नेपाली शब्दसमूह १५ खि
खिँच्–नु— स॰ क्रि॰ [रू खिच्नु] हे॰ खिच्नु । > खिँचाइ— ना॰ खिचाइ । खिँचाइनु— क॰ क्रि॰ खिचाइनु । खिँचाउनु— प्रे॰ क्रि॰ खिचाउनु ।
खिँचातान— ना॰ [खिचाताने हे॰ खिचातान । > खिँचातानी— हे॰ खिचातानी ।
खिइ–नु— अ॰ क्रि॰ [प्रा॰ खय < सं॰ क्षय+नु] १. घोटिएर वा दलिएर घट्न जानु; सानो हुँदै जानु; पातलिँदै जानु । २. खई जम्नु; खिया लाग्नु । ३. सन्तान नसप्रनु । ४. दुब्लाउनु; ख्याउटे बन्नु । ५. मासिँदै जानु ।
खिउनी— ना॰ काँचो दूधमा वा पानीमा चामलको पीठो फेटेर झाँजरबाट चुहाई पकाइएको रोटी; झिलैयाँ ।
खिका— ना॰ [नेवा॰] धोती, पछ्यौरा आदिको किनारा ।
खिङ्गुली— वि॰ १. कन्जुस; मक्खीचुस; किरन्टोकी । २. तल्लो तहको; नीच; निन्दनीय ।
खिच्–नु— स॰ क्रि॰ १. कुनै वस्तुलाई आफूतिर तान्नु; घिच्च्याउनु; खैँचनु । २. फैलिएका वस्तुहरू एकै ठाउँमा सँगेट्नु; समेट्नु; केन्द्रीभूत पार्नु । ३. कम खर्च गर्नु; फर्माइस नगर्नु; किफायत गर्नु । ४. सारांश झिक्नु; तेरिज निकाल्नु । ५. क्यामराले फोटो लिनु; तस्बिर वा चित्र उतार्नु ।
खिचखिच— क्रि॰ वि॰ [खिच्+अ (बि॰)] नचाहिँदो किसिमले कुरा काट्ने गरी; खिचोला झिक्ने किसिमले ।
खिचडी— ना॰ [सं॰ कृसरे १. खिच्रो । २. एकै ठाउँमा विभिन्न वस्तुको सम्मिश्रण वा मिलावट । वि॰ ३. थरी–थरीका वस्तु एकै ठाउँमा मिलेको; छ्यासमिसे । — मिचडी— ना॰ १. जथाभावी मिसिएको धेरै वस्तुको थुप्रो । २. जेतेमेते; खयभयाकखुत्रुक ।
खिचलो— ना॰ [रू खिचोलो १. हे॰ खिचोला । २. छ्यासमिस (दिव्य॰) ।
खिचा१— वि॰ [म॰] जेठा । — खान— ना॰ भिर्कोटे राजा भूपाल रायका जेठा छोरा हरिहरसिंहको स्थानीय जीवनमा प्रचलित नाम ।
खिचा२— ना॰ [नेवा॰] कुकुर; सानो कुरामा पनि झगडा गर्ने मानिस; खिच्चा ।
खिचाइ— ना॰ [रू खिच् (+आइ॰] खिच्ने क्रिया वा भाव [ > ]
खिचाइनु— क॰ क्रि॰ खिच्न लाइनु । खिचाउनु— प्रे॰ क्रि॰ खिच्न लाउनु; तनाउनु । खिचाखिच— ना॰ परस्परमा तान्ने काम; तानातान; खिँचातानी ।
खिचातान— ना॰ [खिच्+तान] तानातान; खिँचातान । > खिचातानी— ना॰ १. एउटै वस्तुलाई दुईतर्फबाट तान्ने क्रिया वा स्थिति; तानातान; खिचातानी; खिँचातान । २. कुनै कामकुरालाई दुईतीनतिरबाट घुमाउने वा बङ्ग्याउने चाल; परस्परमा हुने विरोधी उद्योग ।
खिचिनु— क॰ क्रि॰ [खिच्+इ+नु] खिच्ने काम गरिनु ।
खिचीखिची— क्रि॰ वि॰ [रू खिचखिचे अझ चड्का खिचखिच हुने गरी ।
खिचुवा— वि॰ [खिच्+उवो १. खिच्ने; तान्ने । २. खिचिएको; उतारिएको (अर्क आदि॰ । ३. तानिएको; घिच्च्याइएको ।
खिचोला— ना॰ [प्रा॰ खिच्च+ओलो १. झगडा गर्ने निहुँ; कचिङ्गल मचाउने कुरा । २. गडबड; गोलमाल; कचिङ्गल; झगडा; खिचलो ।
खिच्चड— वि॰ [खिच्+अड] काम न काजको; खिचखिच गरिरहने ।
खिच्चा— ना॰ ['खिच्चो' को ति॰रू॰] हे॰ खिच्चो ।
खिच्चु/खिच्चुक— वि॰ [प्रा॰ खिच्च+ऊ/उक] १. सानो चित्त भएको; कन्जुस; कृपणी; किरन्टोकी; खिच्चो; छुच्चो । २. शीलस्वभाव नभएको; मुफतमा कचकच गरिहने ।
खिच्चू— वि॰ हे॰ खिच्चुक ।
खिच्चो— वि॰ [प्रा॰ खिच्च+ओ, तु॰ नेवा॰ खिच्चो १. छुच्चो; खिच्चुक । २. झर्को लाग्ने र नचाहिने किसिमले कचकचाउने । ना॰ ३. काम न काज भुकिरहने कुकुर ।
खिच्रीमिच्री— ना॰ थरीथरीका धेरै वस्तु; खयभयाकखुत्रुक; जेतेमेते; खिचडीमिचडी ।
खिच्रो— ना॰ [प्रा॰ खिच्च < सं॰ कृसरे कथ्य॰ खित्रो पनि । दाल, चामल एकै ठाउँमा मिसाई नुन, बेसार, मसला आदि हालेर पकाइएको जाउलो; खिचडी ।
खिजाब— ना॰ [अ॰] फुलेको कपाल, दाह्री–जुँगा आदि रँगाएर कालो बनाउने औषधी; केशकल्प; कलप ।
खिजि–नु— अ॰ क्रि॰ [प्रा॰ खिज्जइ+नु] चिढिनु; दिक्दारी हुनु; रिस उठ्नु । > खिज्याइ— ना॰ खिजिने काम वा प्रक्रिया । खिज्याइनु— क॰ क्रि॰ १. खिसी गरिनु; हेला गरिनु । २. रिस उठाइनु ।
खिज्याउनु— स॰ क्रि॰ गिज्याउनु; खिसी गर्नु; हेला गर्नु; जिस्क्याउनु । खिज्याहट— ना॰ खिजिने र खिज्याउने क्रिया वा अवस्था ।
खितखित— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ खित्+अ (बि॰)] मधुर आवाज निस्कने गरी (हाँस्ने चाल॰ ।
खिताब— ना॰ [अ॰] दर्जा; उपाधि; पदवी ।
खित्का— ना॰ [सं॰ खित्तके बेसरी हाँस्दाको आवाज; उन्मुक्त हाँसो ।
खित्त— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ खित्+त] मधुर हाँसो फुट्ने गरी; उन्मुक्त हाँसो हाँस्ने गरी । सात॰ खितितिति ।
खित्रिक्क— ना॰ [अ॰ मू॰ खित्रिक्+क] १. कुनै कुरालाई बिस्तारै चलाउँदा आउने आवाज; कुनै सानो वस्तु खस्दा सुनिने शब्द । २. सानोतिनो कसूर; अलिकति दोष । (उदा॰— काममा खित्रिक्क भयो कि हाकिमको गाली खानुपर्छ॰ ।
खिदमत— ना॰ [अ॰] तल्लो तहको सेवाटहल; चाकरी ।
खिनाउरो— वि॰ [सं॰ क्षीण+आउरो] हे॰ ख्याउटो ।
खिन्न— वि॰ [सं॰] १. चिन्ता र पश्चात्तापले सताइएको; खेद मानेको; क्षुब्ध । २. दिक्दार; दिक्क भएको; उदास । — ता— ना॰ खिन्न हुनाको भाव वा क्रिया; मानसिक ग्लानि; चिन्ता ।
खिप्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ क्षिप्+नु] १. कसेर बुन्नु वा मिलाउनु । २. मसिनु पारेर सिउनु । ३. इच्छा गरेको दाउ पार्ने मनसायले पासा वा कौडा हान्न मिलाउनु ।
खिप— ना॰ [अङ्॰ क्लिपे जुत्ता, कम्मरपेटी आदि अड्याउन धातुबाट बनेको अङ्कुसे ।
खिपाइ— ना॰ खिप्ने क्रिया वा प्रक्रिया । खिपाइनु— क॰ क्रि॰ खिप्न लाइनु । खिपाउनु— प्रे॰ क्रि॰ खिप्न लाउनु; खिप्ने पार्नु ।
खिपाडोरी— ना॰ [खिप्+डोरी] बटारेर वा खिपेर बनाइएको बाबियोको खिरिलो, बलियो डोरी ।
खिपाहा— वि॰ [खिप्+आहो १. खिप्न सिपालु; खिप्न जान्ने । २. खिपेर वा मिलाएर पासा वा कौडा हान्ने ।
खिपुवा— वि॰ [खिप्+उवो खिपेर बनाइएको; खिपिएको ।
खिप्ती— ना॰ [खिप्+ती] १. कुनै काम मिहिनेतसँग गर्ने अटूट प्रक्रिया । २. शब्दहरूको निर्वचन; व्युत्पत्ति ।
खिमी— ना॰ [थ॰] थकाली परिवारमा कुनै व्यक्तिको मृत्यु हुँदा माउथलोमा दस–बाह्र फुट चाक्लो र चार फुटजति अग्लो पारी मानेका आकारमा ढुङ्गाले बनाइने र त्यसै खाडलमा अस्थि राखिने मठ ।
खिया— ना॰ [सं॰ क्षियो धातुका भाँडामा लाग्ने कस; खई ।
खियाइ— ना॰ [रू खिइ+(याइ॰] १. खिइने क्रिया वा प्रक्रिया । [ खियाउ+आइ] २. खियाउने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] खियाइनु— क॰ क्रि॰ १. खिइने पारिनु । २. डुङ्गा, नाउ आदि खियाउने काम गरिनु ।
खियाउ–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ क्षेप+याउ+नु] १. डुङ्गा चलाउनु; बहना चलाउनु । २. पौडनु; पौडी खेल्नु । ३. बाटो हिँड्नु ।
खियाउनु— प्रे॰ क्रि॰ [खिइ+याउ+नु] १. घोटेर वा दलेर पातलो पार्नु; घटाउनु । २. खिया लाग्ने पार्नु ।
खियौना— ना॰ [खियाउ+यौनो डुङ्गा खियाउने डाँडी; बहना ।
खिर— ना॰ [सं॰ क्षीरे दूधमा पकाइएको भात; दूधमा चामल, चिनी, मसला आदि हाली पकाइएको स्वादिष्ठ खाद्य पदार्थ; पायस; तस्मै । — काँक्रो— ना॰ सेतो जातको एक थरी काँक्रो ।
खिरखिर— ना॰ [अ॰ मू॰ खिर्+अ (बि॰)] हे॰ खिरिखिरी । >
खिरिखिरी— ना॰ १. गरिखाने मेलो । २. चुरीफुरी; तुजुक ।
खिरखिरे— ना॰ १. घट्टमा अन्न झर्ने डुँड थर्काउनका निम्ति सोलीका पीँधमा झुन्ड्याइने वस्तु; पुतली । २. इनारबाट पानी झिक्न सजिलो र डोरो नखिइने पार्न इनारमाथि जडिएको पाङ्ग्रो; घिर्नी ।
खिरिलो— वि॰ [सं॰ क्षीण+इलो] १. मसिनो र खँदिलो; कसिएर बाटिएको (डोरी) । २. सानो भईकन दह्रो; दर्बिलो; पुष्ट ।
खिरौँलो— ना॰ [खिर्रो+औँलो] लामा पात, साना राता फूल, लाम्चा, चिप्ला साना फल र कालो गुदी तथा कन्द हुने र आयुर्वेदका अनुसार रुचिकारक र धातु बग्ने रोगलाई नाश गर्ने गुण भएको एक बुटी; कालो र सेतो दुई भेद हुने त्यसैको कन्द ।
खिर्नी— ना॰ [सं॰ क्षीरिणी] टुप्पा थोरै फाटेका पात हुने, सेता फूल फुल्ने एक वृक्ष वा जुरेकाफलका जस्ता दाना हुने त्यसैको फल; राजादनी ।
खिथ्याइ— ना॰ [रू खिथ्याउ (+आइ॰] हे॰ खिहिथ्याइ । [ > ]
खिथ्याइनु— अ॰ क्रि॰ खिहिथ्याइनु ।
खिथ्याउनु— अ॰ क्रि॰ [खिहिरि+याउ+नु] नमीठो स्वाद आउनु; खिहिथ्याउनु ।
खिर्रो— ना॰ [सं॰ क्षीरे लाम्चा, मसिना पात हुने र चोप निस्कने विषालु किसिमको एक रूख वा ससाना गेडा हुने त्यसैको फल ।
खिल्–नु— स॰ क्रि॰ [खील+नु] १. मौरी, बारुला, अरिङ्गाल आदि कीराले खील गाड्नु; डस्नु । २. गोभ्नु; रोप्नु । ३. उन्नु; गाँस्नु । ४. सिउनु ।
खिल— ना॰ [सं॰ कीले १. बारुलो, अरिङ्गाल आदिले टोक्ता गडेको विषालु काँडो वा आरो । २. बिझेका काँडा आदि ननिस्कनाले भित्र सडेर जमेको मासुको साह्रो डल्लो; तुस । ३. पात आदि गाँस्ने सिन्का; सिन्का । ४. आलपिन; पिन । ~
पल्टनु— टु॰ काँडा आदि बिझेर ननिस्कनु; घाउ, खटिरा पाकेर भित्र पीप जमेको ठाउँमा मासुको डल्लो बन्नु; खील बन्नु ।
खिलखिल— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ खिल्+अ (बि॰)] जोडले हाँस्ने गरी; खितखित गरेर । > खिलखिलाइ— ना॰ खिलखिलाउने भाव वा क्रिया–प्रक्रिया । खिलखिलाइनु— अ॰ क्रि॰ खिलखिल हाँसिनु ।
खिलखिलाउनु— अ॰ क्रि॰ प्रसन्न भएर हाँस्नु; मसिनो आवाज निकालेर हाँस्नु । खिलखिलाहट— ना॰ १. खिलखिलाउने क्रिया वा अवस्था । २. खिलखिलाउँदा मुखबाट निस्कने शब्द ।
खिलाइ— ना॰ [रू खिल् (+आइ॰] खिल्ने क्रिया वा प्रक्रिया [ > ]
खिलाइनु— क॰ क्रि॰ खिल्न लाइनु; डसाइनु । खिलाउनु— प्रे॰ क्रि॰ खील गाड्न लाउनु ।
खिलान— ना॰ झ्यालढोकामाथि पारिने अर्धवृत्ताकार बान्की; गुम्बज ।
खिलाफ— वि॰ [फा॰] १. कुनै काम–कुराको विरोध गर्ने (व्यक्ति) । २. कुनै सिद्धान्त वा वस्तुसँग मेल नखाने; उल्टो (कुरा) । ३. विरुद्ध; विपरीत ।
खिलिनु— क॰ क्रि॰ [खिल्+इ+नु] खील गाडिनु; डसिनु ।
खिलुवा— ना॰ [खिल्+उवो काँडादार ससाना पात र सेता साना फूल हुने एक बोट वा त्यसैको राता गोल दाना हुने फल ।
खिल्लत— ना॰ [अ॰ खिलअते उल्लेखनीय काम गरेबापत राजामहाराजाबाट पुरस्कारका रूपमा दिइने वस्त्र, आभूषण आदि ।
खिल्ली१— ना॰ उल्ल्याहट; हँसी; दिल्लगी; मजाक ।
खिल्ली२— ना॰ १. पानको बिरा । २. बिँडी, चुरोट आदिको एक एकाइ (एक खिल्ली चुरोट, पाँच खिल्ली बिँडी आदि॰ ।
