(+आइ॰] छाँस्ने क्रिया वा प्रक्रिया रू छ [ > ] छँसाइनु— क॰ क्रि॰ छाँस्न लगाइनु; छाँस्ने पारिनु । छँसाउनु— प्रे॰ क्रि॰ छाँस्न लाउनु; छाँस्ने पार्नु ।

छ्य— ना॰ हात्तीलाई पछि हट्ने पार्नका निम्ति भनिने शब्द ।

छक— ना॰ [सं॰ चकिते कुनै अनौठो कुरो देखेर वा सुनेर मन औताउने काम; छक्क; आश्चर्य; अचम्म ।

छकछक— ना॰ [अ॰ मू॰ छक्+अ (बि॰)] १. रेल हिँड्दा उत्पन्न हुने शब्द । क्रि॰ वि॰ २. रेल हिँड्दा शब्द आएजस्तै । >

छकछके— ना॰ १. भित्र मसिना गेडा हालेर बजाइने एक प्रकारको बाजा वा खेलौना । २. रेल (बालबोलीमा॰ । वि॰ ३. छकछक गर्ने (रेल, खेलौना, बाजा आदि॰ ।

छकटो— वि॰ [छक्कडे १. कतै पनि नमिल्ने स्वभावको; अनौठो तालको । २. अपरिपक्व; काँचो । ३. छवटा दाँत मात्र उमे्रको; पूरा जवान भइनसकेको (चौपाया॰ ।

छकडा१— ना॰ [छ+कडो तीनवटै पासामा दुईदुई फुट्टी आएमा पर्ने एक दाउ; छक्का पर्दा मात्र चल्न पाइने पासाको खेलको एक दाउ ।

छकडा२— ना॰ [सं॰ शकटे मानिसले ठेलेर चलाइने, मालसामान ओसार्ने गाडी; ठेलागाडी ।

छकल्ली— ना॰ [छ+कल्ली] १. छवटा कल्ली मिलाएर बनाइएको ठूलो मुठो । २. एक विशेष प्रकारको नेपाली टोपी । वि॰ छमुठे; छ कल्लीको; छवटा कल्ली जोडेर बनाइएको ।

छकाइ— ना॰ [रू छकाउ(+आइ॰] छकाउने किसिम वा क्रिया । श्र छकाइनु— क॰ क्रि॰ छलमा पारिनु; छकाउने काम गरिनु ।

छकाटुट— ना॰ [छकाउ+टुट] केही पनि नभएको स्थिति; सबै कुराको अभाव; तातो न छारो ।

छकार— ना॰ [सं॰] १. चवर्गको दोस्रो व्यञ्जनवर्ण; 'छ' अक्षर ।

छकाल— ना॰ [सं॰ सकाले १. मध्याह्नको समय; मध्याह्नकाल । २. बिहानको समय; सखार । ३. सुनसान स्थिति; सन्नाटा; निछ्याम । > छकाली— ना॰ छकालमा खाइने खाजा वा चमेना ।

छकाले— वि॰ छकालमा खाजा खाने (व्यक्ति॰ । छकालो— ना॰ १. छकालमा गरिने काम । २. छकाली ।

छकावट— ना॰ [छकाउ+आवट] छकाउने भाव, अवस्था वा क्रिया । श्र छकावटी— ना॰ छकाउने चाल; छकावटपन ।

छकाहा— वि॰ [छकाउ+आहो छकाउने स्वभाव भएको; ´ुक्क्याउने ।

छकि–नु— अ॰ क्रि॰ [छक्क+इ+नु] १. छलमा पर्नु; ´ुक्कलमा फस्नु । २. अलपत्र परिनु; छलिनु । ३. बिरिनु; भुल्नु । ४. जिल्लिनु; छक्क पर्नु । ५. ठगिनु; धोकामा पर्नु ।

छकुबन्जार— ना॰ आ६नै जीउमा मालसामान बोकेर बजारमा लगी बिक्री गर्ने मान्छे । > छकुबन्जारी— ना॰ छकुबन्जारको काम वा पेसा; बोकेर लगेको सामान बजारमा बेच्ने काम ।

छक्क— क्रि॰ वि॰ [सं॰ चकिते १. आश्चर्यमा पर्ने गरी; चकित भएर । २. जिल्ल; पक्क । ३. दङ्ग ।

छक्का— वि॰ [प्रा॰ छक्के १. छ दोबर; छ गुना; छक्के । ना॰ सोह्र वा आठ कौडाले खेलिने जुवाको एक दाउ । ३. तासको छ फुट्टीवाल चक्की । ४. तीनवटै पासामा दुईदुई आउँदा पर्ने दाउ । ~ चाल— ना॰ छक्कालाई मुख्य मानेर खेलिने तासको एक खेल । ~ पन्जा— ना॰ १. ´ुक्यानमा पारेर वा छलेर अर्कालाई धुत्ने काम; छटेलपन; चलाखी । २. अनावश्यक सम्बन्ध; नचाहिँदो वास्ता ।

छक्काल— ना॰ हे॰ छकाल ।

छक्कि–नु— अ॰ क्रि॰ [छक्क+इ+नु] हे॰ छकिनु ।

छक्के— वि॰ [छक्का+ए] छ दोबर; छक्का (दुनोट पढ्दा॰ ।

छक्क्याइ— ना॰ [छक्कि(+आइ॰] छक्किने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] छक्क्याइनु— क॰ क्रि॰ छकाइनु । छक्क्याउनु— स॰ क्रि॰ छकाउनु । छक्क्यावट/छक्क्याहट— ना॰ छक्क्याउने भाव, क्रिया वा अवस्था ।

छबछब— ना॰ [अ॰ मू॰ छङ्+अ(बि॰)] १. छाँगा आदिबाट पानी खस्ताको ध्वनि । क्रि॰ वि॰ २. पानी खस्ता त्यस्तो ध्वनि बराबर आउने गरी; छाँगा आदिबाट त्यसरी पानी खसे´ैँ भएर ।

छङ्गाछुर— ना॰ [छाँगो+सुर] ज्यादै अग्लो र विकट खालको भीर वा पहरो ।

छङ्ब— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छङ्+ब] चारैतिर उघ्रिएर उज्यालो देखिने गरी; चौतर्फी खुला देखिने भएर; छ्याङ्ब । छचल्का छचल्की— ना॰ [छचल्को+छचल्को] साना–ठूला छचल्का– हरूको समूह ।

छचल्कि–नु— अ॰ क्रि॰ [छचल्को+इ+नु] १. भाँडो वा गाग्रामा हालिएको पानी कम भई ठक्कर खाएर हल्लनु; तरल पदार्थ चल्नु । २. तरल पदार्थ चल्दा वा हल्लँदा आवाज निस्कनु; छल्किनु ।

छचल्को— ना॰ [अ॰ मू॰ छल् (बि॰)+को] १. गाग्रा आदिको आधा पानी ठक्कर लाग्दा उछिट्टिने क्रिया वा गति; छचल्किने काम; उबेलन; छोत्ल्याक–छोत्ल्याक । २. उक्त क्रिया वा गतिबाट उत्पन्न ध्वनि । ३. बिथोल्ने काम वा अवस्था; बिथोलो; गज्मौरो ।

छचल्क्याइ— ना॰ [रू छचल्कि(+आइ॰] छचल्किने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] छचल्क्याइनु— क॰ क्रि॰ छचल्किने पारिनु । छचल्क्याउनु— स॰ क्रि॰ पानी आदि तरल पदार्थ हल्लाउनु वा छलछल गराउनु । छचल्क्याहट— ना॰ छचल्किने भाव, क्रिया वा अवस्था ।

छचल्क्याहा— वि॰ छचल्कने खालको । छ चार— ना॰ [छ+चार] दुई पासामा दुवादुवा र एक पासामा छक्का पर्ने पासाखेलको एक दाउ ।

छटक्क— क्रि॰ वि॰ [छट् > छटक्+क] १. एकै खेपमा काटेर वा छिनालेर; एकै पटकमा छिनाउने गरी, चटक्क । २. एकाएक छड्केर वा पन्छेर । ३. एक्कासि छाडेर; अप´र्ट अलग्गिने गरी ।

छटछट— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छट्+अ (बि॰)] १. भात छट्कँदाको शब्द निस्कने गरी; छडछड । २. धमाधम काटिएर वा छिनिएर; छटाछट । छटछटती/छटछटी— क्रि॰ वि॰ अ´ै छिटो छटछट आवाज निस्केर ।

छटनी— ना॰ हे॰ छँटनी ।

छटपट— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छट्+पट] १. शारीरिक वा मानसिक थकाइले अधैर्य वा चञ्चल भएर । २. कौतूहल वा उत्सुकताका कारणले शरीरलाई अस्पट पार्ने गरी । ना॰ ३. बेचैनी; अधैर्य; खटपटी । > छटपटाइ— ना॰ छटपटाउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया ।

छटपटाइनु— अ॰ क्रि॰ छटपट गर्ने होइनु । छटपटाउनु— अ॰ क्रि॰ छटपट गर्नु; अस्थिर रहनु; बेचैन हुनु । छटपटाहट— ना॰ छटपट गर्ने भाव, क्रिया वा अवस्था । छटपटिनु— अ॰ क्रि॰ १. छटपटी हुनु; छटपटाउनु । २. असह्य पीडा वा मानसिक खुलदुलीले हडबडाउनु; तुलबुलाउनु । ३. अस्पटाउनु । छटपटी— ना॰ १. शारीरिक वा मानसिक वेदनाबाट भएको अधैर्य वा अस्थिरता । २. बेचैनी; घबराहट; हडबडी; तुलबुली; खुल्दुली; सकसक । छटपटे— वि॰ छटपट गर्ने खालको; अस्थिर स्वभाव भएको; हडबडे; तुलबुले; चटपटे । छटपट्याइ/छटपट्याहट— ना॰ छटपटिने भाव, क्रिया वा अवस्था ।

छटा— ना॰ [सं॰] १. कुनै वस्तुमा पाइने सौन्दर्य; हिस्सी; शोभा । २. प्रकाशका किरणहरूको समूह; कान्ति; दीप्ति । ३. समूह; समुदाय ।

छटाइँ— ना॰ [छाँटा+आइँ] छँटाउने भाव; पागलपन; सिल्ली चाल ।

छटाक— ना॰ [सं॰ षट्+टङ्क] १. एक पाउको चतुर्थांश; सेरको सोह्रौँ भाग; पाँच तोलाबराबरको परिमाण । वि॰ २. त्यति परिमाण भएको (वस्तु॰ ।

छटाछट— क्रि॰ वि॰ [रू छटछटे धमाधम कुनै काम गरेर; कुनै वस्तु काटेर छिन्ने गरी; छटछटी । > छटछटी— क्रि॰ वि॰ ´न् छिटो छटाछट भएर ।

छटिहार— ना॰ [मै॰] हे॰ छैटी ।

छटेल— वि॰ [छाँट+एल] सोचाइ वा कामगराइमा आ६नो चलाकी देखाउन सक्ने; धूर्त; छट्टू; चतुर । — पना— ना॰ छटेल व्यक्तिको स्वभाव वा अवस्था; धूर्तपना; चातुर्य ।

छट्क–नु— अ॰ क्रि॰ [अ॰ मू॰ छट्+क+नु] १. भात उम्लँदा छटछट शब्द गर्नु; छटछट शब्द गर्ने गरी पाक्नु । २. उछिट्टिनु; मिलिक्कसँग पर हट्नु; भाग्नु । > छट्का— ना॰ हात्तीका पछाडिका खुट्टा बाँध्ने डोरी वा साङ्लो । छट्काइ— ना॰ १. छट्कने गरी पाक्ने क्रिया वा प्रक्रिया; छड्काइ । २. छट्कने वा उम्लने क्रिया वा प्रक्रिया; उम्काइ; उछिट्ट्याइ । ३. छट्काउने वा उछिट्याउने क्रिया वा प्रक्रिया । छट्काइनु— क॰ क्रि॰ छटछट आवाज आउने गरी पकाइनु; छड्काइनु । छट्काउनु— प्रे॰ क्रि॰ १. छटछट शब्द आउने गरी पकाउनु; छटछट शब्द गर्ने पार्नु । २. उम्कने पार्नु; उछिट्ट्याउनु । छट्किनु— अ॰ क्रि॰ छट्कन थालिनु; छड्किनु । छट्के— वि॰ १. टेढो वा तेर्सो । ना॰ २. ठाडो वा टेढो पारेर बोटबिरुवा काट्ता बाँकी रहेको तीखो ठुटो । ३. अड्डाखानामा बीचबीचमा वा अचानक हुने जाँच । ४. छेकारो । ५. घोच्ने वा बिझ्ने वस्तु । छट्को— ना॰ छट्कने क्रिया वा अवस्था; छट्काइको गति । छट्क्याहट— ना॰ छट्किने काम, क्रिया वा अवस्था ।

छट्ट— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छट्+ट] एकै चोटि छिन्ने गरी; चट्टसँग; 'छट्' शब्द निस्के´ैँ गरी ।

छट्टु— वि॰ [छट्+उ] कुनै कुरा अत्यन्त चाँडो गर्न वा गराउन सक्ने; साह्रै बाठो; छटेल; धूर्त; चतुरो । > छट्ट्याइँ— ना॰ छट्टू हुनाको भाव; छटेलपन । छट्ट्याइनु— स॰ क्रि॰ छट्टूले ´ैँ बठ्याइँ देखाइनु । छट्ट्याउनु— स॰ क्रि॰ छट्टूले ´ैँ छकाएर लानु; छट्टू पाराले कुनै वस्तु उम्काउनु ।

छड— ना॰ [सं॰ शर?] फलाम आदि धातुको डोलो डन्डी वा सोठा; डन्डी ।

छडछड— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छड्+अ(बि॰)] १. भात छड्कँदा आवाज निस्केसरि; छड्कने गरेर । ना॰ २. भात छड्कँदाको शब्द ।

छडी— ना॰ [सं॰ शरे १. हातमा लिएर कुट्न हुने सानो लौरो; सिर्कनु । २. दण्ड दिनका लागि वा सुरक्षाका निम्ति हातमा लिइने दरिलो, खिरिलो लट्ठी । ३. घोडाका जुल्फीको टुप्पोटुप्पो काटेर छोटो पार्ने काम । ४. कन्चटमा कपाल छोट्याएर गरिने छँटाइ ।

छड्क–नु— अ॰ क्रि॰ [अ॰ मू॰ छड्+क+नु] १. छडछड शब्द गर्दै उम्लनु वा पाक्नु । २. छट्टसँग उम्कनु वा भाग्नु । > छड्काइ— ना॰ छड्कने क्रिया वा प्रक्रिया । छड्काइनु— क॰ क्रि॰ छड्कने पारिनु; छड्काउन लाइनु । छड्काउनु— प्रे॰ क्रि॰ छड्कने पार्नु; छड्काउन लगाउनु । छड्काहा— वि॰ छड्काउने खालको; छड्कने । छड्किनु— अ॰ क्रि॰ १. हे॰ छड्कनु । २. उम्लिनु; फत्किनु । छड्के— वि॰ १. टेढो वा तेर्सो । ना॰ २. टेढो र ठाडो पारेर काटिएका बोटबिरुवाको ठुटो; छट्के । ३. अचानक वा बीचबीचमा हुने जाँच; चेक । ४. छेकारो । ५. घोच्ने वा बिझ्ने वस्तु । छड्को— ना॰ भात आदि छड्कँदाको शब्द; पकाइको उमाल; छड्काइ । छड्क्याहट— ना॰ छड्किने भाव, क्रिया वा अवस्था ।

छत— ना॰ [प्रा॰ छत्ते १. घरको छानु । २. परेवा बसाउनका निम्ति उभ्याइने छाताका आकारको टाँड; परेवा बसाल्ने आडा । ३. ट्रक वा लरीको चालक बस्ने ठाउँभन्दा माथिल्लो भाग ।

छताछुल्ल— क्रि॰ वि॰ [छत्त+छुल्ल] पन्यालो पदार्थ चारैतिर पोखिने वा छरिने गरी; छ्याल्लब्याल्ल ।

छतिउन— ना॰ [सं॰ सप्तपर्णे भेट्नैपिच्छे प्रायः सातसात वटा पात हुने, ससाना सेता फूल र लामालामा कोसा फल्ने, चोट लाग्दा वा काट्ता दूध निस्कने एक जातको रूख; छतिवन; सप्तपर्ण ।

छतिपति— ना॰ १. इज्जतआबरु; लाजसरम । २. मानमर्यादा ।

छतिवन— ना॰हे॰ छतिउन । छ तीन— ना॰ [छ+तीन] पासाको खेलमा एउटामा छ फुट्टा, दोस्रामा दुई फुट्टा र तेस्रामा एक फुट्टा पर्दा हुने एक दाउ; पासाखेलमा 'नौ' को एक दाउ ।

छतेर्जे— ना॰ [ता॰] तामाबजातिमा नवजात शिशुको नामकरण संस्कार; न्वारान ।

छतौरी— ना॰ [छतौरो+ई] १. गाभिनु भइनसकेकी पठेग्री भेडो; भेडाको कुमारी पाठी । २. छाडा बानीबेहोरा भएकी केटी ।

छतौरो— ना॰ [सं॰ छागतरसे १. भेडाको पाठो । २. बीउका निम्ति पालिएको भाले भेडो; बियाडे भेडो । ३. छाडा केटो ।

छत्त— वि॰ [सं॰ छत्रे कुनै कुराको पनि भेदभाव नराख्ने; एकाम्मे

(जस्तै— एकछत्त॰ ।

छत्तर— ना॰ [सं॰ छत्रे १. छाता । २. पुरानु शैलीको छाता श्र छत्तरे— ना॰ राजा ।

छत्ता— ना॰ [सं॰ छत्रे १. मौरीले मह जम्मा गर्न र छाउराहरू राख्नका निम्ति बनाएको छाताका आकारको चाको । २. छाता; छत्र ।

छत्तिस— ना॰ [सं॰ षट्त्रिंशत्] तीस र छ जोड्दा हुने सङ्ख्या; ३६ को अङ्क । ~ जात— ना॰ जयस्थिति मल्ल राजाले वर्ण नछुट्टिएका समाजलाई कामका आधारमा विभाजन गरिएका जातहरू— ज्यापू, बनी, मू (मुल्मी॰, दङ्ग (डङ्गोल॰, काहाभुजा, कुमाले, दली, बलहजी (बुल॰, नली, युङ्ग्वार, गौको (गौँ॰, चित्रकार(पुँ॰, भाट(भार॰, छिपा, नकर्मी(कौ॰, नाऊ, सर्मी(साल्मी॰, खौसा(खुसः॰, तिप्पा(तेपे॰, कल्थार, पुलपुल, कुना(कोना॰, गथु(गाथा॰, तत्ती, बल्ला, लमू, पिही, गौवा(ग्वाला॰, नन्दगौवा, बह्लमी,चेउ, आवा, पुःमां(भुस्याहा॰, सुवा, कोयेनासो र सुघाब(रजक) । ~ मासाका

दिन— ना॰ सारै लामा दिन; असारको दिन । > छत्तिसा/छत्तिसे— वि॰ १. नानावली दाउपेच जान्ने; खुबै बाठी; छटेली (आइमाई) । २. नखरमाउली । छत्तिसौँ— वि॰ सङ्ख्याका क्रममा पैँतीसपछि आउने; छत्तीसको सङ्ख्यामा पर्ने ।

छत्तीस— ना॰ हे॰ छत्तिस । > छत्तीसा/छत्तीसे— वि॰ हे॰ छत्तिसा ।

छत्तीसौँ— वि॰ हे॰ छत्तिसौँ ।

छत्र— ना॰ [सं॰] १. घामपानी छल्न ओढिने साधन; छाता । २. सुनको दण्ड भएको र रत्नजडित मोतीको ´ल्लर लागेको छाता; एक राजचिह्न । ३. चिया आदि बिरुवाको संरक्षणका निम्ति बनाइएको छाप्रो । — क— ना॰ १. छाताको आकार जस्तो हुने च्याउ । २. मौरीको छत्राकार चाको । ३. छत्राकार पारेर बनाइएको शिवमन्दिर । ~ चक्र— ना॰ शुभअशुभ फल बताउने ज्योतिषको एक चक्र । ~ छँटाइ— ना॰ छाताको वृत्ताकारजस्तो चारैतिर बराबर पारी छाँट्ने वा मिलाउने काम । — छाया— ना॰ छाताजस्तो; आश्रय; अरूहरूको आडभरोस । — धर/धार/धारी— ना॰ १. छत्रधारण गर्ने व्यक्ति; राजा । २. राजालाई छाता ओढाउने व्यक्ति; छाते । वि॰ ३. छाता ओढ्ने । ४. छाता लिएर हिँड्ने । — पति— ना॰ राजा; भूपति; नृपति; अधिपति । — पत्र— ना॰ १. स्थलकमल । २. भोजपत्रको रूख । ३. छत्राकार पात हुने वनस्पति । ४. छतिउन । ~ भङ्ग— ना॰ १. राजपदको अन्त्य, अवसान वा विनाश । २. राज्य वा राष्ट्रका स्वतन्त्रताको नाश । ३. ज्योतिषका योगहरूमध्ये एक । ४. नपुंसक हुनाको भाव, गुण वा स्थिति । वि॰ ५. राजपदबाट च्युत भएको । ६. नपुंसक बनेको ।

छत्रा/छत्राक— ना॰ [सं॰] छाताका आकारको ठूलो च्याउ; छाते च्याउ ।

छत्रिक— ना॰ [सं॰] छाता ओढाउने व्यक्ति; छत्रधारी; छाते ।

छत्रि–नु— अ॰ क्रि॰ [सं॰ छत्रे १. अरूको छकाइमा पर्नु; ´ुक्किनु । २. जिल्ल पर्नु; हस्सिनु । ३. कसैका ठगाइमा पर्नु; ठगिनु । क॰ क्रि॰ ४. छाता ओढिनु ।

छत्री— ना॰ [सं॰ छत्रे १. कार्तिक शुक्ल एकादशीका दिन तुलसीका मठमाथि फूलमालाहरूबारा बनाइने छत्राकार सजावट । २. चोयाबारा आँखैआँखा पारेर बुनेको छाताको आकारजस्तो चित्रामा भोर्ला, साल, नेभारो आदिका पात छापिएको ओढो; बाटुलो घुम; छत्तरी । वि॰ ३. छाता ओढ्ने; छत्रधारी ।

छयभयाइ— ना॰ [रू छत्रि(+याइ॰] १. छत्रिने क्रिया वा प्रक्रिया । [ छयभयाउ+आइ] २.छयभयाउने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] छयभयाइनु— क॰ क्रि॰ छत्रिने पारिनु; छत्रिन लाइनु । छयभयाउनु— स॰ क्रि॰ छत्रिने पार्नु; छकाउनु ।

छद/छदन— ना॰ [सं॰] १. कुनै वस्तुलाई ढाक्ने वा छोप्ने वस्तु; आवरण; बिर्को । २. शरीरका भित्री अङ्गहरू ढाक्ने छाला । ३. पक्षीका जीउ ढाक्ने पखेटा । ४. रूख, लहराका पात ।

छदाइ— ना॰ [रू छाद्(+आइ॰] छाद्ने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] छदाइनु— प्रे॰ क्रि॰ छाद्न लगाइनु; छाद्ने पारिनु । छदाउनु— प्रे॰ क्रि॰ छाद्न लगाउनु; छाद्ने पार्नु । छदाहा— वि॰ छाद्ने खालको; छाद्ने स्वभावको । छ दुई— ना॰ [छ+दुई] पासाको खेलमा दुई पासामा एकएक र अर्कोमा छक्का पर्दा हुने एक दाउ; पासाका विभिन्न दाउमध्ये आठ सङ्ख्या हुने एक दाउ; अट्ठा ।

छदुवा— वि॰ [छाद्+उवो छाद्ने खालको; ओकल्ने स्वभावको । स्त्री॰ छदुवी ।

छß— ना॰ [सं॰] १. एकले अरूका प्रति राख्ने कपटको भावना । २. एक विषयलाई ढाकछोप गर्न निकालिने अर्को कुराको प्रसङ्ग; बहाना; निहुँ । ३. मुख्य रूप छिपाई नक्कली स्वरूप देखाउने काम । ~ तापस— ना॰ नक्कली जोगी; बाहिरबाहिर तपस्वी´ैँ भएर भित्रभित्र अरूलाई ठग्न पल्केको ढोँगी; पाखण्डी व्यक्ति । ~ नाम— ना॰ वास्तविक परिचय लुकाएर अर्कै परिचय दिन बदलिएको नाम; गुप्त नाउँ । ~ भाषा— ना॰ कुनै विशेष उद्देश्यका लागि बनाइएको कृत्रिम भाषा । ~ वेश— ना॰ बनावटी वेश; नक्कली स्वरूप । ~ वेशी— वि॰ नक्कली वेश धारण गर्ने; बनावटी वेशमा रहेको । > छßी— वि॰ १. छßवेश धारण गर्ने; छßवेशी । २. भित्र कपट राखेर बाहिर ठिक्क पर्ने; नक्कली ।

छन्— अ॰ क्रि॰ [सं॰ सन्ति] १. 'हुनु' क्रियाका तृतीय पुरुषको बहुवचनको रूप; 'छ' क्रियापदका आदरार्थीमा प्रयोग हुने क्रियापद ।

छनक— ना॰ [सं॰ छन्नके १. एक जनालाई भने´ैँ पारेर अर्कालाई छेड हान्ने काम; घोचपेच; छेडछाड; व्यङ्ग्योक्ति । २. आशय; इसारा; अभिप्राय; सङ्केत; सुइँको; आभास; प्रतीति; भान ।