खिसिक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ खिसिक्+क] १. बिस्तारै वा मुख थोरै खोलेर (हाँस्ने चाल॰ । २. काम पूरा नभएर; भनेजस्तो नभई (निराश हुने चाल॰; दिक्क । ३. हे॰ खिस्रिक्क ।
खिसी— ना॰ [खिस्स+ई] १. अरूलाई होच्याउने वा खसाल्ने चाल; दिल्लगी; हँसी; गिल्ला । २. हेला; घृणा । — टिउरी/टिबुरी— ना॰ १. हँसी–ठट्टा; दिल्लगी । २. हेला; गिल्ला ।
खिस्रिक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ खिस्रिक्+क] १. नसोचेजस्तै; नभएजस्तै गरी (निराश हुने किसिम॰; दिक्क । २. हिस्सिने गरी; अलपत्रिएर (धोखा पाउने चाल॰; बिच्च ।
खिस्स— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ खिस्+स] १. बिस्तारै मुस्कुराउने किसिमले; मुसुक्क । २. हलुका किसिमले; बाहिरी रूपले मात्र (हाँस्न खोज्ने किसिम) । ३. निराश भएर; आसै नरही (जिल्लिने चाल॰; जिल्ल ।
खिस्सा— ना॰ [अ॰ कीसे १. खुकुरीका दापभित्र घुसारिने सानो थैली । २. साधारण थैली; जेब ।
खिस्स्याइ— ना॰ [रू खिस्स्याउ (+याइ॰] खिस्स्याउने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] खिस्स्याइनु— क॰ क्रि॰ खिस्स्याउने काम गरिनु; जिस्क्याइनु; गिज्याइनु ।
खिस्स्याउनु— स॰ क्रि॰ [खिस्स+याउ+नु] हिस्स पार्नु; हिस्स्याउनु; खिसी गर्नु ।
खिहिरो— वि॰ १. चिल्लो पदार्थ कुहेर वा सडेर एक किसिमको नमीठो स्वाद भएको; खिहिथ्याउने । ना॰ २. चिल्लो पदार्थ सडेर आउने नमीठो स्वाद; खिहिथ्याहट ।
खिहिथ्याइ— ना॰ [रू खिहिथ्याउ (+याइ॰] खिहिथ्याउने काम वा प्रक्रिया । [ > ] खिहिथ्याइनु— अ॰ क्रि॰ खिहिरो वा खिहिरिँदो स्वादको होइनु; खिहिथ्याउने होइनु ।
खिहिथ्याउनु— अ॰ क्रि॰ [खिहिरो+याउ+नु] चिल्लो पदार्थ सडेर वा कुहिएर नमीठो स्वाद आउनु; खिहिथ्याउने स्वादको हुनु ।
खीप— ना॰ हे॰ खिप ।
खीर— ना॰ हे॰ खिर ।
खील— ना॰ हे॰ खिल । ~ पल्टनु— टु॰ हे॰ खिल पल्टनु ।
खुँखार— वि॰ [फा॰ खूँख्वारे १. ठूलो दुस्साहसका साथ नराम्रो काममा लाग्ने; डरलाग्दो । २. हत्यारो; नृशंस ।
खुँगा— ना॰ मुखपट्टि फुकेको, तलतिर साँघुरो भएको र भित्रपट्टि काँडा वा चोसा फर्काइएको चोयाको माछा मार्ने साधन । >
खुँगे— ना॰ १. अप्ठेरो कुरा; असजिलो अवस्था; खोते; अड्को । २. खुँगा ।
खुँज— ना॰ [सं॰ कुञ्जे १. लहरा र रूख–पातले झ्याम्म परेको ठाउँ; लताकुञ्ज । २. अप्ठेरो ठाउँ; घाँच । > खुँजेली— वि॰ १. खुँजमा बस्ने मान्छे । २. अशिक्षित; रहनसहन राम्रो नभएको; असभ्य । ३. नेपाली जातिको एक थर ।
खुँड्–नु— स॰ क्रि॰ [प्रा॰ खुण्ण+नु] पुवा, तरकारी आदि डाडुले थिचेर टुक्र्याउनु; थिच्नु; धुल्याउनु ।
खुँडा— ना॰ [सं॰ खड्गे टुप्पो चेप्टो र थोरै घुमाउरो भएको अर्धचन्द्राकार ठूलो खड्ग; विशेषतः दसैँघरमा मार हान्दा प्रयोग हुने एक किसिमको घातक हतियार ।
खुँडाइ— ना॰ [रू खुँड् (आइ॰] खुँड्ने काम वा प्रक्रिया । [ > ]
खुँडाइनु— क॰ क्रि॰ खुँड्न लाइनु । खुँडाउनु— प्रे॰ क्रि॰ दाल, तरकारी आदि डाडुले थिचेर टुक्र्याउन लाउनु; खुँड्न लाउनु ।
खुँडिनु— अ॰ क्रि॰ १. खुँड्ने काम गरिनु; धुल्याइनु । २. धूलो हुनु; मसिनिनु ।
खुँडे— वि॰ [खुँडो+ए] १. ओठको बीच भाग काटिएको वा चिरिएको । २. मोहडा भाँचिएको वा काटिएको; खुँडो ।
खुँडो— वि॰ [प्रा॰ खुण्णे हे॰ खुँडे ।
खुँद्–नु— स॰ क्रि॰ [प्रा॰ खुण्ण+नु] खुट्टाले कुल्चीकाल्ची पार्नु; थिचीमिची पार्नु । > खुँदाइ— ना॰ खुँद्ने क्रिया वा भाव ।
खुँदाइनु— क॰ क्रि॰ थिचीमिची पारिनु; खुँद्न लाइनु । खुँदाउनु— प्रे॰ क्रि॰ खुँद्न लाउनु । खुँदाखुँद— ना॰ पालैसित गरिने कुल्चीकाल्ची; परस्परमा खुँद्ने काम । खुँदिनु— अ॰ क्रि॰ खुँद्ने काम गरिनु ।
खुइय्य— ना॰ [अ॰ मू॰ खुइ] ज्यादै थकाइ लाग्दा वा दिग्दार हुँदा मुखबाट निक्लने शब्द; सुइय्य ।
खुइरे— वि॰ [खुइरो+ए] खुइलिएको; खुइले ।
खुइलिनु— अ॰ क्रि॰ [खुइलो+इ+नु] १. रोगविशेषले वा तातो पानी पर्नाले रौँ झर्नु; खल्वाट हुनु । २. कुनै कारणवश रब उड्नु; रब फीका पर्नु । ३. लडेर वा पोलेर छाला जानु; छाला ताछिनु ।
खुइले— वि॰ [खुइलो+ए] १. कपालका रौँ खुइलिएको; खुइरे । २. रूखबिरुवा केही नभएको; नाङ्गो (पाटो, डाँडो आदि॰ ।
खुइलो— ना॰ [सं॰ खल्वाटे तालु–खुइले ।
खुइल्याइ— ना॰ [रू खुइलि (+याइ॰] खुइलिने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] खुइल्याइनु— क॰ क्रि॰ खुइलिने पारिनु; भुत्ल्याइनु ।
खुइल्याउनु— स॰ क्रि॰ खुइलिने पार्नु; भुत्ल्याउनु ।
खुई१— ना॰ १. खला आदिमा सुकाइएको बिस्कुन थुप्य्राउने, कोदालाका आकारको लामो बिँड भएको काठको साधन; ६याउरी । २. ज्यादै थकाइ लागेका बखत मुखबाट निकालिने उराठिलो सुस्केरा ।
खुई२— ना॰ [रू काई] खिया; खई ।
खुकुन्डी— ना॰ [खुकुन्डो+ई] १. काखी । २. काखीबाट आउने पसिनाको गन्ध ।
खुकुन्डो— ना॰ १. तलमाथि डोरी र बीचमा काठ हाली बनाइएको, गाईबस्तु बाँध्ने दाम्लो । २. गाईबस्तु नभागून् भनी गलामा झुन्ड्याइने कीलो; घाँडो ।
खुकुरी— ना॰ केही घुमेको र बीचमा थोरै नुहेको सिरुपाते, तरबारे, भुँडे आदि भेद हुने एक प्रसिद्ध नेपाली हतियार ।
खुकुलो— वि॰ [सं॰ श्लथे १. नकसिएको; सजिलैसँग फुस्कने; होलो; फस्को । २. फितलो स्वभाव भएको; पेटमा कुरा नअड्याउने ।
खुङ्खार— वि॰ [फा॰ खँूख्वारे डरलाग्दो; भयानक; नृशंस; खुँखार ।
खुच्चिब— वि॰ बो॰ गर्न नहुने वा नगर्नुपर्ने काम गर्दा दुःख पाउनेलाई इख्याएर भनिने शब्द; खाइस् त ; (उदा॰— खुच्चिब, भनेको नमानेर कुदेको होइन < लडियो नि ;) ।
खुजुरा— ना॰ [रू खुद्रो फुटकर पैसा; चानचुन पैसा; खुद्रा; रेजगी ।
खुट्–नु— स॰ क्रि॰ [प्रा॰ खुट्ट+नु] १. सियोधागोले बलियो र मसिनो पारी लुगा आदि सिउनु । २. सिन्को घोचेर भाँची दुना, टपरी आदि बनाउनु ।
खुट१— ना॰ भराइको खेप (एक खुट तोरी, पाँच खुट नुन इ॰) ।
खुट२— ना॰ १. हराएको कुनै कुराको पत्तो; अत्तोपत्तो; ठेगाना; दिशा । (उदा॰— भाइ कहाँ पुगेका रहेछन्, केही खुट लाग्यो कि <) । २. निधो; निश्चय । (उदा॰— यस कामको छिटै खुट गरिहाल्नुपथ्यो) । ३. खुट्को, गडेको पीर । ~ खबर— ना॰ पक्का खबर; निश्चित समाचार ।
खुटाइ— ना॰ [रू खुट् (+आइ॰] खुट्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] खुटाइनु— क॰ क्रि॰ खुट्न लाइनु । खुटाउनु— प्रे॰ क्रि॰ खुट्न लाउनु । खुटिनु— क॰ क्रि॰ बलियो र मसिनो पारी सिइनु; खुट्ने काम गरिनु ।
खुटी— ना॰ [प्रा॰ खोडे १. लुगाहरू झुन्ड्याउनाका निम्ति भित्तामा ठोकिने सानो चेप्टो फल्याक । २. सानो कीलो; कीलो । —
वाल— वि॰ गोठ कुर्ने; गोठमा बसेर गाईबस्तुको रेखदेख गर्ने ।
खुटुवा— वि॰ [खुट्+उवो खुटेर बलियोसँग सिइएको ।
खुट्किलो— ना॰ [खुट+कीलो] फल्याक आदि हालेर वा खण्ड– खण्ड पारी माटो ताछेर बनाइएको सिँढी; भथ्याबको तह; खुड्किलो ।
खुट्को— ना॰ [प्रा॰ खुडुक्किअ] १. कसैका मनमा गडेको कुरो; भित्रै अडेर रहेको कुरो; खुड्को । २. मर्ने वा छुट्टिने बेलामा कसैले आफन्तसँग गरेको मनमा गड्ने कुरो; धोको । ३. एक चोटि खुटेर सिइएको डोब; सुर्को ।
खुट्टि–नु— अ॰ क्रि॰ [खुट्+इ+नु] कुनै कुरा 'यही हो' भनेर ठम्मिनु; किटिनु वा तोकिनु; निश्चय हुनु; ठहरिनु ।
खुट्टी— ना॰ [खुट्टो+ई] १. सानो र दुब्लो खुट्टो । २. काटेका खसी, बोका आदिको खुट्टो ।
खुट्टेँसो— ना॰ [खुट्टो+एँसो] गाईबस्तुका खुट्टामा बाँधिने सानो दाम्लो ।
खुट्टे— वि॰ [खुट्टो+ए] १. गोडा सुन्निएको; ठूलो गोडा भएको; हात्तीपाइले । २. खुट्टा भएको (खाट, पिर्का आदि) । ~ किलो— ना॰ १. चढ्नका निम्ति रूखमा काटेको डोब । २. भीर– पहरामा उक्लँदा टेक्न र समाउन गाडिएको कीलो । ~ डोरी— ना॰ विशेष गरेर दुहुने बेला गाईबस्तुको खुट्टा अल्झाउने डोरी ।
खुट्टो— ना॰ [प्रा॰ खुट्टे हिँड्ने काम गर्ने शरीरको तल्लो अवयव; गोडा; पाउ; चरण । > खुट्टयाँसो— ना॰ हे॰ खुट्टेँसो ।
खुट्ट्याइ— ना॰ [रू खुट्टि (+याइ॰] खुट्टिने काम, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] खुट्ट्याइनु— क॰ क्रि॰ निधो गरिनु; ठहथ्याइनु । खुट्ट्याउनु— स॰ क्रि॰ १. 'यही हो' भनेर ठम्याउनु; किट्नु; तोक्नु; निधो गर्नु । २. पत्ता लाउनु । प्रे॰ क्रि॰ ३. खुट्टिने पार्नु ।
खुट्ने— वि॰ [खुट्+ने] खुट्ने काम गर्ने; सिउने । ~ टाँका— ना॰ सामान्य सिलाइपछि बलियो बनाउनका लागि गरिने सिलाइ वा टाँका; लुगा सिउने एक किसिमको टाँका ।
खुट्ला— ना॰ [था॰] थारूजातिका अविवाहित युवतीले नाकमा लगाउने एक प्रकारको गहना ।
खुड्किलो— ना॰ [खुट्टा+किलो] भथ्याबको तह; लिस्नाको खण्ड; सिँढी; खुट्किलो ।
खुड्को— ना॰हे॰ खुट्को ।
खुतखुती— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ खुत्+अ (बि॰)] १. केही मुख खोलेर, अलिअलि हाँस्ने गरी; खितखिती । २. फुतफुती ।
खुतुतुतु— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ खुत् (सात॰)] १. खित्का छाडेर हाँस्ने गरी; खितितिति । २. बाक्लो तरल पदार्थ खत्त्याउँदा आवाज आउने गरी ।
खुतुर्के— ना॰हे॰ खुत्रुके ।
खुत्त— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ खत्+त] १. थाहा नदिईकन (बाहिर निस्कने किसिम॰; फुत्त । २. एक्कासि, अपर्झट (छाला आदि खुइलने वा उप्कने किसिम॰ ।
खुत्तिनु— अ॰ क्रि॰ [खुत्त+इ+नु] १. छाला उप्कनु; छाला जानु; खुइलिनु । २. गरेको काममा असफल हुनु (निन्दाको अर्थमा) । ३. नाश हुनु; नासिनु । ४. मर्नु । ५. सेवा, पद आदिबाट निकालिनु । ६. बिस्तारै निस्केर हिँड्नु; उम्कनु । > खुत्त्याइ— ना॰ खुत्तिने काम वा प्रक्रिया । खुत्त्याइनु— क॰ क्रि॰ खुत्तिने पारिनु; खुइल्याइनु; खुल्क्याइनु । खुत्त्याउनु— प्रे॰ क्रि॰ १. खुल्क्याउनु; खुइल्याउनु । २. जागिरबाट हटाउनु वा निकाल्नु; खोस्नु ।
खुत्रुके— ना॰ [खुत्रुक+ए] रुपैयाँपैसा छिराउने प्वाल भएको काठ वा धातुको कन्तुर; गोलक; खुतुर्के ।
खुत्रुक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ खुत्रुक्+क] १. बिस्तारै (ओर्लने किसिम) । २. खुत्रुक् आवाज निस्कने गरी (सानोतिनो माल खस्ने किसिम) । ३. सजिलैसित (मर्ने किसिम॰; भुतुक्क । ४. चालै नपाइने गरी (आउने वा जाने किसिम॰ ।
खुद— वि॰ [फा॰] १. आफैँ; स्वयम् । २. वास्तविक; खास (खुद आय, खुद नाफा इ॰) । ~ आय— ना॰ लागत खर्च कटाएर बचेको आम्दानी; वास्तविक आय; चोखो नाफा । ~ नाफा— ना॰ कुनै उद्योग, व्यवसाय आदिमा लागेको सम्पूर्ण खर्च कटाई बाँकी रहेको नाफा; खास नाफा; खुद आय ।
खुदरा— ना॰हे॰ खुद्रा ।
खुदा— ना॰ [फा॰] ईश्वर; देवता; परमात्मा ।
खुदो— ना॰ [सं॰ इक्षुद्रवे बाक्लो लस्सादार लेदो हुने गरी पकाइएको उखुको रस । ~ हुनु— टु॰ आफूले भनेजस्तै परिणाम निस्कनु; भनेजस्तो वा राम्रो हुनु ।
खुद्रा— ना॰ [फा॰ खुर्दा, प्रा॰ खुद्द, सं॰ क्षुद्रे १. सानोतिनो वस्तु; फुटकर मालसामान; खुजुरा । २. बिक्रीका निमित्त राखिएका धेरै प्रकारका वस्तु; थोरैथोरै वस्तु । विप॰ थोक । वि॰ ४. खण्ड वा टुक्राका रूपमा रहेको; फुटकर; चानचुन । — खुद्री— ना॰ १. सानोतिनो वस्तु; फुटकर मालसामान । २. फुटकर पैसा; खुजुरा । ~ वस्तु— ना॰ साधारण वा सानोतिनो वस्तु; चानचुन सरसामान । ~ बेपारी— ना॰ थोरैथोरै वा फुटकर किसिमका विभिन्न वस्तुको विक्रेता; सानातिना मालसामानहरूको बेपारी ।
खुन१— ना॰ [फा॰] १. मानिस, पशु आदिका नाडी र नसाहरूमा रहेर शरीरभर फैलने रातो तरल पदार्थ; रगत । २. रगतले शरीर लतपतिने गरी भएको हत्या; हिंसा; काटमार; घात । ~ खराबी— ना॰ एक–अर्काका शरीरबाट रगत बग्ने किसिमले गरिने मारपिट; काटमार; मारकाट । > खुनी— वि॰ खून गर्ने; हत्या गर्ने; हत्यारो; घातक ।
खुन२— ना॰ [फा॰ खूने १. खोट; दोष । २. दाग; लाञ्छना; कलङ्क । ३. छुच्च्याइँ । — खुन— ना॰ गनगन; कचकच ।
खुनी— वि॰ १. खुन भएको; दागी; दोषी । २. छुच्चो; किरन्टोकी ।
खुन्याहा— वि॰ १. अङ्गभङ्ग भएको; खुनी । २. कन्जुस; छुच्चो ।
खुन्रि–नु— अ॰ क्रि॰ [खुन्रो+इ+नु] १. बुढ्याइँले शरीर सुकेर खुम्चिनु; खुम्रिनु । २. खिइएर वा दोब्रिएर काम नदिने हुनु ।
खुन्रे— वि॰ [खुन्रो+ए] खिइएको; धेरै घिसिएको; खुन्रो । ~ किरो— ना॰ मकै आदिका जरामा लाग्ने कालो रबको कीरो; खुम्रेकीरो ।
खुन्रो— वि॰ निकै दिन काम लिँदा–लिँदा खिइएर बेकम्मा भएको (कुटो, कोदालो, डाडु, पन्यू इ॰) ।
खुन्सि–नु— अ॰ क्रि॰ [खुस्स+इ+नु] १. कुनै कामकुरामा रिसले ठुस्किनु; ठुस्कनु । २. खिन्न हुनु; चित्त दुख्नु; मन पाक्नु । >
खुन्स्याइ— ना॰ खुन्सिने क्रिया वा प्रक्रिया । खुन्स्याइनु— क॰ क्रि॰ खुन्स्याउने काम गरिनु; ठुस्स्याइनु । खुन्स्याउनु— प्रे॰ क्रि॰ रिसाउने बनाउनु; ठुस्स पार्नु ।
खुपिया— ना॰ समाउने कडा नलागेको खड्कौँलोजस्तो भात पकाउने भाँडो ।
खुपी— ना॰हे॰ खुबी ।
खुपुक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ खुपुक्+क] १. एकै पटक निल्ने गरी (खाने किसिम) । २. नबिग्रने गरी (कुनै सरसामान राख्ने किसिम॰ ।
खुपुखुपु— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ खुप्+उ (बि॰)] धमाधम; कुपुकुपु ।
खुपैँचा— ना॰ [सं॰ क्षुरप्रे जमिनमा उम्रेका घाँसहरू खुर्कने एक प्रकारको हतियार; खुर्पी ।
खुप्प— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ खुप्+प] नचपाईकन च्वाट्ट निल्ने गरी (खाने किसिम॰ ।
खुफिया— वि॰ [फा॰] लुकेर बसी अपराध, अवाञ्छनीय तत्त्व आदि कुराको पत्ता लगाउने; गुप्त रूपले काम गर्ने; गुप्तचर; भेदिया । ~ पुलिस— ना॰ १. गुप्त रूपले अपराध आदिको जाँच गर्ने र अपराधीको पत्ता लगाउने विभाग । २. त्यस विभागको कर्मचारी; गुप्ती पुलिस; गुप्तचर । ~ विभाग— ना॰ खुफिया पुलिस; गुप्तचर विभाग ।
खुब— वि॰ [फा॰] १. धेरै; प्रशस्त; ज्यादा । २. सबै किसिमले राम्रो वा उत्तम; बढिया; खुब ।
खुबी/खुपी— ना॰ [फा॰ खूबी] १. कामको निपुणता; चलाकी; सीप । २. राम्रो गुण; योग्यता; विशेषता ।
खुमारी— ना॰ [फा॰] नशा उत्रने बेलामा वा जागराम बस्ता हुने हल्का किसिमको थकावट ।
खुम्च–नु— अ॰ क्रि॰ [सं॰ कुञ्च+नु] हे॰ खुम्चिनु ।
खुम्चा— ना॰ [खुम्च+ओ १. छाला चाउरी पर्दा शरीरमा देखा पर्ने मुजा; चाउरी । २. कुखुरा, परेवा आदि हाल्न बनाइएको चोयाको भाँडो । ३. एक प्रकारको खोटी ।
खुम्चि–नु— अ॰ क्रि॰ [सं॰ कुञ्च+नु] १. मुजा पारेर एकातिर सोहोरिनु; साँघुरिनु । २. चाउरिनु; चाउरी पर्नु । ३. लज्जित हुनु; सङ्कुचित हुनु । ४. चल्न–चटपटाउन नपाउनु । ५. मन फुकाएर कुनै काम–कुरा गर्न नपाउनु । > खुम्च्याइ— ना॰ खुम्चिने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । खुम्च्याइनु— क॰ क्रि॰ साँघुथ्याइनु; खुम्चिने पारिनु । खुम्च्याउनु— स॰ क्रि॰ १. साँघुरो पार्नु; साँघुथ्याउनु । २. मुजा पार्नु; चाउरी पार्नु । खुम्च्याहट— ना॰ खुम्चिने क्रिया वा अवस्था ।
खुम्रि–नु— अ॰ क्रि॰ [खुम्रो+इ+नु] बुढ्याइँले सुक्दै गएर शरीर खुम्चिनु; खुम्रे हुनु; खुन्रिनु ।
खुम्रे— वि॰ [खुम्रो+ए] १. घिसिएको; थोत्रिएको । २. बाहुला काटिएको (भोटो, कमिज इ॰) । ३. बूढो भएको । स्त्री॰ खुम्री । ~ किरो— ना॰ मकै आदिका जरामा लाग्ने किरो; खुम्लेकीरो ।
खुम्रो— ना॰ [सं॰ कुब्ज?] बुढ्याइँले कुँजिएको वा दोब्रिएको; जराजीर्ण; खुन्रो ।
खुम्य्राइ— ना॰ [रू खुम्रि (+याइ॰] खुम्रिने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ]
खुम्य्राइनु— क॰ क्रि॰ खुम्य्राउने काम गरिनु । खुम्य्राउनु— स॰ क्रि॰ खुम्रिन लाउनु; खुम्रिने पार्नु ।
खुम्ले— वि॰ [रू कुम्ले] कुम्लो बोकेजस्तो । ~ किरो— ना॰ हे॰ खुम्रेकीरो । ~ बूढो— ना॰ साह्रै बूढो भई कुप्रो परेर पिठ्यूँमा कुम्लो बोकेजस्तो देखिने व्यक्ति; कुप्रे बूढो । स्त्री॰ खुम्ले बूढी ।
खुर— ना॰ [सं॰] गाईबस्तु आदि पशुको खुट्टामा रहेको, प्रायः गोल र दुई भागमा फाटेको कडा टेक्ने भाग; टाप ।
खुरन्धार— ना॰ कुनै कामकुरामा एकोहोरो लाग्ने काम वा स्थिति; कुनै कामकुरो फत्ते पार्न मरिमेट्ने चाल; तल्लीनता ।
खुरमुरिनु— अ॰ क्रि॰ [सं॰ क्षरे माथिबाट तलतिर ठाडै झर्नु; रूख आदिबाट खँगारिनु । > खुरमुथ्याइ— ना॰ खुरमुरिने काम वा प्रक्रिया । खुरमुथ्याइनु— क॰ क्रि॰ ठाडै माथिबाट तलतिर झारिनु । खुरमुथ्याउनु— प्रे॰ क्रि॰ ठाडै माथिबाट तलतिर झार्नु; खसाल्ने काम गराउनु ।
खुरा— ना॰ [सं॰ खुरे १. जुत्ताको कुर्कुच्चा । २. ढोकाको तल्लो वा माथिल्लो आरतीका प्वालमा पस्ने खापाको चुच्चो भाग ।
खुराक— ना॰ [फा॰ खूराके १. तागतका निम्ति खाइने खानेकुरा; खाद्य पदार्थ; भोजन । २. एकपल्ट वा एक दिनमा खाइने खानाको मात्रा वा परिमाण । ३. एक पटकमा खानुपर्ने औषधीको मात्रा वा परिमाण । > खुराकिलो— वि॰ खुराक लाग्ने खालको; तागतिलो; पोसिलो; पौष्टिक । खुराकी— ना॰ १. खुराकका लागि दिइने धन वा वस्तु; भोजन आदिको सरसामान । वि॰ ३. खुराक खाने ।
खुराफात— ना॰ [अ॰] १. गर्न नहुने वा अरूलाई बाधा पार्ने खालको कामकुरो; उटपट्याब; उपध्रो । २. ज्यादै फोहरी वा बिगार पार्ने कुराकानी । > खुराफाती— वि॰ खुराफात गर्ने; खुराफातसम्बन्धी ।
खुरि–नु— अ॰ क्रि॰ [खरो+इ+नु] १. धान, जौ, गहुँ आदि अन्नको बाली धेरै पाकेर वा सुकेर झर्ने अवस्थामा पुग्नु । २. अन्नपात ज्यादा सुक्नु; झुरिनु ।
खुरिखन्ड— वि॰ [खोइरो+खण्ड] समाप्त; सखाप; निःशेष; खतम ।
(उदा॰— अचेल पाखाभित्ताहरू खुरिखण्ड छन्, यसैले घाँस पाइँदैन॰ ।
खुरुक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ खुरुक्+क] सजिलैसित; कुनै बाधाविरोधविना (काम गर्ने किसिम॰; सुरुक्क ।
खुरुखुरु— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ खुर्+उ (बि॰)] लगातार; नरोकीकन (काम गर्दै जाने किसिम॰ ।
खुरुङ्गो— वि॰ धेरै खिइसकेको, पातलो र सानो (डाडु, पन्यू, हँसिया इ॰) ।
खुर्क–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ क्षुरक+नु] १. काट्ने हतियारले वा अन्य कुनै साधनले फल, वृक्ष आदिको बोक्रा फाल्नु; ताछ्नु । २. बाहिर सतहमा उम्रेको वा टाँसिएको कुनै वस्तु कुटो, खुर्पी आदि हतियारले वा अन्य कुनै साधनले कोर्नु; उप्काउनु । > खुर्काइ— ना॰ खुर्कने क्रिया वा प्रक्रिया । खुर्काइनु— क॰ क्रि॰ खुर्कन लाइनु; तछाइनु । खुर्काउनु— प्रे॰ क्रि॰ खुर्कन लाउनु; तछाउनु ।
खुर्किनु— स॰ क्रि॰ खुर्कनु ।
खुर्ची— ना॰ [फा॰ खुर्जी] हात्ती, घोडा, गोरु आदिलाई बोकाइने भारी हाल्ने ठूलो थैलो ।
खुर्पा— ना॰ [सं॰ क्षुरप्रे १. दाउरा, स्याउला, डालेघाँस आदि काट्ने हँसियाभन्दा केही ठूलो र बलियो हतियार । २. जमिनको घाँस खुर्कने फलामको पन्यूजस्तो हतियार ।
खुर्पानी— ना॰ [फा॰ खूबानी] आरुका जस्ता पात र फूल हुने आरुकै जातको एक बोट वा केही पहेँलो, चिल्लो फल लाग्ने त्यसको फल ।
खुर्पी— ना॰ [खुर्पा+ई] सानो खुर्पा; खुपैँचा ।
खुर्पे— वि॰ [खुर्पा+ए] खुर्पाजस्तो; खुर्पासम्बन्धी; खुर्पाका बान्कीको । ~ चाँद— ना॰ १. खुर्पाको जस्तो आकार भएको चन्द्रमा; अर्द्धचन्द्र । २. पहिलेपहिले फौजी हवलदार आदिका पगरीमा दर्जा जनाउन जडिने वा लगाइने चाँदीको अर्धचन्द्र ।
खुर्पेटो— वि॰ [खुर्पा+एटो] जीउमा भिरेर खुर्पा हाल्ने काठको दाप; खुर्पेठ्याक ।
खुर्पेठ्याक— ना॰ १. खुर्पाले जङ्गल फाँडेर आबाद गरेको जग्गाजमिन । २. खुर्पाको दाप; खुर्पेटो ।
खुर्र— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ खुर्+र] छिटो गरी; तुरुन्त (दौडने किसिम॰ ।
खुर्राँट— ना॰ [खुर्र+आँट] ज्यादै चलाख व्यक्ति; साह्रै बाठो मानिस ।
खुर्रा— ना॰ [खुर्र+ओ गुलेलीको जोत अड्याउने डोरीपट्टिको टुप्पाको खाल्टो; धनुमा डोरी अड्याउन परेन्जाका वल्लापल्ला छेउमा बनाइने खाल्टो ।
खुर्रे/खुर्रो— वि॰ [सं॰ कृशे पातलो र सानो; खिइसकेको (ताप्के, कचौरा, डाडु इ॰) ।
खुर्लिङ्गो— वि॰ बाङ्गोटिङ्गो; टेढोमेढो; वक्र; टेढो ।
खुर्लुक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ खुर्लुक्+क] खुलुक्क; सलक्क ।
खुर्लुप्प— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ खुर्लुप्+प] १. सबै सिद्ध्याउने गरी (अर्काको भएभरको जायजेथा हडप्ने किसिम) । २. चाउरिएर वा गलेर (दुब्लाउने चाल) । ३. खात्तखुत्त (सबै कुरा खाने वा निल्ने किसिम॰ ।