छनछन— ना॰ [अ॰ मू॰ छन्+अ(बि॰)] १. रुपियाँपैसा आदि गन्दा वा चलाउँदा निस्कने शब्द; हातमा लगाइएका चुरा बज्दा निस्कने आवाज । क्रि॰ वि॰ २. त्यसरी शब्द वा आवाज निस्कने गरी । श्र छनछनाइ— ना॰ छनछन गरी शब्द निस्कने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । छनछनाइनु— अ॰ क्रि॰ छनछन गरी शब्द निस्किनु ।

छनछनाउँदो— वि॰ १. छनछन शब्द गर्ने । २. कुनै किसिमको खोट नभएको; चहकिलो । छनछनाउ— वि॰ सफासुग्घर; स्वच्छ ।

छनछनाउनु— अ॰ क्रि॰ छनछन हुनु; छनछन शब्द निस्कनु ।

छनछनाहट— ना॰ छनछन शब्द गर्ने भाव, क्रिया वा अवस्था ।

छनछनाहा— वि॰ छनछन शब्द गर्ने । छनछनिनु– अ॰ क्रि॰ छनछन शब्द निस्किनु । छनछनी— क्रि॰ वि॰ छनछन गरेर ।

छनमन— ना॰ केटाकेटीले रमाइलो मानेर टाउको दायाँबायाँ घुमाउने काम ।

छनाइ— ना॰ [छान्(+आइ॰] छान्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] छनाइनु— क॰ क्रि॰ छान्न लगाइनु; छान्ने पारिनु । छनाउनु— प्रे॰ क्रि॰ छान्न लाउनु; छान्ने पार्नु ।

छनाछन— क्रि॰ वि॰ [छनछने १. रुपियाँपैसा आदि गन्दा छनछन शब्द आउने गरी; लगातारको छनछन । २. गनिगनाउ; खनखन ।

छनुवा१— वि॰ [छान्+उवो छानेर बाँकी रहेको; छानेर ि´केको; छानिएको ।

छनुवा२— ना॰ हातीका अगाडिका खुट्टा जोडेर बाँध्ने डोरी वा साङ्लो ।

छनोट— ना॰ [छान्+ओट] छान्ने वा रोज्ने काम; केलाउने काम; छनाइ । — कर्ता— ना॰ विभिन्न ठाउँमा पठाइएका चिठीपत्र आदि छान्ने काम गर्ने व्यक्ति; छान्ने व्यक्ति ।

छनौट— ना॰ [छान्+औट] हे॰ छनोट । > छनौटो— ना॰ १. छानिएको वस्तु; छानेर छाडिएको वा ि´किएको वस्तु । २. छान्ने भाँडो । वि॰ ३. राम्रो जति छानिएको; छानेर लिई छुट्ट्याइएको वा बचेको ।

छन्क–नु— अ॰ क्रि॰ [छनक+इ+नु] १. प्रतीत हुनु; भान हुनु; आभास हुनु । स॰ क्रि॰ [रू छान्+क+नु] २. हे॰ छिन्कनु । श्र छन्काइ— ना॰ छन्कने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । छन्काइनु— क॰ क्रि॰ छन्कन लाइनु; छन्काउने पारिनु । छन्काउनु— स॰ क्रि॰/प्रे॰ क्रि॰ छनक दिनु वा दिलाउनु । छन्किनु— अ॰ क्रि॰ १. छन्कनु । २. छन्कने होइनु । छन्क्याइ— ना॰ छन्किने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया ।

छन्चर— ना॰ [सं॰ शनिश्चरे १. धामीले चिन्ता बस्दा भन्ने शब्द । २. कसैका जीउमा चढ्ने वायवीय वा अलौकिक शक्ति (ज्यादै छटपटिएर यताउति गरिरहने मान्छेलाई छन्चर लागेको

 ठानिन्छ॰ ।

छन्ती— ना॰ बाँस फुटाएर तयार पारिएको चेप्टो वस्तु; भाटो ।

छन्तेल— ना॰ नेपालको विशेषगरी धौलागिरि अञ्चलमा बसोबास गर्ने कुनै एक जाति ।

छन्द— ना॰ [सं॰] १. यति, गति र लय मिलेको वर्ण, मात्रा आदिको गणनाअनुसार पद्यात्मक रचना गरिने कुनै निश्चत मान वा रूप; त्यसरी गठन हुने विभिन्न किसिमका विशिष्ट वाक्य; वृत्त । २. इच्छा; अभिलाषा । ३. छाँट; ढङ्ग; चालचलन । ४. बन्धन; गाँठो । — क— ना॰ १. रक्षा गर्ने व्यक्ति; रक्षक । २. वासुदेव । ३. गौतमबुद्धको सारथि । ~ दोष— ना॰ छन्दमा वर्ण, मात्रा, यति आदि नमिल्दा भएको दोष; छन्दोभङ्ग । ~ न बन्दको— वि॰ छाँटकाँट नमिलेको; रङ्ग न ढङ्गको; बेछाँटको । — बन्द— ना॰ आकारप्रकार, रङ्गरोगन आदि राम्ररी मिलेको अवस्था; छाँटकाँट; ढाँचाकाँचा । ~ शास्त्र— ना॰ छन्दका नियमहरूको वर्णन भएको शास्त्र; छन्दका लक्षण र उदाहरणहरूको वर्णन भएको विषय । श्र छन्दानुवृत्ति— ना॰ अरूका इच्छा, अभिलाषालाई पूरा गर्ने काम; अर्कालाई रि´ाउने र खुसी पार्ने काम । छन्देइलो— वि॰ छन्द मिलेको; छाँटकाँट मिलेको; चिटिक्क परेको; राम्रो । छन्दोबद्ध— वि॰ छन्दमा बाँधिएको; छन्दका नियममा लेखिएको वा रचना गरिएको । छन्दोभङ्ग— ना॰ छन्दका नियमअनुसार रचना गरिएका पद्यमा रहेको गण, मात्रा आदिको अशुद्धि । छन्दोमुखी— वि॰ छन्दतर्फ ´ुकेको; छन्दको रूप लिएको ।

छन्न१— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छन्+अ] १. धातु वा काँचका टुक्राटुक्रामा ठक्कर लाग्दाका ´ैँ शब्द उत्पन्न गरेर । ना॰ २. त्यसरी उत्पन्न भएको शब्द ।

छन्न२— वि॰ [सं॰] १. कुनै वस्तुले चारैतिर ढाकिएको; छोपिएको; लुकेको ।

छपक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छपक्+क] १. धारिला हतियारले केरा आदि कमला वस्तु काट्ता सजिलैसित शब्द निकाल्ने गरी । २. विस्तारोसँग छोप्ने वा ढाक्ने किसिमले । ३. पानीमा लुगा आदि डुबाउँदा वा तरकारी पखाल्दा शब्द निकाल्ने किसिमले । ४. लुक्ने वा छिप्ने ढङ्गले ।

छपछप— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छप्+अ(बि॰)] १. खास शब्द उत्पन्न हुने गरी कमलो वस्तु काटेसरि । २. पानीमा भिजेका लुगा आदि पछार्दा शब्द निस्कने किसिमले । > छपछपती— क्रि॰ वि॰ छपछपका साथ । छपछपाइ— ना॰ छपछप गर्ने किसिम वा क्रिया । छपछपाइनु— क॰ क्रि॰ छपछप पारिनु ।

छपछपाउनु— स॰ क्रि॰ छपछप पार्नु । छपछपी— क्रि॰ वि॰ छपछप गरेर । छपछपे— वि॰ १. छपछप आवाज गर्ने । ना॰ २. खेलाडीका सङ्ख्याका अनुपातमा तासहरू घोप्ट्याएर धेरै फुट्टा आउँदा जितिने एक खेल ।

छपनी— ना॰ [प्रा॰ छप्पर+ई] १. चोयाले बुनेको सोलीजस्ता आकारको जाँड छान्ने चाल्नी । २. पर्खाल, चौतारो आदिमा राखिएका सानासाना ढुङ्गाहरू नचटपटाऊन् भनी तिनमाथि राखिने ठूलो ढुङ्गो; घपना; घपनी । ३. तेल पेल्दा भुटेको फुलो हालेको चेपुवामा बिस्तारै रसाउने चोयाको भाँडो; पेचा ।

छपन्न— वि॰ [प्रा॰ छप्पण < सं॰ षट्पञ्चाशत्] १. पचासमा छ जोड्दा हुने सङ्ख्याबराबरको । ना॰ २. पचास र छ जोड्दा निस्कने सङ्ख्या । > छपन्नौँ— वि॰ पचास र छ जोड्दा हुने सङ्ख्याका क्रममा आउने; छपन्न नम्बरको ।

छपाइ— ना॰ [रू छाप्(+आइ॰] १. छाप्ने किसिम वा क्रिया । २. छाप्ता वा छपाउँदा लाग्ने दस्तुर; छपाउँदाको खर्च । [ > ] छपाइनु— क॰ क्रि॰ छाप्न लगाइनु; छपाउने काम गरिनु । छपाउनी— ना॰ छाप्ने काम गरेबापत लिइने दस्तुर; छपाउने काम गरेबापत लाग्ने महसुल; छपाइ–खर्च । छपाउनु— प्रे॰ क्रि॰ छाप्न लगाउनु; मुद्रण गर्न लगाउनु ।

छपाछप— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छप्+आ+छप्] १. लगातारको छपछप; छपछपी । २. छुपुछुपु ।

छपान— ना॰ [छाप्+आन] निकासी वा बिक्रीका निम्ति वनजङ्गलका रूखहरमा मारिने टाँचा वा त्यस्तो टाँचा मार्ने काम; छपौती ।

छपोल— ना॰ [छ+पोल] १. तुलाका तौलमा धार्नीको छैटौँ भाग । वि॰ २. त्यति नै तौलको ।

छपौती— ना॰ [छापा+औती] हे॰ छपान ।

छप्काइ— ना॰ [रू छप्काउ(+आइ॰] छप्काउने किसिम वा क्रिया । [ श्र ] छप्काइनु— क॰ क्रि॰ छप्काउने पारिनु; छप्काउन लगाइनु ।

छप्काउनु— प्रे॰ क्रि॰/स॰ क्रि॰ कोमल वस्तु काट्ता 'छप' आवाज निकाल्नु; मूला काटे´ैँ सजिलोसित काट्नु ।

छप्को— ना॰ [अ॰ मू॰ छप्+को] १. कोमल वस्तु काट्ताको आवाज । २. धान आदिको रोपाइँ । ३. धान रोप्ताको आवाज । ४. चिसा लुगा पछार्दाको आवाज ।

छप्प— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छप्+प] हे॰ छपक्क ।

छप्पड/छप्पर— ना॰ [प्रा॰ छप्परे सेउला, पराल, खर आदिले छाइएको सानो घर वा गोठ; ´ुपडी; छप्पर; छाप्रो ।

छप्ल्याबछुप्लुब— ना॰ [अ॰ मू॰ छप्लाङ्+अ(बि॰)] १. पानी चलाउँदा वा खेलाउँदा आउने आवाज; छप्लाबछुप्लुब । क्रि॰ वि॰ २. त्यस्तो आवाज उत्पन्न हुने गरी वा उत्पन्न गरेर ।

छबिल्ले/छबिल्लो— वि॰ [सं॰ छबि+इल्ले/इल्लो] १. धेरै ढाँचाकाँचा पार्ने; नचाहिँदो शृङ्गार गर्ने । > छबिल्ल्याइँ— ना॰ ढाँचा; नखरा; अधिक शृङ्गार; नक्कल; स्वाब ।

छब्बिस— वि॰ [सं॰ षट्विंशति] १. बीस र छका योगसङ्ख्याको । ना॰ २. बीस र छ जोड्दा हुने सङ्ख्या; पच्चीसपछि आउने सङ्ख्यारू > छब्बिसौँ— वि॰ छब्बीस सङ्ख्याका क्रममा आउने; छब्बीस नम्बरको ।

छब्बीस— वि॰/ना॰ हे॰ छब्बिस । > छब्बीसौँ— वि॰ हे॰ छब्बिसौँ ।

छमछम— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छम्+अ(बि॰)] १. घुँघर आदिबाट बारम्बार शब्द निस्किएजसरी । २. छमछम शब्द उत्पन्न गरेर । ना॰ ३. त्यसरी निस्केको ध्वनि > छमछमती— क्रि॰ वि॰ छमछम गरेर; घुँघरु बजे´ैँ गरी । छमछमाइ— ना॰ छमछम गर्ने किसिम वा क्रिया; छमछम । छमछमाइनु— क॰ क्रि॰ छमछम शब्द निक्लिनु । छमछमाउनु— स॰ क्रि॰ १. घुँघरु आदिबाट छमछम आवाज निकाल्नु; छमछम पार्नु; बजाउनु । अ॰ क्रि॰ २. छमछम हुनु; छमछम आवाज निस्कनु । छमछमाहट— ना॰ छमछम आवाज गर्ने किसिम वा क्रिया । छमछमाहा— वि॰ छमछम आवाज गर्ने; छमछम आवाज निकाल्ने । छमछमिलो— वि॰ छमछम आवाज भएको । छमछमी— क्रि॰ वि॰ छमछमती । छमछमुवा— वि॰ १. छमछम आवाज निकाल्ने । ना॰ २. छमछम आवाज निस्कने बाजा (घुँघरु आदि॰ ।

छमाइ— ना॰ [रू छाम्(+आइ॰] छाम्ने किसिम, क्रिया वा भाव । [ > े छमाइनु— क॰ क्रि॰ छाम्न लगाइनु; छाम्ने पारिनु । छमाउनु— प्रे॰ क्रि॰ छाम्न लगाउनु; छाम्ने पार्नु ।

छम्क–नु— स॰ क्रि॰ पानी वा अन्य पन्यालो पदार्थ छर्कनु; पानी छिट्नु ।

छम्कट्ट— वि॰ [सं॰ सम्यक्कृते १. चिटिक्कको; छरितो; सुहाउँदिलो; आकर्षक । २. ढाँचालु किसिमको ।

छम्काइ— ना॰ [रू छम्क(+आइ॰] छम्कने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] छम्काइनु— क॰ क्रि॰ छम्कने पारिनु । छम्काउनु— प्रे॰ क्रि॰ छम्कने पार्नु वा छम्कन लगाउनु । छम्किनु— स॰ क्रि॰ १. छम्कनु । क॰ क्रि॰ २. सेचन गरिनु; छिटिनु ।

छम्के— ना॰ [अ॰ मू॰ छम्क+ए] बाँसका पट्याँसबाट बनाइएको सोली वा भाँडाभित्र मसिना गेडाहरू हाली छमछम गरी बजाइने बाजाविशेष ।

छम्को— ना॰ [छम्को+ओ] छम्कने काम; छम्काइ; सेचन । २. छम्कँदा वा छ्याप्ताको वेगसहित सो वेगले ओगटेको पानी ।

छम्म— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छम+म] छम्म शब्दसँग; छम शब्द गर्दै ।

छयल्ल/छयल्ले— वि॰ [प्रा॰ छाइल्लो] बनावटी स्वाब रच्न जान्ने; नखरा गर्न सिपालु; छाले ।

छयसट्ठी— वि॰ [सं॰ षट्षष्ठी] १. साठी र छबराबर छैसट्ठी । ना॰ २. साठी र छ जोड्दा हुने सङ्ख्या । > छयसट्ठीऔ”/छयसट्ठीयौ”— वि॰ छयसट्ठीको क्रममा आउने; पैँसट्ठीपछिको पहिलो ।

छयहत्तर— वि॰ [सं॰ षट्सप्तति] १. छ र सत्तरीबराबरको सङ्ख्या, अङ्क वा मूल्यको । ना॰ २. छ र सत्तरी जोड्दा हुने सङ्ख्या; पचहत्तरपछिको सङ्ख्या । > छयहत्तरौँ— वि॰ छयहत्तरका क्रममा आउने; छयहत्तर सङ्ख्याको ।

छयानब्बे— वि॰ [सं॰ षट्नवति] १. छ र नब्बेबराबरका सङ्ख्या वा अङ्कको । ना॰ २. छ र नब्बे जोड्दा हुने सङ्ख्या; पन्चान्नब्बेपछिको सङ्ख्या । छयान्नबेऔँ/छयान्नब्बेयौँ— वि॰ छयान्नब्बेका क्रममा आउने; छयान्नब्बे सङ्ख्याको ।

छयालिस— वि॰ [सं॰ षट्चत्वारिंशत्] १. छ र चालीस जोड्दा हुने अङ्कबराबरको सङ्ख्या वा मूल्यको । ना॰ २. छ र चालीस जोड्दा हुन आउने सङ्ख्या; पैँतालीसपछिको सङ्ख्या । > छयालिसौँ— वि॰ छयालीसका क्रममा आउने; छयालीस नम्बरको ।

छयालीस— वि॰/ ना॰ हे॰ छयालिस । > छयालीसौँ— वि॰ हे॰ छयालिसौँ ।

छयासिऔँ/छयासियौँ— वि॰ छयासीका क्रममा आउने; छयासी सङ्ख्याको ।

छयासी— वि॰ [सं॰ षडशीति्] १. छ र असीको योगबराबरका सङ्ख्या वा अङ्कको । ना॰ २. छ र असी बराबरको सङ्ख्या; पचासीपछि आउने सङ्ख्या । > छयासीऔ”/छयासीयौ”— वि॰ हे॰ छयासिऔँ ।

छर्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ क्षरणे १. यताउति खसाल्नु; अस्तव्यस्त पारेर फिँजाउनु । २. ब्याडमा धान आदिको बीउ छर्रछर्र पार्दै खसाल्नु; बीउ छर्नु ।

छरछर— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छर्+अ(बि॰)] १. वेगसँग पानी, रगत आदि निस्कने किसिमले; छहराबाट पानी ´र्दा´ैँ शब्द आउने गरी । ना॰ २. त्यस्तो शब्द > छरछरती— क्रि॰ वि॰ अझै छरछर गरेर । छरछराउँदो— वि॰ छरछर गर्दो । छरछरी— क्रि॰ वि॰ छरछरती । छरछरे— वि॰ १. छरछर गर्ने । ना॰ २. छाँगो ।

छरछार— ना॰ [छर (बि॰)] १. बीउ आदि छर्ने वा त्यससँग सम्बन्धित काम; छराइपराइ । २. छर्ने अन्नका बीउ वा बिजन ।

छरछिमेक— ना॰ [(बि॰)छिमेके आ६ना घरवरिपरि रहेका घरहरू; छेउछाउका गाउँघर; आ६नो देशप्रदेश । > छरछिमेक— वि॰ १. छिमेकमा बस्ने; छिमेकमा रहेको । ना॰ २. छरछिमेकको निवासी ।

छरपस्ट/छरपुस्ट— वि॰ [सं॰ क्षतभ्रष्टे १. यताउति चारैतिर छरिएको; समाल्न कठिन हुने गरी छरिएको । क्रि॰ वि॰ २. लथालिङ्ग; भताभुङ्ग । ३. यताउति चारैतिर छरिए´ैँ गरी । श्र छरपस्टिनु/छरपुस्टिनु— अ॰ क्रि॰ छरपुस्ट हुनु ।

छराइ— ना॰ [रू छर्(+आइ॰] छर्ने किसिम वा क्रिया । — पराइ— ना॰ छर्नेवर्ने काम । [ > ] छराइनु— क॰ क्रि॰ छर्न लगाइनु; छर्ने पारिनु । छराउनु— प्रे॰ क्रि॰ छर्न लगाउनु; छर्ने पार्नु ।

छरिछट्ट— क्रि॰ वि॰ [तुल॰ सं॰ ´टिति] छरितो र चाँडो हुने किसिमले; छिटोछिटो भए´ैँ ।

छरितो— वि॰ [सं॰ ´टिते १. कुनै काम गर्दा सरल वा सहज रूपले गर्ने (व्यक्ति) । २. व्यवहार गर्दा, लगाउँदा वा बोल्दा अप्ठेरो नभएको (माल, वस्त्र, वाक्शैली इ॰) । ना॰ ३. छरितो किसिमको कुनै पनि व्यक्ति वा कुरो । > छरित्याइँ— ना॰ छरितो हुनाको गुण वा भाव; छरितोपन ।

छरिनु— क॰ क्रि॰ [छर्+इ+नु] छराइमा पर्नु; छरिएको हुनु; छर्ने काम गरिनु ।

छरिमालो— ना॰ [छारो+(बि॰)मारो] १. खरानी । २. छारो ।

छरी— ना॰ [सं॰ क्षुरी] १. निधारमाथि वा कन्चटनेरको लामो कपाललाई छाँटेर छरितो पारिने काम वा अवस्था । २. खेतबारीका कान्लाकुन्ली एवं डिलआलीहरू छाँटेर चिटिक्क पार्ने क्रिया । ३. काठ वा बाँसको सानो र छरितो लौरो । ४. चराहरूका चार नङ्ग्राभन्दा भिन्नै अलि माथि रहेको पाँचौँ नङ्ग्रा । ~ कटाइ— ना॰ छरीको शैलीमा कपाल काट्ने किसिम वा क्रिया । — दार— वि॰ १. छरी बोकेको; लौरो लिएको । २. छरी काटेको; कपाल छाँटेको; बुलबुले राखेको; बाबरी पालेको ।

छरुवा— वि॰ [छर्+उवो १. छर्ने; छरिएको; छर्ने काम गरेको । ना॰ २. कौडा छरेर हान्ने एक खेल । ३. रोप्नाको साटो छरिएको धान, मकै आदि ।

छर्क–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ क्षर+करण] पानी, धूलो आदि भुईँमा छर्नु; छिट्नु; छर्नु; छर्किनु । > छर्काइ— ना॰ छर्कने किसिम वा क्रिया । छर्काइनु— क॰ क्रि॰ छर्कन लगाइनु । छर्काउनु— प्रे॰ क्रि॰ छर्कन लगाउनु । छर्काछर्की— ना॰ १. निरन्तर छर्काइको आदानप्रदान । २. सानाठूला छर्काहरूको समूह ।

छर्की— ना॰ [छर्को+इ] सानो छर्को; छर्काको सानो रूप ।

छर्को— ना॰ [सं॰ क्षरके १. छर्कने काम; छर्र पार्ने क्रिया । २. छर्र गर्ने वा छर्र गरेर ´र्ने कुनै वस्तु (पानी, धूलो इ॰) । ३. छम्को ।

छर्छर— क्रि॰ वि॰/ना॰ हे॰ छरछर । > छर्छराउँदो— वि॰ छरछराउँदो । छर्छरी— क्रि॰ वि॰ छरछरी । छर्छरे— वि॰/ना॰ छरछरे ।

छर्र— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छर्+र] १. धूलो, मसिना गेडा आदि भुईँमा ६याँक्ता शब्द निस्केजस्तै गरी । २. एकैचोटि छरिने किसिमले ।

छर्रा— ना॰ [छार्र (बि॰)+ओ १. बन्दुक पड्कँदा छरिएर जाने मिहिन गोली वा गोलीहरू । २. बन्दुक पड्काउने काममा आउने काँच, सिसा आदिका टुक्रा । ३. बालुवा, बगर आदिमा रहने ढुङ्गा पिँधिएर गोलागोला बनेका गेडाहरू । — वाल— वि॰ छर्रा हालेर हान्ने खालको (बन्दुकको एक प्रकार॰ ।

छर्लक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छर्लक्+क] १. कुनै कुरो स्पष्टसँग देखिने गरी; छर्लङ्ब । २. आकाशमा बादल नलागी खुला रूपमा देखिने गरी । वि॰ ३. स्पष्ट ।

छर्लङ्ग— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छर्लङ्+ग] १.कुनै कुरो स्पष्टसँग देखिने गरी । २. आकाशमा बादल नलागी खुला रूपमा देखिने गरी । ३. कुनै विषय स्पष्टसँग बुि´ने गरी । वि॰ ४. स्पष्ट; प्रस्ट । > छर्लङ्गिनु— अ॰ क्रि॰ १. स्पष्ट हुनु; प्रस्टिनु; उदाङ्गिनु । उज्यालो हुनु; सफा हुनु । छर्लङ्गे— ना॰ कन्चन देखिने एक जातको मसिनो धान । छर्लङ्ग्याइँ/छर्लङ्ग्याइ— ना॰ छर्लङ्गिने किसिम वा क्रिया । छर्लङ्ग्याइनु— क॰ क्रि॰ छर्लङ्ग पारिनु ।

छर्लङ्ग्याउनु— स॰ क्रि॰ छर्लङ्गिने पार्नु; स्पष्ट तुल्याउनु; खुलस्त्याउनु । छर्लङ्ग्याहट— ना॰ छर्लङ्ग्याइँ ।

छर्लङ्ब— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छर्लङ्+ब] हे॰ छर्लङ्ग । श्र छर्लङ्बिनु— अ॰ क्रि॰ छर्लङ्गिनु । छर्लङ्बे— वि॰ छर्लङ्गे ।

छर्लङ्ब्याइँ/छर्लङ्ब्याइ— ना॰ छर्लङ्ग्याइँ । छर्लङ्ब्याइनु— क॰ क्रि॰ छर्लङ्ग्याइनु । छर्लङ्ब्याउनु— स॰ क्रि॰ छर्लङ्ग्याउनु ।

छर्लङ्ब्याहट— ना॰ छर्लङ्ग्याहट ।

छर्ल्याबछुर्लुब— ना॰ [अ॰ मू॰ छर्ल्याङ्+अ (बि॰)] हे॰ छर्ल्यामछुर्लुम ।

छर्ल्याङ्ब— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छर्ल्याङ्+ब] १. बज्ने धातु भुइँमा ´र्दा वा फुट्ता निस्केजस्तै ध्वनि निकालेर । २. त्यस्तो ध्वनि निकाल्ने गरी ´रेर ।

छर्ल्यापछुर्लुप— ना॰ [अ॰ मू॰ छर्ल्याप्+अ(बि॰)] १. तह नमिलेका नाना भाँति काम; छर्ने वा लिप्ने जस्ता काम; ´टा´ट सेउला वा लिङ्गुरा काट्ने जस्ता हडबडमा गरिसक्ने कार्य । क्रि॰ वि॰ २. त्यसरी हडबडमा कुनै काम सक्ने गरी ।