खुर्सानी— ना॰ [खुरासान (फारस देशको एक प्रान्त॰+ई] तिहुन, तरकारी, अचार आदिमा हालिने र मसलाका रूपमा समेत लिइने लाम्चो, कोसाका आकारको, पिरो प्रसिद्ध फल । > खुर्साने— ना॰ लाम्चा पात हुने, साना गुलाफी फूल फुल्ने र फूलभित्र बियाँ हुने, आयुर्वेदअनुसार सर्प, बिच्छी आदिको विष नाश गर्ने गुणले युक्त बर्खे झार; चित्लाँगे; मूलखर्के ।
खुर्सिब— ना॰ मट्टीतेल आदिका टिन वा अरू कुनै भारी हालेर पिठ्यूँमा बोक्न बनाइएको काठ, बेत आदिको बारा मात्र भएको साधन ।
खुल्–नु— अ॰ क्रि॰ [सं॰ खुड+नु] १. खुला हुनु; उघ्रनु; फुस्कनु; फुक्नु । २. बन्धनबाट मुक्त हुनु; फुक्का हुनु; छाडा हुनु । ३. नयाँ विद्यालय, संस्था आदि सुरु हुनु । ४. बन्द भएको कुरा फेरि हुन थाल्नु वा चलनमा आउनु । ५. नयाँ वस्तु निस्कनु; प्रकाशित हुनु । ६. सुहाउनु । ७. स्पष्ट देखिने हुनु; छर्लङ्गिनु । ८. अर्थ स्पष्ट हुनु । (. लुकेको रहस्य आदि थाहा हुनु ।
खुलखुल— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ खुल्+अ (बि॰)] अलिअलि आवाज निकालेर (थोरै पानी बग्ने किसिम॰ । > खुलखुले— ना॰ १. पातलो दिसा अलिअलि भइरहने एक रोग; सुलसुले । २. झाडाबान्ता; हैजा; उपर्तली । वि॰ ३. खुलखुल पानी बग्ने ।
खुलदुल— ना॰ १. कुनै कुरा वा विषयका बारेमा मनमा लाग्ने उत्कण्ठा; उत्सुकता; दुबिधा; खुलदुली । २. मनको खलबली; खैलाबैला । > खुलदुली— ना॰ खुलदुल हुने क्रिया वा अवस्था; खुलदुल ।
खुलमखुला— क्रि॰ वि॰ [खुला (बि॰)] खुलेआम; खुल्लमखुल्ला ।
खुलस्त— वि॰ [अ॰ खुलासे १. नलुकाईकन व्यक्त गरिएको; यथार्थ; स्पष्ट; सफा (भनाइ, बयान इ॰) । २. कुनै प्रकारको बाधाअड्काउ नभएको । ३. फैलिएको; विस्तृत । > खुलस्त्याइँ— ना॰ खुलस्त पार्ने काम; खुलस्तपन; असन्दिग्धता । खुलस्त्याइनु— क॰ क्रि॰ खुलस्त पारिनु । खुलस्त्याउनु— स॰ क्रि॰ खुलस्त वा स्पष्ट पार्नु; बुझ्न सकिने गरी प्रस्ट्याउनु ।
खुला— वि॰ [खुल्+ओ १. बन्द नभएको; उघारो; उदाङ्ग । २. नछोपिएको वा नढाकिएको (छाना, कौसी आदि) । ३. बाधाव्यवधान वा रोकटोक केही नभएको । ४. खुलमखुला; खुलस्त । ~ अदालत— ना॰ १. कचहरी वा इजलास बसेका बेलाको सबैले हेर्नसुन्न पाउने अदालतको सभा । २. इजलास खुरि– वा मुद्दाको बहस चलिरहेको अदालत । ~ मञ्च— ना॰ सार्वजनिक सभा, समारोह आदि हुँदा जनसाधारण भेला हुने वा सबैले हेर्न, सुन्न सक्ने खुला ठाउँ ।
खुलाइ— ना॰ [रू खुल् (+आइ॰] खुल्ने भाव वा प्रक्रिया । [ खुलाउ+आइ] ना॰ खुलाउने भाव वा प्रक्रिया । [ > ] खुलाइनु— क॰ क्रि॰ खुला पारिनु; खुल्न लाइनु । खुलाउनु— प्रे॰ क्रि॰ १. खुला पार्नु; उदाङ्गो गराउनु । २. स्पष्ट वा खुलस्त पार्नु । ३. बाधाअड्काउ फुकाउनु । ४. बन्धनबाट छुटाउनु; मुक्त पार्नु । ५. सुहाउने तुल्याउनु ।
खुलासा— वि॰ [अ॰ खुलासे १.साफसाफ, सफा; स्पष्ट । २. खुलस्त,खुला ।
खुलुक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ खुलुक्+क] एकै चोटि वा नरोकिने गरी (खाने वा निल्ने किसिम॰, खुर्लुक्क, सलक्क ।
खुलुल्ल— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ खुल्+उल्ल] अलि चड्का छाँटले (पानी बग्ने किसिम॰; सलल्ल; सुलुल्ल । (उदा॰— खेतको पानी निकास पाउनासाथ खुलुल्ल बग्छ॰ ।
खुलेआम— क्रि॰ वि॰ [खुला+आम] सबैको सामु; विनाढाकछोप; खुल्लमखुल्ला ।
खुल्कि–नु— [सं॰ क्षुरक+इ+नु] १. शरीरका रौँ वा भुत्ला निक्लनु; खुइलिनु । २. लिङ्गको छाला उत्रनु वा सोहोरिनु । ३. मात्तिनु; निफुल्किनु; छेक्राउनु । ४. सोचेजस्तो परिणाममा नपुग्नु वा असफल हुनु । > खुल्क्याइ— ना॰ खुल्किने काम वा प्रक्रिया ।
खुल्क्याइनु— क॰ क्रि॰ खुल्किन लाइनु; खुइल्याइनु । खुल्क्याउनु— प्रे॰ क्रि॰ १. काटिइसकेका खसी, बोका आदिका रौँलाई तातो पानी हालेर खुर्किनु; खुइल्याउनु । स॰ क्रि॰ २. राम्रो परिणाममा पुग्न नसकेका वा असफल भएकालाई खिस्याएर व्यङ्ग्य गर्नु ।
खुल्क्याहट— ना॰ खुल्क्याउने क्रिया वा प्रक्रिया; खुल्क्याइ ।
खुल्लमखुल्ला— क्रि॰ वि॰ [फा॰ खुल्लम+खुल्लो ढाकछोप केही नगरीकन; खुलस्तसित; खुलेआम ।
खुवा१— ना॰ [सं॰ क्षोद्रे धेरै बेरसम्म दूध पकाउँदै घोट्दै गरेर बनाइएको, पेडा आदि मिठाई बनाइने खाद्य पदार्थ; कुराउनी ।
खुवा२— ना॰ राणाशासनमा विभिन्न पदका रोलवालाहरूको हातखर्चका लागि उठती पाउने गरी पदअनुसार ठेकिएका जग्गा; एक किसिमको बिर्ता । ~ खान्की— ना॰ १. खुवाबाट आउने तलब; महिनावारी; वेतन । २. ठेकिएको वस्तु वा रकम । ३. खवाइ; खाना । ~ खान्गी— ना॰ खुवा खान्की ।
खुवाइ— ना॰ [रू खुवाउ (+आइ॰] खुवाउने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] खुवाइनु— क॰ क्रि॰ खान लाइनु; भोजन गराइनु ।
खुवाउनु— प्रे॰ क्रि॰ [खा+आउ+नु] खान लाउनु वा दिनु; भोजन गराउनु ।
खुस— वि॰ [फा॰ खुशे १. आ६नो स्थिति वा परिस्थितिसँग पूरै सन्तुष्ट भएको; प्रसन्न । २. आफू वा अरू कसैबारा गरिएको कार्यबाट सन्तोष अनुभव गर्ने; आनन्दित । ३. प्यारो, राम्रो वा मन पर्ने; सुन्दर (खुसखबर॰ । ना॰ ४. इच्छा । (उदा॰— खुस परे जाऊ, नपरे नजाऊ) । — खबरी— ना॰ खुसीको खबर वा समाचार; सुन्दा मन प्रसन्न गराउने खबर ।
खुसखुसे— वि॰ [खुसखुस+ए] १. अरूले नसुन्ने गरी कसैसँग बिस्तारै कुरा गर्ने; साउती गर्ने; खुसखुस गर्ने । २. अर्काको चुक्ली लगाउने; छुल्याहा; पेटाहा; घुसघुसे ।
खुसबु— ना॰ [फा॰ खुशबू] १. मीठो बास्ना; सुगन्ध; सौरभ । २. अत्तर; सेन्ट ।
खुसमिजाज— वि॰ [फा॰ खुशमिजाजे हँसमुख; प्रसन्न स्वभावको; प्रसन्नचित्त ।
खुसहाल— वि॰ [फा॰ खुशहाली] सुखी; सम्पन्न; कुनै कुराको कमी नभएको । > खुसहाली— ना॰ १. खुसहाल हुने काम वा अवस्था; सन्तोष; प्रसन्नता । २. जायजेथा पर्याप्त भएको अवस्था; सम्पन्नता ।
खुसामद— ना॰ [फा॰ खुशामदे आ६नो काम पटाउन वा स्वार्थसिद्धिका लागि कसैलाई प्रसन्न पार्न गरिने झूटो प्रशंसा; चाकडी; चापलुसी । > खुसामदी— वि॰ खुसामद गर्ने; मिथ्या प्रशंसा वा चाकडीबारा स्वार्थसिद्धि गर्ने ।
खुसी— ना॰ [फा॰ खुशी] १. मनमा हुने सुखद अनुभूति; हर्ष; प्रसन्नता । २. मनको भाव; इच्छा । > खुसीयाली— ना॰ खुसी वा प्रसन्न भएको अवस्था; हर्षबढाइँ ।
खुसुक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ खुसुक्+क] १. अरूले चाल नपाउने गरी (केही वस्तु लैजाने किसिम॰; सुटुक्क । २. अरूलाई थाहा नदिई वा अरूले थाहा नपाउने गरी (जाने वा भाग्ने किसिम॰; खुरुक्क; लुसुक्क । ३. थाहा नपाइने गरी (गाँठो आदि फुस्कने किसिम॰ ।
खुसुखुसु— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ खुस्+उ (बि॰)] अरूले चाल नपाउने गरी (कुरा लाउने किसिम॰ ।
खुस्क–नु— अ॰ क्रि॰ [खुकुलो+नु] १. फुस्कनु; खुल्नु । २. मुक्त हुनु; छुट्नु । ३. बिग्रनु (दिमाग) । ४. चुक्नु; भुल्नु । ५. नाश हुनु; मर्नु । ६. उम्कनु; भाग्नु । ७. गुज्रनु; बित्नु । > खुस्काइ— ना॰ खुस्कने वा खुस्काउने क्रिया वा प्रक्रिया । खुस्काइनु— क॰ क्रि॰ खुस्कन लाइनु; फुकाइनु; खोलिनु । खुस्काउनु— प्रे॰ क्रि॰ १. फुकाउनु; खोल्नु; उम्काउनु; फुत्काउनु । स॰ क्रि॰ २. चापलुसी वा लोलोपोतो गरेर कसैबाट कुनै वस्तु लिनु वा हात पार्नु ।
खुस्किनु— अ॰ क्रि॰ १. फुस्किनु । २. हे॰ खुस्कनु ।
खुस्रुक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ खुस्रुक्+क] १. थाहा नदिईकन (कुनै वस्तु लैजाने किसिम॰; खुसुक्क । २. पिरिने वा हिम्मत हराउने गरी; मुख निन्याउरो हुने किसिमले; खिस्रिक्क । ३. घुस्रने गरी । ४. कसैले पत्ता नपाईकन (मर्ने किसिम॰; घुस्रुक्क ।
खुस्स— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ खुस्+स] अरूले चाल नपाउने गरी; कानेखुसी वा साउती गर्ने चालले; खुसुक्क ।
खून— ना॰ हे॰ खेन१ ।
खूब— वि॰ हे॰ खुब ।
खेचर— वि॰ [सं॰] आकाशमा घुम्ने वा चहार्ने (ग्रह, देवता, बादल, चराचुरुङ्गी, विमान आदि॰; गगनविहारी; आकाशगामी; व्योमचर ।
खेचरी— ना॰ [सं॰] आकाशमा चहार्ने वा घुम्ने (पोथी चराचुरुङ्गी आदि जीव वा देवी, राक्षसी आदि) । ~ गुटिका— ना॰ मुखमा हाल्दा आकाशमार्गबाट जान सक्ने शक्ति पैदा हुने भनिएको गुटिका वा गोली । ~ मुद्रा— ना॰ जिब्रो तालुमा लगी दृष्टि भ्रूमध्यमा केन्द्रित गर्ने एक मुद्रा ।
खेत— ना॰ [सं॰ क्षेत्रे १. गरागरामा बाँडिएको र आली लगाई, पानी जमाएर धानको खेती गरिने जमिन; धान रोप्ने जग्गा । २. पच्चीस रोपनीबराबरको जग्गा वा त्यस्तो जग्गाको नापो । ~
बारी— ना॰ धान रोप्ने खेत र मकै आदि रोप्ने पाखो बारी; खेत र बारी । > खेतारी— ना॰ धान वा कोदो रोप्ने आईमाई; रोपाहार; रोपार ।
खेताले— वि॰ [खेतालो+ए] खेतालाका ढाँचाको; खेतालाको जस्तो; खेतालाको ।
खेतालो— ना॰ [सं॰ क्षेत्रपाल > खेतवाले ज्याला लिएर खेत, बारीमा काम गर्ने व्यक्ति; पारिश्रमिक लिएर अर्काको काम सघाउने व्यक्ति; ज्यालादार ।
खेती— ना॰ [खेत+ई] १. खेतबारीमा अन्न आदि पैदा गर्ने काम; खनजोतदेखि बाली नभियभयाएसम्म गरिने जमिनको सबै काम; कृषि; किसानी । २. बाली; उब्जा । ~ किसानी— ना॰ खेतीपाती । — पाती— ना॰ खेतीसम्बन्धी काम; खेतीकिसानी; कृषि । — वाल— ना॰ खेतीको पेसा भएको व्यक्ति; कृषक; किसान ।
खेद्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ खेद+नु] १. धम्काएर वा तर्साएर कहीँबाट बलपूर्वक भगाउनु वा हटाउनु; लखेट्नु; लघार्नु; धपाउनु । २. दपेट्नु; सताउनु । ३. टोकस्नु ।
खेद— ना॰ [सं॰] १. अदूरदर्शिताले गर्दा जानीजानी वा होस नपुगी कुनै राम्रो काम गर्न चुकेको परिणामस्वरूप मनमा उत्पन्न हुने पश्चात्ताप । २. कसैको अप्रिय बोलीवचन, व्यवहार आदिका विरुद्ध दर्साइने क्षोभ । ३. उक्त पश्चात्ताप, क्षोभ आदिका निम्ति निकालिने शब्द, गरिने इसारा वा देखाइने मुद्रा । ४. चिन्ता; मानसिक पीडा; मानसिक कष्ट ।
खेदा— ना॰ [खेद्+ओ १. हात्तीको सिकार; जङ्गली हात्तीलाई पक्रने तरिका । २. वन्य जन्तुलाई लखेटेर, खेदेर वा धपाएर चारैतिर बारले घेरिएको ठाउँमा फसाई वा लखतरान पारी वशमा ल्याउने काम (बाजखेदा, हात्तीखेदा, गैंडाखेदा इ॰) ।