छर्ल्याप्प— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छर्ल्याप्+प] छर्ने, लिप्ने, फाँड्ने, ओछ्याउने, ढाक्ने आदि कार्य एकै चोटि सजिलैसँग गरिसक्ने गरी ।

छर्ल्यामछुर्लुम— ना॰ [अ॰ मू॰ छर्ल्याम्+अ(बि॰)] १. शरीरमा लगाइएका गहनाहरू परस्परमा ठक्कर लाग्दा उत्पन्न हुने ध्वनि; ´र्ल्याम´ुर्लुम । २. छर्ल्यापछुर्लुप । क्रि॰ वि॰ ३. त्यस्तो ध्वनि निस्कने गरी ।

छर्ल्याम्म— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छर्ल्याम्+म] १. काँच, पातला धातुका पाता आदि एकाएक भुइँमा ´र्दा वा फुट्दाको ´ैँ ध्वनि उत्पन्न हुने किसिमले । २. त्यस्ता वस्तु त्यसरी ´रेर वा फुटेर; ´र्ल्याम्म ।

छल्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ छलने १. एकअर्कालाई कुनै विषयमा ´ुक्याउनु । २. वास्तविक रूपलाई छिपाएर अर्कै रूप देखाउनु । ३. निहुँ ि´क्नु; बहाना गर्नु । ४. कपटपूर्ण व्यवहार गर्नु । ५. हराउनु । ६. जादु, टुना आदिले एकै छिनपछि अलप हुने गरी कुनै खास रूप देखाएर अचम्म पार्नु ।

छल— ना॰ [सं॰] १. ´ुक्याउने काम; ´ुक्कल । २.बहाना देखाउने क्रिया; निहुँ ि´क्ने काम । ३. ठग्ने कार्य; ठगी । ४. कुनै अद्भुत शक्तिले खास क्षणका लागि देखाएको अनौठो रूप वा लीला ।

छलक— ना॰ [सं॰ छाले छल्को; छाल । छल कपट— ना॰ [छल+कपट] कसैलाई कपटपूर्ण किसिमले छल्ने वा धोका दिने काम; ´ुक्याउने, लुकाउने र ठग्ने क्रिया ।

छलकार— ना॰ [सं॰] १. छल्ने चाल; ´ुक्कल । २. बहाना; निहुँ । श्र छलकारी— वि॰ ´ुक्कलमा पार्ने; छल गर्ने; छली ।

छलक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छलक्+क] १. भाँडामा हालेको, पोखरीको र नदीको पानी वा त्यस्तै हालतमा रहेको कुनै तरल पदार्थ छचल्किए´ैँ; छल्को उत्पन्न हुने गरी । २. तरुनी आइमाईको स्तन हल्लिए´ैँ गरी ।

छलछß/छलछन्द— ना॰ [सं॰] १. छलछाम; छलकपट; ठगठाग ।

छलछल— ना॰ [अ॰ मू॰ छल्+अ(बि॰)] १. पानी आदि तरल पदार्थ ´र्दा वा छचल्किँदाको आवाज । २. मस्त युवतीको स्तनको हल्लाइ । क्रि॰ वि॰ ३. त्यस्तो ध्वनि वा चाल गरेर । श्र छलछलती/छलछली— क्रि॰ वि॰ अ´ छलछल गरेर ।

छलछाम/छलछाल— ना॰ [छल+छाम/छाल] १. छलकपट; जाल´ेल । २. आलटाल ।

छलछिद्र— ना॰ [सं॰] हे॰ छलकपट । छल प्रपञ्च— ना॰ [सं॰] कुटिलतापूर्ण व्यवहार; छलछß; छलछाम ।

छलफल— ना॰ [छल+फल] १. दुई वा दुईभन्दा बढी व्यक्तिहरू बसेर कुनै विषयमा विचारविमर्श गर्ने काम । २. सही कुरो पत्तो लगाउन र खास निर्णयमा पुग्न सम्बन्धित व्यक्तिहरू बसेर गरिने विचारविमर्श; तर्कवितर्क ।

छलबल— ना॰ [सं॰] १. कार्यसिद्ध गर्नका निम्ति प्रयोग गरिएको छल र शक्ति । २. छलरूपी बल । छल योजन— ना॰ [सं॰] चलाकीका साथ अयथार्थ वा बनावटी चाल खेल्ने काम; काम पटाउन सक्ने किसिमले गरिने छलछाम ।

छलाइ— ना॰ [रू छल्(+आइ॰] छल्ने क्रिया वा किसिम । [ > ] छलाइनु— क॰ क्रि॰ छल्न लगाइनु; छल्ने पारिनु । छलाउनु— प्रे॰ क्रि॰ छल्न लगाउनु; छल्ने पार्नु । छलाछल— ना॰ १. एकले अर्कालाई छल गर्ने वा छल्ने काम; परस्परको दोहोरो छल । २. छलको अटुट क्रम । छलाहा— वि॰ छल्ने काम गर्ने; छली; छलुवा । छलिनु— क॰ क्रि॰ १. लुकिनु; छिपिनु; हराउनु । २. जाल´ेलमा परिनु; ठगिनु ।

छलिक— ना॰ [सं॰] १. छल गर्ने व्यक्ति; इन्द्रजाली; छली व्यक्ति । २. साहित्यमा रूपकको एक भेद ।

छलित— वि॰ [सं॰] छल गरिएको; छलिएको; ´ुक्क्याइएको ।

छली— वि॰ [सं॰] छल गर्ने; छलकारी; ठगी; जाली; ´ेली ।

छलुवा— वि॰ [छल्+उवो छल गर्ने; छली ।

छलै— ना॰ [छाला+ऐ] लडाइँ परेका अवसरमा सरकारलाई आवश्यक परेका छालाका सामानहरू तयार गर्नगराउनका निम्ति छुट्ट्याइएको रकम ।

छल्क–नु— अ॰ क्रि॰ [छलक्+नु] आधा गाग्राको पानी हल्लँदा, छचल्किँदा आवाज आउनु; छचल्किनु । > छल्काइ— ना॰ छल्कने किसिम वा क्रिया । छल्काइनु— क॰ क्रि॰ छल्कने पारिनु ।

छल्काउनु— प्रे॰ क्रि॰ छल्कने पार्नु । छल्किनु— अ॰ क्रि॰ छलछल शब्द निस्कनु; छल्कनु; छचल्किनु । छल्को— ना॰ छल्कने क्रिया; सानो छाल । छल्क्याइ/छल्क्याहट— ना॰ छल्किने अवस्था, क्रिया वा प्रक्रिया ।

छल्याइ— ना॰ [छाल्+याइ] बोक्रा उक्काउने वा छाला काढ्ने किसिम वा क्रिया; छोडाउने वा उधार्ने क्रियाप्रक्रिया ।

छल्ल— क्रि॰ वि॰ [छल्+अ] १. एकै छालमा (पानी बग्ने किसिम) । २. जललहरीका साथमा ।

छल्ली— ना॰ [सं॰] १. राखिएका तहमध्येको कुनै एक तह; पत्र; तरेली । २. तर; छाली ।

छवाइ— ना॰ [रू छाउ(+आइ॰] छाउने क्रिया वा प्रक्रिया; घरका धुरी, पाखा आदिमा खर, पराल छापेर पानी आदि नछिर्ने पार्ने कार्य । [ > ] छवाइनु— क॰ क्रि॰ छाउन लगाइनु । छवाउनु— प्रे॰ क्रि॰ छाउन लगाउनु ।

छवि— ना॰ [सं॰] १. सूर्यको किरण; आकर्षक शोभा; तेज; सौन्दर्य; प्रभा । २. छाया । ३. तस्विर; फोटो; चित्र । ४. चलचित्र । ५. रूप; सौन्दर्य । — कार— ना॰ फोटो खिच्ने शिल्पी; फोटोग्राफर; क्यामेराम्यान । — दर्शक— ना॰ वृत्तचित्र एवं चलचित्र आदि देखाउने यन्त्र (प्रोजेक्टर॰ ।

छसाइ— ना॰ [रू छास्(+आइ॰] छास्ने किसिम वा क्रिया । [ > ] छसाइनु— क॰ क्रि॰ छास्न लगाइनु; छास्ने पारिनु । छसाउनु— प्रे॰ क्रि॰ छास्न लगाउनु; छास्ने पार्नु ।

छस्याबछुसुब/छस्राँबछुस्रुब— ना॰ [अ॰ मू॰ (बि॰) छुसुङ्+अ] १. खयभयाबखुत्रुब; जेतेमेते; छासछुस । क्रि॰ वि॰ २. कागत, किताब, खुजुरा वस्तु आदि चलाउँदा असावधानी गर्ने गरी । ३. सुकेका पातपतिङ्गर चलाउँदा आवाज आउने किसिमले ।

छहरो— ना॰ [अ॰ मू॰ छर्+ओ] १. पहाडका खोँचबाट निस्केर पहरामा ठक्कर खाँदै ´रेको पानीको प्रवाह; छाँगो; ´रना, ´र्ना । २. पहिरो जाँदा बग्दै गरेका माटाढुङ्गा आदिको समुदाय ।

छहारिलो— वि॰ [छहारी+लो] १. छहारी परेको; ओ´ेल परेको; छायादार; ओ´ेलदार । ना॰ २. छाया परेर गर्मीको अभाव भएको स्थिति वा वातावरण ।

छहारी— ना॰ [सं॰ छायाकारी > छायाहारी] १. झ्याम्म परेको रूख आदिले घामको ज्योति छेलेर भुइँमा पर्न गएको ओ´ेल; रूख आदिको छाया; छाहारी । २. सिँयाल; सँयल ।

छाँगो— ना॰ [अ॰ मू॰ छङ्] पहाडका अग्ला खोँचबाट पहरो हुँदै तल खसेको जलप्रवाह; ´र्ना; छहरो ।

छाँट्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ छात+नु] काटेर, खुर्केर वा उखेलेर धेरै वा असुहाउँदो भएका वस्तुलाई छरितो र सुहाउँदो पार्ने काम गर्नु ।

छाँट— ना॰ [सं॰ छाते १. कुनै वस्तुका बनावटको ढाँचा; किसिम; ढर्रा; कट । २. लक्षण; सङ्केत; पूर्वाभास । — काँट— ना॰ १. काटेर, खुर्केर, उखेलेर धेरै भएको वस्तुलाई ठिक्क र सुहाउँदो पार्ने काम । २. वेशभूषा ठिक्क र छरितो पारी मिलाउने काम । ३. हिँडाइ, बोलाइ, चलाइ आदिको ढर्रा । ४. छाँट । — छुँट— ना॰ १. छाँटेर, काटेर वा खुर्केर ठिक्क मिलाउने काम । वि॰ २. त्यसरी मिलाइएको (वस्तु॰ ।

छाँटा१— ना॰ [सं॰ शाते १. बौलट्टीपना; सनक । २. अर्थ न बर्थको ´ोक वा रिस; घुर्की ।

छाँटा२— ना॰ [सं॰ छाते मास भिजाएर बोक्रा छुट्ट्याई तेल र बेसार दलेर सुकाइएको दाल; बोक्रा फालिएको दाल ।

छाँटिनु— क॰ क्रि॰ [छाँट्+इ+नु] छाँट्ने काम गरिनु ।

छाँद्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ छन्द+नु] १. पशुलाई खुट्टामा बाँध्नु । २. मानिसका पाउमा पर्नु । ३. डोका वा ढाकरको भारीमाथि सामान राखेर कसकास पार्नु; बाँधछाँद गर्नु ।

छाँद— ना॰ [सं॰ छन्दे १. पशुका खुट्टा बाँध्ने डोरी । २. समर्थ मानिसका खुट्टा पक्डिएर वा खुट्टामा घोप्टिएर अप्ठ्यारो पारिने धर्मबन्धन । ३. डोका, ढाकर आदिका बिटभन्दा माथि घाँस वा अन्य वस्तु राखी बाँध्ने काम वा सो बाँध्ने डोरी । — छुँद— ना॰ छाँद्नेवर्ने काम; बाँध्ने, कस्ने आदि काम । ~ हाल्नु— टु॰ १. प्रायः गोडामा हातले फेरो मार्नु । २. भुतुक्क भएर अरूपट्टि लहसिनु ।

छाँदिनु— क॰ क्रि॰ [छाँद+इ+नु] छाँद्ने काम गरिनु । छाँदे गाँठो— ना॰ [छाँद+ए+गाँठो] दाम्लाको एक छेउ पस्यौटामा छिराएर अड्काउनका लागि बनाइएको गाँठो ।

छाँदो— ना॰ [छाँद+ओ] १.छाँद । २. अङ्कमाल ।

छाँस्नु— स॰ क्रि॰ १. हप्काउनु; ´पार्नु; छास्नु । २. छिमल्नु ।

छाइँछुइँ— ना॰ [अ॰ मू॰ छाइँ(बि॰)] १. ´र´राउँदो आगाका कोइलामा घिउ हाल्दा निस्कने शब्द । क्रि॰ वि॰ २. त्यस्तो शब्द निस्कने गरी ।

छाइछुइ— ना॰ [छातछुते १. छातछूत; स्पर्शास्पर्श । २. लसपस; लहसपहस ।

छाइनु— क॰ क्रि॰ [छाउ+इ+नु] छाउने काम गरिनु ।

छाइल— ना॰ [सं॰ छाया+ प्रा॰ इल्ले १. छाया । २. छहारी; सियाँल ।

छाई— ना॰ [अ॰ मू॰] १. दही मथेर नौनी ि´की बनाइएको तरल पेय पदार्थ; मही । २. पत्थरकोइला बलेपछि बचेका ससाना टुक्रा ।

छाउ— ना॰ [सं॰ शापे स्त्रीको रजस्वलाको अवस्था वा धर्म ।

छाउ–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ छादने घामपानीबाट बच्नका निम्ति घरमाथि छानु बनाउनु; खर, पराल, ि´ँगटी, टिन आदिले घरलाई माथिबाट ढाक्नु ।

छाउनी— ना॰ [सं॰ छादनी] स्थायी रूपले वा अस्थायी रूपले सैनिक बसोबास गर्ने ठाउँ; सैनिक–शिविर ।

छाउपडी— ना॰ [सं॰ शाप+पडी] १. महिलाको मासिक धर्म हुने काम; नछुने हुने काम; परसराइ; रजस्वला; छाउ । २. नछुने भएकी वा पर सरेकी आइमाई । वि॰ ३. रजोवती नारी; नछुने; टक्रेकी; पर सरेकी ।

छाउरा— ना॰ [छाउरोको ति॰ ।)] हे॰ छाउरो । — छाउरी— ना॰ १. साना ठूला छाउरा र छाउरीहरूको समूह; छाउरा र छाउरी । २. बच्चाबच्ची; छोराछोरी; भुराभुरी । > छाउरी— ना॰ कुकुर, बिरालो आदिको पोथी बच्चो ।

छाउरो— ना॰ [सं॰] १. कुकुर, बिरालो आदिको भाले बच्चो । २. डाँगो वा ढाडे । ३. बालक; शिशु ।

छाक१— ना॰ रात वा दिनको चार भागको एक भाग; साडेसात घडीको समय; पहर ।

छाक२— ना॰ एक पल्ट अघाउन्जेल खान पुग्ने अन्न वा त्यस्तै खाद्य पदार्थ; एक पटक एक पेट खाइने आहार । ~ खल्को— ना॰ जुठो परेका समयमा आशौच बस्नुभन्दा पहिले स्नान गर्ने र छाक छाड्ने काम; आशौच परेका बेला छाक छाड्ने र नुहाउने काम । ~ टार्नु— टु॰ जिनतिनसँग साँ´–बिहानको खाने सर्जाम जुटाउनु ।

छाकलो— ना॰ [सं॰ शकाले १. छाक टर्ने गरी खाइने खाना; एक छाक खाइने खाना । २. छकालो ।

छाके— वि॰ [छाक+ए] १.छाक पुग्ने । २. एक छाक पाक्ने । ३. एक छाकसँग सम्बन्धित । ४. गाँसे; भतुवा; भाते ।

छाको— ना॰ [छाक+ओ] १. बियाएका गाईबस्तुलाई खान दिइने नुन । २. गाईबस्तु चरेर गोठमा आएपछि खान दिइने नुन, पीठो आदि मिलाएको आहार ।

छाग/छागल— ना॰ [सं॰] बोको ।

छाब— ना॰ [भो॰ ब॰ ?] जाँडको पानी; निगार ।

छाछट्ट— वि॰ [छ्या+छुट] जथाभाबी छरिएको; जताततै ६याँकिएको (जुठो, फोहर आदि॰ ।

छाटछुट— ना॰ [(बि॰) छुटे १. छिटोछरितो चाल; चटपट; ´टपट । २. चाटचुट । क्रि॰ वि॰ ३. चटपटसँग; छट्ट ।

छाड्–नु— स॰ क्रि॰ [प्रा॰ छड्ड+नु] १. त्याग गर्नु; छोड्नु । २. बन्धनबाट मुक्त गर्नु । ३. खाने गरेको वस्तु खान बन्द गर्नु; गर्ने गरेको काम गर्न छाड्नु । ४. छुट्टी दिनु; अवकाश दिनु । ५. बसेको ठाउँ परिवर्तन गर्नु; सर्नु । ६. प्राण त्याग्नु; मर्नु ।

छाडन— ना॰ [सं॰ छात+न] १. छाँट; ढर्रा; ढाँचा । २. लक्षण; चेष्टा । ३. बानी; आचरण ।

छाडा— वि॰ [प्रा॰ चत्त < सं॰ त्यक्ते १. कुनै बन्धनमा नपरेको; आफूखुसी; फुक्का । २. अश्लील कामकुरो गर्दै हिँड्ने; गतिछाडा । ३. डामेर छाडेको । ४. निर्लज्ज । ५. कमाइ नलगाई गाईबस्तु छाडिने; छेकथुन नभएको (ठाउँ वा जग्गाजमिन॰ । ना॰ ६. छाडा व्यक्ति, वस्तु वा प्राणी । ~ कुरा— ना॰ अश्लील गाली वा बोली; लाजभाँड ।

छाडि— अनु॰ [छाड्+इ] १. पहिले; अगावै (हिजोछाडि अस्ति) । २. पछि; बितेपछि (भोलिछाडि पर्सि) । ३. बाहेक; सिवाय ।

(उदा॰— ऊ राम्रोछाडि नराम्रो काम गर्दैन; पिटिछाडि मार्छस् नै भने पनि मेरो के लाग्छ < मछाडि को होला तिमीलाई मन पराउने ;) ४. साटो; सट्टामा । (उदा॰— अरूछाडि मलाई नै बोलाउनुपर्छ र <॰ ।

छाडि–नु— क॰ क्रि॰ [छाड्+इ+नु] छाड्ने काम गरिनु; त्यागिनु ।

छाड्या— ना॰ पाहुनाहरूलाई सुताउन तथा बसाउनका लागि बनाइएको वा तयार पारिएको पाली वा कोठो ।

छातछुत— ना॰ [छात+छूत] १. छुइछाइ; स्पर्शास्पर्श । २. लसपस; लाटलुट ।

छाता— ना॰ [सं॰ छत्रे बाँस वा फलामका डन्डीमा आठ वा सोह्रवटा फलामका करबबारा वृत्ताकार बनाई वरिपरि कपडाले मोहोरिएको, घामपानीबाट जोगिनका लागि ओढिने साधन; घामपानी छल्ने ओढो; छत्र । — धारी— वि॰ १. छाता लिएर हिँड्ने वा छाता ओढ्ने । ना॰ २. उड्दै गरेको विमानबाट जमिनमा ´र्ने सैनिक; प्याराट्रुप ।

छाती— ना॰ १. शरीरका अगाडिपट्टिको पाकस्थलीदेखि माथि गलासम्मको अवयव; वक्ष । २. साहस; आँट; हिम्मत; तागत । ३. दिल; हृदय; हियो । ४. स्तन; दूध । — दार— वि॰ १. उदार; दयालु; स्नेही; दिलदार । २. आँटिलो; साहसी; हिम्मती; तागतदार ।

छाते— वि॰ [छाता+ए] १. छाता लिने; छाता ओढ्ने । २. छाता ओढाउने । ३. छाताका आकारको; छाताजस्तो । ना॰ ४. राजामहाराजालाई पिठिउँमा बोकेर यताउति लैजाने अनुचर । ~ च्याउ— ना॰ जमिनमा उम्रने र छाताको आकारजस्तो देखिने एक थरी च्याउ । ~ ठेकी— ना॰ छातो भएको सानो ठेकी । ~ ठेको— ना॰ ठूलो छातो भएको ठेको ।

छातो— ना॰ [छाता+ओ] काठको ठेकी, माटाको गाग्रो आदिको फैलिएको बिट; छाताजस्तो भएर घुमेको त्यस्तै कुनै वस्तुको बिट ।

छात्र— ना॰ [सं॰] १. गुरु थापेर वा गुरुसँग रहेर अध्ययन गर्ने विद्यार्थी; गुरुको छत्रछायामा रहेको विद्यार्थी; शिष्य; चेलो । २. एक जातको माहुरी । — गण— ना॰ छात्रहरूको समूह; विद्यार्थीसमूह । ~ छात्रा— ना॰ छात्र र छात्राहरूको समूह; पुरुष विद्यार्थी र स्त्री विद्यार्थी । ~ जीवन— ना॰ छात्र हुँदाको अवस्था वा बेला; विद्यार्थीजीवन । ~ नायक— ना॰ कक्षामा अनुशासनको वातावरण सिर्जना गर्न वा विद्यार्थीहरूलाई अनुशासित राख्न सघाउ पुथ्याउनका निम्ति छानिएको विद्यार्थी; मनिटर । ~ परिषद्— ना॰ छात्रसङ्घ; विद्यार्थीसभा । —वृत्ति— ना॰ अध्ययनअवस्थामा जीवननिर्वाहका निम्ति विद्यार्थीलाई निश्चित समयसम्मका लागि दिइने रकम । — वृन्द— ना॰ छात्रहरूको समूह; विद्यार्थीहरूको समुदाय । ~ सङ्गठन/सङ्घ— ना॰ छात्रहरूको हक र हितका निम्ति गठित संस्था; छात्रछात्राहरूको सङ्घ; विद्यार्थीसङ्गठन ।

छात्रा— ना॰ [सं॰] १. छात्रको स्त्रीलिङ्ग । २. विद्यालयमा भर्ना भई औपचारिक रूपले विद्याध्ययनमा लागेकी स्त्री ।

छात्रालय/छात्रावास— ना॰ [सं॰] छात्र वा छात्राहरू सामूहिक रूपमा बस्ने घर ।

छाद्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ छर्दने १. खाएर पेटमा पुगेको वस्तु कुनै कारणवश उल्टिएर बाहिर निकाल्नु; वमन गर्नु; बान्ता गर्नु । २. कलमले मसी उकेल्नु । ३. भन्न नचाहेको कुरो करकापमा परेर भन्न बाध्य हुनु ।

छाद— ना॰ [सं॰ छर्दे १. खाएर पेटमा पुगिसकेको वस्तु कुनै कारणवश उल्टी भएर निस्कने शारीरिक प्रक्रिया; वमन; बान्ता; वाक । २. बान्ता गरेको वस्तु; उल्टी ।

छादक— ना॰ [सं॰] १. घर छाउने व्यक्ति । वि॰ २. ढाक्ने, छोप्ने (वस्तु॰ ।

छादन— ना॰ [सं॰] १. घरको छाउनी; छानो; छत । २. ढाक्ने वा छोप्ने काम । ३. पर्दा ।

छादित— वि॰ [सं॰] छाइएको; छोपिएको; ढाकिएको ।

छादिनु— क॰ क्रि॰ [छाद्+इ+नु] छाद्ने काम गरिनु ।

छान्–नु१— स॰ क्रि॰ [सं॰ चयने १. चाहिने वा असल वस्तु छुट्ट्याउनु; बिन्नु; केलाउनु । २. मन पराउनु; रोज्नु । ३. खोज्नु; पत्तो लाउनु ।

छान्–नु२— स॰ क्रि॰ [सं॰ क्षरणे १. कपडा, जाली, चाल्नी आदिबारा चाल्ने काम गरेर खस्रो र मसिनु वस्तु छुट्ट्याउने काम गर्नु । २. त्यसरी नै तरल पदार्थमा परेका थेगर आदि छुट्ट्याउनु ।

छानछिन— ना॰ [छान् +छिन] १. लिएको वा खाएको रिन छिनाफाना हुने काम; फर्स्यौट; छिनाफाना । २. परस्परमा भएको ´गडा सिद्धिने क्रिया; फैसला; अन्तिम निर्णय ।

छानबिन— ना॰ [छान्+बिन्] १. छान्ने र बिन्ने काम; रोज्ने र रुचिको वस्तु ग्रहण गर्ने काम । २. खोजतलास गर्ने काम; राम्ररी तथ्य पत्तो लगाउने काम । ३. तलासी लिएर कुनै कुरो बिन्ने अर्थात् केलाउने कार्य ।

छाना— ना॰ [छानोको ति॰ ।)] छानु; छत ।

छानिनु— क॰ क्रि॰ [छान्+इ+नु] १. छान्ने काम गरिनु; रोजिनु; चुनिनु । २. केलाइनु । ३. चालिनु । ४. खोजिनु ।

छानु/छानो— ना॰ [सं॰ छादने घर, कटेरा, गोठ आदिलाई घामपानीबाट सुरक्षित राख्नका निम्ति मास्तिर हालिने खर, टाली वा टायल, टिन आदिको छादन; छाना ।

छान्दस— वि॰ [सं॰] छन्दस्नामक उपनिषद्सम्बन्धी; वेदसम्बन्धी; वैदिक ।

छान्दोग्य— ना॰ [सं॰] १. सामवेदका ब्राह्मणको एक भाग । २. दस उपनिषद्मध्ये एक ।

छान्ना— ना॰ [सं॰ छन्ने १. दहीमा पानी हालेर मथेको तरल पदार्थ; पखाले । २. राइता । ३. सिकर्नी । ४. लस्सी ।

छाप्–नु१— स॰ क्रि॰ [छाप+नु] १. ब्लक, टाइप आदिका सहायताले चित्र वा अक्षर निकाल्नु; पुस्तक, पत्रपत्रिका आदि मुद्रण गर्नु । २. छापाबारा कपडा आदिमा बुट्टा हाल्नु; छिप्नु ।

छाप्–नु२— स॰ क्रि॰ [सं॰ स्थापने १. इँट, ढुङ्गा, फलेक आदि भुइँमा मिलाएर ओछ्याउनु; सेलिङ् गर्नु । २. रुवालाई कपडा आदिले ढाकेर मोहोर्नु । ३. छोप्नु; ढाक्नु ।

छाप— ना॰ [सं॰ स्थाप(+क॰] १. रबमा चोपेर कागत, कपडा आदिमा छाप लगाउनका निम्ति अक्षर काटिएको वा चित्र कुँदिएको साधन । २. त्यसैबाट छापिएको अक्षर वा चित्र; छापा । ३. साँचामा ढालेर बनाइएको टिको । ४. गहिरो प्रभाव; असर । ५. कुनै काम गरेबापत जुनीभर आयस्ता खान पाउने गरी सरकारबाट दिइएको जमिन; थापाको खान्गी; थपालो (उदा॰— दिवानछाप, भोटेछाप; रामेछाप इ॰) । ६. ठाउँ; थलो । श्र छापाछाप— क्रि॰ वि॰ प्रत्येक छाप अर्थात् ठाउँ नबिराइने गरी; हरेक ठाउँमा; ठावैँपिच्छे; सर्वत्र । छापछापती/छापछापी— क्रि॰ वि॰ अ´ छापछाप हुने गरी । ~ टिकी— ना॰ हे॰ छापटिको । ~ टिके— वि॰ छापटिको लगाउने (व्यक्ति) । —

टिको— ना॰ निधारमा श्रीखण्ड वा अरू कुनै लेपको काँक्रीबियाँको आकारमा ठाडो त्रिशूलजस्तो पारेर लगाइने टिको । — दानी— ना॰ छाप लगाउने मसी राख्ने भाँडो; ल्याप्चे लगाउने मोसो वा मसी राख्ने पात्र । ~ मसी— ना॰ छाप लगाउनका निम्ति बनाइएको मसी; ल्याप्चे लगाउनका निम्ति तयार गरिएको मोसो वा मसी ।

छापा— ना॰ [छाप+ओ १. प्रभाव; छाप । २. छापिएको अक्षर; लेख आदि । ३. मुद्रणकार्य । ४. मुद्रणयन्त्र । ५. आकस्मिक आक्रमण वा अप्रत्याशित खानतलासी । — खाना— ना॰ पुस्तक, पत्रपत्रिका आदि छाप्ने घर वा ठाउँ; मुद्रणालय; प्रेस । — मार— वि॰ १. लुकीछिपी छापा मार्ने; अचानक आक्रमण गर्ने । ना॰ २. अप्रत्याशित रूपले आक्रमण गर्ने वा आकस्मिक खानतलासी गर्ने व्यक्ति । — वाल— वि॰ १. बेलायती सरकारको वा भारतीय रिजर्भ ब्याङ्कको छाप लागेको, सरकारी मान्यता प्राप्त (सुन इ॰) । २. छापासँग सम्बन्धित (व्यक्ति॰ ।

छापे— वि॰ [छाप+ए] छापजस्तो; छाप लागेको; छाप भएको; अछापे नभएको । ~ औँठी— ना॰ नामको छाप भएको औँठी; छापे मुन्द्रो । ~ पाथी— ना॰ छाप लागेको पाथी; कानुनी रूपले वैध पाथी । ~ मानु— ना॰ सरकारी छाप लागेको मानु; कानुनी रूपले वैध मानु । ~ मुन्द्रो— ना॰ छापे औँठी ।

छापो— ना॰ [छाप्+ओ] १. छोपिएको स्थिति; ढाकिएको अवस्था

(उदा॰— कपालमा जम्राको छापो छ) । २. प्रशस्तता; सङ्ख्याबाहुल्य ।

छाप्राछाप्री— ना॰ [छाप्रो+छाप्री] साना–ठूला छाप्राहरूको समूह; छाप्रा र अरू सोसरहका वस्तुहरूको समूह ।

छाप्री१— ना॰ [छाप्रो+ई] छाप्राको सानो रूप; सानो खालको छाप्रो ।

छाप्री२— ना॰ खण्डखण्ड वा खोबिल्टैखोबिल्टा पारेर बनाइएको पूजासामग्री हालिने धातुको पात्र ।

छाप्री३— ना॰ [च्याप+री] चेपुवा कोलमा पेल्नका निम्ति तोरीको फुलो राख्न चोयाले बुनेको भाँडो; फुलो हाल्ने चोयाको भाँडो; पेचा ।

छाप्रो— ना॰ [सं॰ छत्त्वर > प्रा॰ छप्परे १. खर वा परालले छाएको सानोतिनो घर । २. वरिपरि सेउलाले बारेर सेउलाले नै छाएको सानो गोठ; घोचा गाडेर बलाहरू राखी त्यसमाथि सेउला र सेउलामाथि धूले पराल हालेर बनाइएको, बस्न हुने कुटी ।

छाब्दीबराह— ना॰ [छाब्दी+वराह] तनहुँ जिल्लाको सदरमुकाम दमौलीबाट अढाई कोस पूर्वतिर छाब्दीखोलाका तीरमा स्थित वाराही देवी वा तिनै देवीको मन्दिर ।

छाम्–नु— स॰ क्रि॰ [चाम < सं॰ चर्म+नु] १. छालाको स्पर्शको सहायताले कुनै वस्तु वा त्यसको विशेषता पत्ता लगाउनु । २. स्पर्श गर्नु वा छुनु । ३. छोएर खोजी गर्नु ४. कसैको शक्ति, हालत, ज्ञान, धन आदिको अड्कल लगाएर उसको महत्त्व वा स्तर पत्ता लगाउनु । छामछाम छुमछुम— ना॰ [छामछुम+छामछुम] आँखाले नदेखिने स्थितिमा हातले यताउति छामेर कुनै वस्तु पत्ता लगाउन गरिने काम ।

छामछुम— ना॰ [छाम् (बि॰)] छाम्ने काम; छामछामछुमछुम ।

छामिनु— क॰ क्रि॰ [छाम्+इ+नु] छाम्ने काम गरिनु ।

छाया— ना॰ [सं॰] १. सूर्यका किरणहरू छेकिएको ठाउँ; रूखपात आदिले सूर्यलाई छेक्दा पर्न गएको ओ´ेल । २. बत्तीको प्रकाश छेकिँदा देखा पर्ने ओ´ेल । ३. ऐना, पानी आदिमा देखा पर्ने वस्तुको प्रतिबिम्ब; टक; टलक; टहक । ४. एक वस्तुको अर्का वस्तुमा पर्न गएको प्रभाव । ५. नक्कल गरिएको स्थिति; अनुकृति । ६. जस्ताको तस्तो गरिएको उल्था; दुरुस्त अनुवाद । ७. मिल्दोजुल्दो अवस्था; सादृश्य । ८. अँध्यारो; प्रकाशहीन स्थिति । (. आफूभन्दा ठूलाको आश्रय । १०. सूर्यकी ल्याइते पत्नीको नाम । — कर— ना॰ १. छाता ओढाउने व्यक्ति; छाते । २. छाया पार्ने व्यक्ति; छायादार वस्तु । ~ गणित— ना॰ छायाका सहायताले वा छायाको गुणाङ्कनबारा ग्रहहरूको गति थाहा पाइने गणितको एक नियम वा प्रकार । ~ घटी— ना॰ सूर्यका प्रकाशमा छायाको गुणाङ्कनबारा समय पत्तो लगाउन बनाइएको घडी । ~ घडी— ना॰ घामको छायाबाट समय थाहा पाउन बनाइएको घडी । > छायाङ्कन— ना॰ वस्तुको स्वरूप वा आकार उतार्ने काम; फोटो खिच्ने काम । छायाङ्कित— वि॰ छायाङ्कन गरिएको । ~ चित्र— ना॰ १. विशेष प्रकारका काँच, प्लास्टिक आदिका फलेकमा वस्तुको प्रतिबिम्ब पर्दा दुरुस्त स्वरूप देखिई चित्राङ्कित भएको वस्तु । २. त्यस्ता फलकबाट उतारिएको चित्र । ३. छायाका सहायताले अभिनय गरिएको विषय । ४. वर्णनबारा विषयवस्तुका बाह्य वा आन्तरिक स्वरूपहरू उतारिएको रचना । ५. बाइस्कोप आदिबाट देखिने चित्र । ~ चित्रण— ना॰ छायाचित्र निकाल्ने शिल्प वा कार्य । — द्रुम— ना॰ छाया दिने रूख; छायाकार वृक्ष; सियाँल ताप्ने रूख । श्र छायानुवाद— ना॰ एक भाषामा लेखिएका रचनामा पाइने वास्तविक तथ्यलाई अर्को भाषामा जस्ताका तस्तै उतार्ने काम; उल्था । — पथ— ना॰ आकाशगङ्गा; नीहारिका; घाबबादल; स्वर्गङ्गा । ~ पुरुष— ना॰ १. घामको विपरीत दिशातर्फ केही बेर आ६नो छायालाई हेरेका आँखाले तुरुन्तै आकाशतिर हेर्दाखेरि देखिने आ६नो आकृति । २. अदृश्य वा अपरिचित रूपमा रहेर अर्काको रहस्य पत्तो लगाउन पछि लागेको व्यक्ति । — मय— वि॰ छाया भएको; छायायुक्त । — यन्त्र— ना॰ छायाबारा समय थाहा पाइने यन्त्रविशेष; धूपघडी । — लोक— ना॰ भौतिक आँखाले नदेखिने जगत्; कल्पना गरेर उभ्याइएको संसार; मनोजगत् । — वाद— ना॰ भौतिक वस्तु वा मूर्त पदार्थलाई आलम्बन बनाएर अमूर्त रूपमा महत् सत्ताका अस्तित्वको अनुभव गराउने काव्यपद्धति; इन्द्रियजन्य वस्तुलाई आधार बनाएर अमूर्तरूपमा र महत् सत्ताका रूपमा रहेका अस्तित्वको अनुभवलाई अभिव्यक्त गर्ने एक चिन्तन–प्रक्रिया । — वादी— वि॰ छायावादसँग सम्बन्धित; छायावादको अनुसरण गर्ने; छायावादलाई अँगाल्ने । — सुत— ना॰ नवग्रहमध्येको एउटा ग्रह; शनैश्चर; शनिश्चर ।

छार— ना॰ [सं॰ क्षारे १. खरानी । २. छारो । — काप्रो— ना॰ १. बोक्सी, डाइनी आदि लागेका रोगीलाई रोगबाट मुक्त गराउनका लागि धपधप बलिरहेको अगुल्टामा धामी–झाँक्रीले सालधूपको धूलो हाली झ्वार्र ज्वाला निकाल्दै उसको शरीर सेकेर गर्ने उपचार । २. गोडा आदिमा दम्को परेर वा अन्य कारणबाट भएको पीडा निको पार्नका निम्ति तताएका लोहोरा, खरानी, बालुवा आदिलाई कपडाले बेरेर सेक्न बनाइएको वस्तु । ३. त्यसैले सेक्ने काम । ४. ´ारा टार्ने काम ।

छारतोस— ना॰ वेगसँग दौडने वा भाग्ने काम; सुइँकुच्चा ।

छारपन— ना॰ हात्तीका एकापट्टिका पाखामा कडी लगाई हौदा कस्ने डोरी ।

छारस्ट— वि॰ [सं॰ क्षारस्थे १. बिग्रिएको; भताभुङ्ग भएको; क्षतिग्रस्त; नष्ट; स्वाहा; छुट्टी । ना॰ २. विनाश, सत्यानाश ।

छारे— ना॰ [छार+ए] मानसिक विकृतिका कारणले गर्दा आकस्मिक रूपमा मूर्च्छा पर्ने रोग; मृगी; चम्की । ~ रोग— ना॰ एकाएक मूर्च्छा पर्ने रोग; अपस्मार ।

छारो— ना॰ [प्रा॰ छार < सं॰ क्षारे १. माटो आदिको धूलो; उड्दै रहेको मसिनो कसिङ्गर । २. खरानी ।

छाल्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ छाले १. रूख, लहरा, पाट आदिबाट बोक्रा उक्काउनु; लोक्ता झिक्नु । २. छाला काढ्नु ।

छाल— ना॰ [सं॰ क्षाले १. वायुको प्रभावले नदी, तलाउ, समुद्र आदिको पानी वेगले बहँदा वा छचल्किँदा उठेको लहर; तरङ्ग; लहरी । २. रूख आदिको बोक्रो; लोकतो । ३. सनपाट; पटुवा ।

छाला— ना॰ [सं॰ छाले १. शरीरको मासु, नसा आदिलाई ढाकेर रहेको र रोमक¨पहरू भएको चाम्रो वस्तु; चर्म; त्वचा; खाला । २. रूख आदिको बोक्रो; लोकतो । ३. जग्गा–जमिन; खेतीपाती; पूँजी (बाबुबाजेको छाला, पुर्खाको छाला इ॰)रू ~ कमोट— ना॰ विशेष प्रकारका घोलमा डुबाएर वा अरू कुनै प्रक्रियाबारा जुत्ता, ब्याग, बाकस आदि बनाउने छालालाई नरम पार्ने वा कमाउने काम । ~ जुत्ता कारखाना— ना॰ छालाका जुत्ताहरू बनाउने कारखाना (बाँसवारी छालाजुत्ता कारखाना आदि॰ ।

छालि–नु— अ॰ क्रि॰ [छाल+इ+नु] छाला उक्काइनु; छाला काढ्ने काम गरिनु ।

छाली— ना॰ [सं॰ छल्लि] दूध, दही आदिमा मास्तिर लागेको बाक्लो तर ।

छाले— वि॰ [सं॰ छलिन्] १. आफैँ अजमाएर साररहित वा तथ्य हीन कुरा गर्ने; मनगढन्त र नभएका कुरा गर्ने । २. उत्ताउलो स्वभावको; नखरमाउलो । ३. उत्ताउली; नखरमाउली ।

छाल्टिन— ना॰ [सं॰ शाटे सनपाट आदिबाट तयार गरिएको धागाले बुनेको चिप्लो कपडा ।

छाल्याइँ— ना॰ [छाले+याइँ] छाले हुनाको भाव; उत्ताउलोपना; चञ्चलता ।

छावा— ना॰ [सं॰ शावे १. हात्तीको बच्चो । २. डस्ने स्वभावको एक किसिमको कीरो ।

छास्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ छाषण+नु] १. जुक्ति पुथ्याई बोलेर कसैको गर्वलाई चूर्ण गर्नु; हप्काउनु; ´पार्नु । २. रूखका सानातिना हाँगा, ´ारपात, बुटा आदि काट्नु; छिमल्नु ।

छासछुस— ना॰ [अ॰ मू॰ छास्+अ(बि॰)] १. धूलो, पीठो आदि अलिअलि गरेर छर्ने काम; थोरैतिनु अन्न भाँडाहरूमा हाल्ने काम । क्रि॰ वि॰ २. उक्त वस्तु त्यसरी छर्ने गरी । ३. ´ार, जङ्गल, बुटा आदि अलिअलि गरी फाँडेर । > छासछुसे— वि॰ सानातिना कुरा अर्कालाई सुनाइहिँड्ने; चुक्ली लाउने ।

छासमिस— ना॰ [छास+मिस] दुई वा दुईभन्दा बढी भिन्न वस्तु छुट्ट्याउन सकिने गरी मिस्ने काम; छ्यासमिस । > छासमिसे— वि॰ छासमिस भएको; मिसिएको; छ्यासमिसे ।

छास्स— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छास्+स] हे॰ छुस्स । — छुस्स— क्रि॰ वि॰ १. छासछुस हुने गरी । ना॰ २. छासछुस ।

छाहरी— ना॰हे॰ छहारी ।

छिँक्–नु— स॰ क्रि॰ [छिँक्का+नु] रुघा–खोकी आदि रोगले नाक खसखस गरेर हाच्छिउँ गर्नु; छिउँ गर्नु; छिँक्का निकाल्नु । > छिँक— ना॰ छिँक्का; छिँउ । छिँकाइ— ना॰ छिँक्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया; हाच्छिउँगराइ । छिँकाइनु— क॰ क्रि॰ छिउँ गराइनु; छिँक्न लाइनु ।

छिँकाउनु— प्रे॰ क्रि॰ छिउँ गराउनु; छिँक्न लाउनु । छिँकुवा— वि॰ धेरै छिउँ गर्ने बानी भएको; छिउँछिउँ गरिरहने ।

छिँक्क/छिँक्का— ना॰ [सं॰ छिक्को छिउँ; छिँक ।

छिँड— ना॰ [सं॰ छेदे भाँडाकुँडा, काठपात आदिमा परेको ससानो प्वाल; कुपिल; दुलो ।

छिँडी— ना॰ [नेवा॰ छेँलि] तला हुने घरको सबभन्दा तल्लो तलो; भुइँतलो ।

छिँवल्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ छेदन+नु] १. बोटबिरुवा आदिका हाँगाबिँगा छाँटकाँट गर्नु । २. बाक्ला बिरुवा, ठूलो साग आदि उखेल्नु । ३. बढी भएका वस्तु वा कुरा बेचेर, छुट्ट्याएर, छाँटेर आदि किसिमले पातलो पार्नु । ४. थालेको कामकाज तुर्दै वा घटाउँदै लैजानु । ५. छेकाभाँजाहरू हटाउनु; ´ै´मेला पन्छाउनु । > छिँवल— ना॰ १. एक पटकमा गरिने वा हुने कामकुराको मेसो; बाहान; पटक । २. निश्चित समय; ताक । ३. मिल्दा उमेरका केटाकेटी आदिको पङ्क्ति; दामल; दौँतर ।

छिँवलाइ— ना॰ छिँवल्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । छिँवलाइनु— क॰ क्रि॰ छिँवल्न लाइनु; छिँवल्ने काम गरिनु । छिँवलाउनु— प्रे॰ क्रि॰ छिँवल्न लाउनु; छिँवल्ने पार्नु । छिँवलिनु— स॰ क्रि॰ छिँवल्ने काम गरिनु; छाँटिनु ।

छिः— वि॰ बो॰ [सं॰] १. कुनै फोहर वस्तु देख्दा वा त्यस्तो प्रसङ्ग चल्दा घृणाको भाव व्यक्त गर्ने शब्द; छ्या । २. मनको अरुचि वा वितृष्णा प्रकट गर्ने शब्द । ३. कसैको घृणित चरित्रप्रति निन्दा जनाउने शब्द । — छिः— वि॰ बो॰ बराबर वा जोडले छिः बु´ाउने शब्द । — छिः दुरदुर— ना॰ घृणा र हेला गर्ने काम ।

छिउँ— ना॰ [सं॰ छिक्को नाकभित्र नसजस्तो पर्पथ्याउने वस्तु वा गन्ध परेमा, हालेमा, खार लागेमा अथवा रुघा–खोकीका कीटाणु सकसक गरेमा बाहिर ६याँक्न स्वतः प्रकट हुने नाकको बजाइ; छिँक्का; हाच्छिउँ; छिँक ।

छिउँकी/छिउँके— ना॰ [रू छिउँ] छिँक्का; छिँक; छिउँ । ~ झार— ना॰ मसिना पात हुने र आँख्लैपिच्छे मसिना फल फल्ने, माडेर नाकमा नस लाउँदा छिउँ निकाल्ने मसिना बुट्टे ´ार; छिम्के झार ।

छिउँको— ना॰ [अ॰ मू॰ छिउँ+को] छिउँ; हाच्छिउँ ।

छिउँटी— ना॰ [छिउँटो+ई] कुनै काम गराएबापत कमाएर खान दिइएको सानो खेत वा बारी; दुःखशान्तिका निम्ति दिइएको जग्गा ।

छिउँटो— ना॰ लुगा; सिइएको वस्त्र (हीनार्थमा॰; सियौटो ।

छिकछिक— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छिक्+अ(बि॰)] कुनै वस्तुभित्रका टुक्रा वा मसिना दाना बज्ने गरी । > छिकछिके— ना॰ नरिवलको गट्टा, बेलुनको फुकुन्डो आदिभित्र मसिना टुक्रा वा गेगर, बालुवा राखेर तयार गरिएको हातले हल्लाएर बजाइने बाजा; छिनछिने ।

छिचरो— वि॰ [सं॰ छित्वरे १. बीचबीचमा पङ्क्ति नमिलेको; बीचबीचमा छिद्र परेको (दाँत) । २. छिद्र परेका दाँत भएको -व्यक्ति) । ३. मनमा लागेका कुरा धक नमानी बोल्ने; मुखको पचपचे; निर्लज्ज । ना॰ ४. मनमा लागेका कुरा पचपची बोल्ने मानिस । स्त्री॰ छिचरी । छिचल्—नु— स॰ क्रि॰ हे॰ छिचोल्नु । > छिचलाइ— ना॰ छिचल्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । छिचलाइनु— स॰ क्रि॰ छिचल्न लाइनु ।

छिचलाउनु— प्रे॰ क्रि॰ छिचल्न लाउनु ।

छिचिन्कोटे— ना॰ बट्टाईभन्दा केही ठूलो, फुस्रो रबको एक जातको चरो ।

छिचिमिरे— वि॰ [छिचिमिरो+ए] १. छिचिमिराजस्तो; दुब्लो–पातलो र चञ्चल स्वभावको ।

छिचिमिरो— ना॰ [छित्ति+मीर+ओ] प्वाँख उम्रेर दुलाबाट बाहिर निस्की उडेर प्रायः तुरुन्तै समाप्त हुने धमिरो ।

छिचिमोटे— वि॰ [चिमोट् +चिमोट्+ए] १. चकचके; छिटो र छरितो; हल्का पाराको । २. दुब्लोपातलो । > छिचिमोट्याइँ— ना॰ छिचिमोटे हुनाको चाल वा अवस्था; छिचिमोटेपन ।

छिचोल्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ छित्वर+नु] १. एकातिरबाट पसेर अर्कातिरबाट निस्कनु; पार गर्नु । २. एक ठाउँबाट हुलेर अर्का ठाउँबाट निकाल्नु । ३. टुङ्गो पुथ्याएर बोल्नु । ४. आद्योपान्त पढेर सक्नु । > छिचोलाइ— ना॰ छिचोल्ने क्रिया वा भाव ।

छिचोलाइनु— क॰ क्रि॰ छिचोल्न लाइनु । छिचोलाउनु— प्रे॰ क्रि॰ छिचोल्न लाउनु । छिचोलिनु— क॰ क्रि॰ छिचोल्ने काम गरिनु ।

छिट्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ क्षिप्त+नु] छम्कनु; छिट्कनु ।

छिट— ना॰ [सं॰ क्षिप्ते विभिन्न रबमा छिपेको धोती वा गुन्यू आदि लगाइने एक थरी कपडा ।

छिटाइ— ना॰ [रू छिट्(+आइ॰] छिट्ने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] छिटाइनु— क॰ क्रि॰ छिट्न लाइनु । छिटाउनु— प्रे॰ क्रि॰ छिट्न वा छम्कन लाउनु । छिटिनु— क॰ क्रि॰ छम्किनु; छर्किनु ।

छिटपुट— क्रि॰ वि॰ [हि. छिटफुटे १. अलिअलि; कहीँकहीँ; कहिलेकाहीँ । २. कुनै यता र कुनै उता; यताउति । ३. फाटफुट ।

छिटाछिटी— ना॰ [छिटो+छिटो] १. परेको वा ´रेको पानीको थोप्लाथोप्ली; धेरै छिटहरूको समूह । २. रब, मसी आदि तरल वस्तुका थोप्लाथोप्ली वा दाग ।

छिटुनी— ना॰ बेत, बाँस, निगालो, मालिङ्गो आदिका चोयाबाट बुनेर तयार गरिएको टोकरीजस्तो घरेलु साधन ।

छिटो— ना॰ [प्रा॰ छिट्टो < सं॰ क्षिप्ते १. छचल्किएर वा उछिट्टिएर आउने पानीको बिन्दु; जलकण; पानीको थोपो । २. दूध, मसी, रब वा त्यस्तै कुनै तरल वस्तुको थोपो । ३. शुद्धिका निम्ति सेचन गर्ने जल; चोख्याउन छम्केको पानीको थोप्ला । वि॰ ४. फुर्तिलो; छिटोछरितो; चलाक । क्रि॰ वि॰ ५. तुरुन्तै; चाँडो; लगत्तै; ´ट्टै । ~ छरितो— वि॰ १. चाँडचाँडै काम गर्ने; कुशलतापूर्वक छिटै काम गर्ने । २. विचार गर्न वा निर्णयमा पुग्न विलम्ब नगर्ने । ~ थोपो— ना॰ १. नापिने वा भरिने वस्तुको थोरै परिमाण । २. दूध, घिउ, तेल आदि पदार्थ थोरैथोरै गरेर सञ्चय गर्ने काम; फारोतिनो गरिने वस्तुको भाग (छिटोथोपो गरी जम्मा पारेको घिउतेल इ॰) । ~ हाल्नु— टु॰ छातछूत भएको वा अशुद्ध भएको वस्तुलाई शुद्ध जल छम्केर चोख्याउनु ।

छिट्क–नु— स॰ क्रि॰ [छिट्+क+नु] १. छम्कनु; छिट्नु; सेचन गर्नु । २. बीउबिजन छर्नु । > छिट्काइ— ना॰ छिट्कने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । छिट्काइनु— क॰ क्रि॰ छिट्कन लाइनु ।