खेदाइ— ना॰ [रू खेद् (+आइ॰] खेद्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] खेदाइनु— क॰ क्रि॰ खेद्न लाइनु; लखेटाइनु । खेदाउनु— प्रे॰ क्रि॰ खेद्न लाउनु; लखेटाउनु । खेदिनु— क॰ क्रि॰ खेद्ने काम गरिनु; लखेटिनु ।
खेदुवा— वि॰ [खेद्+उवो १. खेदिएको; लखेटिएको । २. धपाइएको; लघारिएको ।
खेदेपाइलो— ना॰ [खेद्+ए+पाइलो] १. पाइलो पनि टिक्न नदिने खालको खेदो; पाइलापाइलामा खेदो खन्ने काम । २. बस्न वा टिक्न नहुने गरी पाइलैपिच्छे गरिने निन्दा वा अहित कार्य ।
खेदो— ना॰ [खेद्+ओ] १. कुनै कारणले वा कारणविना पनि कसैको चियोचर्चो गर्दै बस्नटिक्न नदिने प्रयास; ईर्ष्या वा शत्रुतावश अरूको जरोकीलो मास्न खोज्ने कामकुरो; खोइरो; उछित्तो; टोकसो । २. सिकार; अहिरो ।
खेप्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ क्षेप+नु] १. कुनै मालसामान पटकपटक गरी ओसारपसार गर्नु; खेप गर्नु । २. निर्वाह गर्नु; गुजरान गर्नु; धान्नु; थेग्नु ।
खेप— ना॰ [प्रा॰ खेप्प < सं॰ क्षेपे १. एक पटकमा खेपेर वा बोकेर लगिने मालसामान । २. त्यस्तो मालसामान ओसारपसार गर्दाको पटक । ३. व्यापार आदिको यात्रा । ४. पटक; पल्ट; बाजि; चोटि ।
खेपुवा— वि॰ [खेप्+उवो १. पटक–पटक गर्दै ओसारिएको; खेप हालेको वा खेप हाल्ने । २. खेप्ने स्वभावको; ओसार्ने । ३. खेप गरेर जीविका चलाउने (व्यक्ति॰ ।
खेमा— ना॰ [अ॰ खेमे अस्थायी तवरले बनाइने प्रायः बाक्लो कपडा आदिको झुप्रो; शिविर; पाल ।
खेर्–नु— क॰ क्रि॰ [रू केर्नु] केरकार गर्नु; केर्नु ।
खेर१— क्रि॰ वि॰ [सं॰ क्षरे बरबाद; बिगार; नाश; हानि (खेर जानु, खेर फाल्नु, खेर हाल्नु इ॰) ।
खेर२— ना॰ यो॰ [प्रा॰ खण < सं॰ क्षणे समयमा; छिनमा; बेलामा; बखतमा । (उदा॰— ऊ कतिखेर गयो <॰ ।
खेराइ— ना॰ [रू खेर् (+आइ॰] खेर्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] खेराइनु— क॰ क्रि॰ खेर्न लाइनु; केराइनु । खेराउनु— प्रे॰ क्रि॰ खेर्न लाउनु; केराउनु ।
खेरि— क्रि॰ वि॰ [खेर+इ] समयमा; बेलामा; बखतमा । (उदा॰— उसले यहाँ आउँदाखेरि मलाई भेट्यो॰ ।
खेल्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ खेल्+नु] १. धन लगाएर वा नलगाईकन हारजितको बाजीमा सम्मिलित हुनु; तासजुवा आदिको खेलमा सामेल हुनु । २. मन बहलाउन, व्यायाम गर्न वा समय बिताउनका निम्ति कुनै खेलबाडमा भाग लिनु; राष्ट्रिय वा अन्तरराष्ट्रिय आदि खेलप्रतियोगितामा सामेल हुनु । (उदा॰— यस वर्षको फुटबल प्रतियोगितामा विदेशबाट पनि केही टिम फुटबल खेल्न आउँदै छन्) । ३. नाटक आदिमा अभिनय गर्नु; नाचतमासा गर्नु । ४. व्यापारमा पैसा लगाउनु; उद्योगव्यवसायमा धन खर्च गर्नु । अ॰ क्रि॰ ५. मनमा शब्द, विचार आदिको तर्कवितर्क उब्जनु; भएनभएका कुरा मनमा उब्जनु । ६. आफूभन्दा बलियोसँग जुध्नु । (उदा॰— ऊ बाघसँग खेलिरहेको छ) । ७. हावाले हाँगा, पात आदि हल्लनु । ८. हर्ष आदिले मन प्रसन्न हुनु । (. साना बालकहरू कुनै वस्तु, विचार वा चालमा एक्लै वा सामूहिक रूपमा अलमलिनु ।
खेल— ना॰ [सं॰] १. मन बहलाउन वा दिन काट्नका निम्ति गरिने काम; मनोविनोद; खेलबाड; क्रीडा । २. व्यायामका लागि गरिने कामकुरो (कपर्दीको खेल, भकुन्डोको खेल इ॰) । ३. धन कमाउन गरिने मनोरञ्जनपूर्ण काम; तमासा (जादुको खेल) । ४. लीला । ५. चालबाजी; पेच । ६. अति सजिलो वा तुच्छ काम । ७. विचित्र वा अद्भुत काम (भाग्यको खेल, दैवी खेल) । ८. जाल; झेल । — कुद— ना॰ मन बहलाउन वा व्यायामका निम्ति खेल्ने वा कुद्ने काम; खेल; क्रीडा । — खाल— ना॰ १. षड्यन्त्र; जालझेल; छलकपट । २. तन्त्रमन्त्रपूर्वकको मारण, मोहन, उच्चाटन आदि अभिचारबाट हुने बाधा । ३. चुक्लीचाक्ली; करनी; छेडपेच । — बहाड/बाड— ना॰ १. सामान्य खेल वा क्रीडाका रूपमा गरिने काम; खेलाँची; ख्यालख्याल; ख्यालठट्टा । २. दिल बहलाउने काम; मनोविनोद । ३. बेवास्ता; हेलचेक्य्राइँ । >
खेलबाडी— ना॰ खेलबाड गर्ने; खेलाडी ।
खेलाँची— ना॰ [खेल+आँची] १. कुनै काम–कुरो गम्भीरतासाथ नलिने चाल; ख्यालख्याल; ख्यालठट्टा । २. हेलचेक्य्राइँ ।
खेला— ना॰ [सं॰] १. क्रीडा; खेल । २. रङ्गमञ्चमा प्रदर्शित गरिने कुनै खेल (नाच, नाटक, चलचित्र इ॰) । ३. जादु; टुना ।
खेलाइ— ना॰ [रू खेल् (+आइ॰] खेल्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] खेलाइनु— क॰ क्रि॰ खेल्न लाइनु; नचाइनु । खेलाउनु— प्रे॰ क्रि॰ १. नाटक आदिमा अभिनय गराउनु; नचाउनु; नाच्न लाउनु । २. खेल्न लाउनु । ३. कसैलाई त्रस्त वा दुःखी पार्नु ।
खेलाडी— वि॰ [खेल्+आडी] १. सधैँ वा बराबर खेलिरहने; खेलकुदमा रुचि भएको; खेल्ने बानी भएको । २. भकुन्डो, बुद्धिचाल आदि खेलमा पोख्त; खेल्न सिपालु । ना॰ ३. खेलकुदमा सक्रिय तथा निपुण व्यक्ति ।
खेलिनु— क॰ क्रि॰ [खेल्+इ+नु] खेल्ने काम गरिनु । खेली खेली— [खेल्+ई (बि॰)] १. सजिलोसित; हेलैले; विनापरिश्रम; अनायासै । ना॰ २. खेल्ने काम; खेल (बालबोलीमा॰ ।
खेलुवा— वि॰ [खेल्+उवो १. धेरै खेल्ने; खेलबाड गर्ने । २. फस्को; खुकुलो; फुको ।
खेलो— ना॰ [खेल्+ओ] व्यापार–व्यवसाय आदिमा नाफा कमाउने उद्देश्यले पुँजी लगाउने काम; व्यवसाय; उद्यम; बेपार । —
फर्को/फुर्को— ना॰ खरिद–बिक्रीको पेसा; बन्दबेपार; खेलो ।
खेलौना— ना॰ [खेल्+औनो १. केटाकेटीले खेल्ने पुतली आदि सामान । २. खेलबाडको सामग्री । ३. अर्काको इसारामा नाच्ने मानिस; कठपुतली ।
खेवरा— ना॰ कुनै कामकुराको थालनी; प्रारम्भ; सुरु । (उदा॰— तिम्रो रोपाइँ सकिएछ, आ६नो त खेवरा पनि भएको छैन॰ । विप॰ मैझारो ।
खेवा१— ना॰ [प्रा॰ खेपे १. व्यापार आदिका मालसामान एक ठाउँबाट अर्को ठाउँमा पुथ्याउने काम; खेप; ओसारपसार । २. उक्त खेपको सामग्रीका रूपमा प्रयोग गरिने मालसामान ।
खेवा२— ना॰ [रू खियाउ] १. नाउ वा डुङ्गाबाट नदी पार गर्दा लिइने महसुल; नाउबाट नदी तारेको ज्याला । २. नदी तर्ने वा तार्ने काम ।
खेवैया— ना॰ [खियाउ+ऐयो १. नाउ, डुङ्गा आदि खियाएर नदी तार्ने व्यक्ति; माझी; बोटे; मल्लाह । २. कुनै दुःख, सङ्कटबाट पार लगाउने व्यक्ति ।
खेस— ना॰ [फा॰ खेशे ज्यादै मोटो धागाले बुनेको एक प्रकारको कपडा ।
खेसरी/खेसारी— ना॰ हिउँदमा तराईतिर भुईँलहरामा फल्ने दाल जातिको एक थरी अन्न ।
खेस्रा— ना॰ [रू खस्रो] कुनै कागतपत्र, लेखरचना आदिको सरसरती लेखिएको रूप; मसौदा; प्रारूप । > खेस्रो— ना॰ सानोतिनो कागत; साधारण किसिमको वा खास महत्त्व नभएको कागतको टुक्रो ।
खै१— ना॰ १. कुनै कुरा थाहा पाउन गरिने खोजीनिती; चियोचर्चो । २. कुनै विषयको सोधपुछ; केरकार ।
खै२— ना॰ [प्रा॰ खइ] फलाम, पित्तल, दाँत आदिमा लाग्ने कस; खिया; खई; काई ।
खै३— निपा॰ [रू खोइ] विस्मय, दिक्दारी, अनिश्चय, बेवास्ता, गाली आदि बुझाउने अव्यय । (उदा॰— खै, मलाई त थाहा छैन । खै, तेरो चाला त निको छैन है ;) ।
खैँच–नु— स॰ क्रि॰ [रू खिच्नु] १. कुनै वस्तुलाई बलपूर्वक आफूतिर खिच्नु वा तान्नु । २. कसैको ध्यान आफूतिर आकर्षित गर्नु । ३. खर्च कम गर्नु; किफायत गर्नु । ४. शक्ति वा प्रभावले आ६नो पक्षमा मिलाउनु; काबूमा राख्नु; ऐँचमा ल्याउनु । > खैँचाइ— ना॰ खैँचने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । खैँचाउनु— प्रे॰ क्रि॰ खैँचन लाउनु; तान्न लाउनु । खैँचिनु— अ॰ क्रि॰ तानिनु; कसिनु ।
खैँजडी— ना॰ डम्फुजस्तो तर डम्फुभन्दा केही सानो हुने, घेरामा प्रायः मुजुरा जडिएको, एकातिर मात्र छालाले मढिएको, भजनकीर्तन आदिमा बजाइने प्रसिद्ध एक तालबाजा । > खैँजडे— वि॰ १. कुनै पर्व, उत्सव वा भोजभतेरमा नडाकीकन आउने; निम्तोविना पनि सम्मिलित हुने । २. निम्त्याइएका व्यक्तिका साथ पछि लागेर आउने; कसैको पुच्छर भएर हिँड्ने । ३. खैँजडी बजाएर हिँड्ने ।
खैखबर— ना॰ [खोइ+खबर] १. खोजखबर; हालखबर । २. अवस्थाविशेषको कुरो वा घटनाक्रम ।
खैनी— ना॰ [हि॰] चून मिलाएर खाइने सुर्तीका पातको नशादार धूलो ।
खैमल— ना॰ ढोकामा ताल्चा मार्नाका निम्ति जडिने साधन; खल्मा ।
खैर— ना॰ [फा॰] १. कुशल; क्षेम; कुशलमङ्गल । अव्य॰ २. 'जे भयो भयो, केही फिक्री छैन' भन्ने जनाउन प्रयोग गरिने उद्गार; अस्तु ।
खैराँते— वि॰ [अ॰ खैरात+ए] १. निम्न तहको; तल्लो कक्षाको । २. असभ्य; अशिष्ट; नसुहाउँदो । ३. माग्ने स्वभावको र झुत्रे झाम्रे । ४. लेनदेन आदिको व्यवहारमा नमिल्ने ।
खैरा— ना॰ [सं॰ खदिर+ओ १. खयरको ठेक्का लिने व्यक्ति । वि॰ २. खयरसम्बन्धी; खयरको (जङ्गल॰ ।
खैरे— वि॰ [खैरो+ए] १. खैरो रबको (कुकुर आदि) । २. काम नलाग्ने; बेकम्मा ।
खैरेनी— ना॰ [खयर+एनी] १. खयरको वन; प्रशस्त खयर भएको वन; खयरघारी । २. स्थानको नाम ।
खैरो— वि॰ [सं॰ खदिरे १. खयरको जस्तो रबको; फुस्रो रङ्गको; फुस्रो । २. फुस्रो रब । ~ पानी— ना॰ जाँड–रक्सी । ~ बेत— ना॰ धाप नभएका वनजङ्गलमा उम्रने, डाँठ र पातमा कोप्रिएका काँडा हुने, बलियो र चाम्रो, सुकेपछि तेर्सो र चिराचिरा पर्ने एक प्रकारको पानीबेत ।
खैलाबैला— ना॰ [रू खलबले खलबल; हल्लाखल्ला; कोकोहोलो ।
खोँच— ना॰ हे॰ खोच ।
खोइ— निपा॰ कुनै काम–कुरो वा अग्रसरता बुझाउने र विस्मय, बेवास्ता आदि जनाउने विस्मयात्मक तथा प्रश्नात्मक अव्यय; खै । (उदा॰— राम खोइ कता गयो < खोइ दाइ ; म अगि जान्छु॰ ।
खोइरे— वि॰ [खोइरो+ए] खोइरो लागेको; खुइलिएको; खुइले ।
खोइरो१— ना॰ [सं॰ खल्वाटे १. मानिसका टाउकोका रौँ खुइलिने वा मुडुलो हुने एक रोग । २. पशु आदिका आबको रौँ झर्ने रोग ।
खोइरो२— ना॰ [रू खोर्ना] १. केरा, पिँडालु आदिका कन्द वा गानामा लाग्ने एक जातको कीरो । २. खेदो; अहिरो ।
खोइलो— ना॰ उखु, दारिम, कागती आदि पेलेर रस झिकिसकेपछि बचेको छोक्रा; खोस्टो; टुखल ।
खोक्–नु— स॰ क्रि॰ [खोकी+नु] घाँटीको कफ निकाल्न वा सकसकी मेट्न ख्वाकख्वाक शब्द निकाल्नु; ख्वाकख्वाक शब्दका साथ श्वासनलीबाट वेगसहित वायु निकाल्नु ।
खोक— ना॰ [रू खोचे १. कुनु परेको ठाउँ; ससानो खोच । २. खेतको हिलो सम्म्याउने काठ; लिँडुल्के; हेँगा ।
खोकल्–नु— स॰ क्रि॰ [रू खकाल्नु] मुखमा पानी हालेर कुलुकुलु आवाज आउने गरी सफा गर्नु; कुल्ला गर्नु; खकाल्नु । > खोकलाइ— ना॰ खोकल्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । खोकलिनु— क॰ क्रि॰ खोकल्ने काम गरिनु; कुल्ला गरिनु ।
खोकाइ— ना॰ [रू खोक् (+आइ॰] खोक्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] खोकाइनु— क॰ क्रि॰ खोक्न लाइनु; ख्वाकख्वाक गराइनु ।
खोकाउनु— प्रे॰ क्रि॰ खोक्न लाउनु; ख्वाकख्वाक गराउनु ।
खोकार— ना॰ [खोक+आर] खेतमा गरिने रोपाइँमा खोक वा साठा चलाउने हली ।
खोकिनु— क॰ क्रि॰ [खोक्+इ+नु] ख्वाकख्वाक गरिनु; खोक्ने काम गरिनु ।
खोकिम— ना॰ राता डाँठ, खस्रा, खैरा पात र खैरै फूल हुने, डाँठको तरकारी वा अचार बनाइने र जरा पिँधी हाड भाँचिएका ठाउँमा औषधीका रूपमा लगाइने एक बोट ।
खोकिलो— ना॰ [रू कोखे १. बाहुलावाल लुगाको काखीको भाग । २. मान्छेको शरीरको काखीलगायत त्यसले स्पर्श गर्ने करब आदिको भाग ।
खोकी— ना॰ [सं॰ कासे घाँटीमा खसखस लागेर निस्कने आवाज; खोक्ने रोग; काँसो ।
खोक्पा— ना॰ जङ्गली जनावरले आधा खाई बाँकी छाडेको सिकार ।
खोक्रि–नु— अ॰ क्रि॰ [खोक्रो+इ+नु] २. भित्री गुदी वा सार नभएको हुनु; खोक्रो हुनु । २. खाली हुनु; रित्तो हुनु; रित्तिनु । ३. शक्ति वा सम्पत्ति नभएको हुनु ।
खोक्रे— वि॰ [खोक्रो+ए] रित्तिएको; खोक्रिएको; खोक्रो । ~ सिमी— ना॰ सेता फूल र लामालामा पुष्ट कोसा हुने सिमीको लहरो वा त्यसैका कोसाभित्रको दाना ।
खोक्रो— वि॰ [रू खुकुलो] भित्रपट्टि खाली भएको; भित्र केही नभएको; रित्तो ।
खोक्य्राइ— ना॰ [रू खोक्रि (+याइ॰] खोक्रिने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] खोक्य्राइनु— क॰ क्रि॰ खाली पारिनु; रित्त्याइनु; खोक्रो पारिनु । खोक्य्राउनु— प्रे॰ क्रि॰ भित्र खाली पार्नु; रित्त्याउनु; खोक्रो पार्नु ।
खोखा— ना॰ गोलीको खोल ।
खोङ्गी— ना॰ कुखुरा हालिने चोयाको कोक्रो; फुर्लुब ।
खोच— ना॰ [रू खुम्चो १. दुई पहाडका बीचको गहिरो र साँघुरो ठाउँ; खोच्याप्रो ठाउँ; खाँच । २. पहाडी ढालमा पानी बगेर गहिरिएको जमिन । ३. कुयेँत्रो ।
खोचा— ना॰ [खोचोको ति॰ ।)] मरेका व्यक्तिको किरिया गर्दा एघारौँ दिनका दिन घडाका प्रतीक मानेर बगाइने एकसरो पातका तीन सय साठीवटा दुना ।
खोचि–नु— अ॰ क्रि॰ [सं॰ खञ्ज+इ+नु] गोडामा घाउचोट लाग्नाले वा कुनै कारणवश गोडा लामोछोटो हुनाले लेच्याएर वा खोच्याएर हिँड्ने हुनु ।
खोचे— ना॰ [सं॰ कुञ्चे माछा मार्ने साधन; खुँगो; खोतो । राम्रो कुरोलाई पनि बङ्ग्याएर नराम्रो अर्थ निकाल्ने काम; निहुँ; बिबठ्याइँ; अड्को; खोते ।
खोचो— ना॰ [खोच+ओ] एकसरो पातबाट बनाइएको दुनु ।
खोच्याइ— ना॰ [रू खोचि (+याइ॰] खोचिने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] खोच्याइनु— क॰ क्रि॰ हिँडिनु; लँगडाइनु ।
खोच्याउनु— स॰ क्रि॰ [सं॰ खञ्ज+याउ+नु] गोडामा घाउचोट लाग्नाले वा गोडा लामोछोटो हुनाले लेच्याएर वा खोच्याएर हिँड्नु ।
खोच्याबखोच्याब— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ खोच्याङ्+अ (बि॰)] खोच्याउने गरी (लँगडो मानिस हिँड्ने चाल॰ ।
खोच्याङ्ग्रो— वि॰ [अ॰ मू॰ खोच्याङ्+ग्रो] खोच्याएर हिँड्ने; लँगडो ।
खोच्याप्रो— वि॰ [खोच+याप्रो] खोच परेको (ठाउँं॰ ।
खोज्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ खुज्+नु] १. हराएको वा पत्ता नलागेको वस्तु पत्ता लगाउने कोसिस गर्नु; खोजी गर्नु; तलास गर्नु; खोजतलास गर्नु । २. कुनै कुरा पाउने चेष्टा गर्नु; अन्वेषण गर्नु । ३. चाहना गर्नु; इच्छा गर्नु ।
खोज— ना॰ [खोज्+अ] खोज गर्ने काम; खोजी; अन्वेषण । —
खबर— ना॰ खोजतलास; खबर । — खाज— ना॰ खोज्नेवर्ने काम; खोजतलास । — तलास— ना॰ खोजी; खोजखबर । —
मेल— ना॰ खोजखाज; खोजी; खोज्ने काम ।
खोजी— ना॰ [खोज+ई] खोज्ने काम; खोज । — निती/निधी— ना॰ १. कुनै कामकुरामा चासो लिएर गरिने खोजी । २. कुनै विषयको यथार्थ सोधपुछ ।
खोट— ना॰ [सं॰ क्षोटे १. कुनै नराम्रो आरोप वा आक्षेप; दोष । २. अवगुण; दुर्गुण । ३. अपजस ।
खोटाकिला— ना॰ [खुटो+कीलो पहिरो थाम्न वा नदी आदिका किनार बचाउन ठोकिने काठ, बाँस आदिका कीला वा घोचा ।
खोटाब— ना॰ नेपाल अधिराज्यको पूर्वाञ्चल विकासक्षेत्रभित्र पर्ने सगरमाथा अञ्चलको एक पहाडी जिल्ला ।
खोटाचलन— ना॰ [खोटो+चलन] १. निर्धारित गुणस्तरअनुरूप नभई प्रचलित कानुनका दृष्टिमा दोषयुक्त मानिने मालसामानको व्यवहार । २. सरकारबाट अनुमति नलिई ढक, माना, पाथी, गज, मिटर आदिको आफूखुसी गरिएको चलन ।
खोटाटक— ना॰ [खोटो+टक] कुनै व्यक्ति वा संस्थाले बनाएको अवैध रुपियाँ, मोहर, पैसा आदि ।
खोटिनु— अ॰ क्रि॰ [खोटो+इ+नु] १. दोषयुक्त हुनु; खोटो हुनु । २. खर्च भएर कम हुनु; घट्नु; मासिनु । ३. खति हुनु; नोक्सान हुनु ।
खोटी१— वि॰ [खोट+ई] १. खोट भएको; दोषी । २. साह्रै छुच्चो; कन्जुस । ३. छोटो चित्त भएको; कपटी ।
खोटी२— ना॰ [खोट+ई] घाउमा लगाइने खोटोबाट बनेको एक प्रकारको औषधी ।
खोटेत्रो— ना॰ [खोटो+एत्रो] वृक्षका फल वा हाँगाबिँगामा खोटो लाग्ने वा जम्ने रोग । खोटे सल्लो— ना॰ [खोटो+सल्लो] खोटो निस्कने एक थरी सल्लो; औलेसल्लो; दियालेसल्लो ।
खोटो१— ना॰ १. सल्ला आदिको रूखमा चोट लागेर वा नलागेरै निस्कने लेस्याइलो पदार्थ; सुकेको वा नसुकेको त्यस्तो चोप । २. लैना गाई–भैँसी आदिको दूध पग्रनुभन्दा अगाडि आउने च्याटच्याटे पदार्थ ।
खोटो२— वि॰ १. व्यवहारमा नचल्ने; दाग लागेको; दागी (रुपियाँ, पैसा, टिकट आदि॰ । २. खोट लागेको; दोषी । ३. काम नलाग्ने; खराब (मालमत्ता आदि॰ ।
खोट्याइ— ना॰ [रू खोट्याउ (+आइ॰] खोट्याउने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] खोट्याइनु— क॰ क्रि॰ मास्ने काम गरिनु; घटाइनु ।
खोट्याउनु— स॰ क्रि॰ [खोटि+याउ+नु] १. खर्च गर्नु; मास्नु । प्रे॰ क्रि॰ २. घटाउनु; कम गर्नु ।
खोतर्–नु— स॰ क्रि॰ [खोतर+नु] हे॰ खोतल्नु ।
खोतर— ना॰ [सं॰ कर्तरे केही कुरो पकाउँदा डढेर भाँडाभित्र पीँधहुँदो जम्ने पाप्रो ।
खोतराइ— ना॰ [रू खोतर् (+आइ॰] खोतर्ने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] खोतराइनु— क॰ क्रि॰ खोतर्न लाइनु; खोतलाइनु ।
खोतराउनु— प्रे॰ क्रि॰ खोतर्न लाउनु; खोतलाउनु । खोतरिनु— अ॰ क्रि॰ खोतर्ने काम हुनु; खोतलिनु ।
खोतल्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ क्षोदने १. खनीखोस्रीकन कुनै वस्तु झिक्नु; निकाल्नु; खोस्रनु । २. यताउतिबाट राम्ररी खन्नु; खोदल्नु । ३. प्वाल पार्नु । ४. कुरा धुत्नु । > खोतलखातल— ना॰ १. खन्ने वा खोस्रने क्रिया वा प्रक्रिया । २. जमेको वा राम्ररी राखिएको वस्तुलाई असावधानीका साथ हातले वा कुनै साधनले हुँडल्ने कार्य । ३. खोजखाज । ४. अर्काले लुकाएको रहस्यको उद्घाटन गर्ने कार्य । खोतलाइ— ना॰ खोतल्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया ।
खोतलाइनु— क॰ क्रि॰ खोतल्न लाइनु । खोतलाउनु— प्रे॰ क्रि॰ खोतल्न लाउनु । खोतलिनु— क॰ क्रि॰ खोतल्ने काम गरिनु ।
खोते— ना॰हे॰ खोचे ।
खोत्ति–नु— अ॰ क्रि॰ [खत्ति+नु] १. खत्तिनु । २. छाला खोल्सिनु । श्र खोत्त्याइ— ना॰ खोत्त्याउने क्रिया वा प्रक्रिया । खोत्त्याइनु— क॰ क्रि॰ खोत्त्याउने काम गरिनु । खोत्त्याउनु— स॰ क्रि॰ १. खन्याउनु । २. छाला खोल्स्याउनु ।
खोद्–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ खुड्+नु] १. कुटो, कोदालो, कोदाली, चाँदे आदिबारा जमिनको माटो ओल्टाइपल्टाइ गर्नु; खन्नु; खोस्रनु; कोट्ट्याउनु । २. कुँद्नु; खोप्नु ।
खोदल्–नु— स॰ क्रि॰ हे॰ खोतल्नु ।
खोदाइ— ना॰ [रू खोद् (+आइ॰] खोद्ने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ]
खोदाइनु— क॰ क्रि॰ खोद्न लाइनु; खोद्ने काम गराइनु ।
खोदाउनु— प्रे॰ क्रि॰ खोद्न लाउनु ।
खोप्–नु— स॰ क्रि॰ [प्रा॰ खुपै+नु] १. छिनो आदि साधनले काठ, ढुङ्गा आदिमा प्वाल पार्नु; खोपिल्टो पार्नु; कुँद्नु । २. घट्ट, जाँतो आदिमा दाँत निकाल्नु । ३. शीतलावेध गर्नु; बिफरको टीका लगाउनु । ४. रोप्नु; गोभ्नु ।
खोप१— ना॰ विशेष किसिमका रोग लाग्नुबाट पहिलेदेखि जोगिन शरीरमा टीका लगाउने काम ।
खोप२— ना॰ [प्रा॰ खुप्पे दुई पहाडका बीचको साङ्ग्रो ठाउँ; खोच ।
खोप३— ना॰ [सं॰ क्षोभे कसैका प्रति मनभित्र गढेको कुनै अप्रिय वा दुःखद कुरो ।
खोपडी— ना॰ [सं॰ खर्परे १. टाउकाको सबभन्दा माथिको हाड; खप्पर । २. टाउको; शिर । ३. दिमाग; मस्तिष्क ।
खोपाइ— ना॰ [रू खोप् (+आइ॰] खोप्ने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ]
खोपाइनु— क॰ क्रि॰ खोपाउने काम गरिनु । खोपाउनु— प्रे॰ क्रि॰ खोप्ने काम गराउनु; खोप्न लाउनु । खोपिनु— क॰ क्रि॰ खोप्ने काम गरिनु; प्वाल पारिनु ।
खोपिल्टो— ना॰ [खोपो+इल्टो] सानो खोपो; साँघुरिएको प्वाल ।
खोपी— ना॰ [खोपो+ई] १. पैसा बच्चेर खेल्नका लागि भुइँमा पारिने सानो, बाटुलो प्वाल वा चिनो । २. त्यस्तो प्वालमा पैसा वा अरू कुनै कुरो बच्चेर वा भलेर खेलिने खेल । ३. डन्डीबियोका खेलमा बियो हुच्चन बनाइएको खोपिल्टो । ४. सानो कोठा । ५. आइमाईहरू बस्ने गुप्ती खण्ड; रनिबास ।
खोपे— वि॰ [खोपो+ए] १. खोपो परेको; गहिरो । २. आँखाका गह भासिएको (व्यक्ति॰ ।
खोपो— ना॰ [प्रा॰ खुप्प < सं॰ गुम्फे १. राखनधरनको लागि भित्री गाह्रोमा बनाइएको सानो खण्ड । २. गाह्रो लगाउँदा डकर्मीहरू उभिनको लागि भार बनाउन बाँस वा काठ तेर्स्याइने प्वाल; खटप्वाल ।
खोप्राखोप्री— ना॰ [खोप्रो+खोप्रो] साना–ठूला खोप्राहरूको समुदाय ।
खोप्री— ना॰ [खोप्रो+ई] सानो खोप्रो ।
खोप्रे— वि॰ [खोप्रो+ए] १. खोप्रामा बस्ने । २. खोप्राको; खोप्रोसँग सम्बन्धित । ~ नैनी— ना॰ बुकुवा, तेल आदि लाउने वा नब पालिस आदि गरी मालिक्नीको सुसार गर्ने स्त्री । ~ बूढी— ना॰ १. जीउको गर्दनका बीचमा परेको खोपिल्टो; बूढीखोप्री; खोप्ले । २. खोप्रामा बस्ने नारी; बूढी कमारी । वि॰ ३. ज्यादै बूढी; खुम्रे बूढी ।