छिट्काउनु— प्रे॰ क्रि॰ छिट्कन लाउनु । छिट्किनु— क॰ क्रि॰ छम्किनु; छिटिनु; सिञ्चित हुनु ।

छिट्ट्याइ— ना॰ [रू छिट्ट्याउ (+आइ॰] पानी छिट्ट्याउने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] छिट्ट्याइनु— अ॰ क्रि॰ छिटा–छिटा भएर ´रिनु ।

छिट्ट्याउनु— अ॰ क्रि॰ आकाशबाट छिटाछिटा परेर पानी खस्नु; पानी पर्न थाल्नु; अलिअलि पानी पर्नु ।

छिड्की— ना॰ [रू छड्के] १. छेस्किनी । २. काम बिगार्ने नियतले हालिने भाँजो; छेका; छिर्की; छिर्के ।

छितरबितर— क्रि॰ वि॰ टिप्नुपर्ने वस्तुहरू परपर पुग्ने गरी छरिने र रेलिने भएर; छिरलिने गरी; छरपस्ट; छरपट्ट ।

छितरिनु— अ॰ क्रि॰ [सं॰ छित्वर+इ+नु] १. कुनै वस्तु जताततै छरिनु; छरपुस्ट हुनु । २. छिल्लिनु; इत्रिनु; असभ्य तरिकाले जिस्किनु । > छितथ्याइ— ना॰ छितरिने भाव; क्रिया वा प्रक्रिया ।

छितथ्याहट— ना॰ छितरिने भाव, क्रिया वा अवस्था ।

छिताहारी— ना॰ [छित(ं=छूत॰] +हारी] सनातनी विश्वासअनुसार तथाकथित निम्न जाति ।

छिद्र— ना॰ [सं॰] १. प्वाल; दुलो; छिँड । २. धाँजो, अन्तर । ३. कमजोरी; फितलोपन । ४. दोष; त्रुटि । — ता— ना॰ छिद्र हुनाको भाव वा अवस्था । — दर्शी— वि॰ अर्काको दोष र खोट मात्र देख्ने; छिद्रान्वेषी । > छिद्रानुसरण— ना॰ अर्कामा रहेका दोषहरूको बारेमा गरिने खोजीनिती; छिद्रान्वेषण । छिद्रान्वेषी— वि॰ अर्काको दोष खोजेर खोट लगाउने; छिद्रहरूको अन्वेषण गर्ने । छिद्रित— वि॰ छिद्र पारिएको; प्वाल परेको ।

छिन्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ क्षीणे १. कुनै कामकुराको टुङ्गो लाउनु; मुद्दामामिलाको अन्तिम निर्णय दिनु; सिद्ध्याउनु । २. बाँकीबक्यौता, ऋण आदिको हरहिसाब चुक्ता गर्नु; फछ्यार्उनु । ३. वस्तुको कुनै अवयव टुक्रिनु; टुट्नु; चुँडिनु । अ॰ क्रि॰ ४. बर्कत घट्नु; दुब्लाउनु; शारीरिक अवस्था कमजोर हुनु । ५. घरव्यवहारको आर्थिक अवस्था गिर्नु; ऋणले सताउनु ।

छिन— ना॰ [सं॰ क्षणे १. साह्रै थोरै समय; क्षण । २. अहोरात्रमात्र साठी घडी हुने पानीघडीको नापोप्रणालीमा एक घडीको छैटौँ भाग; दस पला ।

छिनछान— ना॰ [छिन्+अ (बि॰)] १. हरहिसाब चुक्ता गर्ने काम; छिनाफाना; फछ्यौर्ट । २. सरसल्लाह मिलाउने काम ।

छिनछिन— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छिन्+अ(बि॰)] १. सुकेका कोसाहरू हल्लँदा बजे´ैँ भएर । २.घुँगुरा वा मुजुरा बजेसरि; त्यस्तो आवाजका साथ । > छिनछिने— ना॰ १. पहेँलो रबको फूल फुल्ने, केराउका आकारका केही मोटा कोसा फल्ने, दुर्भिक्षमा ती कोसाका फल भुटेर खाइने र बोक्राको पाट निकालिने एक जातको वनस्पति । २. छिकछिके ।

छिनफान— ना॰ [छिन्+फाँड्] १. चुक्ताचुक्ती; छिनछान ।

छिनाइ— ना॰ [रू छिन्(+आइ॰] छिन्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] छिनाइनु— क॰ क्रि॰ छिन्न लाइनु । छिनाउनु— प्रे॰ क्रि॰ छिन्न लाउनु; छिन्ने पार्नु । छिनिनु— क॰ क्रि॰ छिन्ने काम गरिनु ।

छिनाझपट— ना॰ [छिन्+´पट] छिनाइ र ´पटाइ; लुछाचुँडी; खोसाखोस । > छिनाझपटी— ना॰ छिना´पट ।

छिनाफाना— ना॰ [छिन्+फाँड्श्र फानो १. हरहिसाब मिलाउने र चुक्ता गर्ने काम; चुक्ती; फछ्यौर्ट; छिनुफानु । २. किनारा लगाउने काम; निधो वा टुङ्गो लाउने काम; निर्णय; निधो ।

छिनार— ना॰ [सं॰ छिन्नो १. गुप्त रूपबाट यौनवृत्ति गर्ने आइमाई; रन्डी; वेश्या; पातर । वि॰ २. छिहिलिएकी; पात्तिएकी (स्त्री) । ३. व्यभिचारी ।

छिनाल्–नु— स॰ क्रि॰ [छिन्+आल्+नु] १. धागो, डोरी आदि चुँडाउनु; काटेर छिनाउनु । > छिनालाइ— ना॰ छिनाल्ने वा चुँडाल्ने क्रिया वा भाव । छिनालिनु— क॰ क्रि॰ चुँडालिनु; छिनाइनु ।

छिनासिम— ना॰ नेपालको कर्णाली अञ्चलअन्तर्गत जुम्ला जिल्लाको सदर मुकाम ।

छिनिक— ना॰ अचार खान हुने ससाना दाना फल्ने, ´ाडीदार एक वनस्पति ।

छिनु— ना॰ [छिन्+उ] ढुङ्गा कुँद्ने वा धातुहरू काट्ने काम गरिने फलामे हतियार ।

छिनुफानु— ना॰हे॰ छिनाफाना ।

छिनुवा— वि॰ [छिन्+उवो १. छिनिएको; चुँडिएको; छिन्ने वा चुँडिने खालको । २. अदालतबाट छिनिएको; अन्तिम टुङ्गो लागेको; फैसला भएको (मुद्दा॰ ।

छिनेटो— ना॰ [छिन्+एटो] १. सानो छिनो । २. छिनोबाट बनाइएको प्वाल; छिँड; छेड । ३. प्वाल; दुलो ।

छिन्क–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ क्षीण+नु] मसिनो र खस्रो नछुट्टिएको वस्तुलाई नाङ्लो आदिमा हाली खस्रोजति खसालेर मसिनोजति राख्नु । > छिन्काइ— ना॰ छिन्किने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया ।

छिन्काइनु— क॰ क्रि॰ छिन्किन लाइनु । छिन्काउनु— प्रे॰ क्रि॰ छिन्कन लगाउनु । छिन्केटो— ना॰ छिन्कने साधन; नाङ्लो ।

छिन्केरो— ना॰ चामल छिन्कँदा नाङ्लैमा रहने ढुटो वा पीठो ।

छिन्कौटो— ना॰ १. बियाँ छिन्केर निस्केको चामल । २. छिन्कँदा निस्किएको नाथ्री । ३. छिन्किसकेपछि निस्किएको बियाँ ।

छिन्कौलो— ना॰ १. चामल केलाउँदा छुट्टिने चामल र भुसका अतिरिक्त बच्ने मसिना चामल; कनिका । २. मकैको चामल केलाउँदा भुस, पीठो र चामल छुट्टिइसकेपछि बचेको चामलभन्दा मसिनो र पीठोभन्दा खस्रो चीज; सरौलो ।

छिन्न— वि॰ [सं॰] १. छिनाइएको; टुक्रा पारिएको; चुँडिएको । २. बिगारिएको; बिग्रेको; नष्ट । ३. थाकेको; थकित । — कर्ण— वि॰ कानको लोती चुँडिएको; पूरै कान काटिएको; कनकट्टा । —

नासिक— वि॰ नाक काटिएको; नकटो । ~ भिन्न— वि॰ १. काटकुट वा फोरफार गरेर काम नलाग्ने अवस्थामा पुथ्याइएको; टुटफुट भएर छरिएको; छ्यान्नब्यान्न । २. नष्टभ्रष्ट । — मस्तक— वि॰ घाँटीदेखि माथिको भाग चुँडिएको; टाउको काटिएको; मुड काटिएको; मुर्कट्टा । — मस्ता— ना॰ १. घाँटी छिनेको आ६नै टाउको हातमा लिएर घाँटीबाट निस्किएको रगतको धारा त्यसै टाउकालाई पियाइरहेकी दश महाविद्यामध्ये एक । २. नेपालको सप्तरी जिल्लाको सदरमुकाम राजविराजदेखि दक्षिणतर्फ पर्ने सखडा गाउँमा रहेकी एक प्रसिद्ध देवी । — मूल— वि॰ १. जरो वा मूल काटिएको; निर्मूल भएको । २. आधार वा आश्रयरहित; मूल स्रोत नभएको । — संशय— वि॰ सन्देहास्पद अवस्था नरहेको; शङ्का बाँकी नरहेको; सन्देहरहित ।

छिप्–नु१— स॰ क्रि॰ [सं॰ स्पृश्+नु] कपडा, कागज आदिमा बुट्टा छाप्नु; बुट्टा पार्नु ।

छिप्–नु२— अ॰ क्रि॰ [सं॰ क्षिप्+नु] लुक्नु; दब्नु ।

छिपछिप— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छिप्+अ(बि॰)] अलिअलि पानी हुने गरी; पानीले जमिनको सतहमात्र छोइने भएर । > छिपछिपाइ— ना॰ छिपछिपाउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । छिपछिपाइनु— अ॰ क्रि॰ छिपछिप होइनु । छिपछिपाउँदो— वि॰ अलिअलि मात्र पानी भएको; छिपछिप गर्ने अवस्थाको । छिपछिपाउनु— अ॰ क्रि॰ छिपछिप हुनु । छिपछिपे— वि॰ १. तरल वस्तुमा ठोस वस्तुहरू मिसाउँदा तरल वस्तु छिपछिप मात्र र ठोस वस्तु बढी हुन खोजेको । २. ´ोल र चोक्टा परेको वस्तुमा दुवै पक्ष बराबर भएको ।

छिपा— ना॰ [नेवा॰ छिपू] १. कपडा रँगाउने तथा बुट्टा छाप्ने काम गर्ने एक जाति । २. त्यसै जातिले छिपेको कपडा ।

छिपाइ— ना॰ [रू छिपाउ(+आइ॰] १. कपडा आदि छिप्ने क्रिया वा प्रक्रिया । २. छिप्ने वा लुक्ने क्रियाप्रक्रिया; लुकाइ । [ > ] छिपाइनु— क॰ क्रि॰ १. छिप्न लाइनु; बुट्टा भराइनु । २. लुकाइनु; दबाइनु । छिपाउनु— प्रे॰ क्रि॰ १. छिप्न लगाउनु; छिप्ने काम गराउनु । २. लुकाउनु; दबाउनु ।

छिपी— ना॰ हे॰ छिपा (जाति॰ ।

छिपुवा— वि॰ [छिप्+उवो कागज वा कपडा आदिमा रङ्गीचङ्गी बुट्टा छापिएको; छिपिएको; बुट्टा भएको ।

छिप्पिनु— अ॰ क्रि॰ [सं॰ क्षीव+नु] १. फलफूल आदि कलिलो र कमलो अवस्था पार गरेर परिपक्व हुनु । २. कलिलो उमेरबाट प्रौढ अवस्थामा पुग्नु; उमेरदार हुनु । ३. खस्रिनु; बाउँठिनु । ४. पुरानो हुनु; धेरै समयको हुनु (रोग आदि) । ५. ठेकीमा राखिएको दही, घैँटामा राखिएको जाँड आदि धेरै दिनको हुनु वा पुरानो बन्नु । > छिप्प्याइ— ना॰ छिप्पिने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया ।

छिप्प्याइनु— क॰ क्रि॰ छिप्पिने पारिनु; परिपक्व बनाइनु ।

छिप्प्याउनु— प्रे॰ क्रि॰ १. फलफूल आदि बोटैमा राखेर परिपक्व पार्नु । २. छिप्पिने तुल्याउनु; छिप्पिन लाउनु ।

छिमल्–नु— स॰ क्रि॰ छाँटकाँट गर्नु; छिँवल्नु । > छिमल— ना॰ १. कामकुराको मेसो; पटक; छिँवल । २. निश्चित समय वा अवधि; छिँमल; दामल । छिमलाइ— ना॰ छिमल्ने वा छिमलाउने क्रिया– प्रक्रिया । छिमलाइनु— क॰ क्रि॰ छिमल्न लाइनु; छिँवलाइनु ।

छिमलाउनु— प्रे॰ क्रि॰ छिमल्न लाउनु; छिँवलाउनु । छिमलिनु— क॰ क्रि॰ छिमल्ने काम गरिनु; छिँवलिनु ।

छिमेक— ना॰ [छिम+भेके घरवरिपरिको ठाउँ; छरछिमेक; वल्लोपल्लो घर । > छिमेकी— वि॰ छिमेकमा बसेको वा रहेको; वल्लोपल्लो घर हुने; छिमेकको; छिमेक भएको ।

छिम्कनु— स॰ क्रि॰ हर्थुङ्गामा रहेका गट्टीहरू उफारेर उत्निखेरै हत्केलाले समाउनु । > छिम्काइ— ना॰ छिम्कने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । छिम्काइनु— क॰ क्रि॰ छिम्कन लाइनु; छिम्कने पारिनु ।

छिम्काउनु— प्रे॰ क्रि॰ छिम्कने पार्नु; छिम्कन लाउनु । छिम्किनु— क॰ क्रि॰ छिम्कने काम गरिनु ।

छिम्के— ना॰ [छिम्क+ए] छिम्कने काम गरेर खेलिने गट्टाको खेल । ~ झार— ना॰ हे॰ छिउँके´ार ।

छिम्क्याहट— ना॰ [छिम्क+याहट] छिम्कने भाव, अवस्था, क्रिया वा प्रक्रिया ।

छिया— वि॰ [सं॰ क्षिते १. चिरिएको वा घाउ लागेको; छेड परेको । ना॰ २. घाउ; छेड; छेद । ~ छिया— क्रि॰ वि॰ १. काटिने, छेडिने वा घोचिने भएर; प्वालैप्वाल हुने गरी; टुक्रैटुक्रा भएर । वि॰ २. त्यस्तो हुने शारीरिक वा मानसिक अवस्थाको; छिन्नभिन्न ।

छिर्–नु— अ॰ क्रि॰ [छेड्+नु] कुनै दुलो वा प्वाल आदिबाट पस्नु; एकातिरबाट पसेर अर्कातिर निस्कनु ।

छिरबिर— ना॰ [अ॰ मू॰ छिर्+अ(बि॰)] १. अनेक रङ्गका ससाना बुट्टा । २. विभिन्न रब वा घामछायाँबाट बनेका तिरमिरे बुट्टा । श्र छिरबिरे— वि॰ छिरबिर बुट्टा परेको; छिरबिर देखिने ।

छिरल्–नु— स॰ क्रि॰ [छिरलो+नु] १. कुनै ठाउँमा मिलाएर राखेको कागजपत्र, अन्नपात आदि वस्तु जथाभाबीसँग यताउति पार्नु; रेल्नु । २. घाँसपात, पराल आदि फुकाएर छर्नु; त्यस्तो वस्तुको घान हाल्नु । > छिरलाइ— ना॰ छिरल्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया ।

छिरलाउनु— प्रे॰ क्रि॰ छिरल्न लाउनु । छिरलिनु— क॰ क्रि॰ छिरलो हुनु; यताउति छरिनु ।

छिरलो— ना॰ [सं॰ क्षरले कुनै वस्तु वा सरसामान जथाभाबी हुने स्थिति; छिरलिने काम; छरछार; रेलो ।

छिराइ— ना॰ [रू छिर्(+आइ॰] छिर्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] छिराइनु— स॰ क्रि॰ १. पसाइनु; घुसारिनु । क॰ क्रि॰ २. छिर्ने पारिनु; घुस्ने पारिनु । छिराउनु— स॰ क्रि॰ १. पसाउनु; एकापट्टिबाट हालेर अर्कापट्टि पुथ्याउनु । प्रे॰ क्रि॰ २. छिर्न लाउनु; एकापट्टिबाट पसेर अर्कापट्टि निस्किन लाउनु । छिरिनु— क॰ क्रि॰ पसिनु; घुसिनु ।

छिर्काछार्की— ना॰ [अ॰ मू॰ छिर्को (बि॰)] १. कपडा, कागज, छाला आदिमा परेका विभिन्न रबका बुट्टा; थोप्लाथोप्ली । २. छिर्काहरूको समूह; छिटाछाटी ।

छिर्की— ना॰ [छिर्के+ई] १. सानोतिनो छिर्के । २. जोरी खोज्नेलाई उसले थाहा नपाउने गरी गोडाले अल्´ाई लडाउने एक दाउ; छिर्केदाउ ।

छिर्के— वि॰ [रू छड्के] १. विभिन्न रबका धर्साधर्सी वा थोप्लाथोप्ली परेको; छिर्केमिर्के; टाटेपाङ्ग्रे (बस्तुभाउ, लुगाफाटा आदि॰ । ना॰ २. अर्काको कुभलो गर्ने नियतले गरिने जाल´ेल, चुक्ली; दाउपेच । ~ दाउ— ना॰ १. कुस्ती खेल्दा प्रतिबन्बीका खुट्टाका बीचमा आ६नो खुट्टो छिराई लरबर पारेर लडाउने तरिका; छड्के दाउ; चोरीदाउ । २. अर्काको हानिनोक्सानी गर्ने नियतले थाहा नहुने गरी दुःख दिने वा चाल ि´क्ने मौका; दुःख दिने नियतको जाल´ेल; मौकाबाजी; क¨ट खेल । — मिर्के— वि॰ विभिन्न रबका धर्साधर्सी वा थोप्लाथोप्ली मिसिएको; छिरबिरे ।

छिर्को— ना॰ [सं॰ छिप्तके १. वेगसँग आएको तरल पदार्थको छिटो । २. त्यसरी बनेका विभिन्न आकारका दाग; धर्सो ।

छिल्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ छल्लि+नु] १. बोक्रा छोडाउनु; छिल्कनु । २. खुर्कनु; ताछ्नु । > छिलाइ— ना॰ छिल्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । छिलाइनु— क॰ क्रि॰ छिल्न लाइनु । छिलाउनु— प्रे॰ क्रि॰ छिल्न लाउनु; छिल्ने पार्नु । छिलिनु— क॰ क्रि॰ छिल्किनु ।

छिल्क–नु— स॰ क्रि॰ [हि॰ छिल्का+नु] कुनै फलफूल, रूखपात आदिका बोक्रा ताछ्नु; छोडाउनु । > छिल्काइ— ना॰ छिल्कने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । छिल्काइनु— क॰ क्रि॰ बोक्रा छुट्ट्याइनु; नङ्ग्याइनु; छोडाइनु । छिल्काउनु— स॰ क्रि॰ बोक्रा छुट्टिने पार्नु; छिल्कन लाउनु । छिल्किनु— क॰ क्रि॰ बोक्रो ताछिनु; नङ्ग्याइनु; छोडाइनु ।

छिल्को— ना॰ [सं॰ क्षालके तरकारी, फल आदि पदार्थको बाहिरी अवयव; बोक्रो; खोस्टो; छाला ।

छिल्लि–नु— अ॰ क्रि॰ [छिहिलि+नु] १. लाजसरम त्यागेर वा मर्यादाको ख्यालै नगरी जिस्किएर कुरा गर्नु; पात्तिनु; इतरिनु; छिहिलिनु । > छिल्ल्याइ— ना॰ छिल्लिने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया ।

छिल्ल्याइनु— क॰ क्रि॰ छिल्लिने पारिनु; छिल्लिन लाइनु ।

छिल्ल्याउनु— प्रे॰ क्रि॰ छिल्लिने पार्नु; छिल्लिन लाउनु ।

छिहिलि–नु— अ॰ क्रि॰ असभ्य तरिकाले लाजभाँडको वास्तै नगरी जिस्किनु; इतरिनु; पात्तिनु । > छिहिल्याइँ— ना॰ छिहिलिनेपन; इतथ्याइ । छिहिल्याइ— ना॰ छिहिलिने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया ।

छिहिल्याइनु— क॰ क्रि॰ छिहिलिन लाइनु । छिहिल्याउनु— प्रे॰ क्रि॰ छिल्लिन लाउनु ।

छी— वि॰ बो॰ हे॰ छिः । ~ छी— वि॰ बो॰ छिःछिःरू

छुइ— ना॰ [छु+इ] छुने काम; छुवाइ; स्पर्श (बालबोलीमा) । —

छाइ— ना॰ १. छुनेवर्ने काम; छरछुवाइ । २.छुवाछूत आदिको भेदभाव; छुतछात ।

छुई— ना॰ [छु+ई] परसराइ; रजस्वला; टक्राइ; नछुनु; नछुने । ~ घर— ना॰ पहिलो पल्टकी नछुनेका लागि रहनबस्न बनाइएको गुप्ती कोठो वा ठाउँ ।

छुक— ना॰ [८छुहक< सं॰ शुभके १. शुभ तथा मङ्गलको सङ्केत; शुभ शकुन; सगुन; फाप । २. असल कामका लागि पर सारिएको कुरा । ३. छूत; छुवाछूत ।

छुकछुक— ना॰ [अ॰ मू॰ छुक्+अ(बि॰)] १. चलिरहने किसिम, अवस्था वा स्वभाव; चकचक । क्रि॰ वि॰ २. त्यसै पनि यताउति चलिरहने किसिमले । > छुकछुकी— क्रि॰ वि॰ छुकछुक; चकचक । छुकछुके— वि॰ चञ्चल स्वभावको; खाली बस्न नसक्ने; चकचके; अस्थिर ।

छुकी— वि॰ [छुक+ई] छुक लगाउने; छुक भएको; लच्छिनको; लच्छिनी ।

छुकुनी— ना॰ [प्रा॰ चुक्काण्णे १. दूधमाने, कर्कला आदिका डाँठ काटेर सुकाइएको तरकारी खाइने टुक्रा । २. तिल, फर्सीका बियाँ आदि कुटेर बनाइएको बुरबुरे धूलो अचार ।

छुकुम— ना॰ गहुँ, जौ छरिने बारीमा पलाउने, स्वादिलो, सुगन्धित र उपयोगी एक प्रकारको बुटी ´ार ।

छुची— ना॰ १. बन्दुकका टोटा रहने ठाउँमा जोडिएको घोडाले ठक्कर खुवाउँदा बारुद वा टोटा भएको ठाउँमा जाने र सल्काउने कीलोजस्तो अङ्ग । २. बोतल आदिका मुखमा राखिने फराकिलो मुख भएको र पीँधमा टुटी परेको सोली; कागे । ३. दुई नदीका सङ्गमका बीचमा पर्ने तीनचोसे सोतो जमिन; दोभानका मा´मा पर्ने बगरको सोतो ।

छुचुन्द्रे— ना॰ [छुचुन्द्रो+ए] १. ताँती लागेर खेलिने केटाकेटीको एक खेल । वि॰ २. छुचुन्द्राको जस्तो गन्ध भएको; छुचुन्द्राको जस्तो ताँती लाग्ने । ~ ताँती— ना॰ एउटापछि अर्का] र त्यसपछि अर्को नछुट्टिईकन ताँती लागेर हिँड्ने, छुचुन्द्राको लामजस्तै लर्को; लामो ताँती; लर्को; लाम ।

छुचुन्द्रो— ना॰ [सं॰ छुछुन्दरे १. सुँगुरको जस्तो थुतुनो हुने, स्वाभाविक अनुपातभन्दा साना आँखा भएको, ठस्स गन्ध आउने, मुसाजस्तो प्राणी ।

छुचो/छुच्चो— वि॰ [सं॰ क्षुद्रे १. सानो चित्त भएको; छोटो मिजासको; दुच्छर । २. लोभी स्वभावको; किरन्टोकी । ३. साथीभाइलाई नसहने; अमिल्दो । ४. अरूका नचाहिँदा कुरा गर्ने; छुल्याहा; छुस्कर । > छुच्याइँ— ना॰ छुचो हुनाको भाव वा अवस्था; छुचो हुने खालको काम वा व्यवहार ।

छुट्–नु— अ॰ क्रि॰ [छुट+नु] १. कुनै वस्तु वा काम बाँकी रहनु; छुट हुनु । २. कुनै कामकुरो बिरिनु; गल्ती हुनु; भुल्नु । ३. बन्धन वा सजाय, कैद आदिबाट मुक्त हुनु; फुर्सद पाउनु । ४. बाँधेको बन्धन छोड्नु; फुक्नु ।

छुट— ना॰ [सं॰] १. कुनै काम गर्दा भूलबाट भएको छुटाइ; छुट्ने काम । २. गल्ती; छुटपुट । ३. बाँकी; रहल । — कारा— ना॰ १. दण्डसजाय आदिबाट हुने मुक्ति; छुट्ने काम; मुक्ति । २. अवकाश; बिदा; छुट्टी; फुर्सद । — गुठी— ना॰ देवदेवालय, पाटीपौवा आदि धार्मिक वस्तु वा पूजाआजा आदिको कार्यसञ्चालन गर्न तोकिएका जग्गाको आयस्ताबाट खर्च गरी बचत भएको आयस्ता सञ्चालन गर्नेले खान पाउने रकम । — छाट— ना॰ कुनै काम गर्दा थाहा पाई वा नपाई रहन गएको काम; बाँकी; रहलपहल; छुटपुट । —

नाम— ना॰ पतिपत्नीले कानुनी रूपबाट पाउने छोडपत्र; पारपाचुके; पारपत्र; छुटानाम; सिन्कोपाङ्ग्रो । — पुट/फुट— ना॰ १. कुनै काम गर्दा कारणवश छुट्न गएको काम वा वस्तु; रहलपहल; बाँकीबचोट; छुटछाट । वि॰ २. बचेखुचेको; रहलपहल; छुट भएको ।

छुटाइ— ना॰ [रू छुट(+आइ॰] छुट्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] छुटाइनु— क॰ क्रि॰ छुट्नेछुटाउने काम गरिनु । छुटाउनु— प्रे॰ क्रि॰ १. बन्धनबाट मुक्त गराउनु; छुटकारा दिलाउनु; अलग गराउनु । स॰ क्रि॰ २. भूल गर्नु; कामकुरो बिराउनु; गल्ती गर्नु ।

छुटानाम— ना॰ [छुट+नाम] १. वियोग; छुटनाम । २. पतिपत्नीको सम्बन्धविच्छेद जनाउने कानुनी लिखत; पारपत्र; सम्बन्धविच्छेदपत्र ।

छुट्टा— वि॰ [रू छुटे १. आ६नो समूह वा ठाउँभन्दा अलग्गै रहेको; भिन्नै बसेको; छुट्टिएको; बेग्लै भएको । २. अलग; भिन्न; छुट्टो; छुट्ट । ~ छुट्टै— क्रि॰ वि॰ भिन्नाभिन्नै; बेग्लाबेग्लै; अलगअलगै ।

छुट्टि–नु— अ॰ क्रि॰ [छुट्टा+इ+नु] १. आ६नो समूह, परिवार वा सहभागिताबाट अलग्गिनु; भिन्नै हुनु । २. दाजुभाइहरू अंशबन्डा गरी अलगअलग हुनु ।

छुट्टी— ना॰ [रू छुटे १. आ६नो दैनिक काममा हाजिर हुन नपर्ने दिन; बिदा; अवकाश । २. छुटकारा; मुक्ति । ३. नाश; बर्बादी । वि॰ ४. धेरै मात्रामा; अति नै; अचाक्ली । — छाट्टी— ना॰ १. बिदा वा फुर्सद भएको अवस्था; त्यस्तो समय वा दिन । २. बिलकुल नाश; चौपट्टै खतम; नष्टभ्रष्ट; बिगार; उपध्रो; सत्यानाश; बर्बादी । क्रि॰ वि॰ ३. बिग्रने गरी; बर्बाद हुने गरी । ~ भिन्न— वि॰ अंशबन्डा गरी छुट्टिएको; मानो छुट्टिएको । ~ साह्रो— वि॰ १. कुनै कामले वा बेकामले कसैलाई सताउने; खुरन्धार गर्ने; बारबार त्यही कुरा दोहोथ्याइरहने । २. ज्यादै अप्ठ्यारो; असाध्यै असजिलो । क्रि॰ वि॰ ३. ´र्को लाग्ने गरी; वाक्क पार्ने किसिमसँग ।

छुट्टो— वि॰ [रू छुट्टो समूहबाट अलग्गिएको; छुट्टा; एक्लो; फुट्टो ।

छुट्ट्याइ— ना॰ [रू छुट्टि(+याइ॰] छुट्टिने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] छुट्ट्याइनु— क॰ क्रि॰ छुट्ट्याउन लाइनु । छुट्ट्याउनु— प्रे॰ क्रि॰ १. अलग पार्नु; भिन्न तुल्याउनु । २. रोग वा दोष खुट्ट्याउनु ।

छुत— ना॰ [सं॰ सूतके अस्पृश्य वस्तु छुँदा लाग्ने दोष; संसर्गबाट लाग्ने दोष । — छात— ना॰ छुवातुछ; छातछुत; लसपस । हे॰ छुत । > छुताइ— ना॰ छुतिने वा कोराभित्र पस्ने क्रियाप्रक्रिया । श्र छुताछुत— वि॰ छुन हुने र नहुने -रोग, व्यक्ति, पशु आदि_; छुवाछुतको ख्याल गर्नुपर्ने; छुत र अछुतको भेदभाव गर्ने ।

छुतारु— ना॰ जुठो, सूतक पूरै लाग्ने सपिण्डभित्रका दाजुभाइ; दसाहा दाजुभाइ; तेह्रदिने भैयाद । छुताहा— वि॰ १. छुवाइ वा लसपसबाट सर्ने सङ्क्रामक (रोग) । २. तेह्रदिने जुठो बार्नुपर्ने दाजुभाइ; सपिण्डीभित्रका दाजुभाइ । छुतिनु— अ॰ क्रि॰ कोराभित्र पस्नु; क्रियापुत्रीले कोरामा पस्नु; आशौच बार्ने घरमा पस्नु ।

छुती— छुवाछुत बार्न नपर्ने खालको; स्पर्श गर्दा वा भात पानी छुँदा बात नलाग्ने; छुतभित्रका जात भातको ।

छुत्ति— ना॰ १.परस्परमा छोएर हल्लँदै खेलिने एउटा खेल । २. पेटभित्र आन्द्रा खाली भएर हल्लिने काम; भोकले पेट काउकाउ गरेको अवस्था ।

छुद्दे— ना॰ [सं॰ क्षुधो १. खाने इच्छा; रुचि; भोक; तृष्णा । २. आकाङ्क्षा; रहर ।

छुद्र— वि॰ [सं॰ क्षुद्रे १. छुस्कर स्वभावको; छुच्चो बानी भएको । २. नीच स्वभावको; तुच्छ; निकृष्ट ।

छु–नु— स॰ क्रि॰ [प्रा॰ छुव < सं॰ छुप+नु] १. स्पर्श गर्नु; संसर्ग गर्नु; लसपस हुनु । २. जातभातमा बोर्नु; छुन निषेध भातभान्सा, पानी आदि चलाइदिनु ।

छुनुमुनु— ना॰ [अ॰ मू॰ (बि॰) मुनु (=मुन्टो॰] १. मसिना केटाकेटीले मुन्टो हल्लाएर खेल्ने खेल । २. अस्वीकार प्रकट गर्दा इसाराका निम्ति गरिने मुन्टोहल्लाइ । > छुनुमुने— वि॰ १. छुनुमुनु गर्ने; रहरलाग्दो (बालक, बाछो, पाठो, बच्चो आदि) । २. चकचके; छुकछुके; चञ्चले ।

छुपछुप— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छुप्+अ(बि॰)] लगालग 'छुप' चाल वा शब्दसित । > छुपछुपाइ— ना॰ छुपछुपाउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । छुपछुपाइनु— क॰ क्रि॰ छुपछुप पारिनु । छुपछुपाउनु— स॰ क्रि॰ छुपछुप पार्नु (लुगा धुँदा वा चामल फल्दा॰ । छुपछुपी— क्रि॰ वि॰ छुपछुपको चाल वा शब्द निकाल्दै । छुपछुपे— वि॰ छुपछुप गर्ने वा हुने; छुपछुप चालको । छुपुछुपु— क्रि॰ वि॰ १. धान रोप्दा हातले छुपछुप गर्ने गरी । २. लुगा छपछपाउँदा वा चामल फल्दा आवाज निस्के´ैँ भएर ।

छुप्प— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छुप्+प] पानीले चुर्लुम्म भिजेको कपडा, कागज आदि भुइँमा खस्दा आवाज आउने गरी ।

छुप्लुक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छुप्लुक्+क] सानो वस्तु पानीमा पर्दा एकै खेप शब्द आउने गरी ।

छुमन्तर— ना॰ [छुः+मन्तर] १. कुनै रोगव्याधिलाई ´ारफुक आदिबाट हटाइने प्रयास । २. कुनै समस्या सरक्क समाधान हुने उपाय । क्रि॰ वि॰ ३. एकाएक; अप´र्टसित ।

छुरछुर— ना॰ [अ॰ मू॰ छुर्+अ(बि॰)] १. चकचक; छुकछुक; फुरफुर; चञ्चल । क्रि॰ वि॰ २. हल्का हिसाबले मानापाथी भरिने गरी । ३. कुनै धूलो वस्तु बिस्तारै छरिने वा चुहिने भएर । > छुरछुरती/छुरछुरी— क्रि॰ वि॰ अ´ै छुरछुर भएर ।

छुरछुरे— वि॰ १. छुरछुर गर्ने; चकचके; छुकछुके । २. हल्का चालसित भरिएको । ३. छुरछुर गरेर बिस्तारै चुहिरहने ।

छुरबुर— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छुर्+अ(बि॰)] १. पुगनपुग; लगभग । २. खुकुलोसँग भरिने गरी (मानापाथी) । ३. जथाभाबी छरेर (गेडागुडी॰ । > छुरबुरे— वि॰ १. खुकुलो गरिएको; छुरबुर पारिएको । क्रि॰ वि॰ २. ´न्डै´न्डै; लगभग ।

छुरा— ना॰ [सं॰ क्षुरे १. कपाल व दाह्री खौरने, चक्कुजस्तो सानो बिँड भएको लाग्ने हतियार । २. घोचेर प्रहार गरिने टुप्पो तीखो भएको चक्कु; छुरी । वि॰ ३. अति लाग्ने; धेरै कटाहा; धारिलो । ४. बातबातै टिप्ने; औधी मुखाले ।

छुरिका— ना॰ [सं॰] सानो छुरा; छुरी ।

छुरी— ना॰ [सं॰] टुप्पो तीखो हुने, घोचेर प्रहार गरिने वा तरकारी आदि काट्ने काम लिइने चक्कुजस्तो सानो हतियार; सानो किसिमको छुरा ।

छुरो— वि॰ अरू थोक केही नमिसिएको; निक्खर; खाँटी; विशुद्ध (रगत, बालुवा॰ आदि ।

छुर्पी— ना॰ दूध वा मही फटाएर छोक्रा सुकाई बनाइएको खाद्य पदार्थ ।

छुर्र— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छुर्+र] ससाना गेडागुडी, अन्न खस्ता शब्द निस्के´ैँ भएर ।

छुलछुल— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छुल्+अ (बि॰)] ] १. बारबार पिसाब लाग्ने गरी; तुरतुर । २. डरत्रासका कारणले आत्तिएर भयभीत हुँदै । ३ अस्थिर भएर; चकचक । छुलछुलाइ— ना॰ छुलछुलाउने क्रिया वा प्रक्रिया । छुलछुलाइनु— अ॰ क्रि॰ तुलबुल होइनु; चञ्चल होइनु । छुलछुलाउनु— अ॰ क्रि॰ छुकछुके हुनु; चञ्चल हुनु । छुलछुली क्रि॰ वि॰ धमाधम पिसाब फेर्ने गरी ।

छुलछुले— वि॰ १. थोरै–थोरै पिसाब फेर्ने; छुलछुल पिसाब गर्ने । २. छुकछुके; चञ्चले; चकचके । छुलछुल्याइ— ना॰ छुलछुल्याउने वा छुलछुली पिसाब गर्ने क्रिया वा प्रक्रिया । छुलछुल्याउनु— स॰ क्रि॰ छुलछुली पिसाब फेर्नुग् थोरथोरै पिसाब गर्नु; छुल्क्याउनु । छुलछुल्याहट— ना॰ छुलछुलिने भाव, क्रिया वा अवस्था ।

छुलबुल— क्रि॰ वि॰ हे॰ चुलबुल । > छुलबुलाइ— ना॰ छुलबुलाउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । छुलबुलाइनु— अ॰ क्रि॰ चुलबुलाइनु ।

छुलबुलाउनु— अ॰ क्रि॰ चुलबुलाउनु । छुलबुलाहट— ना॰ चुलबुलाहट । छुलबुले— वि॰ चुलबुले ।

छुलमा— ना॰ काँडैकाँडा हुने र काँडाका टुप्पामा बाटुला फल फल्ने एक किसिमको बुटी ।

छुलुक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छुलुक्+क] थोरैथोरै पिसाब फेरेर; तुरुक्क ।

छुल्क–नु— अ॰ क्रि॰ [अ॰ मू॰ छुलुक+नु] थोरैथोरै पिसाब फेर्नु; अलिअलि गरेर पिसाब खुस्कनु । > छुल्किनु— अ॰ क्रि॰ अलिकति पिसाब हुनु; तुरुकतुरुक पिसाब झर्नु । छुल्के— वि॰ १. छुलछुल गर्ने; तुरुकतुरुक पिसाब फेर्ने । २. चञ्चल; चकचके; छुलबुले ।

छुल्क्याइ— ना॰ छुल्कने वा छुल्क्याउने क्रियाप्रक्रिया । छुल्क्याइनु— क॰ क्रि॰ छुलछुली पिसाब गरिनु । छुल्क्याउनु— स॰ क्रि॰ छुलुक्क पिसाब गर्नु; छुलछुली पिसाब फेर्नु; थोरथोरै तुर्क्याउनु ।

छुल्क्याहट— ना॰ छुल्क्याउने भाव, क्रिया वा अवस्था ।

छुल्याइँ— ना॰ [छुला (पोल॰+याइँ] भएनभएको कुरा लगाउने काम; चुक्ली; छुस्केरो ।

छुल्याहा— वि॰ [छुला (पोल॰+आहो परस्परमा एक अर्काको कुरा लाएर बजाउने र फाटो पार्ने; छुल्याइँ गर्ने स्वभावको; चुक्ली लाउने; पोलाहा; छुस्कर ।

छुवा— ना॰ [हि॰] उखुको चिनी बनिसकेर बाँकी रहेको काम नलाग्ने रस ।

छुवाइ— ना॰ [रू छु(+आइ॰] छुने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] छुवाइनु— क॰ क्रि॰ छुन लाइनु । छुवाउनु— प्रे॰ क्रि॰ छुन लाउनु; छुवाउनु ।

छुवाछुत— ना॰ [छु+छुत] अस्पृश्यसितको लसपस; छातछूत; छूतछात ।

छुवाछूत— ना॰ हे॰ छुवाछुत ।

छुसछुस— ना॰ [अ॰ मू॰ छुस्+अ(बि॰)] १. छुस्केरो; छुकछुक; चकचक । क्रि॰ वि॰ २. छिनछिनमा चलिरहने गरी; अस्थिर भएर । > छुसछुसे— वि॰ छुल्याइँ गरिरहने; दुःख दिइरहने; छुच्चो; छुस्कर ।

छुसी— ना॰ [सं॰ शष्यश्र ८शस्वे १. गहुँका फलका टुप्पातिर र फेदतिर रहने टुँडो; ´ुस । २. औँलाका बाहिरपट्टि प्रत्येक खण्डमा उम्रिने रौँ । ३. सानोतिनो महत्त्वहीन कुरा; नगण्य वस्तु । वि॰ ४. जाबो; तुच्छ ।

छुस्कर— वि॰ १. कुरा लाएर दुःख दिने खालको; चुक्ली लाउने; छुल्याहा; पोलाहा । २. चकचक गर्ने; छुकछुके; चञ्चल ।

छुस्के— वि॰ [छुस्को+ए] छुकछुक गर्ने; छुल्याहा ।

छुस्केरो— ना॰ [रू छुस्करे १. छुस्करको काम; चुक्ली; छुल्याइँ । वि॰ २. छुल्याहा; छुस्कर ।

छुस्को— ना॰ १. चुक्ली लगाउने काम; छुल्याइँ । २. चुबुर्को; छ्वास्स । वि॰ ३. छुच्चो; छुस्के ।

छुस्क्याइँ— ना॰ [छुस्के+याइँ] छुस्के हुनाको भाव वा अवस्था; चुक्ली; छुल्याइँ ।

छुस्क्याहा— वि॰ [छुस्को+याहो छुस्को लगाउने; छुसछुस गर्ने खालको; छुस्कर; छुल्याहा ।

छुस्या— ना॰ [नेवा॰] म´ौला आकारको तर केही बाक्लो खालको झ्याली बाजा ।

छुस्स— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छुस्+स] १. हल्का तवरले छुने गरी; चुस्स; छुसुक्क । २. चुक्ली लाउने वा छुल्याइँ गर्ने किसिमले । ३. अलिकति भुवा, रौँ आदि देखिने वा उम्रिने गरी । ४. धूलो वा पीठो वस्तु पोखिएर । ना॰ ५. अलिअलि गरी दिइएको वा साह्रै थोरै वस्तु; छुसछुस ।

छूट— ना॰हे॰ छुट ।

छूत— ना॰ हे॰ छुत । — छात— ना॰ हे॰ छुतछात । > छूताछूत— वि॰ हे॰ छुताछुत । छूती— वि॰ हे॰ छुती ।

छेउ— ना॰ [सं॰ छेदे १. भूखण्ड, क्षेत्र, वस्तु आदिको समाप्त हुने भाग (उदा॰— बारीको डिल, पुस्तकको किनारा, भाँडाको बिट इ॰) । २. नजिकको ठाउँ वा बस्ती; सामीप्य । ३. किनारा; टुप्पो; फुर्को । ना॰ यो॰ ४. नजिक; पास; निकट; भएको ठाउँ; थैँ; छिम; छिउँ । — काँट— ना॰ छेउछाउको भाग; वरिपरिको क्षेत्र; छरछिमेककको ठाउँ; आसपासको ठाउँ; काँठ । — काँटे— वि॰ छेउकाँटसम्बन्धी; छेउकाँटको । — छाउ— ना॰ १. नजिकको ठाउँ वा बस्ती । २. छेउकुना; कुनाकानी । क्रि॰ वि॰ ३. वरपर; नजिक । — डिल— क्रि॰ वि॰ छेउ र डिलसम्म नछुट्ने गरी ।

छेउला— ना॰ [स्याउलो] काठ वा स्याउला आदिले बनाइएको बार ।

छेउलो— ना॰ [छेउ+लो] १. छेउछाउ; आसपास; नजिकपुँडो । २. छेउमा वा अभेकमा परेको जग्गा, बस्ती वा स्थान; ओल्टेकोल्टे परेको ठाउँ । ३. पर्दा । वि॰ ४. छेउको; डिल वा कान्लाको ।

छेक्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ छेदक+नु] १. कुनै ठाउँमा बस्तुभाउ जान नपाऊन् भनेर रोक्नु; थुन्नु । २. कुनै काम हुन नदिनु; थाम्नु । ३. कहीँ जान वा सर्नबाट रोक्नु । ४. कुनै ठाउँ ओगट्नु । ५. बार, घेरा, पर्दा वा पर्खाल आदिले घेर्नु । ६. लुगा सिउनका लागि जीउमा नाप्नु; अड्कल्नु; नापो लिनु ।

छेक— ना॰ [छेको] १. कुनै सीमा वा ठाउँबाट अघि जान रोक्ने काम; थुन्ने काम; छेकबार; छेकथुन । २. बेला; मौका; अवसर; ताक; पक्ष; तिर । ३. छाँट; किसिम । ~ छन्द— ना॰ आकारप्रकारको खाका; ढाँचाकाँचा; तालमेल; रूपरेखा; छाँटकाँट । — छाक— ना॰ छेकथुन गर्ने काम; बारबेर । ~ थुन— ना॰ १. कुनै वस्तु वा प्राणीलाई स्वतन्त्र रहन वा चल्न नदिने उद्देश्यले थुन्ने र छेक्ने काम; रोकटोक । २. बाधाव्यवधान; अवरोध । ~ बार— ना॰ १. छेक्न र थुन्नका लागि तयार गरिएको स्याउला, तार वा कपडा आदिको बार; छेकाबार । २. आवश्यक पर्दा ि´क्न र राख्न सकिने बार ।

छेका— ना॰ [छेक+ओ १. कुनै हद र सीमा तोक्ने बुँदा वा वस्तु; जानआउन नसकिने गरी लगाइएको बार; प्रतिबन्ध; रोकावट; तगारो; पर्खाल; घेरा । २. बिर्ता वा मौजा दिँदा तोकिएको चार किल्ला । ३. सो चार किल्ला निर्धारित गर्ने पत्र ।

छेकाइ— ना॰ [रू छेक्(+आइ॰] छेक्ने वा घेर्ने किसिम, क्रिया वा भाव । [ > ] छेकाइनु— क॰ क्रि॰ छेक्न वा घेर्न लगाइनु; छेकथुन गरिनु । छेकाउनु— स॰ क्रि॰ १. लुगाको नापो लिनु; लुगा सिउन कपडा नाप्नु । प्रे॰ क्रि॰ २. छेक्न वा रोक्न लगाउनु । छेकाछेक— ना॰ परस्परमा रोकारोक गर्ने काम; थुनाथुन ।

छेकानुप्रास— ना॰ [सं॰] रचनामा एकै वर्ण अनेक पटक दोहोरिँदा हुने अलङ्कार; शब्दालङ्कारमध्येको एक अलङ्कार ।

छेकापह्नुति— ना॰ [सं॰] अलङ्कारशास्त्रका नियमअनुसार एउटा उक्तिलाई अर्को त्यस्तै तर अयथार्थ उक्तिले खण्डन गरिएको भान हुने अलङ्कार; एक शब्दालङ्कार; अपह्नुति अलङ्कारको एक भेद ।

छेकाबार— ना॰ हे॰ छेकबार ।

छेकाभाँजा— ना॰ [रू छेको+भाँजो] हे॰ छेकोभाँजो ।

छेकारो— ना॰ [छेक्+आरो] १. वरिपरिबाट घेरामा पारिने काम । २. वरिपरिसम्म नियन्त्रण गर्ने घेरो; बार । ३. छेको; बाधा; अड्काउ; थुना । ४. परिक्रमा । वि॰ ५. घुमाउरो; फेरो । ~ काट्नु— टु॰ घुमाउरो बाटो गरी भाग्नु ।

छेकिनु— क॰ क्रि॰ [छेक्+इ+नु] १. गति वा वेग रोकिनु; गतिरोध गरिनु । २. लुगा आबमा मिल्ने हिसाबले छेकिनु; नापो लिइनु ।

छेकुवा— वि॰ [छेक्+उवो छेक्ने स्वभावको; अवरोध खडा गर्ने खालको; रोकावट लगाउने ।

छेको— ना॰ [छेक्+ओ] १. बस्तुभाउ वा अरू केही चीज आउन नसकोस् भनी लगाइएको बार; अवरोध; रोक्का । २. प्रतिबन्ध; बन्देज; छेकबार; नियन्त्रण । ३. पर्दा; पर्खाल वा घेराको बार ।

छेकोक्ति— ना॰ [सं॰] अभिधा अर्थका अतिरिक्त लक्षणा वा व्यञ्जना अर्थ ध्वनित हुने लोकोक्ति; ध्वन्यात्मक अर्थगर्भित लोकोक्ति; टुक्कामय उक्ति; अलङ्कारको एक भेद । छेको भाँजो— ना॰ [छेको+भाँजो] १. केही कुराको बचाउको निम्ति छेकथुन गर्न बनाइएको बार, पर्खाल, गिर्दा, ढेलो, किल्ला आदि । २. रोक्ने कार्य; अवरोध; प्रतिबन्ध; व्यवधान रू

छेड्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ छेदने १. कुनै पनि वस्तुको पछिल्तिर छिचोल्ने वा गहिरो प्वाल पर्ने गरी टोड्को बनाउनु; प्वाल पार्नु; छेद पार्नु । २. कसैलाई मर्म पर्ने वा बिझ्ने गरी उपहासपूर्ण कुरा भन्नु; बेइज्जत हुने गरी उपहास गर्नु; उडाउनु । ३. प्रसङ्ग उठाउनु; सन्दर्भ खोतल्नु; निहुँ निकाल्नु ।

छेड— ना॰ [सं॰ छेदे १. छेडपेच; व्यङ्ग्यपूर्ण भनाइ; छेडखानी । २. प्वाल; छेडिएको डोब; टोड्को; छिद्र । — खान/खानी— ना॰ १. कुनै कुराको पक्कापक्की; किटान; निधो । २. छेडपेच; व्यङ्ग्योक्तिपूर्ण जिस्क्याइ । — छाड— ना॰ १. दुलो, प्वाल आदि पार्ने काम । २. भनाबैरी; ´गडा । ३. व्यङ्ग्योक्ति; ठट्टा । ~ पेच— ना॰ छेडखान; छेडखानी ।

छेडाइ— ना॰ [रू छेड्(+आइ॰] छेड्ने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] छेडाइनु— क॰ क्रि॰ छेड्ने काम गरिनु । छेडाउनु— प्रे॰ क्रि॰ छेड्ने पार्नु; छेड्न लगाउनु । छेडिनु— क॰ क्रि॰ प्वाल पारिनु ।

छेडो— ना॰ [सं॰ छेदे १. साँगुरो परेको गल्लीजस्तो बाटो; सानो बाटो; गल्छेँडो; गल्छो । २. छेद; छिद्र ।

छेत्र— ना॰ [सं॰ क्षेत्रे कुनै तीर्थ वा मठमन्दिरमा अनाथहरूलाई भोजन बाँड्ने ठाउँ ।

छेत्रबास— ना॰ [सं॰ क्षेत्रोपवासे किरियापुत्रीले कोराभित्र पसेका प्रथम दिन अहोरात्र गर्ने उपवास ।

छेत्री— ना॰ [सं॰ क्षत्रिये १. वर्णाश्रम धर्मअनुसार व्यवस्था भएका ब्राह्मण, क्षत्रिय, वैश्य, शूद्र चार वर्णमध्ये दोस्रो वर्ण; क्षत्रिय । २. परम्पराअनुसार राज्य सञ्चालन गर्न जिम्मा लिने जाति । ३. नेपालीको एक जात ।

छेद्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ छेदने १. दुलो पार्नु; छेड्नु । २. काट्नु ।