खोप्रो— ना॰ [खोपो+रो] १. करियाअमलेख हुनुभन्दा अगाडि कमाराकमारी बस्ने सानो घर वा खण्ड । २. छाप्रो; कुप्रो; खोल्मा ।
खोप्ले— ना॰ [खोप्लो+ए] गर्दनका बीचमा परेको खोपिल्टो ।
खोप्लो— ना॰ [खोपो+लो] सानो खाल्टो; खोपिल्टो ।
खोयाबिर्के— ना॰ पारम्परिक प्रविधिबाट घरमा तयार पारी बोतलमा हालेर मकैको खोयाको बिर्को लगाईकन राखिएको रक्सी ।
खोयो— ना॰ [सं॰ कोषे १. मकैका घोगामा गेडाहरू अडिने खोप्लाखोप्ला परेको कोयो; मकैको भित्री डाँठ । २. आँप आदि फलभित्र रहने ठूलो बीजकोष; फलको भित्री डल्लो वा साह्रो भाग ।
खोर१— ना॰ [सं॰ खुरप्रे १. जीवजन्तु पाल्न वा थुन्न बनाइएको साँघुरो कोठो । २. बाघभालु आदिलाई झुक्क्याई समात्नाका लागि थापिने पिँजडा वा त्यस प्रयोजनका लागि प्रयोग गरिने कटेरो वा कोठोजस्तो वस्तु । ३. थुनुवालाई थुन्ने साँघुरो कोठो; थुनाघर; थुनुवाघर ।
खोर२— वि॰ [फा॰] कुनै संज्ञाका पछिल्तिर जोडिई सूक्ष्म व्यङ्ग्यसहित 'ज्यादै खाने' भन्ने अर्थ व्यक्त गर्ने प्रत्ययधर्मी उत्तरपद वा उपपद (हावाखोर, गोताखोर आदि॰ ।
खोरन्डो— वि॰ [प्रा॰ खोडो < सं॰ खोडे खुट्टा खोच्याएर हिँड्ने; लँगडो ।
खोरबारी— ना॰ [खोर+बारी] १. पशुपक्षी आदिलाई अल्झाउन बनाइएको खोर रहेको सुनसान बारी । २. फूलबारी ।
खोरिया— ना॰ [खोर+इयो १. बाली लगाउनाका लागि रूख, बुटा आदि काटी, फाँडी प्रायः डढेलोसमेत लगाएर बिराएको जमिन; पाखाभित्ताको बाँझो जग्गा; भस्मे; लोहोसे । २. आली, कान्ला आदि भत्केर बिग्रेको जग्गा । > खोरियानी— ना॰ १. खोरिया फाँड्ने काम । २. खोरिया फाँडिएको जग्गा वा ठाउँ ।
खोरी१— ना॰ [खोरो+ई] गुलेलीको मट्याङ्ग्रा अड्काउने रबडका बीचको भाग ।
खोरी२— ना॰ १. सानो दुनु । २. चन्दन आदि राखिने सानो पात्र वा भाँडो (चन्दनखोरी॰ ।
खोरी३— वि॰ [फा॰ खोर+ई] कुनै संज्ञाका पछिल्तिर जोडिई खाने भाव वा क्रियाको अर्थ जनाउने प्रत्ययधर्मी उत्तरपद वा उपपद (हावाखोरी, गोताखोरी आदि॰ ।
खोरेँत— ना॰हे॰ खोथ्याँत ।
खोरे— ना॰हे॰ खोरो ।
खोरो१— ना॰ [खोर+ओ] पैतला, कुर्कुच्चा आदि फुट्ने रोग; हरिनास; हर्नाठ; खोरे ।
खोरो२— ना॰ १. [फा॰ खूरे सानो, पातलो, रद्दी किसिमको भाँडो । २. सानो दुनु ।
खोर्ना— ना॰ [खोर+नो पैतालामा प्वालैप्वालको दाग हुने एक प्रकारको रोग ।
खोथ्याँत— ना॰ [खुर+यात] गाईबस्तुको खुर र मुखभित्र खटिरा आउने एक प्रकारको रोग; खोरेँत; खोरे ।
खोथ्याइ— ना॰ [रू खोथ्याउ (+आइ॰] खोथ्याउने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] खोथ्याइनु— क॰ क्रि॰ खोथ्याउने काम गरिनु; केरिनु; खेरिनु ।
खोथ्याउनु— स॰ क्रि॰ [खोर+याउ+नु] कुनै कुराको पत्तो लगाउन दोहथ्याईतेहथ्याई सोध्नु; कुनै अभियुक्तबाट उसले गरेको कसुरबारे यथावत् र विस्तृत जानकारी लिनाका लागि नाना तरहले सोधपुछ गर्नु; केर्नु; खेर्नु ।
खोर्सानी— ना॰ [रू खुर्सानी] हे॰ खुर्सानी ।
खोल्–नु— स॰ क्रि॰ [खुला+नु] १. बन्द भएको अवस्थाबाट खुला पार्नु; उघार्नु । २. बन्धनबाट मुक्त पार्नु; फुक्का गर्नु वा छाडा गर्नु । ३. नयाँ पसल, कारखाना, विद्यालय आदिको स्थापना गर्नु; उद्घाटन गर्नु । ४. बन्द भएको कामकुरो फेरि सुरु गराउनु वा चलनमा ल्याउनु । ५. निकाल्नु; आविष्कार गर्नु । ६. दाम्लो, खोर आदिबाट फुक्का गर्नु; छाड्नु । ७. कविता आदि वा कुनै शास्त्रीय विषयको स्पष्ट नभएको अर्थ स्पष्ट गराउनु; व्याख्या गर्नु । ८. अनावृत गराउनु । (. दौडाउनु; कुदाउनु ।
खोल१— ना॰ [सं॰ खोलके कुनै वस्तुको बचाउ वा ढाकछोपका लागि तयार गरिने त्यसै आकारको कपडा, कागत आदिको थैलो ।
खोल२— ना॰ [खोल्सो] काठ कपेर ऐना वा फल्याक जड्न बनाइएको खोल्सो ।
खोलखाल— ना॰ [खोल्+अ (बि॰)] खोल्ने वा उघार्ने काम; उदाङ्गो पार्ने काम । खोले ठाकुर— ना॰ धिमालजातिका ग्रामदेवता; थानपति देवता ।
खोलपाटो— ना॰ [खोल+पाटो] खोलको एकापट्टिको भाग वा खण्ड; भित्र रुवा नपाँजिँदैका अवस्थाको खोल । ~ पर्नु— टु॰ पटक्कै नमिल्नु; अमिल्दो हुनु ।
खोला१— ना॰ [नेवा॰] रक्सी खानका लागि प्रयोगमा ल्याइने सानो खालको कटौरा ।
खोला२— ना॰ ['खोलो' को ति॰रू॰] हे॰ खोलो ।
खोलाइ— ना॰ [रू खोल् (+आइ॰] खोल्ने क्रिया वा प्रक्रिया [ > ]
खोलाइनु— क॰ क्रि॰ खोल्न वा उघार्न लाइनु । खोलाउनु— प्रे॰ क्रि॰ खुला पार्न वा खोल्न लाउनु ।
खोलाखोली— ना॰ [खोलो+खोली] सानाठूला धेरै खोला; सानाठूला खोलाहरूको समूह ।
खोलाटोला— ना॰ [खोला+टोलो खोलाको छेउछाउमा रहेको गाउँले बस्ती; पानीघाट र चरन एउटै भएको गाउँठाउँ ।
खोलाधोबी— ना॰ खोलाटोलामा हुने एक किसिमको धोबीचरो ।
खोलानाला— ना॰ [खोला+नालो नदी र नालाहरूको समूह; साना– ठूला धेरै खोला; नदीनाला; खोलाखोली ।
खोली— ना॰ [खोलो+ई] १. खोपाएका रोगीलाई अरूका संसर्गमा आउन नदिई छुट्टै राख्न बनाइएको अस्थायी छाप्रो; खोपाउने वैद्यको थर्पु । २. सानो खोलो । ~ बाँसुरी— ना॰ केही बाँकी नरहेका कुरा; भएभरका जम्मै कुरा; सिरीखुरी ।
खोले— ना॰ [रू खोलो] १. गाईबस्तुलाई खुवाउन मकै, चामल, भटमास आदिको पीठो पकाइएको बाक्लो झोल; कुँडो । २. प्रायः गरिबहरूले खाने, मकैको पीठो, कनिका, सागपात आदि मिसाएर पकाइएको लेदो खाद्य पदार्थ; फाँडो । वि॰ ३. सभ्यता नजानेको; अशिष्ट; गँवार (मानिस) । ४. कष्टले जीवननिर्वाह गर्ने; दुःखी । ~ खेत— ना॰ खोलाको छेउछाउमा रहेको वा खोलाको पानी लाग्ने खेत; खोलाले छाडेको जमिन बिराएर बनाइएको खेत । ~ फाँडो— ना॰ पीठो, कनिका आदिमा साग–सिस्नु मिसाई पकाइएको लेदो खाद्य पदार्थ; गरिब–गुरुवाहरूको निम्न स्तरको भोजन । ~ भूत— ना॰ लोकविश्वासअनुसार खोलानालामा हिँडडुल गर्ने एक किसिमको भूत ।
खोलेस— ना॰ [खोर > खोल+एस] कुखुरा आदिको ओथारो बस्ने ठाउँ ।
खोलो— ना॰ १. सानोतिनो नदी; झन्डै नदीजस्तो सानो जलप्रवाह । २. खोलाको नजिक रहेको सानो बस्ती; नदीका नजिकको गाउँघर । ~ पैह्रो—ना॰ वर्षा वा भल–बाढी आदिले गर्दा जग्गाजमिनलाई नोक्सान पुथ्याउने किसिमको खोला र पहिरो; बाढी–पैह्रो ।
खोल्मा— ना॰ १. माथिल्लो तलामा खेतीपातीका सरसामान राख्न र तल्लो तलामा गाईभैँसी आदि बाँध्न हुने गरी घरआँगनछेउ बनाइएको सानो झुप्रो; तला भएको गोठ । २. पाखाबाली राख्ने ठाउँ; खल्मा; उरिम । > खोल्मे— वि॰ खोल्माजस्तो; खोल्माका आकारको ।
खोल्याँसो— ना॰ [खोलो+याँसो] खेतका गरामा लागेको बेसी पानी निकाल्न गरैपिच्छे कुनै ठाउँ आलीको डिल काटेर बनाइएको निकास वा त्यस्तो पानी जाने ठाउँ; खोलिएको समाहा ।
खोल्याब— ना॰ [खोलो+याब] एउटाभन्दा अर्को ससानो गरा हुँदै गएको खेत ।
खोल्साखोल्सी— ना॰ [खोल्सो+खोल्सी] सानाठूला धेरै खोल्सा; खोल्साहरूको समूह ।
खोल्सि–नु— अ॰ क्रि॰ [खोल्सो+इ+नु] १. खोल्सो पर्नु; कुलेसो पर्नु । २. शरीरको अत्तरछाला वा रूखपातको बाहिरी पातलो बोक्रा उप्कनु ।
खोल्सी— ना॰ [खोल्सो+ई] सानो खोल्सो ।
खोल्से— वि॰ [खोल्सो+ए] १. खोल्साको; खोल्सासम्बन्धी । २. खोल्सामा गएको (पहिरो॰; जमिन धसिएर बनेको (खोल्से भूक्षय॰ ।
खोल्सो— ना॰ [खोलो+सो] १. दुई डाँडा वा अग्ला जमिनका बीचको, सानो सोतो बग्ने, साङ्ग्रो र गहिरो ठाउँ; भिरालो धरातलमा पानी बगेर गहिरिएको जमिनको भाग; खोँच; खाई । २. सानोतिनो खोलो; खहरे । ३. कुलेँसो; कुलो ।
खोल्स्याइ— ना॰ [रू खोल्सि (+याइ॰] खोल्सिने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] खोल्स्याइनु— क॰ क्रि॰ खोल्सो वा कुलेसो पारिनु ।
खोल्स्याउनु— प्रे॰ क्रि॰ खोल्सो गराउनु; कुलेसो पार्नु ।
खोस्–नु— स॰ क्रि॰ १. अर्काका अधिकारमा रहेको वा अरूलाई दिइएको कुनै वस्तु बलजफतीसँग वा मन्जुरीविना नै लिनु; हर्नु । २. कसैलाई खाइरहेको जागिर वा पदबाट निकाल्नु; पदच्युत गर्नु । ३. अरूका हातमा रहेको माल झम्टेर तान्नु वा लिनु । >
खोसमोस— ना॰ कमाएको जग्गाजमिन वा खाईपाई आएको जागिर आदि खोस्नेवर्ने काम; खोस्ने र लिने काम ।
खोसल्टि–नु— अ॰ क्रि॰ [खोसल्टो+इ+नु] सुकेर वा झुरिएर काम नलाग्ने हुनु; रद्दी हुनु; खोसेल्टिनु ।
खोसल्टो— ना॰हे॰ खोसेल्टो ।
खोसल्ट्याइ— ना॰ [रू खोसल्टि (+याइ॰] खोसल्टिने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] खोसल्ट्याइनु— क॰ क्रि॰ खोसल्टो पारिनु; थोयभयाइनु । खोसल्ट्याउनु— प्रे॰ क्रि॰ खोसल्टो तुल्याउनु; थोयभयाउनु ।
खोसाइ— ना॰ [रू खोस् (+आइ॰] खोस्ने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] खोसाइनु— क॰ क्रि॰ खोस्न लाइनु; खोस्ने काम गराइनु ।
खोसाउनु— प्रे॰ क्रि॰ खोस्न लाउनु; खोस्ने काम गराउनु ।
खोसाखोस— ना॰ [खोस्+खोस्] परस्परमा जथाभाबीसँग कुनै वस्तु खोस्ने वा हडप्ने काम; खोस्ने र धुत्ने काम रू
खोसिनु— क॰ क्रि॰ [खोस्+इ+नु] १. अर्काको सामान जबरजस्ती लिइनु । २. जागिरबाट बर्खास्त गरिनु ।
खोसुवा— वि॰ [खोस्+उवो १. खोस्ने काम गर्ने । २. भइरहेको पद वा स्थानबाट हटाउने; खोसिएको; पदच्युत; खोस्ने । ~ पुर्जी— ना॰ कुनै कारणवश खाई–पाई आएको जागिरबाट हटाउनका निम्ति सम्बन्धित कार्यालयले दिने पत्र ।
खोसेल्–नु— स॰ क्रि॰ [खोस्र+नु] बाँधिएको वा थान्कोमुन्कोमा रहेको मालताल झिकेर वा उधिनेर अलपत्र पार्नु; तलमाथि वा यताउति पार्नु; खजमज्याउनु । > खोसेलाइ— ना॰ खोसेल्ने क्रिया वा प्रक्रिया । खोसेलिनु— क॰ क्रि॰ खज्याबमज्याब पारिनु; खजमज्याइनु ।
खोसेलो— ना॰ [खोसेल्+ओ] १. खजमजिएको वा छिरलिएको घाँस, पराल, खोस्टा आदि वस्तु; छिरलो । २. छिरलिएको कागत, कपडा, रौँ आदिको समूह । ३. मकैका घोगामा रहेको गेडा छोप्ने आवरण; खोसेल्टो; खोस्टो ।
खोसेल्टि–नु— अ॰ क्रि॰ [खोसेल्टो+इ+नु] खोसेल्टोजस्तो हुनु; सुकेर झुर्रिनु वा झुत्रिनु ।
खोसेल्टो— ना॰ [खोसेल्+टो] १. च्यातिएको वा झुर्रिएको पात, बोक्रो, कागज आदि; खोसल्टो । २. झासझुस । ३. हे॰ खोसेलो ।
खोसेल्ट्याइ— ना॰ [रू खोसेल्टि (+याइ॰] खोसेल्टिने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] खोसेल्ट्याइनु— क॰ क्रि॰ खोसल्टिने पारिनु; छिरलिनु । खोसेल्ट्याउनु— स॰ क्रि॰ १. घाँस, पराल आदि छिरल्नु । २. दुना, टपरी आदि गाँस्नु । प्रे॰ क्रि॰ ३. खोसेल्टो तुल्याउनु; झुयभयाउनु; खोसल्ट्याउनु ।