छेद१— ना॰ [सं॰ छेदके १. पिशाच; भूतप्रेत । वि॰ २. नीच; दुष्ट स्वभावको । ३. छेदी ।

छेद२— ना॰ [सं॰] १. कटाइ; भँचाइ; छिनाइ; चुँडाइ । २. टुक्रो; कुड्को; गिँड । ३. प्वाल; टोड्को । > छेदक— वि॰ १. कुनै पनि वस्तुलाई सिङ्गो अवस्थाबाट टुक्य्राउने; गिँडुवा; छिनाल्ने; कुड्क्याउने । २. नाश गर्ने; सर्वसंहारी; सर्वनाशी । छेदन— ना॰ काट्नु; टुक्य्राउनु; गिँड्नु; चुँडाल्नु । छेदनीय— वि॰ छेदन गर्न योग्य; छेड्नुपर्ने ।

छेदाइ— ना॰ [रू छेद् (+आइ॰] छेद्ने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] छेदाइनु— क॰ क्रि॰ छेद्न लगाइनु । छेदाउनु— प्रे॰ क्रि॰ छेद पार्नु; छेद्न लगाउनु । छेदिनु— अ॰ क्रि॰ १. छेद पर्नु । क॰ क्रि॰ २. छेद्ने काम गरिनु ।

छेदी— वि॰ [सं॰] छेदक ।

छेद्य— वि॰ [सं॰] काट्न, चुँडाल्न वा टुक््रयाउन सकिने; काट्नुपर्ने; चुँडाल्न वा टुक््रयाउन उचित ।

छेना— ना॰ [सं॰ छिन्ने रसभरी, चमचम आदि मिठाई बनाउन दूध फटाएर बनाइएको छोक्रा । ~ पानी— ना॰ दूध फटाएर छेना बनाइसकेपछि बचेको पानी; दूध फाट्दा छोक्राजति छुट्टिएको पानी; पुनः छेना बनाउन दूधमा मिसाएर दूध फटाउने पानी ।

छेप्–नु— स॰क्रि॰/हे॰ छ्याप्नु ।

छेपन— ना॰ [सं॰ क्षेपणे १. जसरीतसरी बिताउने वा कटाउने काम; सिद्ध्याउने काम; कालकटनी; बसिबियाँलो । २. आक्षेप; गाली; छेड; व्यङ्ग्य; उपहास ।

छेपारी— ना॰ [सं॰ क्षेपकारी] कुकुर्च्चामाथि र पिँडुलामुनिको कठोर मांसखण्ड । ~ हाड— ना॰ कुकुर्च्चा र पिडाँैलाका बीचको, गोलीगाँठाभन्दा पछिल्तिर पर्ने उठेजस्तो देखिने कडा नसो ।

छेपारे— वि॰ [छेपारो+ए] छेपाराका चालको; अपत्यारिलो । ~

अठोट/भोलि— ना॰ कार्यान्वित हुन सक्तैन भनी सबैले अगावै चाल पाएको कसैको प्रतिज्ञा वा सङ्कल्प ।

छेपारो— ना॰ [सं॰ क्षेपकारे घाँटीमा माल र टाउकामा कुखुराका भालेको जस्तो सिउर हुने, प्रकाशमा विभिन्न रङ्गमा बदलिएको देखिने माउसुलीभन्दा केही ठूलो र त्यस्तै चारवटा खुट्टा भएको अण्डज वर्गको घस्रेर हिँड्ने जीव ।

छेभडेल— ना॰ [नेवा॰] पुरानो समयमा सरकारी भवन वा कार्यालय, पाटी, धर्मशाला, देवालय आदि मर्मत गर्ने वा नयाँ निर्माण गर्ने अड्डा ।

छेम— ना॰ [सं॰ क्षेमे १. सुख–सयल; आनन्द । २. कल्याण; मङ्गल । — कुशल— ना॰ सुख–आनन्द; कुशलमङ्गल; निकानन्द; सन्चो– सुबिस्ता; भलाकुसारी ।

छेर्–नु— अ॰ क्रि॰ [सं॰ क्षरणे १. अपच भएर वा कुनै बिरामीका कारणले पातलो दिसा लाग्नु; तरल दिसा हुनु । २. डराउनु; दुरदुहाई हुनु । ३. कसैको मालधन पहिले लिएर पचाउन नसकी फिर्ता गर्नु; पचाउन कोसिस गरे पनि नसक्नु; फिर्ता गर्नु । ४. काबू हुनु; विवश हुनु; लुरुक्क पर्नु ।

छेर— ना॰ [सं॰ क्षरे पेटको कुनै रोग आदिका कारणले पातलो भएको दिसा; पखाला । — पटी— ना॰ १. छेराउटी; पखाला । २. हैजा; उपरतली । ~ भालु— वि॰ १. कुनै भयानक वस्तु वा घटनादेखि त्रस्त भएको; डरले आत्तिएको; काबू भएको । २. कायल भएको ।

छेरा— ना॰ [भो॰ ब॰ ?] चौँरीगाईको पुच्छरका रौँबाट बुनेको राडी; चमरका भुत्लाबाट तयार गरिएको लम्पट; लिउ; लेउ ।

छेराइ— ना॰ [रू छेर्(+आइ॰] छेर्ने किसिम, क्रिया वा भाव । [ > ] छेराइनु— क॰ क्रि॰ छेर्न लाइनु; छेर्ने पारिनु । छेराउटी— ना॰ १. पेटका कुनै गडबडीले लगातार पातलो दिसा लाग्ने रोग; हैजा; पखाला; छेरौटी । २. गोठालाले गाईबस्तुलाई वा गाली गर्नेले गाली खानेलाई भन्ने शब्द । छेराउनु— स॰ क्रि॰/प्रे॰ क्रि॰ १. डरमा पार्नु; काबूमा ल्याउनु; वश गर्नु । २. पचाउन खोजेको धनसम्पत्ति फिर्ता गर्न लाउनु । ३. छेर्न लाउनु; पातलो दिसा गराउनु । छेरिनु— क॰ क्रि॰ १. छेर्ने काम गरिनु । २. पातलो दिसा गरिनु; पखाला´ैँ दिसा गरिनु । छेरुन्जेल— क्रि॰ वि॰ १. अपच हुने गरी । २. भयभीत हुन्जेल । छेरुवा— वि॰ १. छेरेको छेथ्यै गर्ने; धेरै पल्ट छेर्ने । २. पेटको रोगी; छेर्ने रोग भएको । ३. त्रस्त; डरछेरुवा; हुतिहारा; आँट नभएको ।

छेरौटी— ना॰ छेराउटी ।

छेलो— ना॰ [सं॰ शैलके १. फलाम वा ढुङ्गाको डल्लो हत्केलामा लिई कुममाथिबाट, ताकेको रेखामा उभिई सकेसम्म टाढा पुग्ने गरी हुर्थ्याइने खेल; छेलो हानी खेल्ने खेल । २. छेलो हानी खेल्ने, बाटुलो ढुङ्गो वा फलामको गोलो डल्लो । ३. पातलो ढुङ्गो वा पाङ्ग्राका गेडाजस्तै आकारको वस्तुलाई पानीमा उफ्रिँदै परसम्म पुग्ने हिसाबले हुत्त्याई खेलिने खेल । — खेलो— वि॰ १. आफूलाई चाहिएभन्दा पनि बढी भई हुने फालाफाल; ६याँका६याँक । २. प्रशस्त; पर्याप्त; चाहिएजति । क्रि॰ वि॰ ३. फालाफाल हुने गरी । ना॰ ४. फालाफाल हुने स्थिति । —

लेखो— ना॰ १. छेलो । २. अद्भुत कार्य लेखिएको वर्णन; शिलालेख ।

छेवर— ना॰ [सं॰ क्षौरे सनातनी सम्प्रदायका सोह्र संस्कारमध्येको एक संस्कार; चूडाकर्म; जन्मदेखि तीन वा पाँच वर्ष पारेर छोरा मान्छेको पहिलोपल्ट विधिपूर्वक केश काट्ने काम ।

छेस्करा— ना॰ [चस्को+रो पेच पार्ने हेतुले बोलिएको वचन; व्यङ्ग्य ।

छेस्काछेस्की— ना॰ [छेस्को+छेस्को] दाउरा वा काठपात आदिका मसिना टुक्रा; ि´ँजाि´ँजी; ि´टिमिटी; टुक्राटुक्री; चोइटाचोइटी ।

छेस्किनी— ना॰ [छेस्को+इनी] घरका झ्यालढोका, दराज आदिका दैला बन्द गर्न सजिलो पर्ने गरी र बेसरोकारवालाले खोल्न नसक¨न् भन्ने हिसाबले ठोकिएको फलाम, बाँस आदिको छेस्को; ठेडी; चुकुल मार्ने साधन ।

छेस्कि–नु— अ॰ क्रि॰ [छेस्को+इ+नु] १. छेस्कोमा परिणत हुनु । २. खसी पारेको कुनै बस्तु छेस्के पल्टिनु ।

छेस्के— वि॰ [छेस्को+ए] १. छेस्कोसँग सम्बन्धित; छेस्काको । २. छेस्कोजस्तो; सुइरे; तीखो । ३. खसी पार्दा पूरै खसी नपरी आधा मात्र खसी परेको ।

छेस्को— ना॰ [चस्को] काठ, बाँस आदिको सानो लामो वा छोटो सिन्को; काठपातको ि´ँजो; ´रो; टुक्रो ।

छेस्क्याइ— ना॰ [रू छेस्कि(+याइ॰] छेस्किने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] छेस्क्याइनु— क॰ क्रि॰ छेस्क्याउने पारिनु । छेस्क्याउनु— प्रे॰ क्रि॰ छेस्किने पार्नु वा पार्न लगाउनु । छेस्क्याहट— ना॰ छेस्क्याइ । छेस्क्याहा— वि॰ १. छेस्के । ना॰ २. छेस्को वा अल्´ो पार्ने स्वभाव ।

छैँटा/छैँटी— ना॰ [भो॰] टोकरी ।

छैटी— ना॰ [सं॰ षष्ठिको १. बालक जन्मेको छैटौँ दिनको रातमा गरिने उत्सव वा कर्म; त्यसै दिन गरिने षष्टिका देवीको पूजा । २. छैटौँ दिनको रात्रि; बालकको भाग्य भावीले त्यसै दिन लेख्छ भन्ने परम्पराअनुसार रातभर बालकका नजिकै बत्ती बालिने कार्य । ३. सनातनी सम्प्रदायका सोह्र संस्कारमध्ये नामकरण संस्कार र जातकर्म संस्कारका बीचको एक अतिरिक्त संस्कार ।

छैटौँ— वि॰ [सं॰ षष्ठे १. गन्दै जाँदा छको सङ्ख्यामा परेको; ६ को सङ्ख्यामा आ६नो स्थान भएको । २. श्रेणीविभाजन गर्दा पैलो, दोस्रो हुँदै छैटौँ कोटीमा पर्ने; क्रमानुसार छ सङ्ख्यामा ठाउँ पाउने ।

छैमलो— ना॰ [छ+अमलो] १. डन्डीबियो खेलमा डन्डीले वा बियोले पीर नाप्दा पर्ने छैटौँ सङ्ख्या । २. सो दाउ पार्दा ठ्याकवालाले कुरेतको नापले खेलको फुट्टी गन्ने प्रणाली । ३. त्यसरी गनिएको फुट्टी ।

छैया— वि॰ बो॰ [छैने बालगीतमा वा केटाकेटीको बोलीमा छैन, हरायो, सकियो आदि अर्थ बु´ाउने शब्द ।

छोइ— ना॰ [प्रा॰ छुव+इ] १. छुने काम; स्पर्श (केही समस्त शब्दका आरम्भमा मात्र सीमित, जस्तै— छोइछिटो, छोइपासो आदि) । २. छुन नहुने वा छुँदा पोल्ने वा काट्ने कुरालाई छुने कार्य (बालबोली) । ~ छिटो— ना॰ १. तथाकथित अछूत वस्तु वा मान्छेलाई छोइयो भने शुद्ध हुनका लागि गरिने अभिषेक । २. अशुद्धि हटाउन छर्किने पानी; पवित्रताका निमित्त गरिने सेचन । ~ दिल्लगी— ना॰ कसैको आनीबानीलाई नक्कल गरेर उतारिने उपहास; हल्का व्यङ्ग्य; छेडखान; लर्कोसर्को ।

छोइनु— क॰ क्रि॰ [छु+इ+नु] १. छुने कार्य गरिनु । अ॰ क्रि॰ २. छुने काम हुनु ।

छोइपासे— वि॰ [छोइपासो+ए] छुँदै अवगाल लाग्ने वा छोयो कि बिग्रने ।

छोइपासो— ना॰ [छोइ+पासो] १. छोइपासे वस्तु । वि॰ २. छोइपासे ।

छोकडा१— ना॰ [हि॰ छोकरो १. बुद्धि र बर्गत प्रौढ नभएको, आलोकाँचो केटो; पारिश्रमिक पनि पूरा पाउन योग्य भइनसकेको बालकामदार । २. लाम्चो वा ठूलो जातको खजुरको फल सुकाएर तयार पारिने गुलियो स्वाद भएको सुकुटी; खजुरको सुकुटी; छोहोरा ।

छोकडा२— ना॰ नेपाली लोकनृत्यहरूमा प्रसिद्ध मारुनी नाचमा गाइने रागहरूमध्ये एक राग; मारुनी गीतको एक राग ।

छोक्रा— ना॰ [सं॰ शल्क+ट > सोक्कडो १. छपनीमा हालेर छानिसकेपछि वा तुङ्वामा हालेर पाइपबारा रस तानिसकेपछि बाँकी रहने जाँडको खोस्टा; थिग्रो । २. रस निचरिसकिएको वस्तु; सिट्ठी । — छोक्री— ना॰ १. ठूलासाना छोक्राहरूको समुदाय । २. कुनै रसदार वस्तुमा देखिने अलिअलि छोक्रा; केही थोरबहुत छोक्रा । छोक्रिनु— अ॰ क्रि॰ छोक््रयाइलो पारिनु; छोक्राजस्तो हुनु । छोक्रिलो— वि॰ तरल पदार्थ कुनै कारणले ´ोलचोक्टा भएको; छोक्रैछोक्रा भएको; छोक््रयाइलो ।

छोक्रे— वि॰ [छोक्रा+ए] छोक्रैछोक्रा भएको; छोक्रिलो; छोक््रयाइलो । ~ मही— ना॰ मही पार्दा तरिका नमिलेर राम्रोसित घिउ नआई घिउको अंश रहेर छोक्रिलो भएको मही; दूध फाटे´ैँ फाटेर छोक्रिलो भएको मही ।

छोक्रो— ना॰ [चोक्टो/चोकरे १. हे॰ छोक्रा । २. छोक्राको एक अंश वा एकाइ; सानो छोक्रा । > छोक््रयाइ— ना॰ छोक्रा पार्ने वा पर्ने किसिम, क्रिया वा भाव । छोक््रयाइनु— क॰ क्रि॰ ´ोलचोक्टा पारिनु; छोक्रैछोक्रा पारिनु । छोक््रयाइलो— वि॰ छोक्रिलो ।

छोक््रयाउनु— स॰ क्रि॰ १. छोक्रिलो पार्नु; छोक्रा छुट्टिने पार्नु । प्रे॰ क्रि॰ २. छोक्रिने पार्नु; छोक्रिने अवस्थाको तुल्याउनु ।

छोक््रयाहट— ना॰ छोक््रयाइ ।

छोट— वि॰ [प्रा॰ छोट्ट < सं॰ क्षोदटे छोटो (समस्त शब्दका आरम्भमा मात्र सीमित, जस्तै— छोटखुट्टे, छोटकरी इ॰) । —

करी— वि॰ १. छोटो वा सङ्क्षेप किसिमको (भाषण, लेख, बोली इ॰) । २. छोट्ट्याइएको, सङ्क्षिप्त । > छोटिनु— अ॰ क्रि॰ छोटो हुनु; सङ्क्षिप्त हुनु ।

छोटी१— ना॰ [सं॰] खोलामा नाउ तार्ने जाति; नाविक; मा´ी; मल्लाह ।

छोटी२— ना॰ माछाको एक जातविशेष ।

छोटी३— वि॰ [छोटो+ई] १. अधीनस्थ तहको (छोटी हुलाक, छोटी, गौँडा, छोटी चौकी इ॰) । २. छोटो मिजास वा चित्तकी । ३. छोटो आकृतिकी । ४. कम गतिशील (छोटी कदम आदि) । ~

कदम— ना॰ घोडाका चालहरूमध्ये कदम चालको कम गतिशील प्रकार । ~ भन्सार— ना॰ कुनै शाखा भन्सार कार्यालयअन्तर्गत रहेको सानो भन्सार; कुनै भन्सार कार्यालयको रेखदेखमा रहेको सानो भन्सार कार्यालय । ~ मार्सी— ना॰ छोटे मार्सी । ~ राजमार्ग— ना॰ मूल राजमार्गमा जोडिने सानो राजमार्ग । ~ हुलाक— ना॰ कुनै शाखा वा विभाग हुलाकबाट सञ्चालन गरिएको सानो हुलाक; हुलाक अड्डाहरूमध्येको तल्लो तहको अड्डा ।

छोटे— वि॰ [छोटो+ए] छोटो आकारको; सानो । ~ मार्सी— ना॰ मार्सी जातका धानहरूमध्ये सानो र डल्लो चामल हुने मार्सी धान ।

छोटो— वि॰ [सं॰ क्षोदटे १. जति लामो हुनुपर्ने हो त्यति लामो नभएको; लामोको विपरीत; लघु । २. छोटकरी; सङ्क्षिप्त । ३. सानो । ४. छुद्र; नीच; हीन । ~ चित्तको— वि॰ अनुदार मनको । ~ मिठो— वि॰ छाँट परेको; सानो भए तापनि स्वादिलो । > छोट्टा— ना॰ तन्नेरी केटो; युवक । २. असभ्य; नीच; छुद्र; अधम ।

छोट्टिनु— अ॰ क्रि॰ हे॰ छोटिनु । छोट्टी— ना॰ १. केटी; तरुनी । २. लिम्बूको धाननाच र गुरुबहरूको रोदीघरजस्तै रुकुम जिल्लाका बासिन्दाहरूको रातभरि भेला भएर नाचिने सांस्कृतिक नाचगान । वि॰ ३. रसिक स्वभावकी; ठट्यौली (आइमाई) । ४. असभ्य; नीच; छुद्र; अधम (आइमाई॰ । छोट्ट्याइ— ना॰ १. छोटो हुने वा पार्ने किसिम, क्रिया वा भाव । २. तन्नेरीपन । छोट्ट्याइनु— क॰ क्रि॰ सङ्क्षेपीकरण गरिनु; छोटो पारिनु । छोट्ट्याउनु– स॰ क्रि॰ सङ्क्षिप्त पार्नु; छोटो पार्नु; सङ्क्षेपीकरण गर्नु वा गर्न लगाउनु ।

छोड्–नु— स॰ क्रि॰ [प्रा॰ छोट्ट+नु] १. आ६नो अधिकार वा स्वत्व त्याग्नु; छाड्नु । २. बन्धनमा परेका बस्तुभाउलाई फुकाउनु; कैदमा परेको बन्दी फुक्का गर्नु । ३. गोला, बारुद, क्षेप्यास्त्र आदि ६याँक्नु; प्रक्षेपण गर्नु । ४. चिठीपत्र आदि हुलाकबाट चलाउनु । ५. बिरामी निको हुनु; रोगमुक्त हुनु ।

छोड— ना॰ [छोड्+अ] छोड्ने काम; छोडाइ (समस्त शब्दको आरम्भमा मात्र सीमित, जस्तै — छोडपत्र, छोडछाड इ॰) । —

छाड— ना॰ १. छोड्ने कार्य । २. छुटछाट; रहलपहल; अवशेष । ~ पत्र— ना॰ १. कुनै वस्तु वा सम्पत्तिप्रतिको आ६नो अधिकार त्यागेबापत गरिने कानुनी कागज; त्यागपत्र । २. छुटानाम; पारपाचुके ।

छोडाइ— ना॰ [छोड् (+आइ॰] छोड्ने वा छोडाउने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] छोडाइनु— क॰ क्रि॰ १. छोड्न लाइनु; छोड्ने पारिनु । स॰ क्रि॰ २. छोड्न लगाइनु; हटाइनु । छोडाउनु— स॰ क्रि॰ १. फलफूल, मकै आदि वस्तुलाई बोक्रा, खोया, खोस्टा आदिबाट सरक्क छुट्ने किसिमले अलग्याउनु; केलाउनु; बोक्रा ि´क्नु । २. जीउमा लगाइराखेका लुगाफाटा खोल्नु; नाङ्गो हुनु । ३. कसैलाई कुनै बन्धनबाट मुक्त पार्नु; छुटाउनु । ४. कसैसँग बिछोड गराउनु; वियोग पार्नु रू

छोप्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ क्षिप्+नु] १. कुनै वस्तुलाई अर्को केही वस्तुले ढाक्नु । २. लुकाउनु; कसैलाई देख्न नदिनु; दबाउनु; गोप्य राख्नु; थाहा हुन नदिनु । ३. कसैमाथि वा केही वस्तुमाथि जाइलाग्नु; ´म्टनु; आक्रमण गर्नु; मौका पार्नु । ४. बारबेर गर्नु; घेर्नु; बचाउ गर्नु । ५. रोगव्याधले आक्रमण गर्नु । ६. मूर्च्छा पर्नु; भूतप्रेत आदिले भेट्नु ।

छोप१— ना॰ [सं॰ सूपे १. फर्सीका बियाँ, तिल आदिको बुरबुरे धूलो वा केही लेदो पारेको अचार; चटनी । २. अचार बनाउँदा मिसाइने तिल आदिको बुकुवा धूलो ।

छोप२— ना॰ [छोप्+अ] नदेखिने वा ढाकिने ठाउँ, कार्य आदि (केवल समस्त शब्दको अन्त्यमा वा आदिमा मात्र प्रयोग हुने, जस्तै — छोपछाप, ढाकछोप इ॰) । — छाप— ना॰ छोप्ने वा ढाक्ने काम; ढाकछोप । — ढाक— ना॰ ढाकछोप । > छोपाइ— ना॰ छोप्ने वा छोपिने क्रियाप्रक्रिया । छोपाइनु— क॰ क्रि॰ छोपिएको पारिनु; छोप्न लगाइनु । छोपाउनु— प्रे॰ क्रि॰ छोपिने पार्नु वा पार्न लगाउनु । छोपाछोप— ना॰ १. जसले सक्यो उसैले छोपेर, लुटेर, खोसेर लिने काम; हारालुछ; तानातान । २. अर्काले देख्न नहुने वस्तु देखिहाल्लान् कि भनेर हत्तपत्त ढाकछोप गर्ने वा लुकाउने काम; छिपाउने काम । ३. मौकामा गरिहाल्नुपर्ने काम; अवसर गुम्ला भनेर गरिहालिने काम । ४. दु्रतगतिमा गरिएको छोपाइ । छोपिनु— क॰ क्रि॰ १. छोप्ने काम गरिनु । अ॰ क्रि॰ २. छोपाइको पात्र हुनु ।

छोपी— ना॰ [छोप्+इ] बाँस, निगालो, मालिङ्गो आदिका चोयाबाट बुनी पात आदि छापेर पानी पर्दा ओढ्ने घुम; स्याखु ।

छोपो— ना॰ [छोप्+ओ] १. सास गएपछि लासको मुख ढाक्ने कपडा; मृतकलाई नजलाउन्जेल मुख छोप्ने कपडा । २. किरियापुत्रीहरूले शिरमा बाँध्ने नातो ।

छोप्राकी— वि॰ [छोप्राक+ई] १. गण्डकी अञ्चलको गोर्खामा पर्ने छोप्राक भन्ने ठाउँको बासिन्दा । २. एकोहोरो; लाटोसुधो । ३. गाउँले; सीधासादा; जे देखे पनि मक्ख पर्ने खालको (उदा॰— छोप्राकीले फूलपाती हेरे´ैँ॰ ।

छोयला— ना॰ [नेवा॰] १. सेकाएर तयार पारिएको मासुको परिकार । २. आलुका चानामा केराउ, मटर आदिका गेडागुडी मिलाई साँधेर पकाइएको ´ोलदार तरकारी; छोला ।

छोरा— ना॰ [छोरोको ति॰ ।)] हे॰ छोरो । ~ छोरी— ना॰ १. पारिवारिक जीवन बिताउने गृहस्थका उत्तराधिकारी; केटाकेटी; बालबच्चा । २. सन्तान; बच्चाबच्ची; छाउराछाउरी ।

छोरी— ना॰ [छोरो+ई] शारीरिक संरचनामा स्त्रीलिङ्गी अङ्ग भएकी सन्तान; पुत्री; चेली; नारी सन्तान । ~ कुटाइ— ना॰ एकलाई गाली, यातना, पीडा आदि दिए´ैर्ँ गरी अर्कालाई त्रास देखाउने नीति (उदा॰— छोरी कुटी बुहारी तर्साउनु) । ~ चेली— ना॰ छोरीबेटी । ~ ज्वाइँ— ना॰ १. छोरी र ज्वाइँ; छोरी र छोरीको पति । २. छोरीलाई विवाह गर्ने चाहिँ ज्वाइँ; छोरीको लोग्ने । ~ बेटी— ना॰ १. छोरी वा छोरी पर्ने आइमाईहरू । २. छोरीतुल्य नारीसमुदाय । ३. छोरीचेली; चेलीबेटी; छोरीबुहारी । ~ बोक्यो— ना॰ नेपाली वर्णमालाको अभ्यास गराउँदा पुरातन पद्धतिअनुसार 'फ' अक्षरलाई दिइएको नाम । ~ मान्छे— ना॰ स्त्रीजाति; चेलीजाति ।

छोरे— ना॰ [छोरो+ए] १. मेलोमेसो नमिलेमा मिलाउन थपिने अंश वा वस्तु; बाडा (धान, कोदो रोप्दाको वा डालो, डोको बुन्दाको) । २. खेत वा बारीमा वारपार नपुगेका बीचमा थपिएका जस्ता साना गरा वा सुर्का ।