खोस्टि–नु— अ॰ क्रि॰ [खोस्टो+इ+नु] १. खोस्टो छुट्टिनु; बाहिरी बोक्रा अलग हुनु । २. रद्दी हुनु; खोसेल्टिनु ।
खोस्टे— वि॰ [खोस्टो+ए] खोस्टा भएको; खोस्टा हुने (खोस्टे मुगी; खोस्टे दाल इ॰) ।
खोस्टो— ना॰ [सादृ॰ लोस्टो] १. अन्न, फल आदिका गेडा वा गुदीको बाहिरपट्टि रहने सुक्खा बोक्रो । २. मकैका घोगा आदिको पात; खोसेलो; खोसेल्टो । ३. रुपियाँ–पैसा; लोस्टो (महत्त्वहीन अर्थमा) । ४. सुकेको पात, रद्दी कागतपत्र आदि ।
खोस्मेरो— ना॰ [रू खोस्टो] १. मकैका घोगा आदिका पात; खोसेलो; खोसेल्टो । २. सुकेको पात, रद्दी कागतपत्र आदि । ३. रुपियाँ– पैसा ।
खोस्याइ— ना॰ [रू खोस्याउ (+आइ॰] खोस्याउने क्रिया वा प्रक्रिया । [ > ] खोस्याइनु— क॰ क्रि॰ छाला खुत्तिने गरी घाउचोट लागिनु; अत्तर–छाला खुत्तिनु ।
खोस्याउनु— अ॰ क्रि॰ [खोस्र+याउ+नु] १. बाहिरी छालासमेत खुत्तिने गरी चोट लाग्नु । २. केही भागसम्म सकिनु; कोट्टिनु ।
खोस्याकखोस्याक— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ खोस्याक्+अ (बि॰)] खोस्याकको आवाज सुनिने गरी (पात–पतिङ्गर हल्लने वा चल्ने किसिम॰ ।
खोस्र–नु— स॰ क्रि॰ १. माथिल्लो सतहको माटो खन्नु; पाप्रा बसेको माटो उछिन्नु । २. बोट–बिरुवामा उकेरा लाउनु; गोड्नु । ३. खुट्टाले भुइँ कोतर्नु । ४. खनेर प्वाल पार्नु; खोदल्नु । >
खोस्राइ— ना॰ खोस्रने भाव, क्रिया वा प्रक्रिया । खोस्राइनु— क॰ क्रि॰ खोस्रने काम गराइनु; खोस्रन लाइनु; गोडाइनु । खोस्राउनु— प्रे॰ क्रि॰ खोस्रन लाउनु; गोडाउनु । खोस्रिनु— स॰ क्रि॰ १. खोस्रनु । क॰ क्रि॰ २. खोस्रने काम गरिनु; गोडिनु । खोस्रीखास्री— ना॰ खन्ने–खोस्रने काम ।
खोस्रो— ना॰ १. मरेका पशुपक्षीहरूको छालाभित्र घाँस, पराल, भुवा आदि कोची बनाइएको त्यसै आकृतिको दुरुस्त मूर्ति । २. कुनै हतियारको दाप, म्यान, खोल आदि । ३. ज्याबलहरू हाल्ने छालाको थैलो । ४. रिसल्लाका भालाको मोठ घुसारिने, रिकापमा जडिएको छालाको ढुङ्ग्रो । ५. खोस्टो ।
खोस्य्राकखोस्य्राक— ना॰ [अ॰ मू॰ खोस्य्राक्+अ (बि॰)] १. खोस्रँदा आउने आवाज । क्रि॰ वि॰ २. खोस्य्राकको आवाज आउने गरी; खोस्याकखोस्याक ।
खोस्य्राबखोस्य्राब— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ खोस्य्राङ्+अ (बि॰)] खोस्य्राबको आवाज निस्कने गरी; खोस्याकखोस्याक ।
खौ— ना॰ १. मादल आदि बाजाका छालाको मध्य भागमा लगाइने कालो चक्का । २. एक प्रकारको मसला ।
खौकिया— ना॰ [प्रा॰ ने॰] १. खप्की; हप्की; दप्की । २. आदेश; उर्दी ।
खौडी— ना॰ [रू खप्परे खोल्सोजस्तो परेर टाउकातिर गएको गर्धनको भाग । ~ बूढी— ना॰ घाँटी र टाउकापछाडिका जोर्नीको खाल्टो परेको भाग; खोप्रेबूढी ।
खौर–नु— स॰ क्रि॰ [सं॰ क्षौर+नु] १. छुराले रौँ खुर्कनु वा काट्नु; मुण्डन गर्नु; मुडाउनु । २. कुनै काम गर्न नसक्नेलाई होच्याउनु; 'नापिस्' भन्नु । > खौराइ— ना॰ खौरने क्रिया वा प्रक्रिया ।
खौराइनु— क॰ क्रि॰ खौरन लाइनु; मुण्डन गराइनु । खौराउनु— प्रे॰ क्रि॰ खौरन लाउनु; मुण्डन गराउनु ।
खौरि–नु— स॰ क्रि॰ [खौर+इ+नु] १. खौरनु । क॰ क्रि॰ २. छुरा आदिले कपालका रौँ खुर्किनु; मुण्डन गरिनु । खौरी मसिनु— ना॰ [खौर+ई+मसिनु] काम तामेल गर्न नसक्ने तर काम गरेजस्तो देखाउने व्यक्तिलाई होच्याएर भनिने शब्द । (उदा॰— उसले कति न गर्छु भन्थ्यो, खौरीमसिनु लाइहालेछ नि॰ ।
खौलाखौली— ना॰ [खौलो+खौली] साना–ठूला धेरै खौला; भड्खाराको समूह ।
खौलि–नु— अ॰ क्रि॰ [खोलो+इ+नु] १. भकभक पानी उम्लनु । २. खौलामा पर्नु; भड्खारामा पर्नु; जाकिनु; गिर्नु ।
खौली— ना॰ [खौलो+ई] सानो खौलो ।
खौलो— ना॰ [रू खाल्टो] खाडल परेको ठाउँ; खाल्टो; भड्खारो । खौलोमा परेपछि डिँगो पनि चेत्छ (उखान॰ ।
खौल्याइ— ना॰ [रू खौलि/खौल्याउ (+आइ॰] खौलिने वा खौल्याउने क्रियाप्रक्रिया । [ > ] खौल्याइनु— क॰ क्रि॰ खाल्टो वा भड्खारोमा पारिनु । खौल्याउनु— प्रे॰ क्रि॰ खौलामा पार्नु; भड्खारामा जाक्नु ।
खौवा— वि॰ [खा+औवो धेरै खाने; खन्चुवा; खवैया ।
ख्याँच्–नु— स॰ क्रि॰ १. कुनै बाजीमा प्रतियोगीलाई पछार्नु; प्रतियोगितामा जित्नु । २. दबाउनु; सताउनु । > ख्याँचिनु— क॰ क्रि॰ ख्याँच्ने काम गरिनु ।
ख्याइनु— क॰ क्रि॰ [ख्याउ+इ+नु] १. नदीमा डुङ्गा, नाउ आदि चलाइनु; खियाइनु । २. खिइने पारिनु; खियाइनु ।
ख्याउ–नु१— स॰ क्रि॰ डुङ्गा आदि चलाउनु; खियाउनु ।
ख्याउ–नु२— प्रे॰ क्रि॰ [खिइ+याउ+नु] खिइने पार्नु; खियाउनु ।
ख्याउटी— वि॰ [ख्याउटो+ई] पातलो शरीरकी; दुब्ली; सिकटी ।
ख्याउटे— वि॰ [ख्याउटो+ए] दुब्लो र पातलो शरीर भएको; गाला भित्र पसेको; सिकटो; सिकटे; ख्याउटो ।
ख्याउटो— वि॰ [सं॰ खबर्टे पातलो र दुब्लो शरीर भएको; सिकटे ।
ख्याक— ना॰ [नेवा॰ ख्यो १. प्रायः सहरका पुराना ठूला घरका अँध्यारो कुनामा बस्ने र तर्साउने भनिएको भूत । वि॰ २. साह्रै दुब्लो र बूढो ।
ख्याकख्याक— ना॰ [अ॰ मू॰ ख्याक्+अ (बि॰)] १. खोक्ता घाँटीबाट निस्कने आवाज । क्रि॰ वि॰ २. ख्याकख्याक आवाज आउने गरी । > ख्याकख्याके— ना॰ ख्याकख्याक गरेर कराउने, स्यालजस्तो र स्यालकै जातको जङ्गली जन्तु; हाप्सिलो ।
ख्यात— वि॰ [सं॰] ख्याति कमाएको; नाउँ चलेकोग् विख्यात; प्रसिद्ध । — नामा— वि॰ नाम चलेको; यश वा कीर्ति फैलिएको ।
ख्याति— ना॰ [सं॰] नाउँ चल्ने क्रिया वा अवस्था; सिद्धि ।
ख्याप्टो— वि॰ हे॰ ख्याउटो ।
ख्याप्लाक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ख्याप्लाक्+क] हाडछाला किङ्ग्रिङ्ब देखिने गरी (दुब्लाउने किसिम॰ ।
ख्याम्सो— वि॰ १. निर्धो; लुलो । २. दुब्लो; पातलो ।
ख्याल१— ना॰ [अ॰ खयाले १. विचार; विवेक; सोचाइ । २. सम्झना; समझ ।
ख्याल२— ना॰ [रू खेले १. गम्भीरतासाथ नलिइने वा जिस्किने र रमाइने कुरो; ठट्टा; हँसीदिल्लगी । २. खेलबाड; खेलाँची; हेलचेक्इ्राइँ । ३. ज्यादै तन्काइएको लयमा गाइने प्रणाली । — ठट्टा— ना॰ हँसीदिल्लगी; ठट्टा; ख्याल । > ख्याली— ना॰ १. विशेष चाडपर्वमा वा पूजाआजामा खैँजडी, मजुरा आदि बजाउँदै गाइने लोकगीत; चुड्का । २. तन्नेरीतरुनीहरू भेला भई गाइने एक प्रकारको जुवारी । वि॰ ३. खूब ख्यालठट्टा गर्ने स्वभावको; ठट्यौलो ।
ख्यासख्यास— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ख्यास्+अ (बि॰)] १. छिटोछिटोसँग वा मन नलगाई (कुनै कुरा लेख्ने किसिम) । २. घाँटीमा सकसक लाग्ने गरी । ३. मनै नदिई (कुनै वस्तु रगड्ने किसिम॰ ।
ख्यास्स— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ख्यास्+स] १. बेवास्ता झल्कने गरी (नरम वस्तुमा कुनै तीखो, साह्रो वस्तु घुसार्ने किसिम) । २. रगड्ने चालले । > ख्यास्सिनु— अ॰ क्रि॰ तलतिर लाग्नु; उँधो झर्नु; लछारपाटो लाउनु ।
ख्रिस्टीय— वि॰ [अङ्॰ क्राइस्टे १. ख्रिस्टसँग सम्बन्धित; इसासम्बन्धी । २. क्राइस्टको जन्मदिनदेखि गणना गरिएको ।
ख्वाँट्टा— वि॰ १. आलोपालो गरी खेलिने खेलमा सबैभन्दा पछि पालो आउने । ना॰ २. सबभन्दा पछिल्लो खेलाडी ।
ख्वाकख्वाक— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ख्वाक्+अ (बि॰)] १. घाँटीबाट लगातार खोकेको जस्तो धोत्रो आवाज निस्कने गरी; ख्याकख्याक । २. लगातार आवाज आउने गरी (खोक्ने किसिम॰ ।
ख्याक्क— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ खयाक्+क] खोक्ता घाँटीबाट धोत्रो, कम्पित, तीखो आवाज आउने गरी ।
ख्वाट्ट— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ख्वाट्+ट] केही नगरीकन; अनायासमै (कुनै काम हुने किसिम॰ ।
ख्वातख्वात— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ख्वात्+अ (बि॰)] कुनै लेदो वस्तु खस्ता आवाज आउने गरी । > ख्वातख्वाती— क्रि॰ वि॰ अझै चड्कासित ख्वातख्वात हुने गरी ।
ख्वात्त— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ख्वात्+त] सबै रित्तिने गरी (कुनै पन्यालो पदार्थ खसाउने वा खन्याउने किसिम॰ ।
ख्वापख्वाप— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ख्वाप्+अ (बि॰)] नरोकिईकन (कुनै खाद्य वस्तु मुखमा हाल्ने किसिम॰; क्वापक्वाप । >
ख्वापख्वापती/ख्वापख्वापी— क्रि॰ वि॰ अझै छिटो ख्वापख्वाप हुने गरी ।
ख्वाप्प— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ख्वाप्+प] १. एकै चोटि (कुनै डल्लो खाद्य वस्तु मुखमा हाल्ने किसिम॰; क्वाप्प । २. कुनै तीखो वस्तु रोपिने वा पस्ने गरी ।
ख्वामित— ना॰ [अ॰ खाविन्दे १. सम्मानबोधक शब्द; श्रीमान् । २. मालिक; प्रभु; स्वामी ।
ख्वाम्म— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ख्वाम्+म] पीँधसम्म पुग्ने गरी (कुनै तीखो वस्तु रोप्ने किसिम॰; स्वाम्म ।
ख्वाम्लाङ्ब— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ख्वाम्] चालै नपाई; एक्कासि (खाल्टामा पर्ने किसिम॰ ।
ख्वारख्वार— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ख्वार्+अ (बि॰)] नरोकिईकन; स्वारस्वार । > ख्वारख्वारती/ख्वारख्वारी— क्रि॰ वि॰ नरोकिईकन; स्वाटस्वाटी ।
ख्वार्र— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ख्वार्+र] १. छिटो–छिटो चालसँग; नरोकीकन (दगुर्ने वा हिँड्ने किसिम) । २. गेडाहरू झर्ने वा पोखिने गरी; स्वार्र ।
ख्वालख्वाल— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ख्वाल्+अ (बि॰)] कत्ति पनि नरोकिईकन पानी आदि पन्यालो पदार्थ बग्ने वा पोखिने किसिम; ह्वालह्वाल । > ख्वालख्वालती/ख्वालख्वाली— क्रि॰ वि॰ अझ तीखो रूपमा ख्वालख्वाल हुने गरी ।
ख्वाले— वि॰ [रू खोले] १. नचाहिँदो हल्ला गर्ने । २. असभ्य; गँवार ।
ख्वाल्ल— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ख्वाल्+ल] एकै बाजि खनिएर; नरोकिईकन (पानी आदि बग्ने वा पोखिने किसिम॰; ह्वाल्ल ।
ख्वास्स— क्रि॰ वि॰ [अ॰ मू॰ ख्वास्+स] थाहै नपाईकन; नचिताएको ढाँचाले; बिस्तारै हाल्ने, हुल्ने वा घुसाउने गरी; ह्वास्स ।