छोरेटी— ना॰ [छोरो+एटी/एट्टी] जवान युवती; तरुनी; ठिटी; छोरेट्टी ।

छोरेटो— ना॰ [छोरो+एटो/एट्टो] १. रौस्याहा खालको युवक; रमाइलो तन्नेरी; छोरेट्टा ।

छोरेट्टी— ना॰ [छोरो+एट्टी] हे॰ छोरेटी ।

छोरेट्टो— ना॰ [छोरो+एट्टो] हे॰ छोरेटो ।

छोरो— ना॰ [प्रा॰ छोयरे १. शारीरिक संरचनामा पुलिङ्गका इन्द्रिय भएको सन्तान; आत्मज; सुत । २. पुरुष सन्तान; बच्चो; केटो । ~ मान्छे— ना॰ पुरुषजाति ।

छोर्पा— ना॰ [भो॰ ब॰] छोराछोरी जन्मेका केही वर्षमा गरिने तामाबजातिको उत्सव; तामाबसंस्कृतिमा बालक हुर्किन लागेपछि गरिने एक संस्कार ।

छोल्–नु१— स॰ क्रि॰ १. कुनै पनि वस्तु पुछ्नु; साफ गर्नु; भाँडाबर्तन साफ गर्नु । २. पोख्नु; ढाल्नु; छरपुष्ट पार्नु ।

छोल्–नु२— स॰ क्रि॰ [सं॰ छल्लक+नु] १. हस्तमैथुन गर्नु; हातको घर्षणले लिङ्ग उत्तेजित पारी वीर्यपात गर्नु । २. ताछ्नु; बोक्रा फाल्नु ।

छोला— ना॰ [´ोल+ओ १. बिरौँला आदि उसिनेर तयार पारिएको ´ोलदार तरकारी; क्वाँटी ।

छोलाइ— ना॰ [रू छोल् (+आइ॰] १. छोल्ने किसिम, क्रिया वा भाव । २. वीर्यपात गर्ने किसिम, क्रिया वा भाव । [ > ] छोलाइनु— क॰ क्रि॰ १. छोल्नु लगाइनु । २. वीर्यपात गराइनु । छोलाउनु— स॰ क्रि॰/प्रे॰ क्रि॰ १. छोल्न लाउनु; छोल्ने पार्नु । २. हस्तमैथुन गर्ने पार्नु; वीर्यपात गराउनु । छोलिनु— क॰ क्रि॰ १. छोल्ने काम गरिनु; हस्तमैथुन गरिनु । अ॰ क्रि॰ २. छोल्ने होइनु । ३. वीर्यपात हुनु ।

छोले— ना॰ [छोला+ए] मटर, चना, आलु आदि मिलाएर बनाइएको, बाक्लो रस भएको तर्कारीको एक परिकार; छोला ।

छोस्–नु— स॰ क्रि॰ [अ॰ मू॰ छ्वास+नु] १. अर्काको बारेमा भएनभएका कुरा छुस्सछुस्स लगाउनु; ´ोसपोल गर्नु । २. पोख्नु; छर्नु । ३. ´ोस्नु । > छोसाइ— ना॰ छोस्ने ढाँचा, क्रिया वा भाव । छोसाइनु— स॰ क्रि॰ छोस्न लाइनु । छोसाउनु— स॰ क्रि॰ छोस्न लगाउनु; छोस्ने काममा लाउनु ।

छोसे— ना॰ [छोस्+ए] मास भुटेर जाँतोमा पीठो पिसी पकाइने फाँडो; मासको पीठो रयालेर बनाइने सोल्लरजस्तो तिहुन ।

छोहोरा— ना॰ [सं॰ क्षुद्हरे थाकलको ´ैँ बोट हुने र फल खजुरभन्दा ठूला फल्ने, एक प्रकारको वनस्पति वा त्यसको गुलियो फल (खास गरी सुकेको सुकुटी चाहिँ॰; छोकडा ।

छौँडा— ना॰ १. बालक; शिशु; बच्चो । २. छोरो । ३. दासपुत्र । ४. लोकधारणाअनुसार बोक्सी विद्या सिकेकी आइमाईले मानिसलाई पीरपिराउ गर्नका निम्ति घरघर चियो गर्न पठाउने हेतुले तालिम गरिएको तथाकथित बिरालो । ~ छौँडी— ना॰ १. आर्थिक स्तरले धान्न गाह्रो पर्ने गरी जन्मिएका प्रशस्त केटाकेटी; चिचीभुँडी; दुख दिने गज्याबगज्याब सन्तान; छोराछोरी । २. बोक्सीका तथाकथित छौँडा र छौँडीहरूको समूह । > छौँडी— ना॰ १. केटी; ठिटी । २. छोरी । ३. बोक्सीबारा तालिम दिइएको तथाकथित पोथी बिरालो ।

छौँडी— ना॰ १. केटी; ठिटी । २. छोरी । ३. बोक्सीबारा तालिम दिइएको तथाकथित पोथी बिरालो ।

छौँडो— ना॰ हे॰ छौँडा । > छौ”ड्याहा— वि॰ १. छौँडो पाल्ने; बिरालो पाल्ने; छौँडा प्रयोग गर्ने । २. बोक्सो; टुनेमुने । ३. आमाबाबु नभएको वा पिराहा ।

छ्या— वि॰ बो॰ १. फोहोर वस्तु वा घृणित सन्दर्भ देखापर्दा मनको सिकसिको व्यक्त गरिने शब्द; मनमा उठेको घृणाको प्रतिक्रिया जनाउने शब्द । ना॰ २. फोहोर; मैला (बालबोली॰ ।

छ्याइँछ्याइँ— ना॰ [अ॰ मू॰ छ्याइँ (बि॰)] १. झ्याली आदि बाजा बज्दा निस्कने ध्वनि । २. 'छ्याइँ' शब्द निक्लने बाजा (बालबोली॰रू क्रि॰ वि॰ ३. त्यस्तो ध्वनि निकालेर ।

छ्याक— ना॰ [सं॰ क्षतके १. बिफरको आक्रमणले अनुहारमा देखिने दाग । वि॰ २. बिफरका दागले छ्याकटो भएको; छ्याकटे; छ्याके; कोयभयाहा ।

छ्याकछ्याक— ना॰ [अ॰ मू॰ छ्याक्+अ (बि॰)] १. खुकुरी, खुर्पा आदिले काठपात आदि वस्तुलाई काट्ने किसिम वा त्यसरी काट्दाको ध्वनि; छपछप; ट्याकट्याक । क्रि॰ वि॰ २. त्यसरी काटेर । > छ्याकछ्याकती/छ्याकछ्याकी— क्रि॰ वि॰ अ´ छ्याकछ्याक हुने गरी ।

छ्याकटे/छ्याकटो— वि॰ [सं॰ क्षतकृते बिफरका दागले अनुहार छ्याकटो देखिने; छ्याके ।

छ्याकन— ना॰ काठ काट्दा, चिल्ल्याउन रन्डा लगाउँदा वा खुर्किँदा निस्कने ´ुर्का´ुर्की; चोइटाचोइटी; टुक्राटाक्री ।

छ्याका/छ्याके— [छ्याक+आ/ऐ अनुहारभरि बिफरका दाग भएको; बिफथ्याहा; छ्याकटे ।

छ्याक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छ्याक्+क] काट्ने हतियारले एकै चोटि छिन्ने गरी ।

छ्याब— ना॰ [भो॰ ब॰] अन्न उसिनेर मर्चा मिसाई कुहाएको मद्यविशेष; जाँड ।

छ्याबछ्याब— ना॰ [अ॰ मू॰ छ्याङ्+अ(बि॰)] छर्लङ्ग देखिने स्थिति वा गुण । > छ्याबछ्याबती— क्रि॰ वि॰ छर्लङ्ग देखिने गरी ।

छ्याङ्ग— वि॰ [अ॰ मू॰ छ्याङ्+ग] १. अन्धकार वा बादल, हुस्सु आदि हटेर छर्लङ्ग भएको; प्रस्ट; स्पष्ट; सहजै देखिने; नछोपिने । २. लाज नभएको । क्रि॰ वि॰ ३. नछोपिने गरी । ४. लाजै नमानी । > छ्याङ्गिनु— अ॰ क्रि॰ १. दिशाविदिशा छर्लङ्ब खुल्नु; छङ्बाछुर हुनु । २. उज्यालो हुनु; छकाल हुनु । ३. निर्लज्ज हुनुग्लाज छाड्नु । ४. उल्किनु; छिल्लिनु; इतरिनु ।

छ्याङ्ब— वि॰/क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छ्याङ्+ब] हे॰ छ्याङ्ग । श्र छ्याङ्बिनु— अ॰ क्रि॰ छ्याङ्गिनु ।

छ्याट— ना॰ [अ॰ मू॰ छ्याट्+अ] कुनै वस्तुलाई काट्न वा छिनाउन गरिने प्रहार; चट; च्वाट । > छ्याटछ्याट— ना॰ १. लगातार काट्ने र छिनाउने कार्य वा किसिम । क्रि॰ वि॰ २. त्यस्तो प्रहार लगातार गरेर । ~ छ्याटछ्याटती/छ्याटछ्याटी— क्रि॰ वि॰ छ्याटछ्याट । छ्याट्ट— क्रि॰ वि॰ एकै पल्ट चट्ट छिनाउने गरी; चर्लप्प ।

छ्यान— ना॰ [सं॰ क्षणे १. समय र परिस्थितिलाई बुझ्ने विचार । २. उचितअनुचित ठहराएर निर्णय लिन सक्ने विवेक । ३. राम्रोनराम्रो छुट्ट्याउन गरिने विवेक । ~ विचार— ना॰ असलकमसल वा उचितअनुचित छुट्ट्याउन सक्ने बुद्धि; विवेकविचार; छ्यान ।

छ्यान्नब्यान्न— ना॰ [सं॰ छिन्नभिन्ने १. कुनै बस्तुभाउ, चीजबीच आदि जथाभाबी अव्यवस्थित हिसाबले छरिएको अवस्था । क्रि॰ वि॰ २. त्यस्तो अवस्थामा पुग्ने वा पुथ्याउने गरी ।

छ्याप–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ क्षेपणे १. पानी, मसी, रब आदि तरल पदार्थ वा हिलो आदि कतै पुथ्याउने वा कसैलाई लगाउने उद्देश्यले ६याँक्नु; हान्नु; छर्किनु । २. लाञ्छित पार्नु; आक्षेप लगाउनु; दोस्नु ।

छ्याप— ना॰ [सं॰ क्षेपे कुनै रब वा दाग लाग्ने वस्तुको छ्यपाइ ।

(उदा॰— एकै छ्यापमा रामले श्यामलाई गाईजात्रे तुल्याएछ॰ । श्र छ्यापछ्याप— ना॰ १. लगातार कागज, कपडा आदिमा छाप वा दाग लाउने कार्य; लगातारको छ्याप । क्रि॰ वि॰ २. लगातार त्यस्तो छाप वा दाग लाउने गरी । > छ्यापछ्यापती/

छ्यापछ्यापी— क्रि॰ वि॰ १. लगातार हिलो वा तरल वस्तु प्रशस्त छ्यापिने किसिमले; छ्यापछ्याप । वि॰ २. छापछापती; प्रशस्त ।

छ्यापाछ्याप— ना॰ [छ्याप्+आ+छ्याप्] १. परस्परमा हिलोफोहोर आदि छ्यापिने काम; छ्यापाछ्याप गर्ने काम । २. परस्पर आक्षेप वा दोष लगाउने काम ।

छ्यापिनु— क॰ क्रि॰ [छ्याप्+इ+नु] पन्यालो वा हिलो पदार्थको छेपाइमा पारिनु; पन्यालो पदार्थले हानिनु ।

छ्यापी— ना॰ [भो॰ ब॰] एउटा बोटमा प्रायः एउटै पोटी फल्ने एक जातको लसुन; त्यसै लसुनको कन्द र साग ।

छ्याप्प— ना॰ [अ॰ मू॰ छ्याप्+प] १. थोरै पानी वा हिलो आदि पदार्थ छ्यापिँदा आउने आवाज; हिँड्दा आउने आवाज । २. धारवाला हतियारले केही काट्दा आउने ध्वनि । क्रि॰ वि॰ ३. त्यसरी छापेर, छ्यापेर वा काटेर । ~ छ्याप्प— ना॰ १. लगातारको छ्याप । क्रि॰ वि॰ २. लगातार छ्यापेर वा काटेर ।

छ्याबोके— वि॰ बो॰ [छ्या+बोको+ए] बोको खोजेको बाख्रामा लागेका बोकालाई उत्तेजित बनाउन भनिने शब्द; लेलेलेले; लगेलगे ।

छ्यामछ्याम— ना॰ [अ॰ मू॰ छ्याम्+अ(बि॰)] १. धारवाला वस्तुले लगातार छप्काइरहँदा, पानीमा केही चेप्टो आकारको पदार्थ परिरहँदा वा विशेष प्रकारको छेपाइ चालू रहँदा उत्पन्न हुने शब्द । २. त्यस्तो लगातारको छप्काइ, चोपलाइ वा छेपाइ । क्रि॰ वि॰ ३. त्यसरी छप्किरहेर, चोपिरहेर वा छ्यापिरहेर । श्र छ्यामछ्यामती/छ्यामछ्यामी— क्रि॰ वि॰ अ´ै छ्यामछ्याम हुने गरी ।

छ्यामा— ना॰ १. आ६ना बाबुका भाइकी श्रीमती वा काका भन्नुपर्ने व्यक्तिकी पत्नीलाई सम्मान जनाउन प्रयोग गरिने शब्द; कान्छी आमा; सानीमा । २. आमासमानकी प्रौढ स्त्रीलाई प्रयोग गरिने आदरसूचक सम्बोधन ।

छ्याम्म— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छ्याम्+म] १. धारवाला वस्तुको एकै प्रहारले छिनालिने गरी । २. एकै पटक पानीमा चोपिने वा व्यापक रूपमा पानी छेपिने गरी ।

छ्यारब्यार— ना॰/क्रि॰ वि॰ हे॰ छ्यार्रब्यार्र ।

छ्यार्र— क्रि॰ वि॰ [सं॰ क्षर (बि॰)] १. कुनै धूलोमूलो वा फुको वस्तु छरिने गरी; छर्र । ना॰ २. त्यसरी छरिँदाको ध्वनि वा क्रियाप्रक्रिया । — छुर्र— ना॰ १. जथाभाबी छरिएका कुनै पनि वस्तुको समुदाय (दाना, गेडा, धूलो इ॰) । २. जथाभाबी गर्ने क्रियाप्रक्रिया । क्रि॰ वि॰ ३. जथाभाबी यत्रतत्र केही कुरो छरिने गरेर । — ब्यार्र— ना॰ १. कुनै वस्तुको रखाइमा हुने अस्तव्यस्तता; जथाभाबी पोखिएको वा छरिएको स्थिति । क्रि॰ वि॰ २. राख्दा अस्तव्यस्त हुने गरी वा जथाभाबी छरिने गरी ।

छ्यालछ्याल— ना॰ [अ॰ मू॰ छ्याल्+अ(बि॰)] गिलो वा लेदो वस्तु जथाभाबीसँग पोखिने, छरिने वा राखिने गरी >

छ्यालछ्यालती/छ्यालछ्याली— क्रि॰ वि॰ अ´ छिटो छ्यालछ्याल भएर ।

छ्यालब्याल— ना॰/क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छ्याल्+अ(बि॰)] हे॰ छ्यालछ्याल वा छ्यारछ्यार ।

छ्याली— ना॰ [नेवा॰ छलि] कामीहरूले तातो फलाम समाउने साधन ।

छ्याल्ल— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छ्याल्+ल] एकै पोखाइमा पूरै फिँजिने गरी । — ब्याल्ल— क्रि॰ वि॰ १. लगातार वा व्यापक रूपमा छ्याल्ल हुने गरी । २. व्यापक अस्तव्यस्तता, अव्यवस्था वा छिरलो भएर ।

छ्यासछुस— ना॰ [छ्यास्+अ (बि॰)] १. ६याँकिहाल्न नमिल्ने थोरै चीजबीच; चुबुर्को; चासचुस । २. अस्पष्ट रूपमा चलेको होहल्ला; गामगुम ।

छ्यासछ्यास— ना॰ [अ॰ मू॰ छ्यास् +अ (बि॰)] कुनै कुराको प्रशस्त मात्रा वा सङ्ख्या । क्रि॰ वि॰ २. बिस्तारै निफन्ने, टकटक्याउने वा घोच्ने गरी । छ्याछ्यासती/छ्यासछ्यासी— क्रि॰ वि॰ १. प्रशस्त मात्रामा वा सङ्ख्यामा; छ्यासछ्यास; छेलोखेलो । वि॰ २. धेरै; थुप्रै ।

छ्यासमिस— ना॰ [अ॰ मू॰ छ्यास्+मिस्] १. दुई वा दुईभन्दा बढी खालका वस्तुहरूको सरोबरी मिसोट; छुट्ट्याउन नसकिने गरी भएको मिलावट । २. मिश्रण; मिलावटग्मिसोट । क्रि॰ वि॰ ३. मिश्रित भएर; छुट्ट्याउन नसकिने गरी मिलेर । > छ्यासमिसे— वि॰ सरोबरी भएर मिसिएको; गालेमाले; गाजेमाजे ।

छ्यास्स— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छ्यास्+स] १. एकै घोचाइमा बिझ्ने गरी; च्यास्स । २. एकै प्रयासमा गालेमाले भई मिसिने गरी । ३. एकै पटकमा इच्छित ठाउँमा हुने गरी । ४. एकै

 वचनमा मर्माहत पार्ने गरी ।

छ्युँ–नु— स॰ क्रि॰ [छिँक+नु] छिउँ गर्नु; हाच्छिउँ गर्नु ।

छ्युँ/छ्युँका— ना॰ [सं॰ छिक्को हे॰ छिउँ ।

छ्युँके— वि॰ छिउँ गर्ने वा छिउँ गराउने । ~ झार— ना॰ नाकभित्र हाल्दा हाच्छिउँ आउने ´ार; छिउँके ´ार ।

छ्वाँके— वि॰ [नेवा॰ छ्वाञ्] दाँतका लहर नमिलेर उछिट्टिएको वा खप्टिएको देखिने; उत्तरदाँते; दन्तुर ।

छ्वाइँ६वाइँ— ना॰ [नेवा॰ छ्वाय६वाये १. छिनाफाना । २. नरमगरम र सापोनापो मिल्ने गरी सकिएको हरहिसाब ।

छ्वाबछ्वाब— क्रि॰वि॰ [अ॰ मू॰ छ्वाङ्+अ (बि॰)] पानी धेरै मात्रामा बग्दा वा ´र्दा बेगिलो भएर । > छ्वाबछ्वाबती/छ्वाबछ्वाबी— क्रि॰ वि॰ अ´ छ्वाबछ्वाब भएर ।

छ्वाङ्ग— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छ्वाङ्+ग] १. पानी, नदी आदिबारा एकै प्रवाहमा आवाज निकाल्दै बगेर वा ´रेर । २. त्यसरी बग्दा वा ´र्दा बेगिलो भएर ।

छ्वाङ्ब— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छ्वाङ्+ब] १. डिल वा भीरपहराबाट पानी, पहिरो आदि खस्दा आवाज निस्केर । क्रि॰ वि॰ २. त्यस्तो किसिमले कुनै वस्तु खसेर ।

छ्वाङ्राङ्ब— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छ्वाब+राङ्+ब] १. अत्यन्त वेगसाथ तल ´र्ने गरी (´रना, नदी इ॰) । २. धातुबाट तयार भएको भारी वस्तु उचाइबाट ठूलो आवाज गरी ´र्ने किसिमले ।

छ्वाट्ट— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छ्वाट्+ट] १. एकै ´ड्कामा चुँडाल्ने गरी । २. एकै भनाइमा प्रभावित गर्ने गरी । ३. ठिक्क अड्कलेर; चट्ट; चटक्क ।

छ्वात्त— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छ्वात्+त] पानीमा कुनै ठिक्क आकारको वस्तु एक्कासि डुबे´ैँ गरी; पानी आदि अविराम गतिले ´र्ने वा पोखिने किसिमले ।

छ्वात्लाब— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छ्वात्लाङ्+अ] पोखरी, आधा गाग्रोको पानी आदि जथाभाबी चल्दा ध्वनि निस्केर । — छ्वात्लाब— क्रि॰ वि॰ लगातर छ्वात्लाब हुने गरी । > छ्वात्लाङ्ब— क्रि॰ वि॰ एक्कासि छचल्किएर ।

छ्वाप्ल्याब— ना॰ [अ॰ मू॰ छ्वाप्ल्याङ्+अ] पानी आदि तरल पदार्थमा केही चोभिँदा वा डुब्दा आवाज उत्पन्न हुने गरी; छ्वात्ल्याब । — छ्वाप्ल्याब— क्रि॰वि॰ त्यस्तो किसिमले खेलेर वा चोबेर । > छ्वाप्लाङ्ब— क्रि॰ वि॰ एक्कासि डुब्ने वा चोपिने गरी ।

छ्वाम्म— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छ्वाम्+म] १. एकै प्रहारमा काटिने गरी । २. एकै चोटि चोब्ने गरी । ३. एक्कासि छोप्ने गरी । ४. एक्कासि पानीमा डुब्ने गरी; झ्वाम्म ।

छ्वाम्ल्याङ्ग/छ्वाम्ल्याङ्ब— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छ्वाम्ल्याङ्+ग/ब] १. दह परेका पानीमा हाम फाल्दा पानीमा आघात पर्ने गरी । २. पानी चलबलाएर आवाज आउने गरी ।

छ्वायबाली— ना॰ [नेवा॰ छ्वाय+बाली] गुठीको जग्गामा लाग्ने तिरो; कसर ।

छ्वारछ्वार— ना॰ [अ॰ मू॰ छ्वार्+अ(बि॰)] १. केही अग्लोबाट धूलो वा टुक्रो पदार्थ लगातार ´र्दा आउने ध्वनि । क्रि॰ वि॰ त्यस्तो ध्वनिका साथमा वा चालसँग । > छ्वारछ्वारती/

छ्वारछ्वारी— क्रि॰ वि॰ छ्वारछ्वार ।

छ्वार्र— ना॰ [अ॰ मू॰ छ्वार्+र] कुनै पनि मसिना वस्तु वा धूलोमूलो पोखिँदा आउने आवाज । छ्वार्लाब छ्वार्लाब— क्रि॰वि॰ [अ॰ मू॰ छ्वार्लाङ्+अ (बि॰)] कुनै धातु, काठ वा कुट आदिको भाँडामा राखेका टुक्रादार वा गोल वस्तुहरू हल्लाउँदा अथवा फुटेका सिसाका ´ुर्का चलाउँदा आउने सामूहिक ध्वनि वा चालका साथमा ।

छ्वार्लाङ्ग/छ्वार्लाङ्ब— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छ्वार्लाङ्+ग/ब] सिसाका ´ुर्का, कठोर टुक्रादार पदार्थ आदिलाई चलाउँदा सामूहिक आवाज आउने गरी ।

छ्वार्लाम्म— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छ्वार्लाम्+म] हे॰ छ्वार्लाङ्ब ।

छ्वालछ्वाल— ना॰ [अ॰ मू॰ छ्वाल्+अ(बि॰)] १. तरल पदार्थ पोख्दा, पिसाब गर्दा वा यस्तै समान कार्य वा घटना हुँदा उत्पन्न हुने ध्वनि । २. त्यस्तो ध्वनि उत्पन्न गर्ने चाल वा गति । क्रि॰ वि॰ ३. त्यस्तो ध्वनि वा चालका साथमा । श्र छ्वालछ्वालती/छ्वालछ्वाली— क्रि॰ वि॰ छ्वालछ्वाल ।

छ्वालालाला— क्रि॰ वि॰ लगातार त्यस्तो चाल वा ध्वनिका साथमा ।

छ्वाली— ना॰ [नेवा॰] जौ वा गहुँ काटेर फल ´ारिसकेपछि बचेको नरुवा; नल । — खुट्टे— वि॰ १. गहुँको नलजस्तै सिकुटे खुट्टा भएको; लुते । २. आँट नभएको; लाछी ।

छ्वाल्ल— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छ्वाल्+ल] तरल पदार्थ एकै पल्ट पोखिने गरी; ह्वात्त; छ्याल्ल । ~ छ्वाल्ल— क्रि॰ वि॰ बिसाईबिसाई तरल पदार्थ ´ार्ने वा ´र्ने गरी ।

छ्वासछ्वास— ना॰ [अ॰ मू॰ छ्वास्+अ(बि॰)] १. छुँदै जाने वा एकपछि अर्को गर्दै छुने कार्य; पटकपटकको छुवाइ । २. अलिअलि वा छुसछुस बाँड्ने कार्य; अपर्याप्त वितरण । ३. लगातारको घोचाइ; च्वासच्वास । क्रि॰ वि॰ ४. त्यसरी छुने, बाँड्ने वा घोच्ने गरी । > छ्वासछ्वासती/छ्वासछ्वासी— क्रि॰ वि॰ छ्वासछ्वास ।

छ्वास्स— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ छ्वास्+स] १. धूलोमुलो उड्ने गरी । २. कसैलाई हल्का पाराले छुने चालले । ३. कसैलाई थोरै मात्र केही दिने गरी । ४. घाउखटिरा आदिमा केहीले चुस्स छुने किसिमले । ५. अर्काको कुरा कसैलाई पोल लाउने चालसँग; सुटुक्क ।

छ्वेँखानी— ना॰ [भो॰ ब॰ छ्वे+खानी] लमीको काम गर्नेले दुवै पक्षबाट पारिश्रमिक वा बक्सिसका रूपमा खाने कमिसन ।